BULAŞICI OLMAYAN HASTALIKLARIN YÖNETİMİNDE SAĞLIKLI BESLENME OPTİMAL OLMAYAN BESLENME (DİYET)

Transkript

1 BULAŞICI OLMAYAN HASTALIKLARIN YÖNETİMİNDE SAĞLIKLI BESLENME OPTİMAL OLMAYAN BESLENME (DİYET) KVH, Diyabet, bazı kanserler, hipertansiyon gibi NCD Prof. Gülden Pekcan, PhD Hasan Kalyoncu Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Beslenme ve Diyetetik Bölümü Hastalık, DALY, ölüm 1 2 KVH, kanser, diyabet veya kr. solunum has. bağlı prematür ölümlerde %25 azalma Toplumun diyetle tuz/sodyum alımında %30 azalma Zararlı alkol kullanmada %10 azalma Yetersiz fiziksel aktivite prevelansında %10 azalma 15 yaş tütün kullanım prevelansında %30 azalma Yüksek kan basıncı prevelansında %25 azalma WHO, 2013 WHO,

2 Toplum Besin Ögesi Alım Hedefleri Obezite ve diyabette artışı durdurma Kalp krizi ve felçleri önlemek için ilaç tedavisinde ve danışmanlıkta %50 karşılama NCD tedavisinde temel gereksinimleri (ilaç vd.) %80 karşılama WHO, 2013 Besin Ögesi WHO, 2003 Günlük Alım Hedefi EFSA, DRV Karbonhidrat, E% Toplam yağ, E% Protein, E% Doymuş yağ, E% <10 Olabildiği kadar az Trans yağ, E% <1 Olabildiği kadar az Sodyum (Tuz) <2000 mg (<5 g) Çalışma sürüyor Eklenmiş şeker, E% <10 (%5?) - Diyet lifi, g >25 25 Kolesterol, mg <300 - EPA+DHA, mg 250 WHO Tech Rep. No 916, 2003 EFSA, AJCN 2017;105: Eur J Epidemiol 2017;32: Besinler Her bir servis miktarında artış ile RR Tüm ölümlerin riskinde azalma (Optimal tüketim ile: %56 azalma) Tam tahıl (30g/gün) RR: 0.92 (CI: ) ~100 g/gün: %25 azalma Sebzeler (80g/gün) RR: 0.96 (CI: ) ~300 g/gün: %11 azalma Meyveler (80g/gün) RR: 0.94 (CI: ) ~ g/gün: %10 azalma Sert kabuklu (28g/gün) Kurubaklagil RR: 0.76 (CI: ) RR: 0.96 (CI: ~15-20 g/gün: %17 azalma ~150 g/gün: %16 azalma Balık (100 g/gün) RR: 0.93 (CI: ) 200 g/gün: %10 azalma Tüm ölümlerin riskinde artış (Tüketim artışı ile: 2 kat risk artışı) Kırmızı et (85 g/gün) RR: 1.10 (CI: ) Doz-Yanıt ilişkisinde kanıtıyetersiz. İşlenmiş et (30g/gün) RR: 1.23 (CI: ) ~200 g/gün: %60 artış 7 8 Optimal tüketim ile Tip 2 Diyabet riskinde %42 azalma (~%80 azalma olası) Tam tahıl 2 servis miktarı/gün (1 servis: 30g) Sebzeler 2-3 servis miktarı/gün (1 servis: 100g) Meyveler 2-3 servis miktarı/gün (1 servis: 100g) Süt ve ürünleri 3 servis miktarı/gün (1 servis: 200g) Risk artışı: 3 kat artış (hiç tüketmeyenlere kıyasla) Kırmızı et: 170 g/gün (2 servis miktarı/gün İşlenmiş et: 105 g/gün (4 servis miktarı/gün) Şeker içeren içecek: 750 ml/gün (3 servis miktarı/gün) Yumurta: 55 g/gün (1 adet/gün) 2

3 Critical Reviews in Food Science and Nutr doi.org/ / Adv Nutr2017;8:793-8*3 Hipertansiyon riskinde %44 azalma Tam tahıl 3 servis miktarı/gün (1 servis: 30g) Meyveler 2 servis miktarı/gün (1 servis: 80g) Süt ve ürünleri 4 servis miktarı/gün (1 servis: 200g) Kurubaklagil ¾ servis miktarı/gün (1 servis: 100 g) Sert kabuklu 1 servis miktarı/gün (1 servis: 28g) Risk artışı: Kırmızı et ve işlenmiş et Optimal tüketim: KVH, inme ve kalp yetmezliği riskinde azalma Tam tahıl ~100 g %17 azalma (KVH) Sebzeler ~400 g %12 azalma (KVH, inme) Meyveler ~200 g %15-20 azalma (KVH, inme) Sert kabuklu ~10-15 g %10 azalma (KVH) Balık ~250g..%15 azalma (KVH) Risk artışı Yumurta ~100 g %50 risk (kalp yetmezliği); KVH ve inmede risk etkisi yok Süt ve ürünleri ~500 g..%5 azalma (Kalp yetmezliği); KVH ve inmede risk etkisi yok Kırmızı et ~100 g %10-20 azalma (KVH) İşlenmiş et ~70 g.. %15 (İnme); %25 (Kalp yetmezliği) Şekerli içecekler ~500 ml %35 (KVH); %16 (İnme) 9 10 Int J Cancer 2018;1:142(9): Optimal tüketim ile kolorektal kanser riskinde azalma Tam tahıl 30 g %5 azalma Sebzeler 100 g %3 azalma Meyveler 100 g %5 azalma Süt 200g %7 azalma Risk artışı Kırmızı et 100 g %12 İşlenmiş et 50 g..%17 NCD: Bazı besinlerin optimal tüketim miktarı (Sistematik analiz; 266 ülke) Besin (standart servis miktarı) Meyveler (100 g) Sebzeler, kurubak. (100 g) İlintili hastalık KVH, inme, özafagus kanseri, Akc kanseri KVH, inme, özafagus kanseri, Meta-analizde en düşük risk 3.0 ser./gün (inme) 2.4 ser./gün (KVH) 3.7 ser/gün (KVH) 5.3 ser/gün (MI) Sert kabuklu yemiş (30 g) KVH, diabet 4 kez/hafta (KVH, diabet) Tam tahıl (50 g) KVH, diabet 2.5 ser/gün (KVH, diabet) Deniz ürün. (100 g) KVH, inme 5 ser/hafta (inme) Kırmızı et (100 g) Diyabet, kolorektal Ca 0.19 ser/gün (diyabet) 0.29 ser/gün (kolorektal Ca İşlenmiş et (50 g) KVH, diabet, kolorektal Ca 0.07 ser/gün (KVH) 0.11 ser/gün (diabet) 0.12 ser/gün (kolorektal Ca Micha R et al. BMJ Open 2015;5:e

4 CHO KALİTESİ: TAM TAHIL J Nutr 2018;0:1-11 BMJ 2016;353:i yıl, 16 g/gün Erkek ve kadın: %11 ve %7 tip2 diyabet riski azalma Diyabette posa ve biyoaktif bileşenler içeriği ile; İnsulin duyarlılığını iyileştirme, postprandiyal glukoz yanıtını düşürme, inflamasyonu azaltma, mikrobiyotayı geliştirme gibi. 90 g tam tahıl tüketim artışı ile RR; ( g/gün tüketime kadar risklerde azalma gözlenmiş) Tam tahıl tüketiminde artış ile tip2 diyabet, KVH, ağırlık kazanımı riski azaltmaktadır. Hastalık riski: Koroner kalp has: 0.81; İnme: 0.88; KVH:0.78 Ölüm riski: Kanser: 0.85; Tüm nedenlerle ölüm: 0.83; Solunum sist: 0.78; Diyabet: 0.49; Enfeksiyon hast NCD: TUZ Nutrition Journal 2018;17:87 BMJ Open 2013;3:e Tuz tüketimi tüm ülkelerde genellikle yüksektir. EJCN 2017;1 9 Aşırı sodyum alımı ile; kan basıncı, KVH, mide kanseri, fatal kanser riski Diyetle alımın azaltılması gerekmektedir

5 ZEYTİNYAĞ OPTİMAL BESLENME Maturitas The European Menopause Journal December 2018;118: SAĞLIK İLİŞKİSİ KANITA DAYALI VERİLERE DAYALIDIR Tüm nedenlerle ölümler, KVH, inme, diyabet, meme kanseri, kan basıncı üzerine koruyucu etkileri YAŞAM BİÇİMİ Endotelyel işlev ve inflamasyon biyomarkırları (CRP, interleukin-6) üzerinde yararlı etkileri...örüntü AKDENİZ DİYETİ AKDENİZ DİYETİ Bulaşıcı olmayan kronik hastalıkların önlenmesi ve genel sağlığın korunması besinler kültür WHO, SÜRDÜRÜLEBİLİR Sofi et al. Am J Clin Nutr 92: ,2010 Trichopoulou et al. BMJ 338:2337,2009 Bonaccio et al. Thromb Res 129:301-4,2012 Dernini et al. NEW MEDIT Sept. 3;2013 5

6 Akdeniz Diyeti: 4 Sürdürülebilir yararı Public Health Nutrition 2017;20:7: , Angiology 1 Sağlık ve beslenme yararları Düşük çevresel etki, zengin biyoçeşitlilik (sera gazı, su ayak izi düşük) Besinin yüksek sosyokültürel değeri Olumlu yerel ekonomik geri dönüşümü (besin kaybı düşük) SAĞLIK ETKİSİNDE TEK BESİN ÖGESİ ETKEN DEĞİLDİR TEK BESİNE DAYALI DEĞİLDİR BÜTÜNCÜL DİYET YAKLAŞIMININ ETKİLERİ AKDENİZ DİYET ÖRÜNTÜSÜ AKDENİZ DİYETİ DİYET ÖRÜNTÜSÜ Bitkisel kaynaklı (tahıl, meyve ve sebze, kurubaklagil, ceviz-badem vd., yağlı tohum, zeytin) Eklenmiş temel yağ kaynağı Zeytinyağı Balık ve deniz ürünleri Fazla normal düzey) Yumurta, tavuk, süt ve ürünleri (peynir ve yoğurt) (normal miktarda) Kırmızı et (az miktarda) Şarap (normal miktarda.yemekle birlikte, inanç) Trichopoulou et al. BMJ 338:b2337,

7 HER ÖĞÜN HER GÜN HAFTADA PUBMED / MED DIET (27 Kasım 2018) Mediterranean diet 5805 Mediterranean diet review 1387 Mediterranean diet health 3044 Mediterranean diet and longevity 131 Adherence to the Mediterranean diet 1380 Mediterranean dietary 6172 Mediterranean diet score 1045 Mediterranean diet cardiovascular 1843 Mediterranean diet and cardiovascular disease 2079 Mediterranean diet diabetes 916 Mediterranean diet cognitive

8 PUBMED / MED DIET (27 Kasım 2018) Mediterranean diet Alzheimer 126 Mediterranean diet weight 1241 Mediterranean diet health status 747 Mediterranean diet metabolic 756 Mediterranean diet metabolic syndrome 405 Mediterranean diet cancer 948 Mediterranean diet and osteoporosis 56 Mediterranean diet, microbiota 96 Mediterranean diet pyramid 59 Mediterranean diet and pregnancy İndeks Mediterranean Adequacy Index MAI < >1-2 >2 relatif Mediterranean Diet rmed Mediterranean-Dietary Quality Index Med-DQI Mediterranean Score MS Mediterranean Style Dietary Pattern Score MSDPS 0 25 >25 50 >50 75 > Dietary Score DS Mediterranean Dietary Pattern adherence index MDP 0 25 >25 50 >50 75 > Mediterranean Diet Score MDS Mediterranean food pattern PREDIMED Study Cardioprotective Mediterranean diet index Mediterranean Diet Quality Index (children) AD UYUM İNDEKSLERİ MeDiet- PREDIMED Cardio KIDMED < Milà-Villarroel R. PHN. 14(12A): , 2011 PREDIMED Akdeniz Diyetine Uyum- PREDİMED SORULAR 1 puan Önerilen 1. Zeytinyağı mutfakta kullandığınız temel yağ mıdır? Evet 2. Günde kaç yemek kaşığı zeytinyağı tüketiyorsunuz? (salata, yemek, kızartma, ev dışı 4 YK/gün PLOS 2012;7:8:e43134 yemekler vb. dahil) 3. Günde kaç porsiyon sebze tüketiyorsunuz? (1 porsiyon: 200 g, yemek yanında 2 ser./gün (en az (garnitürü) ½ porsiyon) 1 ser. çiğ / salata) 4. Günde kaç porsiyon meyve (doğal meyve suyu dahil) tüketiyorsunuz? 3 ser./gün 5. Haftada kaç porsiyon fındık, badem, ceviz (yer fıstığı dahil) tüketiyorsunuz? 3 ser./hafta (1 porsiyon: 30 g) 6. Haftada kaç porsiyon balık (yağlı) veya kabuklu deniz ürünleri (midye, karides, 3 ser./hafta kalamar vb.) tüketiyorsunuz? (Balık 1 porsiyon: g ) (Kabuklu deniz ürünleri 1 porsiyon: 200 g ) 7. Haftada kaç porsiyon kurubaklagil tüketiyorsunuz? (1 porsiyon: 150 g) 3 ser./hafta 8. Haftada kaç kez zeytin yağla hazırlanmış soğan ve domates (salça) veya sarımsak 2 kez/hafta karışımı ile (soslu) hazırlanmış sebze, makarna, pirinç veya diğer yemekleri tüketiyorsunuz? 9. Beyaz et (tavuk, hindi etini) kırmızı et (hammburger veya sosis yerine) tercih ediyor Evet musunuz? 8

9 Akdeniz Diyetine Uyum- PREDİMED SORULAR 1 puan 10. Yemekle birlikte şarap tüketiyor musunuz? 1. Hayır; 2. Evet ise; Haftada kaç kadeh tüketiyorsunuz? (1 kadeh: 125 ml) 7 kadeh/hafta Önerilmeyen 11. Günde kaç tane şekerli/gazlı içecektüketiyorsunuz? (1 porsiyon: 330 ml) <1 ser./gün 12. Haftada kaç kez hazır (satın alınmış) tatlı veya pasta (ev yapımı olmayan) kek, <2 (3?) ser./hafta kurabiye, bisküvi veya sütlü tatlı vb. tüketiyorsunuz? 13. Günde kaç porsiyon tereyağı, margarin veya krema vb. tüketiyorsunuz? (1 porsiyon: <1 ser./gün 12 g) 14. Günde kaç porsiyon kırmızı et, hamburger veya işlenmeiş et ürünleri (sucuk, salam, <1 ser./gün pastırma vb.) tüketiyorsunuz? (1 por: g) TOPLAM PUAN. 2006;16: Puanlama: Kötü: 5, Orta:6 9, İyi: 10 N Engl J Med 2013;368: Kötü: 0-20; Orta: ve İyi: puan İlişki: SBP, CRP, total antioksidan kapasite, TK, BKI YAŞAM SÜRESİ (1) Sofi et al. BMJ. 337: a1344,2008. YAŞAM SÜRESİ (2) Güncellenmiş meta-analiz Sağlık durumunda önemli gelişme 2 puanlık AD artışı ile ölüm hızında azalma (RR: 0.91) Azalma; Tüm ölümlerde: %9 Kardiyovasküler hastalıklardan ölüm: %9 Kanser insidansı ve ölüm: %6 Parkinson ve Alzheimer hastalığı: % Sofi et al. AJCN. 92: , SONUÇ AD uyumda 2 puan artış ile tüm ölümlerde düşme (RR:0.92) Kardiyovasküler has. insidansı ve ölüm RR:0.90 Kanser insidansı ve ölüm.. RR:0.94 Nörodejeneratif hastalık. RR:0.87 9

10 YAŞAM SÜRESİ (3) Güncellenmiş meta-analiz YAŞAM SÜRESİ 2013 Haziran ayına kadar 18 yeni yayın kişi SONUÇ Derleme: Son 3 yılda yayınlanan 18 kohort çalışma eklenerek güncelleme Sofi et al. PHN. 2014;17: AD uyumda 2 puan artış ile tüm ölümlerde düşme %8 (RR:0.92) Kardiyovasküler has. %10 azalma (RR:0.90) Neoplastik has. %4 azalma (RR:0.96) DİABETES MELLİTUS (1) METABOLİK SENDROM (1) Martinez-Gonzalez et al. BMJ. 2008;14:336: AD uyum derecesi ile DM oluşum riski arası önemli ters ilişki saptanmış AD ile MS %20 az görüldüğü belirlenmiş (odds ratio = 0.80) Gouveri et al. Nutr Clin Pract 2011;26:5:

11 KANSER İNFLAMASYON SONUÇ Tüm kanser ölüm /insidans (kohort) %10 (RR: 0.90) Kolorektal (kohort /vaka-kontrol) %14 (RR:0.86) Prostat (kohort /vaka-kontrol) %4 (RR:0.96) Sindirim sistemi (kohort /vaka-kontrol) %56 (RR:0.44) Schwlngshackl et al. IJC İnflamasyonu azaltmakta ve endotelyel işlevi geliştirmektedir. Nutrition, Metabolism & Cardiovascular Diseases (2014) xx, 1e11 AKDENİZ DİYETİ (AD) SAĞLIKLI DİYET ÖRÜNTÜSÜ SAĞLIKLI YAŞAM BİÇİMİ 1960 Keys ve ark.7 ülke çalışması 1972 Kuzey Karelia Projesi KVH mortalite (%73) Akdeniz Diyetine uyum ile sağlık durumunun geliştirilmesi arasında önemli ilişki vardır

12 SONUÇ Sağlıklı Yemek Tabağı Sağlıklı Yemek ve Fiziksel Aktivite Piramidi

13 if we do not honor our past, we lose our future. if we destroy our roots we can not grow. Austrian artist and architect Hundertwasser Geçmişimizi onurlandırmaz isek, geleceğimizi kaybederiz. Köklerimizi bozarsak, büyüyemeyiz.» Austrian artist and architect Hundertwasser Teşekkürler 49 13