Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 88, Şubat 2019, s ISSN: Doi Number:

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 7, Sayı: 88, Şubat 2019, s ISSN: Doi Number: Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Öğr.Gör. Rukiye KILIÇ Akdeniz Üniversitesi, Elmalı MYO, Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Programı rukiyekilic@akdeniz.edu.tr Öğr.Gör.Dr. Mükerrem ORAL Akdeniz Üniversitesi, Elmalı MYO, İşletme Yönetimi Programı mukerrem_atalay@hotmail.com, mukerrem@akdeniz.edu.tr İŞLETMELERİN YENİLİKÇİ REKABET YAKLAŞIMI ÇABALARI Öz Son yıllarda bilim ve teknoloji alanında çok hızlı gelişim ve değişimler meydana gelmektedir. Bu durum ülkeler için hem bir risk unsuru hem de bir fırsattır. Türkiye'de faaliyet gösteren işletmelerin yenilik kapasitesini ve dünya pazarında rekabet gücünü artırması, ülkenin ekonomik verimliliğinin, büyüme hızının ve kalkınmışlık seviyesinin arttırılması için önem arzetmektedir. Bu çalışmada, Türkiye deki işletmelerin yenilikçi rekabet yaklaşımı çabaları tespit edilmeye çalışılmıştır. Bu sebeple, Türkiye nin farklı bölgelerinde faaliyet gösteren üretim işletmeleri araştırma kapsamına alınmıştır. Temmuz-Eylül 2018 tarihleri arasında Türkiye nin farklı bölgelerindeki Organize Sanayi Bölgelerinde faaliyette bulunan işletmelerden ihtimalli örnekleme yöntemlerinden basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile seçilen 1147 işletme yöneticisi ile görüşülmüştür. Anket soruları Kılıç ve Oral (2018) ın geliştirmiş olduğu Yenilikçi Rekabet Yaklaşımı Ölçeği kullanılarak hazırlanmıştır. Ayrıca ankette işletmelerin demografik verilerinin yer aldığı sorulara da yer verilmiştir. Anket uygulaması işletme yöneticileri ile yüz yüze görüşme metodu ile gerçekleştirilmiştir. Veriler amaca uygun istatistik paket programında analiz edilmiştir. Verilerin normal dağılıma uygun olduğu tespit edilmiştir. Veriler, frekans analizi, güvenilirlik analizi, doğrulayıcı faktör analizi, t testi ve anova testine tabi tutulmuştur. Ankete katılan işletmelerin büyük

2 çoğunluğunun 1-10 yıldır faaliyette bulunan, mikro ve küçük işletme kategorisinde yer alan, aile şirketlerinden oluştuğu tespit edilmiştir. Çalışmada elde edilen sonuçlara göre Türkiye deki işletmelerin rekabet üstünlüğü elde edebilmelerine yönelik öneriler sunulmuştur. Anahtar kelimeler: Yenilikçi Rekabet, Yenilikçi Rekabet Yaklaşımı, Üretim İşletmeleri. BUSINESS ADMINISTRATIVE COMPETITIVENESS APPROACH Abstract In recent years, there have been very rapid developments and changes in science and technology. This situation is both a risk factor for both countries an opportunity. İnnovation capacity of enterprises operating in Turkey and to increase its competitiveness in the world market, the country's economic efficiency, it is important to increase the growth rate and level of development. In this study, an innovative approach to competitive efforts of enterprises in Turkey has tried to determine. Therefore, manufacturing enterprises operating in different regions of Turkey were included in the study. Probably from businesses operating in the Organized Industrial Zone in different regions of Turkey between dated July- September 2018 it was interviewed 1147 business managers selected by simple random sampling method of sampling. The survey questions were prepared using the Innovative Competition Approach Scale developed by Kılıç and Oral (2018). In addition, the questionnaire contains the demographic data of the enterprises. The survey was conducted with face-to-face interviews with business executives. The data were analyzed in the statistical package program. The data were found to be suitable for normal distribution. The data were subjected to frequency analysis, reliability analysis, confirmatory factor analysis, t test and anova test. In addition, it has been found that the majority of the enterprises participating in the survey are from family companies, which are in the micro and small operating category, which have been operating for 1 to 10 years. According to the results obtained in this study proposals for them to achieve competitive advantage of enterprises in Turkey it is presented Giriş Keywords: Innovative Competition, Innovative Competition Approach, Production Enterprises. Değişim olgusu günümüzde yaşamın her alanını etkilemektedir. Bilgi, iletişim ve bileşim alanlarında meydana gelen değişimler işletmeleri sanayileşmenin dördüncü aşamasına taşımıştır. Son sanayi devrimi olarak kabul edilen Endüstri 4.0 tüm paydaşları etkileyecek olan yeni bir dönemdir. Bu dönem nesnelerin interneti, yapay zekâ, dijitalleşme, siber-fiziksel sistemler gibi kavramlardan oluşan değerler bütünüdür. Çağımızın yeni endüstriyel vizyonu olan Endüstri 4.0 üretimin bilgisayarlaşması, yüksek teknoloji ile donatılması böylelikle kaynak verimliliğinin artırılması, hem müşteri hem iş değer sürecinde iş ortaklarının uyumlaştırılması gibi birçok amacı hedeflemektedir.

3 Endüstri 4.0 ile birlikte emek yoğun sistemler yerine, teknoloji yoğun üretime geçen işletmelerde makine kontrolü artmakta, iş gücüne olan ihtiyacın azalacağı düşünülmektedir. Süreç içerisinde kendini konumlandırabilen işletmelerin gelişen küresel pazarda teknolojiyi yakalayıp, rekabet edebilecek düzeye gelebileceklerine inanılmaktadır. Küreselleşen dünyada Türkiye deki işletmelerin bu gelişmelerin neresinde olduğu, değişimi ne ölçüde yakaladığı, bu sürece ne kadar hazır oldukları? gibi sorular işletmelerin gündeminde olması gereken sorular arasındadır. Bu sebeple bu çalışmada Türkiye deki üretim işletmelerinin Yenilikçi Rekabet Yaklaşımı çabaları tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca çalışmada Türkiye deki üretim işletmelerinin yenilikçi rekabet yaklaşımı boyutlarında mevcut durumları ortaya konularak sürdürülebilir rekabet avantajı elde edebilmelerine yönelik önerilerde bulunulmuştur. 2. Yenilikçi rekabet ve yenilikçi rekabet yaklaşımı Rekabet serbest piyasa ekonomisinin odak noktasında yer alan temel paradigmadır (Elmacı, 2016:349). İşletmelerin yüksek rekabet ortamında rekabetçi kalabilmeleri, pazar paylarında sürekli bir iyileşme sağlayacak şekilde yenilikler yaratmalarıyla doğru orantılıdır. İşletmelerin yenilikçi özellikleri, sürdürülebilir rekabet gücünün sağlanmasında ve korunmasında anahtar bir rol oynamaktadır. Bir fikrin ticari manada üretime dönüştürülmesi olarak ifade edilen yenilikçiliğin çok farklı ve kapsamlı tanımları bulunmaktadır (Oğuztürk, 2003:270). Yenilikçiliğin literatürde yaygın kabul görmüş tanımlarından biri de Oslo Manuel e aittir. Bu tanıma göre yenilikçilik, yeni veya büyük ölçüde değiştirilmiş ürün, hizmet ya da sürecin, bir pazarlama yönteminin ya da örgütsel yöntemin işletme içi uygulamalarda, dış ilişkilerde veya iş örgütlenmesinde uygulanmasıdır (Seyitoğulları ve Yalçınsoy, 2016:15). İşletmelere yenilikçilik yeteneği kazandıran ortak özellikler; finansal kaynaklar, entellektüel sermaye, işletmenin büyüklüğü (küçük, orta, büyük), işletmenin kurumsal yapısı ve içinde yer alınan sektör olarak sayılabilir (Kılıç ve diğ., 2014:40). Yenilikçilik olgusu, bireysel, takım veya örgüt bazında, sanayi ya da toplum düzeyinde değer yaratır, maliyetleri azaltır ve rekabet gücünün artırılmasını sağlar (Öğüt ve Aksay, 2011:5). Yenilikçilik sürecinin başarılı olabilmesi, tüm örgüt ve çalışanların yanında müşterilerin, tedarikçilerin, ağ ortaklarının da sürece etkin katılımı ile sağlanabilir. İşletmenin yenilik stratejileri belirlenirken inovasyon ve entelektüel sermaye arasındaki ilişkinin etkin şekilde kullanılması daha iyi sonuçların elde edilmesini sağlayabileceği (Ergün ve Yılmaz, 2013:133) ileri sürülmektedir. İnsan sermayesi yeniliklerin başlatılabilmesinde girdi niteliği taşıyan temel faktörlerden biridir. İşletmelerde istihdam edilen üstün yetenekli ve yüksek eğitimli iş gücü, teknolojik değişimlerin, yaratıcı fikirlerin ve dolayısıyla yeniliklerin kaynağı olabilecektir. İşletmelerde yenilikçiliği arttırmanın diğer bir kaynağı ise, eğitim için kaynak ayrılması, çalışanların yeteneklerini arttıracak eğitim uygulamalarının düzenlenmesi olarak belirtilebilir. Diğer bir faktör ise bilgi iletişim teknolojilerinin etkin kullanımı olarak sayılabilir. Yenilikçilik sürecinde işletmeler iç ve dış bilgi kaynaklarına önem vermelidir. Gerek firma içerisindeki kişiler ve bölümler, gerekse firma dışından üniversiteler, araştırma enstitüleri ve diğer firmalar ile kurulan işbirlikleri yenilikçilik için girdi niteliğindedir (Kılıç ve diğ., 2014:40). 361 Kılıç ve Oral a (2018:173) göre, yenilikçi rekabet, sürdürülebilir rekabet avantajı elde etmek için işletmelerin tüm kaynak, süreç ve yeteneklerinin sürekli olarak yeni yöntemlerle tasarlanması ve geliştirilmesi olarak tanımlanmaktadır. Yenilikçi rekabette işletmeler, ürün ve hizmet özellikleri, üretim teslimat yöntemleri, pazarlama ve örgütsel yöntemler, yönetim tarzları, müşteri alışkanlıkları gibi konulardaki değişim-

4 leri sürekli olarak takip etmeli ve değişime ayak uydurmalıdır. Yeni yöntemler, yeni teknoloji transferi, yeni süreçler işletme çalışanlarının doğru kullanımı ve yönetimi ile anlamlı olabildiği vurgulanmaktadır. Bu nedenle, işletme için önem arz eden iki kilit unsurun işletmenin sahip olduğu entelektüel sermaye ve temel yetenek olduğu görülmektedir (Kılıç ve Oral, 2018:173). Yenilikçi rekabet ile işletmeler, sürdürülebilir kalkınma için en iyi koşulları sağlamayı amaçlar. İşletmelerin yenilikçi olması, yeni bilgiler yaratması ya da yeni bilgileri işletme bünyesinde toplanması, bunları yenilikçi avantaja dönüştürerek, etkin kullanımı ile mümkün olur (Taranenko, 2010:89-99). Yenilikçi rekabet yaklaşımı, sürekli olarak işletmenin tüm kaynak, süreç ve yeteneklerinin yeniliklerle tasarlanması, geliştirilmesi, işletme dokusunun işletme kaynakları ile hızlı ve verimli bir şekilde değişimlerle uyumlaştırılması, işletmenin iç ve dış çevre koşullarının doğru analiz edilerek analiz sonuçlarına göre fiziksel, örgütsel, beşeri ve teknolojik kaynakları düzenleyen yönetim stratejilerinin geliştirilmesi, uygulanması şeklinde tanımlanabilir (Kılıç ve Oral, 2018:173). Yenilikçi rekabet yaklaşımının boyutları Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Süreç Yönetimi, Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında İşletme İnovasyonu, Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Dış Kaynak Kullanımı, Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Pazarlama ve Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Yönetim Stratejisi olarak tanımlanmıştır (Kılıç ve Oral 2018, :180). 362 Şekil:1 Yenilikçi Rekabet Yaklaşımı (YRY) Boyutları 2.1. Yenilikçi rekabet yaklaşımında süreç yönetimi Süreç yönetimi, bir örgüt içerisinde katma değer yaratan tüm faaliyetlerin yönetimi olarak tanımlanabilir (Okay, 1999:47). Süreç, müşteri gereksinimlerinin gerçek mal ve hizmetlere dönüşümünün sağlandığı faaliyetler dizinidir (Smart ve diğ., 2009:498). Süreç yönetimi, bu faaliyet dizinlerini yönetmektir. Bu faaliyet dizini ise, süreçlerin tanımlanmasını, işletme sahiplerinin, tedarikçilerinin, müşterilerinin, müşteri ihtiyaçlarının belirlenmesini, gerekli adımlarda ölçümler alınarak performansının izlenmesini ve gerekli iyileştirmelerin yapılmasını içeren aşamalardan oluşur. Müşteriye sağlanan ürün ve hizmetler işletme içinde işlerin gerçekleştiği (yönetilen) süreçlerin çıktılarıdır. Bu nedenle, süreçleri belirleme, tanımlama, performansını izleme ve iyileştirme öğelerini içeren süreç yönetimi, işletme içinde müşteriye katma değer yaratan faaliyetlere odaklanarak toplam etkinliğin artmasını sağlar. İşletme süreçlerinin bilgi ve iş akışı açısından yeniliklerle uyumlaştırılması, işletmelerin üretim ve yönetsel hatalarını orta-

5 dan kaldıracak, üretimde ve işleyişdeki gecikmeleri en aza indirecek, anlaşılır ve kolay uygulanabilir sistemler kuracak, müşterinin değişen ihtiyaçlarına uyum gösterecek, böylelikle kalite ve verimliliği artırarak, işletmeye rekabet avantajı sağlayabilecektir (Sansarcı, 2006:39). Süreç yeniliği stratejik bir role sahiptir. Süreç yeniliklerinin işletmelere sağladığı avantajlar, işletme maliyetlerini azaltmak, kaliteyi artırmak veya yeni ya da önemli derecede iyileştirilmiş ürünler üretmek veya teslim etmek olarak sıralanabilir. İşletme açısından, bir başkasının yapamadığı bir şeyi yapabilmek ya da bunu herkesten daha iyi yollarla yapabilmek güçlü bir rekabet üstünlüğü sağlar ( Özen ve Bingöl, 2007: ) Yenilikçi rekabet yaklaşımında işletme inovasyonu İnovasyon, en geniş anlamıyla, bilginin ekonomik ve toplumsal faydaya dönüştürülmesidir (Elçi ve diğ., 2008:26). İnovasyon, yeni teknolojiler ve yeni iş modelleriyle işletmelerin içinde oldukları piyasada rekabet üstünlüğü sağlamasına yardımcı olmaktadır (Işık ve Keskin, 2013:42). İnovasyon süreci, fikrin değere dönüşmesidir. Eğer fikir değere dönüşmemiş ise, o süreç bir inovasyon süreci değildir, önemli olan bir fikirden değer üretmiş olmaktır (Çetin ve Gedik, 2017:110). İnovasyon süreci, teknolojik liderliği, yeni ürün ve hizmetlerin takdimi yoluyla bilinmeyen bir şeyi keşfetmeyi ve yaratıcı olmayı sembolize eden bir süreçtir. Bir şeyin inovasyon sayılabilmesi için; orijinal ve ayırt edici olması, tüketici tarafından değerli bulunması, cazip bir çözüm yaratması, pazar ve rekabet üzerinde etkili olması ve yaratıcı bir sürecin sonucu olması gereklidir (Şendoğdu ve Öztürk, 2013:106). İnovasyonu dört tür altında sınıflandırmak mümkündür. Kısaca değinmek gerekirse; ürün inovasyonu, yeni veya özellikleri ya da kullanım amaçları açısından önemli ölçüde geliştirilmiş/iyileştirilmiş bir mal veya hizmetin pazara sunulması anlamına gelmektedir. Ürün inovasyonu, teknik özelliklerde, parçalarda ve malzemelerde, yazılımda, kullanım şeklinde veya diğer işlevsel özelliklerde önemli iyileştirmeleri/geliştirmeleri içermektedir. Süreç inovasyonu, yeni veya önemli ölçüde geliştirilmiş/iyileştirilmiş üretim ya da dağıtım yönteminin uygulanmasıdır. Pazarlama inovasyonu, ürün tasarımında veya paketinde, ürün yerleştirmede, ürün promosyonunda ya da fiyatlandırmasında önemli değişiklikler içeren yeni bir pazarlama yönteminin uygulanmasıdır. Son olarak örgütsel inovasyon ise, firmanın iş uygulamalarında, işyeri örgütlenmesinde veya dış ilişkilerinde yeni bir örgütsel yöntemin uygulanması olarak tanımlanabilir (Elçi ve diğ., 2008:26-27) Yenilikçi rekabet yaklaşımında dış kaynak kullanımı Dış kaynak kullanımı, işletmenin rekabet avantajı sağlayan faaliyetlere odaklanmasına, kendi uzmanlık alanına doğrudan girmeyen faaliyetlerini ise bu konuda uzmanlaşmış işletmeler aracılığıyla sağlamasına olanak veren bir modern yönetim stratejisidir (Gül, 2005:158). İşletmelerin operasyonel faaliyetleri arasında yer alan, diğer bir ifadeyle temel yetenekleri arasında yer almayan işleri dışarıdaki işletmelere devretmeleri ve sahip oldukları temel yeteneğe daha fazla yoğunlaşmalarının sağlar (Çatı ve diğ., 2015:57) Yenilikçi rekabet yaklaşımında pazarlama Pazarın tüm ihtiyaçlarının önceden belirlenerek bu ihtiyaçların yeni veya yenilikçi ürünlerle karşılanması günümüz işletmelerinin varlık nedeni durumuna gelmiştir (Bingöl, 2006:43). Pazarlama yenilikleri, işletmelerin satışlarını artırmak amacıyla, müşteri ihtiyaçlarına daha başarılı şekilde cevap vermeyi, yeni pazarlar açmayı veya bir ürününü pazarda yeni bir şekilde konumlandırmayı hedeflemektedir. Pazarlama yenilikleri, işlevsel ve kullanıcı özeliklerini değiş- 363

6 tirmeden ürünün biçiminde ya da görünüşünde yani ürün tasarımındaki önemli değişiklikleri içerir ( Özen ve Bingöl, 2007:403) Yenilikçi rekabet yaklaşımında yönetim stratejisi Yönetim stratejisi, işletmenin uzun dönemde yaşamının devam ettirilmesine ve sürdürülebilir rekabet üstünlüğü sağlamasına yönelik bilgi toplama, analiz, seçim, karar ve uygulama faaliyetlerinin tümüdür (Ülgen ve Mirze, 2004:31). Stratejik yönetimde hedef geleceği öngörülen şekilde biçimlendirerek kendi geleceğine sahip olmaktır. Günümüzde her tür ve büyüklükteki firmaların başarılı olabilmeleri, stratejik olarak yönetilebilmelerine bağlıdır( Güçlü, 2003:71) Peter Drucker, stratejik yönetimin ana görevinin bir işin misyonunu baştan sona düşünmek, Bizim işimiz nedir, ne olmalıdır? sorularını sorarak, belirlenen amaçlar doğrultusunda, belirlenen kararların yarınki sonuçları vermesini sağlamak olduğunu ifade etmiştir (Drucker, 1999:22). Yenilikçi Rekabet Yaklaşımı çabaları olan işletmeler bu boyutların birinde, bir kaçında ya da tümünde pozitif fark yaratan işletmelerdir. Bu işletmeler sürekli olarak temel yeteneklere başvurmalı ve bu yeteneklerini sürekli olarak gözden geçirip, geliştirerek, taklit edilemez stratejiler belirlemelidir. Dağıtım, tanıtım gibi süreçlerini dijital ve mobil uygulamaları kullanarak gerçekleştirmeli, sosyal medya ve interaktif platformlardaki işletme imajını doğru bir şekilde yönetebilmelidir (Kılıç ve Oral, 2018:173). 3. Araştırma metodolojisi 3.1. Araştırmanın amacı ve önemi Bu araştırmanın amacı, Türkiye deki işletme yöneticilerinin yenilikçi rekabet yaklaşımı çabalarını tespit etmektir. Yenilikçi rekabet yaklaşımı işletmelerin sürekli değişen küresel rekabet ortamında ayakta kalabilmeleri, rekabet avantajı sağlayarak başarılı olabilmeleri için önem arz etmektedir. Literatürde işletmelerin yenilikçi rekabet yaklaşımı çabalarını incelemeye yönelik az sayıda çalışmaya rastlanmaktadır. Bu çalışmanın Türkiye nin yedi coğrafi bölgesinde bulunan organize sanayi bölgelerinde faaliyette bulunan işletmelerle yapılması çalışmanın özgünlüğü olarak görülmektedir. Sürdürülebilir ekonomik büyümenin sağlanabilmesi için işletmelerin rekabet konusuna yönelik yaklaşımlarının belirlenmesi ve bu konunun Türkiye de faaliyette bulunan işletmeler çerçevesinde ele alınması araştırmanın önemini ortaya koymaktadır Araştırmanın kapsamı ve yöntemi Araştırmanın evrenini Türkiye deki Organize Sanayi Bölgelerinde faaliyette bulunan üretim işletmeleri oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini ise, ihtimalli örnekleme yöntemlerinden basit tesadüfi örnekleme yöntemi ile gönüllülük esası ile seçilen 1147 işletme yöneticisi oluşturmaktadır. Örnekleme dâhil edilen işletmeler seçilirken, farklı coğrafi bölgelerden işletmeler seçilmeye çalışılmış ve yedi coğrafi bölgeye de ulaşılmıştır. Belli bölgelerde yoğunlaşma olmasının sebebi ise ilgili bölgelerin ulaşılabilirliğinin kolay olmasıdır. Basit tesadüfi örnekleme, ana kütlede yer alan her birimin, önceden bilinen ve diğer birimler ile eşit seçilme ihtimali olan örnekleme yöntemlerindendir (Nakip ve Yaraş, 2016:244). Evreni oluşturan her elemanın örneğe girme şansı eşittir. Dolayısıyla hesaplamalarda da her elemana verilecek ağırlık aynıdır (Arıkan, 2004:141). Bu yöntemin kullanılabilmesi için ele alınan problemlerle ilgili bilgilerin evrene göre benzeşik (homojen) olması gerekmektedir (İslamoğlu, 2003:147). 364

7 Örneklemeye dahil edilen işletmelerin yöneticilerinden 1 Temmuz-30 Eylül 2018 tarihleri arasında yüz yüze görüşme yöntemiyle anket uygulanarak veri toplanmıştır. Elde edilen veriler amaca uygun istatistik programı ile analiz edilmiştir. Çalışmanın amacını gerçekleştirmek için uygun olan istatistiksel analizlerden güvenilirlik analizi, doğrulayıcı faktör analizi, betimsel analizlere yer verilmiş ayrıca t testi ve anova testi uygulanmıştır. Araştırmada iki bölümden oluşan bir soru formu (anket) kullanılmıştır. Anketin birinci bölümünde, işletme özelliklerini belirlemeye yönelik sorular bulunmaktadır. İkinci bölümde ise, işletme yöneticilerinin yenilikçi rekabet yaklaşımını ölçmek için Kılıç ve Oral (2018: ), tarafından geliştirilen Yenilikçi Rekabet Yaklaşımı ölçeği kullanılmıştır. Ölçek; Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Süreç Yönetimi, Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında İnovasyon, Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Dış Kaynak Kullanımı, Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Pazarlama ve Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Yönetim Stratejisi adı altındaki alt bileşenlerden oluşmaktadır. Araştırmada kullanılan ölçek, işletmelerin yenilikçi rekabet yaklaşımı çabalarını belirtilen boyutlarıyla ölçen ve 5 li Likert türü derecelemeyi (1 Kesinlikle Katılmıyorum, 2 Katılmıyorum, 3 Ne Katılıyorum Ne Katılmıyorum, 4 Katılıyorum, 5 Kesinlikle Katılıyorum) kullanan 25 ifadeden oluşmaktadır Araştırmanın hipotezleri Araştırmanın hipotezleri şöyledir: H A: Yenilikçi rekabet yaklaşımı çabaları ile işletmelerin türü arasında anlamlı bir farklılık vardır. 365 H B: Yenilikçi rekabet yaklaşımı çabaları ile işletmelerin faaliyet süresi arasında anlamlı bir farklılık vardır. H C: Yenilikçi rekabet yaklaşımı çabaları ile işletmelerin yıllık satış cirosu arasında anlamlı bir farklılık vardır. H D: Yenilikçi rekabet yaklaşımı çabaları ile işletmelerin çalışan sayısı arasında anlamlı bir farklılık vardır. H E: Yenilikçi rekabet yaklaşımı çabaları ile işletmelerin faaliyet alanı arasında anlamlı bir farklılık vardır. H F: Yenilikçi rekabet yaklaşımı çabaları ile işletmelerin faaliyette bulunduğu bölge arasında anlamlı bir farklılık vardır Araştırmanın bulguları Güvenilirlik analizi Tablo 1 de Yenilikçi Rekabet Yaklaşımı Ölçeği nin Cronbach α güvenirlik değerleri verilmiştir. Alfa katsayısına bağlı olarak ölçeğin güvenilirliği; 0.00 α<0.40 arasındaki bir değerde ise ölçek güvenilir değil, 0.40 α<0.60 arasındaki bir değerde ise ölçeğin güvenirliği düşük,0.60 α<0.80 arasındaki bir değerde ise oldukça güvenilir, 0.80 α<1 arasındaki bir değerde ise yüksek derecede güvenilir bir ölçek olarak ifade edilmektedir (Kayış, 2014:405). Bu bilgiye dayanılarak ölçeğin alt boyutlarını oluşturan Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Süreç Yönetimi, Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında İnovasyon ve Yenilikçi Rekabet Yaklaşımın-

8 da Yönetim Stratejisi boyutlarının yüksek derecede güvenilir Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Dış Kaynak Kullanımı ve Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Pazarlama boyutlarının ise oldukça güvenilir olduğunu söyleyebiliriz. Ölçeğin tamamının Cronbach s Alpha değeri ise 0,915 olarak tespit edilmiştir. Bu değer uygulanacak ölçeğin yüksek derecede güvenilir bir ölçek olduğunu göstermektedir. Tablo 1. Bileşenlerin ortalama, standart sapma ve güvenilirlik analizi sonuçları Bileşenler Ortalama Standart Sapma İfade Sayısı Cronbach's Alpha Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Süreç Yönetimi 4,0272, ,856 Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında İnovasyon Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Dış Kaynak Kullanımı Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Pazarlama Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Yönetim Stratejisi 4,1245, ,802 4,0146, ,731 4,0700, ,742 4,2296, ,887 Toplam 4,0932, , Faktör analizi Birbirleriyle ilişkili olan değişkenleri tek bir grup altında toplamak, bu gruplara (faktörlere) yeni isimler vermek amacıyla veriye Birincil Seviye Doğrulayıcı Faktör Analizi (FA) uygulanmıştır. Burada verilen faktör isimleri gizil değişkenler, ankette yer alan sorular ise gözlenen değişkenler olarak kullanılmıştır. Kullanılan ölçekte yer alan sorular, faktör analizi sonuçlarına göre, Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Süreç Yönetimi faktöründe 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 ve 9. sorular; Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında İnovasyon faktöründe 10, 11, 12, 13, 14 ve 15. sorular, Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Dış Kaynak Kullanımı faktöründe 16, 17, 18 ve 19. sorular, Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Pazarlama faktöründe 20, 21 ve 22. sorular ve Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Yönetim Stratejisi faktöründe 23, 24 ve 25. sorular yer almıştır Yapısal eşitlik modelinin oluşturulması Bu adımda gizil ve gözlenen değişkenleri temsil eden şekillerle yapısal model çizilmiş, değişkenler bu şekillere atanmıştır. Faktör analizi sonuçları göz önünde bulundurularak gruplamalar yapılmış, gizil değişkenlere ilgili gözlenen değişkenler bağlanmıştır. Çalışmanın amacı Türkiye deki işletme yöneticilerinin yenilikçi rekabet yaklaşımı çabalarını tespit etmek olduğu için, diğer gizil değişkenlerin bu değişkeni açıklaması beklenmektedir ve aralarındaki ilişkiler de bu koşul baz alınarak oluşturulmuştur. Birinci düzey doğrulayıcı faktör analizinin sonuçları Tablo 2 de sunulmuştur. Tablo 2: Faktörler ve faktör yükleri 366 Faktör/Madde Standartlaştırılmış Yükler t-değeri R2 Faktör Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Süreç Yönetimi

9 Süreç Yönetimi 1 0,68 24,89 0,46 Süreç Yönetimi 2 0,71 26,40 0,51 Süreç Yönetimi 3 0,72 27,08 0,52 Süreç Yönetimi 4 0,71 26,53 0,51 Süreç Yönetimi 5 0,72 26,98 0,52 Süreç Yönetimi 6 0,62 22,11 0,38 Süreç Yönetimi 7 0,55 18,94 0,30 Süreç Yönetimi 8 0,51 17,50 0,26 Süreç Yönetimi 9 0,47 15,74 0,22 Faktör Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında İnovasyon İnovasyon 10 0,60 20,86 0,36 İnovasyon 11 0,58 20,06 0,34 İnovasyon 12 0,65 22,69 0,42 İnovasyon 13 0,72 26,15 0,52 İnovasyon 14 0,62 21,62 0,39 İnovasyon 15 0,62 21,57 0,38 Faktör Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Dış Kaynak Kullanımı Dış Kaynak 16 0,46 15,11 0,21 Dış Kaynak 17 0,53 18,10 0,29 Dış Kaynak 18 0,74 26,98 0,54 Dış Kaynak 19 0,81 30,61 0,66 Faktör Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Pazarlama Pazarlama 20 0,78 28,72 0,61 Pazarlama 21 0,73 26,38 0,54 Pazarlama 22 0,58 19,89 0,34 Faktör Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Yönetim Stratejisi Yönetim Stratejisi 23 0,72 27,52 0,52 Yönetim Stratejisi 24 0,97 42,55 0,94 Yönetim Stratejisi 25 0,87 35,82 0,76 Elde edilen model, çalışma amacına uygun program ile analize tabi tutulmuş ve tahmin sonuçları, uyum indeksleri elde edilmiştir. Bu uyum indeksleri referans değerleri ile birlikte Tablo 3'te verilmiştir. Tablo 3. İlk modelin uyum indeksleri 367 Uyum indeksi Yapısal Model Referans Değer 2 / df 9,669 5 GFI 0,820 0,85 AGFI 0,779 0,85 RMSEA 0,087 0,08 CFI 0,825 0,90

10 Tablo 3'e göre hiçbir uyum indeksi referans değerlere uymamaktadır. Bu yüzden sonuçlar yetersizdir ve model uyumunda iyileştirme yapılmalıdır. Modifikasyon indeksleri kullanılarak yeni ve anlamlı katsayılara sahip bir model elde edilebilir ve söz konusu uyum bu düzenlemelerle sağlanabilir. Oluşturulan yeni modelin uyum indeksleri Tablo 5'deki gibi elde edilmiştir. Tablo 4. Yeni modelin uyum indeksleri Uyum indeksi Yapısal Model Referans Değer 2 / df 6,072 5 GFI 0,913 0,85 AGFI 0,877 0,85 RMSEA 0,067 0,08 CFI 0,911 0,90 Tablo 4'e göre uyum indeksleri, oluşturulan modelin veriye Chi square/df değeri hariç iyi bir şekilde uyduğunu göstermektedir. Chi square/df değeri eski bir uyumsuzluk ölçüsüdür. Bu endekse ilişkin en büyük sorun, bu endekse ilişkin iyi ve kötü değerin ne olduğu konusunda evrensel olarak kabul görmüş bir aralığın olmamasıdır. Bu değer ayrıca, normal olmayan dağılımlardan ve küçük örneklem büyüklüklerinden çok etkilenir (Kenny ve ark., 2014: ; Kenny ve McCoach, 2003: ) Frekans analizi Araştırmaya katılan işletmelerin özelliklerine ilişkin sonuçlar Tablo 5 de verilmiştir. Araştırmaya katılan işletmelerin yaklaşık %60 ı aile şirketi iken, %40 ı kurumsal şirkettir. İşletmelerin yaklaşık %35 i Tarım ve Gıda Ürünü Üreten İşletme, yaklaşık %32 si Hizmet Üreten İşletme ve yaklaşık %34 ü Diğer Üretim İşletmeleri kategorisinde yer almaktadır. İşletmelerin yaklaşık %38 i 1-10 yıllık işletme iken, 31 yıl ve üzerinde faaliyette bulunan işletme oranı yaklaşık olarak %17 dir. İşletmelerin yaklaşık %54 ünün yıllık satış cirosu 1 milyon TL den daha az olarak belirlenmiştir. İşletmelerin çalışan sayılarına bakıldığında ise, yaklaşık %39 unun 1-9 kişi arasında çalışanı bulunan mikro işletme kategorisinde olduğu tespit edilmiştir. İşletmelerin yaklaşık %42 si Akdeniz Bölgesinde faaliyette bulunurken, yaklaşık %3 ünün ise Doğu Anadolu Bölgesi nde faaliyette bulunduğu tespit edilmiştir. Araştırmaya katılan işletmelerde görüşülen yöneticilerin eğitim durumlarına bakıldığında ise, yaklaşık %43 ü yüksek lisans, %41 i ise lise mezunudur. Tablo 5. Araştırmaya katılan işletmelerin özellikleri 368 İşletmelerin Faaliyette Bulunduğu Bölge n % Akdeniz Bölgesi ,8 Doğu Anadolu Bölgesi 34 3,0 Ege Bölgesi ,0 Güneydoğu Anadolu Bölgesi 60 5,2 İç Anadolu Bölgesi 87 7,6 Karadeniz Bölgesi 69 6,0 Marmara Bölgesi ,5 Toplam ,0 İşletmelerin Faaliyet Süresi n %

11 1-10 Yıllık İşletme , Yıllık İşletme , Yıllık İşletme ,8 31 Yıl ve üzerinde İşletme ,0 Toplam ,0 İşletmelerin Çalışan Sayısı n % Mikro İşletme (1-9 kişi) ,3 Küçük İşletme (10-49 kişi) ,8 Orta Büyüklükte İşletme ( kişi) ,0 Büyük İşletme (250 ve üzeri kişi) 57 5,0 Toplam ,0 İşletmelerin Yıllık Cirosu n % 1 Milyon TL'den az veya eşit ,1 8 Milyon TL'den az veya eşit ,8 40 Milyon TL'den az veya eşit ,6 40 Milyon TL'den fazla ,5 Toplam ,0 İşletmelerin Faaliyet Alanı n % Tarım ve Gıda Ürünü Üreten İşletmeler ,6 Hizmet Üreten İşletmeler ,8 Diğer Üretim İşletmeleri ,6 Toplam ,0 İşletmelerin Türü (Kurumsal Yapısı) n % Aile Şirketi ,9 Kurumsal Şirket ,1 Toplam ,0 İşletme Yöneticilerin Eğitim Durumu n % Lise ,1 Yüksek Lisans ,9 Lisans ,2 Doktora 33 2,9 Toplam , İşletmelerin yenilikçi rekabet yaklaşımı çabalarının işletme özelliklerine göre analizi (t ve Anova Testi) Bir ölçeğin normal dağılıma uygunluğu için ortalama, medyan ve mod un sahip olduğu değerler aynı ya da birbirine yakın olmalıdır (Can, 2017:82), (Tablo 6). Araştırmada verilerin normal dağıldığı hipotezi Kolmogorov-Smirnov normallik testine göre reddedilmiştir (p<0,05). Ancak normallik testi için geçerli olan bir diğer testte ise, toplanan veriler çarpıklık ve basıklık değerleri açısından incelenmiştir. Bu değerler eldeki verilerin normal dağılım eğrisinde nasıl konumlandıklarını görmek açısından araştırmacılara bilgi vermektedir. Bu konumlanma verile- 369

12 rin normal dağılıma uyup uymadıklarının kontrolü için önemli bir yol göstericidir. Çarpıklık ve basıklık değerlerinin %5 güven aralığı için istatistik değer aralığının ±2.58, %1 güven aralığı için de istatistik değer aralığının ±1.96 olması beklenir (Liu ve diğ., 2005:295). Araştırma verilerinin çarpıklık ve basıklık değerleri de Tablo 6 da verilmiştir. Çarpıklık ve basıklık testinin sonuçlarına bakıldığında ilgili soruların %5 güven aralığı olan, beklenen aralıkta olduğu görülmüş ve verilerin normal dağıldığı kabul edilmiştir (Tablo 6). Bu varsayım doğrultusunda işletmelerin yenilikçi rekabet yaklaşımları ile işletme özellikleri arasındaki farklılıklar parametrik testlerden t ve Anova Testi ile analiz edilmiştir (Tablo 7, 8, 9, 10, 11, 12). Tablo 6. Normallik testi ve diğer değerler Faktörler Ortalama Medyan Mod Çarpıklık Basıklık F1:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Süreç Yönetimi 4,027 4,111 4,00-1,037 1,094 F2:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında İnovasyon F3:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Dış Kaynak Kullanımı F4:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Pazarlama F5:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Yönetim Stratejisi 4,125 4,167 4,00-1,107 1,398 4,015 4,000 4,00 -,839,471 4,070 4,000 4,00 -,965,655 4,230 4,333 5,00-1,253 1,944 Yenilikçi Rekabet Yaklaşımı Ölçeği 4,093 4,167 4,00 -,962 1,200 Tablo 7 araştırmaya katılan işletmelerin yenilikçi rekabet yaklaşımında süreç yönetimi, inovasyon, dış kaynak kullanımı, pazarlama ve yönetim stratejisi puanları ortalamalarının işletmenin türüne göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan t testi sonuçlarını göstermektedir. Tablodan da anlaşılacağı üzere yenilikçi rekabet yaklaşımı ölçeğinin alt boyutlarının tümünde işletmelerin türüne göre anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (p<0,05). Tablo 7. İşletmelerin türüne göre yenilikçi rekabet yaklaşımı çabaları t testi sonuçları 370 Faktörler İşletmenin Türü n Ortalama Standart Sapma t Tablo ve p Değeri F1:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Süreç Yönetimi F2:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında İnovasyon F3:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Dış Kaynak Kullanımı F4:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Pazarlama F5:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Yöne- Aile Şirketi 687 4,1247,59907 Kurumsal Şirket 460 3,8816, ,910 p=0,000 Aile Şirketi 687 4,1645, ,245 p=0,015 Kurumsal Şirket 460 4,0649,75324 Aile Şirketi 687 4,0881, ,393 p=0,000 Kurumsal Şirket 460 3,9049,80528 Aile Şirketi 687 4,1693, ,173 p=0,000 Kurumsal Şirket 460 3,9217,88187 Aile Şirketi 687 4,2717, ,232 p=0,026 Kurumsal Şirket 460 4,1667,86613

13 tim Stratejisi Tablo 8 de araştırmaya katılan işletmelerin yenilikçi rekabet yaklaşımında süreç yönetimi, inovasyon, dış kaynak kullanımı, pazarlama ve yönetim stratejisi puanları ortalamalarının işletmenin faaliyet alanına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan anova testi sonuçları bulunmaktadır. Analizden elde edilen sonuca göre, yenilikçi rekabet yaklaşımının tüm alt boyutlarında istatistiksel açıdan anlamlı farklılıklar görülmüştür (p<0,05). Varyans analizinde, gruplar arasında bir farklılığın olduğu tespit edilirse, farkın hangi grup ya da gruplardan kaynaklandığını tespit etmek post-hoc test istatistiklerinin belirleyeceği bir konudur. Post-hoc bünyesinde birçok test istatistiği barındırmakla birlikte, bu test istatistiklerinin seçiminde kıyası yapılacak olan gruplara ait varyansların eşit olma ya da olmama durumu önem arz etmektedir. Çünkü, her iki duruma uygulanacak olan test istatistikleri farklılıklar içermektedir. Araştırmada kullanılan verilerden hareketle gruplar arasında anlamlı farkın olduğu (p<0.05), varyans analizi testi ile belirlenmiştir. Çalışmada tespit edilen farklılığın hangi grup ya da gruplardan kaynaklandığını belirlemek üzere, Scheffe çoklu karşılaştırma test istatistikleri veri setine uygulanmıştır (Kayri, 2009:62). Yapılan karşılaştırma testi sonucunda; Yenilikçi rekabet yaklaşımında süreç yönetimi faktöründe 1-10 yıllık işletmeler ile diğer tüm işletmeler arasında anlamlı ilişkiler saptanırken, yıllık işletmeler ile yıllık ve 31 yıllık ve üzeri işletmeler arasında anlamlı bir ilişki saptanmamıştır. Bunun yanında yıllık işletmeler ile 1-10 yıllık işletmeler arasında, 31 yıllık ve üzeri işletmeler ile yine 1-10 yıllık işletmeler arasında anlamlı farklılık saptanmıştır. Yenilikçi rekabet yaklaşımında yönetim stratejisi faktöründe 1-10 yıllık işletmeler ile yıllık işletmeler arasında anlamlı ilişkiler saptanırken, yıllık işletmeler ile diğer tüm işletmeler arasında anlamlı bir ilişki saptanmamıştır. Bunun yanında yıllık işletmeler ile 1-10 yıllık işletmeler ve 31 yıllık ve üzeri işletmeler arasında, 31 yıllık ve üzeri işletmeler ile yine yıllık işletmeler arasında anlamlı farklılık saptanmıştır. Tablo 8. İşletmelerin faaliyet süresine göre yenilikçi rekabet yaklaşımı çabaları anova testi sonuçları 371 Faktörler İşletmenin Faaliyet Süresi F1:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Süreç Yönetimi F2:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında İnovasyon F3:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Dış Kaynak Kullanımı n Ortalama Standart Sapma F Tablo ve p Değeri 1-10 yıl 434 4,1452 0, yıl 359 3,9885 0, yıl 170 3,9425 0, yıl ve üzeri 184 3,9028 0, yıl 434 4,1813 0, yıl 359 4,1021 0, yıl 170 4,0490 0, yıl ve üzeri 184 4,1042 0, yıl 434 4,0593 0, yıl 359 4,0355 0, yıl 170 3,9441 0, yıl ve üzeri 184 3,9334 0,76732 F4:Yenilikçi 1-10 yıl 434 4,0975 0, ,521 p=0,000 1,876 p=0,132 1,705 p=0,164

14 Rekabet Yaklaşımında Pazarlama F5:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Yönetim Stratejisi yıl 359 4,1049 0, ,296 p=0, yıl 170 3,9882 0, yıl ve üzeri 184 4,0127 0, yıl 434 4,2903 0, yıl 434 4,1681 0, yıl 170 4,0843 0, yıl ve üzeri 184 4,3406 0, ,846 p=0,002 Tablo 9 araştırmaya katılan işletmelerin yenilikçi rekabet yaklaşımında süreç yönetimi, inovasyon, dış kaynak kullanımı, pazarlama ve yönetim stratejisi puanları ortalamalarının işletmenin faaliyet alanına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan anova testi sonuçları bulunmaktadır. Analizden elde edilen sonuca göre, yenilikçi rekabet yaklaşımının tüm alt boyutlarında istatistiksel açıdan anlamlı farklılıklar görülmüştür (p<0,05). Tespit edilen farklılığın hangi grup ya da gruplardan kaynaklandığını belirlemek üzere, Scheffe çoklu karşılaştırma test istatistikleri veri setine uygulanmıştır (Kayri, 2009:62). Yapılan karşılaştırma testi sonucunda; Yenilikçi rekabet yaklaşımında süreç yönetimi, dış kaynak kullanımı ve pazarlama faktörlerinde 1 milyon TL den az veya eşit ciroya sahip olan işletmeler ile 8 milyon TL den az veya eşit ciroya sahip olan işletmeler ve 40 milyon TL den fazla ciroya sahip olan işletmeler arasında anlamlı farklılıklar saptanmıştır. Diğerleri arasında ise, anlamlı farklılıklar saptanmamıştır. Aynı zamanda 8 milyon TL den az veya eşit ciroya sahip olan işletmeler ile 1 milyon TL den az veya eşit ciroya sahip olan işletmeler arasında, 40 milyon TL den fazla ciroya sahip olan işletmeler ile 1 milyon TL den az veya eşit ciroya sahip olan işletmeler arasında anlamlı farklılıklar saptanmıştır. Geri kalan işletmeler arasında ise, anlamlı farklılıklar saptanmamıştır. Yenilikçi rekabet yaklaşımında inovasyon faktöründe 1 milyon TL den az veya eşit ciroya sahip olan işletmeler ile 8 milyon TL den az veya eşit ciroya sahip olan işletmeler arasında anlamlı farklılıklar bulunmuştur. Bunun yanında 8 milyon TL den az veya eşit ciroya sahip olan işletmeler ile 1 milyon TL den az veya eşit ciroya sahip olan işletmeler arasında, 40 milyon TL den fazla ciroya sahip olan işletmeler ile 1 milyon TL den az veya eşit ciroya sahip olan işletmeler arasında da anlamlı farklılıklar saptanmıştır. Diğer işletmeler arasında ise, anlamlı farklılıklar saptanmamıştır. Yenilikçi rekabet yaklaşımında yönetim stratejisi faktöründe 1 milyon TL den az veya eşit ciroya sahip olan işletmeler ile 8 milyon TL den az veya eşit ciroya sahip olan işletmeler arasında anlamlı farklılıklar belirlenmiştir. Ayrıca 8 milyon TL den az veya eşit ciroya sahip olan işletmeler ile 1 milyon TL den az veya eşit ciroya sahip olan işletmeler arasında da anlamlı farklılıklar saptanmıştır. Diğerleri arasında ise, anlamlı farklılıklar saptanmamıştır. Tablo 9. İşletmelerin yıllık satış cirosuna göre yenilikçi rekabet yaklaşımı çabaları anova testi sonuçları 372 Faktörler Yıllık Satış Cirosu n Ortalama Standart Sapma F Tablo ve p Değeri F1:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Süreç Yönetimi 1 milyon TL'den az veya eşit 8 milyon TL'den az veya eşit 621 4,1430 0, ,8795 0, ,299 p=0,000

15 40 milyon TL'den az veya eşit 133 3,9799 0,76123 F2:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında İnovasyon F3:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Dış Kaynak Kullanımı F4:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Pazarlama F5:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Yönetim Stratejisi 40 milyon TL'den fazla 1 milyon TL'den az veya eşit 8 milyon TL'den az veya eşit 40 milyon TL'den az veya eşit 40 milyon TL'den fazla 1 milyon TL'den az veya eşit 8 milyon TL'den az veya eşit 40 milyon TL'den az veya eşit 40 milyon TL'den fazla 1 milyon TL'den az veya eşit 8 milyon TL'den az veya eşit 40 milyon TL'den az veya eşit 40 milyon TL'den fazla 1 milyon TL'den az veya eşit 8 milyon TL'den az veya eşit 40 milyon TL'den az veya eşit 40 milyon TL'den fazla 120 3,8167 0, ,1932 0, ,0415 0, ,1203 0, ,9625 0, ,1083 0, ,8947 0, ,9831 0, ,8375 0, ,1702 0, ,9756 0, ,0050 0, ,8389 0, ,2888 0, ,1099 0, ,2180 0, ,2083 0, ,756 p=0,001 7,453 p=0,000 8,228 p=0,000 3,374 p=0,018 Tablo 10 da araştırmaya katılan işletmelerin yenilikçi rekabet yaklaşımında süreç yönetimi, inovasyon, dış kaynak kullanımı, pazarlama ve yönetim stratejisi puanları ortalamalarının işletmenin faaliyet alanına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan anova testi sonuçları bulunmaktadır. Analizden elde edilen sonuca göre, yenilikçi rekabet yaklaşımının tüm alt boyutlarında istatistiksel açıdan anlamlı farklılıklar görülmüştür (p<0,05). Çalışmada tespit edilen farklılığın hangi grup ya da gruplardan kaynaklandığını belirlemek üzere, Scheffe çoklu karşılaştırma test istatistikleri veri setine uygulanmıştır (Kayri, 2009:62). Yapılan karşılaştırma testi sonucunda; Yenilikçi rekabet yaklaşımında süreç yönetimi faktöründe Mikro İşletmeler ile Orta Büyüklükteki ve Büyük İşletmeler arasında, Küçük İşletmeler ile Orta Büyüklükteki ve Büyük 373

16 İşletmeler arasında, Orta Büyüklükteki İşletmeler ile tüm diğer İşletmeler arasında ve Büyük İşletmeler ile tüm diğer işletmeler arasında anlamlı farklılıklar saptanmıştır. Yenilikçi rekabet yaklaşımında inovasyon faktöründe Mikro İşletmeler ile Orta Büyüklükteki ve Büyük İşletmeler arasında, Orta Büyüklükteki İşletmeler ile Mikro İşletmeler arasında, Büyük İşletmeler ile Mikro İşletmeler arasında anlamlı farklılıklar saptanmıştır. Yenilikçi rekabet yaklaşımında dış kaynak kullanımı faktöründe Mikro İşletmeler ile Orta Büyüklükteki İşletmeler arasında, Küçük İşletmeler ile Orta Büyüklükteki ve Büyük İşletmeler arasında, Orta Büyüklükteki İşletmeler ile Mikro ve Küçük İşletmeler arasında, Büyük İşletmeler ile Küçük İşletmeler arasında anlamlı farklılıklar saptanmıştır. Yenilikçi rekabet yaklaşımında pazarlama faktöründe Mikro İşletmeler ile Küçük ve Büyük İşletmeler arasında, Küçük İşletmeler ile tüm diğer işletmeler arasında, Orta Büyüklükteki İşletmeler ile tüm diğer işletmeler arasında, Büyük İşletmeler ile tüm diğer işletmeler arasında anlamlı farklılıklar saptanmamıştır. Yenilikçi rekabet yaklaşımında yönetim stratejisi faktöründe Mikro İşletmeler ile tüm diğer işletmeler arasında, Küçük İşletmeler ile tüm diğer işletmeler arasında, Orta Büyüklükteki İşletmeler ile tüm diğer işletmeler arasında, Büyük İşletmeler ile tüm diğer işletmeler arasında anlamlı farklılıklar saptanmamıştır. Tablo 10. İşletmelerin çalışan sayısına göre yenilikçi rekabet yaklaşımı çabaları anova testi sonuçları 374 Faktörler Çalışan Sayısı n Ortalama Standart Sapma F Tablo ve p Değeri F1:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Süreç Yönetimi F2:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında İnovasyon F3:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Dış Kaynak Kullanımı F4:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Pazarlama Mikro İşletme 451 4,1685 0,57135 Küçük İşletme 433 4,0629 0,63353 Orta Büyüklükte İşletme 206 3,7961 0,82772 Büyük İşletme 57 3,4737 0,95547 Mikro İşletme 451 4,1770 0,63413 Küçük İşletme 433 4,1540 0,63680 Orta Büyüklükte İşletme 206 4,0073 0,78559 Büyük İşletme 57 3,9094 0,90143 Mikro İşletme 451 4,0576 0,74889 Küçük İşletme 433 4,0849 0,70435 Orta Büyüklükte İşletme 206 3,8434 0,91034 Büyük İşletme 57 3,7588 0,87112 Mikro İşletme 451 4,1190 0,80178 Küçük İşletme 433 4,1039 0,73544 Orta Büyüklükte İşletme 206 3,9595 0,90106 Büyük İşletme 57 3,8246 0,87311 F5:Yenilikçi Rekabet Mikro İşletme 451 4,2594 0, ,301 p=0,000 5,113 p=0,002 7,147 p=0,000 3,918 p=0,008

17 Yaklaşımında Yönetim Stratejisi Küçük İşletme 433 4,2771 0, ,405 Orta Büyüklükte İşletme 206 4,1214 0,82103 Büyük İşletme 57 4,0234 1,03674 p=0,017 Tablo 11 de araştırmaya katılan işletmelerin yenilikçi rekabet yaklaşımında süreç yönetimi, inovasyon, dış kaynak kullanımı, pazarlama ve yönetim stratejisi puanları ortalamalarının işletmenin faaliyet alanına göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan anova testi sonuçları bulunmaktadır. Analizden elde edilen sonuca göre, yenilikçi rekabet yaklaşımının tüm alt boyutlarında istatistiksel açıdan anlamlı farklılıklar görülmüştür (p<0,05). Tespit edilen farklılığın hangi grup ya da gruplardan kaynaklandığını belirlemek üzere, Scheffe çoklu karşılaştırma test istatistikleri veri setine uygulanmıştır (Kayri, 2009:62). Yapılan karşılaştırma testi sonucunda; Yenilikçi rekabet yaklaşımında süreç yönetimi, inovasyon, dış kaynak kullanımı, pazarlama faktörlerinde Tarım/Gıda Ürünü Üreten İşletmeler ile Hizmet Üreten İşletmeler ve Diğer Üretim İşletmeleri, arasında anlamlı farklılıklar bulunmuştur. Bunun yanında Hizmet Üreten İşletmeler ile Tarım/Gıda Ürünü Üreten İşletmeler ve Diğer Üretim İşletmeleri, Diğer Üretim İşletmeleri ile Hizmet Üreten İşletmeler ve Tarım/Gıda Ürünü Üreten İşletmeler arasında da anlamlı farklılık saptanmıştır. Yenilikçi rekabet yaklaşımında yönetim stratejisi faktöründe ise, Tarım/Gıda Ürünü Üreten İşletmeler ile Hizmet Üreten İşletmeler ve Diğer Üretim İşletmeleri arasında anlamlı ilişkiler saptanırken, Hizmet Üreten İşletmeler ile Diğer Üretim İşletmeleri arasında, Diğer Üretim İşletmeleri ile Hizmet Üreten İşletmeler arasında anlamlı farklılıklar saptanmamıştır. Tablo 11: İşletmelerin faaliyet alanlarına göre yenilikçi rekabet yaklaşımı çabaları anova testi sonuçları 375 Faktörler Çalışan Sayısı n Ortalama Std. Sapma F Tablo ve p Değeri F1:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Süreç Yönetimi F2:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında İnovasyon F3:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Dış Kaynak Kullanımı Tarım ve Gıda Ürünü Üreten İşletmeler Hizmet İşletmeler Diğer İşletmeleri Üreten Üretim Tarım ve Gıda Ürünü Üreten İşletmeler Hizmet İşletmeler Diğer İşletmeleri Üreten Üretim Tarım ve Gıda Ürünü Üreten İşletmeler Hizmet İşletmeler Üreten 397 4,3028 0, ,7409 0, ,0144 0, ,2964 0, ,9315 0, ,1303 0, ,2034 0, ,8123 0,84152 Diğer Üretim 385 4,0117 0, ,231 p=0,001 28,423 p=0,000 25,106 p=0,000

18 F4:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Pazarlama F5:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Yönetim Stratejisi İşletmeleri Tarım ve Gıda Ürünü Üreten İşletmeler Hizmet İşletmeler Diğer İşletmeleri Üreten Üretim Tarım ve Gıda Ürünü Üreten İşletmeler Hizmet İşletmeler Diğer İşletmeleri Üreten Üretim 397 4,2519 0, ,8849 0, ,0580 0, ,3392 0, ,1626 0, ,1801 0, ,584 p=0,000 6,058 p=0,002 Tablo 12 de araştırmaya katılan işletmelerin yenilikçi rekabet yaklaşımında süreç yönetimi, inovasyon, dış kaynak kullanımı, pazarlama ve yönetim stratejisi puanları ortalamalarının işletmenin faaliyette bulunduğu bölgeye göre anlamlı bir farklılık gösterip göstermediğini belirlemek amacıyla yapılan anova testi sonuçları bulunmaktadır. Buna göre, yenilikçi rekabet yaklaşımı ölçeğinin tüm alt boyutlarında işletmelerin faaliyette bulunduğu bölgeye göre istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık tespit edilmiştir (p<0,05). Çalışmada tespit edilen farklılığın hangi grup ya da gruplardan kaynaklandığını belirlemek üzere, Scheffe çoklu karşılaştırma test istatistikleri veri setine uygulanmıştır (Kayri, 2009:62). Yapılan karşılaştırma testi sonucunda; Yenilikçi rekabet yaklaşımında süreç yönetimi faktöründe Akdeniz, Karadeniz ve Marmara Bölgeleri ile diğer tüm bölgeler arasında anlamlı farklılık saptanmıştır. Doğu Anadolu Bölgesi ile Ege ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri arasında, Ege Bölgesi ile Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri arasında anlamlı farklılıklar bulunmamıştır. Ayrıca, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu Bölgeleri arasında, İç Anadolu Bölgesi ile Güneydoğu Anadolu Bölgesi arasında da anlamlı farklılık saptanmamış ve diğer tüm bölgeler arasında ise anlamlı farklılıklar saptanmıştır. Yenilikçi rekabet yaklaşımında inovasyon faktöründe Marmara Bölgesi ile diğer tüm bölgeler arasında farklılık saptanmıştır. Bunun yanı sıra Akdeniz Bölgesi ile Doğu Anadolu Bölgesi arasında, Doğu Anadolu Bölgesi ile Akdeniz, Ege, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında anlamlı farklılıklar saptanmamıştır. Dahası, Ege Bölgesi ile Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile Doğu Anadolu, Ege, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında da anlamalı farklılıklar bulunmamıştır. Buna ilaveten, İç Anadolu Bölgesi ile Doğu Anadolu, Ege, Güneydoğu Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında, Karadeniz Bölgesi ile Doğu Anadolu, Ege, Güneydoğu Anadolu ve İç Anadolu Bölgeleri arasında anlamlı bir farklılık saptanmamış diğer tüm bölgeler arasında ise anlamlı farklılıklar saptanmıştır. Yenilikçi rekabet yaklaşımında dış kaynak kullanımı faktöründe Marmara Bölgesi ile diğer tüm bölgeler arasında anlamlı farklılıklar saptanmıştır. Akdeniz Bölgesi ile Doğu Anadolu Bölgesi arasında, Doğu Anadolu Bölgesi ile Akdeniz, Ege, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında, Ege Bölgesi ile Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında ise anlamlı farklılıklar bulunmamıştır. Ayrıca, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile Doğu Anadolu, Ege, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında, İç Ana- 376

19 dolu Bölgesi ile Doğu Anadolu, Ege, Güneydoğu Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında, Karadeniz Bölgesi ile Doğu Anadolu, Ege, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu Bölgeleri arasında da anlamlı farklılıklar saptanmamıştır. Geriye kalan diğer tüm bölgeler arasında ise anlamlı farklılıklar saptanmıştır. Yenilikçi rekabet yaklaşımında pazarlama faktöründe Akdeniz Bölgesi ile Doğu Anadolu Bölgesi arasında, Doğu Anadolu Bölgesi ile Akdeniz, Ege, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu, Karadeniz ve Marmara Bölgeleri arasında anlamlı farklılıklar bulunmamıştır. Ege Bölgesi ile Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile Doğu Anadolu, Ege, İç Anadolu, Karadeniz ve Marmara Bölgeleri arasında, İç Anadolu Bölgesi ile Doğu Anadolu, Ege, Güneydoğu Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında anlamlı farklılıklar saptanmamıştır. Dahası Karadeniz Bölgesi ile Doğu Anadolu, Ege, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu ve Marmara Bölgeleri arasında, Marmara Bölgesi ile Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında da anlamlı farklılıklar saptanmamıştır. Diğer bölgeler arasında ise anlamlı farklılıklar saptanmıştır. Yenilikçi rekabet yaklaşımında yönetim stratejisi faktöründe Akdeniz Bölgesi ile Doğu Anadolu, Ege, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında anlamlı farklılıklar saptanmamıştır. Doğu Anadolu Bölgesi ile Akdeniz, Ege, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında da anlamlı farklılıklar tespit edilmemiştir. Ege Bölgesi ile Akdeniz, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında anlamlı farklılıklar bulunmamıştır, Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile Doğu Anadolu, İç Anadolu, Ege, Karadeniz ve Marmara Bölgeleri arasında anlamlı bir farklılık bulunmamıştır. İç Anadolu Bölgesi ile Akdeniz, Doğu Anadolu, Ege, Güneydoğu Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında anlamlı farklılıklar belirlenmemiştir. Karadeniz ile tüm diğer bölgeler arasında, Marmara Bölgesi ile Güneydoğu Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri arasında anlamlı farklılıklar saptanmamıştır. Diğer bölgeler arasında ise anlamlı farklılıklar saptanmıştır. 377 Tablo 12. İşletmelerin faaliyette bulunduğu bölgelere göre yenilikçi rekabet yaklaşımı çabaları anova testi sonuçları Faktörler Yıllık Satış Cirosu n Ortalama Standart Sapma F Tablo ve p Değeri F1:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında Süreç Yönetimi F2:Yenilikçi Rekabet Yaklaşımında İnovasyon Akdeniz Bölgesi 479 4,6214 0,22162 Doğu Bölgesi Anadolu 34 4,2222 0,00000 Ege Bölgesi 149 4,1283 0,06923 Güneydoğu Anadolu Bölgesi 60 4,0000 0,00000 İç Anadolu Bölgesi 87 3,8812 0,07727 Karadeniz Bölgesi 69 3,6973 0,05000 Marmara Bölgesi 269 3,0264 0,52629 Akdeniz Bölgesi 479 4,4756 0,43577 Doğu Bölgesi Anadolu 34 4,3235 0,40813 Ege Bölgesi 149 4,1421 0,59223 Güneydoğu Anadolu Bölgesi 60 4,0222 0, ,245 p=0,000 77,827 p=0,000