ÜRETİM ÇİZELGELEME. Yrd. Doç. Dr. Pınar Mızrak Özfırat. Celal Bayar Üniversitesi Yayınları Yayın No: 0010

Transkript

1

2 ÜRETİM ÇİZELGELEME Yrd. Doç. Dr. Pınar Mızrak Özfırat Celal Bayar Üniversitesi Yayınları Yayın No:

3 Celal Bayar Üniversitesi Yönetim Kurulu'nun 2013/13 sayılı ve X no'lu kararı ile basılmıştır. ÜRETİM ÇİZELGELEME Yrd. Doç. Dr. Pınar Mızrak Özfırat Celal Bayar Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Endüstri Mühendisliği Bölümü Kapak Tasarım: Serat KOTAN serat.kotan@cbu.edu.tr CBÜ Rektörlük Matbaası Baskı - Cilt : Celal Bayar Üniversitesi Rektörlük Matbaası -MANİSA 1. Baskı ISBN: Bu kitabın Türkçe yayın hakları kitabın hukuki yayımcısına ait olup her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir biçimde çoğaltılamaz, dağıtılamaz yeniden elde edilmek üzere saklanamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz ancak normal ve kanuni iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur.

4 ÜRETİM ÇİZELGELEME İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ Gantt Şeması Çizelgeleme Problemlerinin Karmaşıklığı Tek Makineli Sistem Temel kavramlar: İş Özellikleri Çizelgeleme Terimleri Amaç Fonksiyonları (Performans Göstergeleri) TEK MAKİNE ÇİZELGELEME Genel varsayımlar Basit Sıralama Kuralları Teslim Zamanı Olmayan Problemler Cmax Fmax F Sistemdeki ortalama iş sayısı Sistemde Bekleme Süresi Sistemde Maksimum Bekleme Süresi Ağırlıklı F: Fw Teslim Tarihi Olan Problemler L L max, T max (L max = T max ) Geciken iş sayısı: U Toplam gecikme: T Teslim Tarihine Karar Vermek: İşlerin Geliş Tarihleri Eşitse Hangi Kural Uygulanmalı? İşlerin Geliş Tarihleri Eşit Değilse Hangi Kural Uygulanmalı? Genel Optimizasyon Yöntemleri Maksimum Performans Göstergesi için Optimizasyon Yöntemleri Toplam Performans Göstergesi için Optimizasyon Yöntemleri Tek Makineli Problemde Sezgisel Yöntemler Yapısal Sezgiseller Metasezgiseller PARALEL MAKİNELER Bölünebilir İşler Bölünemeyen işler Bölünemeyen Bağımlı İşler i

5 3.3.1 Montaj ağacı Genişletilmiş Montaj Ağacı Bölünebilir Bağımlı İşler Toplam Sistem Zamanını Enküçüklemek (F) AKIŞ TİPİ ATÖLYELER Akış tipi Atölye Varsayımları İki Makineli Akış Tipi Atölye Üç makineli Akış Tipi Atölye Birinci Özel Durum: 1.makine 2.makineye baskın ise İkinci Özel Durum: 3.makine 2.makineye baskın ise Üçüncü Özel Durum Dördüncü Özel Durum: 2.makine 1 makineye baskın ise Beşinci Özel Durum: 2.makine 3. makineye baskın ise Altıncı Özel Durum: Sabit 2. Makine Akış Tipi Atölyelerde Sezgisel Yöntemlerle Çizelgeleme Palmer Algoritması Campbel-Dudek-Smith (CDS) Algoritması Nawaz-Enscore-Ham (NEH) Algoritması DOLAŞIMLI SABİT ATÖLYELER Çizelge Çeşitleri Yarı-aktif Çizelge Aktif Çizelge Çizelge Üretmek Yarı Aktif Çizelge Oluşturmak Aktif Çizelge Oluşturmak Dolaşımlı Sabit Atölyelerde Sezgisel Yöntemlerle Çizelgeleme MATEMATİKSEL MODELLEME İLE ÇİZELGELEME ÖRNEKLERİ Tek Makine Çizelgeleme Birinci Örnek Model İkinci Örnek Model Paralel Makine Çizelgeleme ÇALIŞMA SORULARI KAYNAKLAR DİZİN ii

6 ÖNSÖZ Üretim çizelgeleme temel olarak hangi iş hangi makinede hangi sırada yapılacak sorusuna yanıt arar. Ancak bu çizelgeyi yaparken makinelerin en ekonomik, en hızlı, en az kayıpla vb. kullanılmasını amaçlar. Dolayısıyla sorunun optimum yanıtını ya da yanıtlarını bulmak kolay bir iş değildir. İş sayısı ve makine sayısı arttıkça karmaşıklığı üssel olarak artar. Bu bağlamda üretim çizelgeleme problemleri literatürde birçok araştırmacı tarafından çalışılmış ve halen çalışılmaktadır. Belirli koşullara sahip durumlarda üretim çizelgeleme problemlerine optimum çözüm getiren kurallar, yöntemler olduğu gibi, diğer birçok durumda probleme özel yaklaşımlar geliştirilmiştir. Bu kitapta ele alınan konular üretim çizelgeleme konusunda geliştirilmiş genel geçer yöntemler, kurallar, metotlardır. Bu kitabın ortaya çıkış noktası üretim çizelgeleme konusundaki Türkçe kaynak sıkıntısıdır. Kitabın asıl amacı öğrenciye üretim çizelgeleme konusunda Türkçe kaynak sağlamaktır. Bununla birlikte üretim sektöründe çalışan meslektaşlarımın pratik çözümler bulabilecekleri ya da kendi problemlerine özel çözümler için çıkış noktası bulabilecekleri bir kaynak olmasını umuyorum. Kitap yedi bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde üretim çizelgelemenin tanımı, karmaşıklığı, çizelgeleme terimleri ve açıklamaları verilmiştir. Bu bölümün amacı üretim çizelgeleme konusunda hiç bilgisi olmayan okuyucuya kitabın geri kalan kısmından faydalanabilmesi için genel bir giriş yapmak ve bilgi vermektir. İkinci, üçüncü, dördüncü ve beşinci bölümlerde ise sırasıyla tek makineli, paralel makineli, akış tipi atölye dolaşımlı sabit atölye üretim sistemleri ele alınmıştır. Bu sistemlerde en bilinen durumların bazıları için optimum çözüm yaklaşımları, optimum çözümü olmayanlar için sezgisel çözüm yaklaşımları örnekleriyle anlatılmıştır. Bu üretim sistemlerinde herhangi bir çizelgeleme problemine optimum çözüm bulabilmek için önceki bölümlerde yer verilen yöntemler dışında matematiksel modelleme de kullanılabilir. Altıncı bölümde matematiksel modelleme iii

7 kullanılarak çizelgeleme örnekleri verilmiştir. Yedinci ve son bölümde ise tüm kitabın içeriğini kapsayan çalışma soruları yer almaktadır. Kitaptan faydalanacak değerli öğencilerimin, meslektaşlarımın geri bildirimlerinin sonraki baskılarda kitabın olumlu yönde gelişmesine katkıda bulunacağını belirtmek isterim. Son olarak bu kitabın ortaya çıkması ve yayınlanması sürecinde emeği geçen, bana fikir veren ve destek olan eşime, aileme, Celal Bayar Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Mehmet Pakdemirli ye, Celal Bayar Üniversitesi yayın komisyonu üyelerine, basım ünitesi çalışanlarına ve tüm meslektaşlarıma teşekkürlerimi sunarım. Saygılarımla, Temmuz-2013-Manisa Pınar Mızrak Özfırat iv

8