C ~ E T / V Q A ^ 1^ 1. S U j h. ü r e t i m w YÖNETİMİ CİLT 1. Prof. Dr. Mahmut TEKİN. 8. Baskı

Transkript

1 C ~ E T / V Q A ^ 1^ 1 S U j h ü r e t i m w YÖNETİMİ CİLT 1 Prof. Dr. Mahmut TEKİN 8. Baskı 2012

2 Babam Mustafa TEKİN'in aziz hatırasına Her hakkı saklıdır. Üretim Yönetimi Cilt ı Prof. Dr. Mahmut Tekin Mart 2c>i2-Konya Yenilenmiş 8. Baskı Dizgi: Günay Ofset Matbaacılık San. Ve Tic. Ltd. Şti. Baskı ve Cilt: Günay Ofset, Yeni Matbaacılar Sitesi Dergi Cd. No:34 Konya Tel: Kapak: Nusret Günay ISBN: i35-ı-X Sertifika No: İrtibat Tel: e-posta: Banka Hesap No: İş Bankası Vakıflar Bankası Kampüs Şb

3 ÖNSÖZ Yirmibirinci yüzyılda üretim sistemlerinde çok, onemû gelişmeler olmuştur. ÖzelEÇte teknolojide meydana geden HızH gelişineler üretim sistemlerinde önemli değişime neden olmuştur. (Bilişim teknolojilerinin etkisiyle tam otomasyona dayalı olarak, yapılan üretim ÇüreseC 6ir Soyut kazanmıştır. (Bir ülkede tasarlanan 6ir ürün, uluslararası ortamda geliştirilerek ve 6ir başka ülkede üretilerek dünya genelinde pazarüınabibnektedir. jlrtık,sir mal ve hizmetin üretiminin ve pazarlamasının küresel bir duruma geldiği görülmektedir. 'Üretim teknolojilerinin itme gücü sonucu tüketici talepleri bu durumdan etkilenmiş ve rekabetin artması sonucu piyasaya Her gün yeni ürün ve Hizmet çıkmaya başlamıştır. (Dünya genelinde bilişim teknolojilerinin yaygınlaşmasıyla birlikte üretimin de arttığı görülmektedir. (Bunun sonucunda rekabetin de artmasıyla birlikte üretimin pazardaki tüketici isteklerine uygun ofdrakesnekjriryapvya kavuştuğu görülmektedir. Çünümüz üretim sistemlerinin odak^ noktasını müşteri mutluluğu oluşturmaktadır. Müşteri mutluluğunun sağlanabilmesi için de ileri tek&oloji kullanarak^ kaliteli ve müşteri beklentilerine uygun mal ve Hizmet üretilmelidir. JLrtan rekabetle birlikte işletmelerin üretim sistemleri ancak^ıleri teknoloji kıdlanarakjtoplam Kçılite Yönetimi anlayışıyla kalite güvence sistemlerini uygulayarak, ve standartlara uygun kabted mallar üreterek^müşterizevkjve tercihlerim karşılayabilirler. (Bu duruma göre üretim sistemlerini tasarlayan işletmelerin pazarda dala başarıl olduktan görülmektedir. Çünümüzde gelişmiş fabrika sistemlerinde üretim, esnek, bir yapıya sahip olarakjve bilgisayarlar kîiüandarak^ robotlar tarafından yapılmaktadır. Tabrika üretim sisteminde işgücünden çok, bilgisayarların, robotların ve bilişim sistemlerinin egemen olduğu görülmektedir. (Bu kitabın amacı, üretim yönetimiyle ilgili bilgi edinmek_ isteyenlere temei bilgileri sunmaktır. 'Kjtapta konular okuyucular tarafından kolayca anlaşılabilecekl şekilde; anlatımda sürek$h!kye akvcılfiözellikleri dikkate alnarak,açık,ve net olarak, açıklanmıştır. (Bu kitabın Hazırlanmasında ve çalışmalarımın Her döneminde bam emeği geçen Hocam, (Prof. (Dr. Hüseyin ÖZGfEZhCe teşekkür ederim (Bu kitabın Hazırlanmasında değerü katkılarından dolayı; (Prof. (Dr. Haşan % Ç D ü EŞ, (D o ç (Dr. Muammer Z (E(R ^K L(BRX <Yrd (Doç (Dr. Mehmet YIUDIZ, Yrd (Doç (Dr. jlrzu f f î } > T O f.0r. T m fıtö Ç O T, oç< Dr. 'VtoaC Ç A Ç C ir m ve Arş. gör. Esen ŞJKHİN e teşekkür ederim. Kitabın öğrencilere ve meslektaşlarıma faydalı olması dileğiyle... (prof. (Dr. Mahmut <TtErKİ!N

4 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... iii İÇİNDEKİLER... iv BİRİNCİ BÖLÜM Ü R E T İM V E Ü R E T İM YÖ N E T İM İ 1.1.Üretim Kavramı ve Önemi Üretim Yönetimi Kavramı Üretim Yönetiminin Tarihsel Gelişimi Üretim Yönetiminin Fonksiyonları ve Amaçları Üretim Yönetimi Konuları Üretim Yönetiminin İşletme Organizasyonu İçindeki Yeri 15 ÖZET ALIŞTIRMALAR TEST SORULARI...24 İKİNCİ BÖLÜM Ü R E T İM S İS T E M L E R İ V E S İS T E M Y A K L A Ş IM I 2.1.Sistem ve Sistem Yaklaşımı Kavramı Sistem Çeşitleri Sistem Yaklaşımının Özellikleri Üretim Sistemi Üretim Sistemi Türleri ÖZET ALIŞTIRMALAR TEST SORULARI...47 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM F A B R İK A Y E R İ SEÇİM İ 3.1.Fabrika Yeri Seçimi ve Önemi Fabrika Yeri Seçiminin Üretim Yönetimi Faaliyetleriyle İlişkisi Fabrika Yeri Planlaması Fabrika Yeri Seçimini Etkileyen Faktörler... 57

5 3.5.En Uygun Fabrika Yeri Seçimi Fabrika Yeri Seçiminde Kullanılan Değerleme Yöntemleri Uluslararası Düzeyde Fabrika Yeri Seçimi...73 Ö ZET ALIŞTIRMALAR TEST SORULARI...80 WİNQSB ÖRNEK ÇÖZÜMLER DÖRDÜNCÜ BÖLÜM FABRİKA DÜZENLEMESİ 4.1.Fabrika Düzenlemesinin Önemi Fabrika Düzenlemesinin Amaçları Fabrika Düzenlemesini Etkileyen Faktörler Fabrika Binası ve İş Akışı Çeşitleri Üretim Sistemleri ve Fabrika Düzenlemesi Fabrika Düzenleme Çeşitleri Fabrika Düzenleme Çeşitlerini Karşılaştırma Montaj (Üretim) Hattı Modelleri Montaj Hattının Dengelenmesi Ö ZET ALIŞTIRMALAR TEST SORULARI BEŞİNCİ BÖLÜM ÜRÜN TASARIMI 5.1.Ürün Tasarımı Kavramı ve Önem i Ürün Tasarımını Etkileyen Faktörler Araştırma Geliştirme ve Ürün Tasarımı Sistemi Ürün Tasarımı ve Ürün Hayat Seyri Ürün Tasarımında Başabaş Noktası A nalizi Bilgisayar Destekli Tasarım (BDT-CAD) Bilgisayar Destekli Üretim (BDÜ-CAM) Ürün Tasarımıyla İlgili Kalite Politikası Ö Z E T A LIŞ T IR M A LA R T E S T S O R U L A R I

6 ALTINCI BÖLÜM İŞ ANALİZİ 6.1.İş Analizi Kavramı ve Önemi İş Analizinin Aşamaları Metot Analizi İş Ölçümü İş Örneklemesi Zaman Analizi Ö ZET ALIŞTIRMALAR TEST SORULARI YEDİNCİ BÖLÜM KAPASİTE PLANLAMASI 7.1.Kapasite ve Kapasite Planlaması Kavramı ve Önemi Kapasite Çeşitleri Makina ve İnsangücü Kapasitesi Kapasite Seçimine Etki Eden Faktörler Kapasite Seçimi ÖZET ALIŞTIRMALAR TEST SORULARI SEKİZİNCİ BÖLÜM TALEP TAHMİNLERİ 8.1.Talep Tahminleri ve Önemi Talep Tahminleriyle İlgili Dönemler Talep Tahmin Araştırması Talep Tahmin Modelleri ve Talep Tahmin Maliyetleri Talep Tahminleriyle İlgili Araştırma Metotları Ö ZET ALIŞTIRMALAR TEST SORULARI VVİNOSB ÖRNEK ÇÖZÜMLER

7 DOKUZUNCU BÖLÜM ÜRETİM PLANLAMASI VE KONTROLÜ 9.1.Üretim Planlaması Kavramı ve Önemi Üretim Planlamasının Amaçları Üretim Planlaması Üretim Kontrolü Üretim Kontrolün Am açları Üretim Planlama ve Kontrol Süreci Üretim Planlama ve Kontrolünün Fonksiyonları Üretim Planlama ve Kontrol Bölümünün Diğer Bölümlerle İlişkileri Üretim Planlama ve Kontrolünü Etkileyen Faktörler Üretim Planlaması ve Planlama Aralıkları Üretim Planlamasına İlişkin Karar Değişkenleri ve Maliyet Kalemleri Üretim Planının Hazırlanması Üretim Programlaması ÖZET A LIŞ T IR M A LA R TEST SORULARI VVİNOSB ÖRNEK ÇÖZÜMLER C E V A P A N A H T A R L A R I S Ö Z L Ü K K A Y N A K L A R DİZİN...392

8

9 ÜRETİM VE ÜRETİM YÖNETİMİ ÜRETİM KAVRAMI VE ÖNEMİ 1.2. ÜRETİM YÖNETİMİ KAVRAMI 1.3. ÜRETİM YÖNETİMİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ 1.4. ÜRETİM YÖNETİMİNİN FONKSİYONLARI VE AMAÇLARI 1.5. ÜRETİM YÖNETİMİ KONULARI 1.6. ÜRETİM YÖNETİMİNİN İŞLETME ORGANİZASYONU İÇİNDEKİ YERİ ÖZET ALIŞTIRMALAR TEST SORULARI

10

11 Üretim Yönetimi Cilt I ÜRETİM KAVRAM I VE ÖNEM İ Üretimin temelinde insan ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik ekonomik faaliyetler yer almaktadır. Ekonomik faaliyetler üretimle başlar, üretimle devam eder ve üretimle sona erer. Bir ülkenin ekonomik kalkınması ile üretim arasında yakın bir ilişki vardır. Ekonomik faaliyetler sonucu bir ülkenin ekonomik kalkınması, ancak mal ve hizmet üretimi sonucu sağlanacak gelirin artırılması ile mümkün olabilecektir. Üretim yeterli olması ve doğru alanlara yönelik olarak yapılması, özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde gelir azlığı, kaynak kıtlığı ve kaynakların verimli kullanılmasından dolayı büyük önem taşımaktadır. Bu ülkelerde toplam yatırım alternatifleri arasında en fazla üretim artışını sağlayacak olanların seçilerek kaynakların optimal kullanımının sağlanması önemlidir. Bu nedenle, yeni ürünlerin geliştirilmesi ve üretilmesi özellikle bu ürünlerin hangi sanayi dallarında geliştirileceği ve üretileceği konusu, ülkenin ekonomik gelişmesinin hızını ve yönünü belirleyici olacaktır. Bugün ekonomik gelişmenin yönünü doğru olarak belirleyerek üretimde başarılı olan ülkeler, gelişmiş ülkeler durumuna gelmiştir. Üretim kavramı işletmecilikte kullanılan en önemli kavramlardan birisidir. Çünkü; işletme faaliyetlerinin temelinde üretim vardır. İşletme müşteri ihtiyaçlarını karşılamak üzere mal ve hizmet üretmek amacıyla kurulur. ^Üretim, insan ih tiya çların ı karşılam ak am acıyla mal veya hizm etlerin m eydana getirilm esi işlem ine ^leritn Üretim işlemi, fiz ik i b ir m alın üretim iyle ilgili olduğu kadar, aynı zamanda hizm et üretim iyle de yakından ilgili bulunmaktadır. Örneğin; pamuktan, iplik ve iplikten kumaş üretimi fiz ik i b ir mal üretimidir. Benzer şekilde ayakkabı, televizyon, çikolata ve otomobil üretimi fiziki bir üretim şeklidir. Ancak fiziki mal bir üretim durumu sözkonusu olmamakla birlikte, hizmet üretiminin geçerli olduğu; bankacılık, sigortacılık, turizm, pazarlamacılık, taşımacılık alanlarında da üretim sözkonusu olmaktadır. Bu kitapta üretim yönetimiyle ilgili açıklamalarda öncelikle fiz ik i b ir m al üretim inin geçerli olduğu durumlarla ilgili konular ele alınacaktır.

12 4 Üretim ve Üretim Yönetimi Üretim, m üşteri ihtiyaçların ı karşılam ak için b e lirli g irdilerin b ir takım işlem lerden g eçirilerek b ir m al ya da hizm et halinde çıktıya dönüştürülm esine denir. Örneğin; buğday girdisi belirli işlemlerden geçirilerek ekmek üretilir. Üretim tanımına göre üretim sisteminin dört önemli unsuru bulunmaktadır. Bunlar;müşteri, girdi, işlem ve çıktıdır. Üretim sistemini meydana getiren elemanların durumu ve aralarındaki ilişkiler aşağıda Şekil 1.1.'de görülmektedir. Ş ekil 1.1. Üretim İşlem inin Yap ısı ve Elem anları MÜŞTERİ GİRDİ İŞLEM ÇIKTI T A L E P Üretim sisteminin yukarıdaki şekilde işleyişinin başlangıç noktasında müşteri talebi vardır. İşletmenin üretim sistemi bu talebi karşılamak üzere belirli girdileri çeşitli işlemlerden geçirerek çıktı haline dönüştürür. Üretim işleminin yukarıdaki şekildeki işleyişine uygun olarak çeşitli örnekler verilebilir; Demir cevherinin fabrikalarda işlenerek demir-çelik üretimi, buğdayın fabrikalarda işlem görerek ekmek veya bisküvi üretimi, zeytinin çeşitli işlemlerden geçirilerek zeytinyağı üretimi gibi. Üretimi çeşitli bilim dalları kendi açılarından farklı şekillerde tanımlamışlardır. Ekonom i bilim i üretim i, fayda m eydana

13 Üretim Yönetimi Cilt I getiren işlem ler olarak tanımlamaktadır. Örneğin; taşkömürünün yer altından çıkarılması, kömürün toprak altında bulunmasına kıyasla değer artırıcı bir işlem olduğu için, ekonomi bilimine göre üretim olarak düşünülür. M ühendisler üretim i, b e lirli b ir fizik se l va rlık üzerinde onun değerini artıracak b ir d eğ işik lik yapm ayı ya da ham m adde ve yarı ürün niteliğindeki m addeleri, b ir ürün haline dönüştürm e olarak tanımlamaktadır. Bu nedenle işletme bilimi, ekonomistler tarafından yapılan üretim tanımına yakın bir tanımı benimsemektedir. Bu tanıma göre üretim ; m üşteri ih tiya çların ı karşılam ak am acıyla b e lirli girdilerin, dönüştürm e sürecinde çeşitli işlem lerden g eçirilerek mal veya hizm et olarak çıktıla rın elde edilm esidir. işletmenin temel fonksiyonu üretim ve pazarlamadır. Bir işletmede üretimin başlaması ve sonraki aşamalarda devam etmesi belirli süreçlerdeki işlemlerle olmaktadır. Yeni bir mal ve hizmet üretim işleminin ortaya çıkmasa ve piyasaya sunulabilmesi için aşağıda Şekil 1.2.'de görülen aşamalardan geçilmesi gerekmektedir. Şekil 1.2. Üretim Öncesi ve Sonrası Aşam alar ZAMAN Yeni bir ürünün üretilebilmesi için önce müşteri istek ve ihtiyaçlarına uygun bir mal ve hizmet tasarımı amacıyla araştırma ve geliştirme çalışmaları yapılır. Araştırma geliştirme sonuçlarına göre üretimde kullanılabilecek alternatif üretim teknolojileri içerisinden en uygun olanı seçilir. Seçilen bu teknoloji ile piyasa talebine uygun miktar, kalite, zaman ve yerde mal ve hizmet üretim işlemi yapılır. Üretilen mal ve hizmetler piyasa talebini karşılamak amacıyla pazara sunulur. Pazar araştırmasıyla elde edilen bilgiler ışığında üretimde gerekli düzenlemeler yapılarak, üretime devam edilir. Örneğin; yeni bir cep telefonu üretmek için

14 Üretim vş Üretim Yönetimi. piyasa araştırması yaparak müşteri beklentilerine uygun özellikte cep telefonu tasarlanarak üretilmesi ÜRETİM YÖ N ETİM İ KAVRAMI Üretimi etkilen faktörler ve üretimle ilgili işlemler, üretim yönetiminin konusunu oluşturmaktadır. İşletmelerde üretim faaliyetlerini etkileyen; talep, fiyat, kalite, zaman, ürün ve ürünlerin özellikleriyle ilgili faktörler üretim yönetiminin konusunu meydana getirir. Ayrıca işletmeler; sermaye, işgücü, makine ve teknoloji,hammadde ve yardımcı madde gibi sınırlayıcı şartların etkisi altında faaliyetlerini sürdürürler. İşletme yöneticileri bu sınırlayıcı şartlara göre rasyonel bir şpkilde etkin ve verimli bir biçimde çalışmak durumundadırlar. Üretim yönetim i, işletm edeki m evcut kaynakların etkin ve verim li b ir şekilde kullanım ıyla istenilen kalite ve m iktarda ürünlerin ü retilm esiyle ilg ili karar verm e işlem idir. Üretim yönetimiyle, kaynakların en etkin bir biçimde kullanılması, kayıpların en aza indirilerek verimli çalışılması ve kalite yönünden istenilen seviyeye çıkarılması hedef alınır. Üretim yönetimi faaliyetleri doğrudan mal ve hizmetlerin üretimiyle ilgili olmaktadır. Üretim yönetimi müşteri taleplerini karşılamak için eldeki mevcut üretim faktörlerini jiikkate alarak kalite, fiyat, miktar ve zamanda üretim yaparak, müşteri taleplerini en uygun şekilde karşılamalıdır. işletmelerde üretimle ilgili çalışmaları organize ederek yönetmek üzere, üretim yönetimi bölümü kurulmuştur. Üretim yönetimi bölümü, üretimle ilgili kararları verirken işletmenin diğer fonksiyonlarını da dikkate almak durumundadır. İşletmenin temel iki fonksiyonundan birincisi üretim, İkincisi de pazarlam adır. Üretimle ilgili kararlarda sürekli olarak müşteri taleplerinde meydana gelen değişmeler gözönünde bulundurulmalıdır. Ayrıca yeni teknolojiler kullanarak yüksek kaliteli üretim yapabilmek içinde belirli bir sermayeye ihtiyaç vardır. Bu nedenle gerekli sermayenin temini için üretim

15 Üretim Yönetimi Cilt I Z bölümünün finansman bölümü ile de sıkı bir işbirliği içerisinde olması gereklidir. Üretim kararları alınırken işletmenin diğer fonksiyonlarından olan; m uhasebe, personel, araştırm a- g eliştirm e ve b ilg i işlem bölümleriyle de işbirliği yapılmalıdır. Üretim yönetimi kapsamı bakımından oldukça geniş ve faaliyet hacmi çok yönlü temel bir işletme fonksiyonudur. Bu duruma göre üretim yönetimi için aşağıdaki tanımı yapabilmek mümkündür: Ü retim yönetim i, işletm enin elinde bulunan m alzem e, m ailine ve insangcicti kaynakların» b e lirli m iktardaki ürünün istenilen kalitede, istenilen zam anda ve en düşük m aliyetle üretim ini sa ğ la ya ca k b içimde b ir araya getlnterek Toplanılm asıyla ilg ili işlem lere denir. Üretim yönetimi için yukarıda yapılan tanımlama, fabrika yönetimiyle de ilgili bulunmaktadır. Üretim yönetimi büyük ölçüde fabrika sistemiyle birlikte gelişmiştir. Fabrika sistemi içerisinde üretimle ilgili organizasyon, stok kontrolü, kalite kontrolü, üretim planlama ve kontrolü, işyeri düzeni gibi çeşitli problemler ortaya çıkmıştır. Üretim yönetimiyle ilgili araştırmalar önceleri direkt işçilik maliyetleriyle ilgili olmasına karşılık, teknolojideki hızlı değişim sonucunda işçilik maliyetlerinin, üretim maliyetleri içerisindeki payı azalmıştır. Bunun sonucunda üretimle ilgili araştırmalar direkt işçilik maliyetleri yerine, genel üretim giderleri üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu gelişmeye bağlı olarak üretim yönetimi fabrika sistemi içerisinde; kalite kontrolü, stok kontrolü, üretim planlam a ve kontrolü, m aliyet kontrolü gibi üretim faaliyetlerinde bilgisayar destekli üretim ve bilgisayar destekli tasarımı geliştirmiştir. Günümüz üretim sistemlerinin teknoloji odaklı otomasyona dayalı bir şekilde geliştiği görülmektedir. Üretim yönetimi konuları günümüzde bir fabrika sistemi içerisinde ele alınıp, değerlendirilmekte ve bu duruma göre öneriler geliştirilmektedir. Üretim yöneticilerinin temel görevi sistem yaklaşımıyla hareket ederek üretim sistemini başarılı bir şekilde yönetmektir. Üretim yönetimiyle ilgili problemlerin çoğu üretim sisteminin yapısından kaynaklanmaktadır. Üretim yöneticilerinin asıl görevi, üretim sisteminden kaynaklanan bu yapısal problemleri

16 Üretim ve Üretim Yönetimi çözebilmektir. Üretim yöneticileri bu problemleri çözebilmek için gelişmiş ileri teknolojini kullanıldığı bilgisayarlı üretim sistemlerinden yararlanmaktadır ÜRETİM YÖN ETİM İN İN TARİHSEL G ELİŞİM İ Modern üretim yönetiminin gelişimi iki yüz yıllık bir geçmişe sahiptir. Üretim yönetimiyle ilgili çalışmaların temeli fabrika sistemiyle ilgili çalışmalara dayanmaktadır. Fabrika sistemi ve yönetimiyle ilgili çalışmalar 18. Yüzyılda Adam Smith'in işgücüyle ilgili düzenlemelerin sonuçlarını ekonomik kârlılık ölçüleriyle açıklamasıyla başlamıştır. Adam Smith kalifiye işgücü yetiştirilmesiyle birlikte işgücünün oldukça başarılı bir şekilde üretim gerçekleştirebileceğini öne sürmüştür. 20. Yüzyılın başlarında Frederick VV.Taylor, Adam Smith'in teorisini geliştirerek, karışık üretim sistemleri için bilim sel yönetim yaklaşım ını geliştirmiştir. Üretim Yönetimi içinde bilimsel yönetim yaklaşımı 1930 yılından 1950'ye kadar yaygın bir kullanım alanı bulmuştur. Frederick W. Taylor'un bilimsel yönetim yaklaşımı üretim yönetiminde, fabrika organizasyonu ve düzenlemesi ile üretim sistemleriyle ilgili çalışmalarda kullanılmıştır. Modern üretim yönetiminin başlangıcından itibaren meydana gelen gelişmeler aşağıdaki tarih sırasına göre gerçekleşmiştir; Yılında Adam Smith işin bölümlere ayrılması ve üretim arasındaki ilişki üzerine çalışmalar yapmıştır 'da Eli VVhitney ve diğer araştırmacılar, işin parçalara ayrılması ve maliyet muhasebesiyle ilgili çalışmalar gerçekleştirmişlerdir Yılında Charles Babbage, işbölümünün sağlayacağı faydalar ile uzmanlaşma ve iş basitleştirmenin faydalan ve zaman analizinin esasları üzerine araştırmalar yapmıştır Yılında Frederick VV.Taylor Bilimsel Yönetim Yaklaşımını öne sürmüştür. Taylor, işlerin elemanlara ayrılmasını sağlayarak hareket ve zaman analizlerini geliştirmiştir. -Yine 1900 yılında Frank B. Gilberth iş ve hareket analizleri konusunda çalışmıştır.

17 Üretim Yönetimi Cilt I! 'de Henry L.Gantt fabrikadaki makina, iş ve işçiler için şemalar geliştirmiştir Yılmda F.W. Harris ekonomik stok miktarı üzerine araştırmalar yapmıştır 'de Elton Mayo tarafından insan ilişkilerinin araştırılmasına yönelik, Havvthorne çalışmaları yapılmıştır Yılında VValter A.Shewhart ürün kalitesinin istatistiksel dağılımı ve kalite kontrol grafikleri konusunu araştırmıştır 'de H.F. Dodge ve H.G. Romig kalite kontrolünde istatistiksel örnekleme, muayene örnekleme planı ile ilgili uygulamalar yapmıştır Yılında P.M.S. Blacket ve diğerleri yöneylem araştırmasını İkinci Dünya Savaşında uygulamışlardır 'de George B.Dantzig, William Orchard Hays ve diğerleri doğrusal programlama tekniğini bulmuştur Yılında A. Charnes, W.W. Cooper, H.Raiffa ve diğerleri, matematiksel programlama, doğrusal olmayan programlama ve stokastik modeller üzerinde çalışmalar yapmıştır 'de Sperry Univac tarafından geniş boyutlu ticari hesaplamalar yapabilen dijital bilgisayarlar geliştirilmiştir Yılında L.Cummings, L.Porter ve diğerleri tarafından iş ve insan ilişkilerini konu olan organizasyonlarda davranış biçimleri üzerine çalışmalar yapılmıştır 'de W. Skinner tarafından iş geliştirme stratejileri ve politikaları üzerine araştırmalar yapılmıştır yılından sonra üretim yönetiminde iki önemli gelişme ortaya çıkmıştır. Birinci olarak, üretim teknolojisindeki gelişmelerle birlikte üretim sistemlerinde bilgisayarların kullanılması sonucu kitle halinde üretim yapılmasıyla üretim sistemlerinin ekonomideki önemi artmıştır. İkinci olarak, üretim yönetiminde sadece belirli analizler yapılması yerine uygulamalı olarak yapılan araştırmalar önem kazanmaya başlamıştır. Günümüzde teknolojideki hızlı gelişmeye bağlı olarak bilgisayarların yaygın bir şekilde kullanılmasıyla birlikte üretimde en iyi sonucu sağlayan matematiksel modellerin daha fazla

18 Üretim ve Üretim Yönetimi kullanılabilmesi mümkün olmuştur. Bunun sonucunda; üretim planlama ve kontrolü, kalite kontrolü, stok kontrolü, üretim hattının dengelenmesi, işyeri düzenlemesi gibi konularda geliştirilen bilgisayar programlan aracılığıyla geniş boyutlu uygulama yapabilme durumu ortaya çıkmıştır. Yöneylem araştırmasında kullanılan modellerin bilgisayarlar aracılığıyla uygulamalı sonuçlar verebilmesine bağlı olarak, başta matematiksel programlama ve simülasyon olmak üzere, öteki karar verme problemlerinde önemli aşamalar kaydedilmiştir. Bütün bu gelişmeler sonucunda, üretim yönetimiyle ilgili konularda karşılaşılan problemlerin çözümünde büyük kolaylıklar sağlanabilmiştir. Üretim teknolojisindeki hızlı değişim ve gelişmelere bağlı olarak üretim yönetimi alanında da önemli değişiklikler olmuştur. Bilgisayar destekli tasarım (CAD) ve bilgisayar destekli üretim (CAM) işleminde bilgisayarın hız ve güvenirliliğinden yararlanarak üretim işlemi kaliteli olarak güvenilebilir şekilde kolaylıkla yapılabilmektedir. Günümüzde İnternet ortamında üretim ve tasarım işlemleri yapılabilmektedir. Dünyanın değişik bölgelerinde çalışan uluslararası şirketler başta otomotiv, bilgisayar, beyaz eşya olmak üzere diğer sektörlerde e-üretim de denilen değişik ürünlerin üretimini İnternet ortamnında yapabilmektedir. Öte yandan sanayide üretimde robot kullanımı da yaygınlaşmaktadır. Robotlar önceleri bir bilgisayar programı ile insan kol ve bileğinin üç hareketini sağa-sola; aşağı, yukarı ve ileri-geri yapabilen makinelerdi. Bunlar, çoğunlukla insanlar için güç, bunaltıcı ve tehlikeli olan ağır işleri yapıyor; tozlu, zehirli ve sıcak iş ortamlarında çalışıyorlardı. Bu durum günümüz robotları içinde geçerli olmakla beraber, modern robotlar çok hafif ince ve kırılabilir parçaları da son derece duyarlı bir biçimde işleyebilmekte ve hatta resim bile yapabilmektedir. Personel maliyetlerinin giderek yükselmesi ve personelin çalıştırılmasında karşılaşılan problemler, sanayide robot kullanımını özendirmektedir. Artan rekabetle birlikte robotların hız, güvenirlik, maliyet ve kalite gibi konulardaki avantajlarından dolayı üretimde yaygın olarak kullanıldıkları görülmektedir.

19 Üretim Yönetimi Cilt I 11 Bununla birlikte robot kullanımının da çeşitli problemleri bulunmaktadır. Bu problemler, uygun robot seçimi, robotun üretim sistemine uyumu ve servis maliyetleriyle ilgili olmaktadır. Üretim yönetimi alanında meydana gelen başlıca yeni gelişmeler; Esnek İmalat Sistemleri, Malzeme İhtiyaç Planlaması (MRP) ve Japonlar tarafından geliştirilen Tam Zamanında Üretim (JIT) ve Tam Zamanında Teslim (JIC), KANBAN, Toyota Üretim Sistemi ve Kalite Kontrol Çemberleridir ÜRETİM YÖNETİMİNİN FONKSİYONLARI VE AMACI ^ Üretim yönetiminin fonksiyonları balıca üç aşamadan meydana gelen ilemlerden oluşmaktadır. Bunlar;.planlama, organizasyon ve kontroldür. Planlama aşamasında, işletmenin üretim yönetimi amaçları dikkate alınarak; üretim alt sistemlerinin organizasyonu, üretim politikaları, üretim programları ve üretimle ilgili faaliyetlerle ilgili gerekli planlama çalışmaları yapılır. Planlama aşamasında ayrıca, talep tahminlerine uygun olarak; üretim planlaması, işgücü planlaması, malzeme ihtiyaç planlaması, gelişim planlaması, işlem planlaması, üretim metotları, personel planlaması, ödeme planı, finansal planlama, çalışma sermayesi ve nakit akışı ve bilgisayar destekli üretim, üretim sistemlerinin planlanması gibi işlemler yapılmaktadır. Planlama işleminin temelini üretim planlaması oluşturmaktadır. Üretim planlamasının başlıca üç önemli fonksiyonu bulunmaktadır. Bunlar; üretim araştırması, üretim geliştirmesi ve üretim tasarımıdır. Planlama aşamasında, organizasyonun amaçları ile üretim yönetiminin amaçlan arasında uyum sağlanır. Yönetici eldeki mevcut üretim imkanlarını gözönünde bulundurarak üretim planlaması yapmalıdır. Organizasyon aşamasında, üretim alt sistemleri içerisindeki bilgi akışı ve görevlerin dağılımı yapılır. Ayrıca üretim alt sistemlerinin düzenli ve başarılı bir şekilde çalışabilmesi için gerekli şartlar belirlenerek, alt sistemlerin amaçları görev ve