BÖLÜM 1: AMAÇ VE KAPSAM 1.1. GİRİŞ

Transkript

1 1 BÖLÜM 1: AMAÇ VE KAPSAM 1.1. GİRİŞ Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin (SMEs) ve girişimciliğin varlığı ve gelişmesi teknolojik gelişme, yenilik ve ekonomik kalkınmanın temel kaynağını ve itici gücünü oluşturmaktadır (Schumpeter, 1942). Schumpeter (1942), ekonomik teori ve kalkınma teorisinde girişimciliğin ekonomik kalkınma ve büyümenin motoru olduğunu belirtmektedir. Günümüzde de girişimciler tarafından kurulan ve yönetilen SMEs gelişmiş ve gelişmekte olan ülke ekonomilerinde ekonomik büyüme ve kalkınmanın, sosyo-ekonomik istikrarın ve istihdamın en önemli kaynağı durumundadır. SMEs, Avrupa ülkelerinde toplam işletmelerin %90 ını oluşturmakta olup, toplam istihdamın %60 ını sağlamaktadırlar (Wintermantel, 1999). SMEs, geçiş ekonomileri açısından da önemlidir. Geçiş ekonomilerinde sürekli ve istikrarlı bir ekonomik büyüme sağlayabilmek ve istihdam sorununu çözebilmek için girişimcilik olgusu geliştirilerek SMEs oluşturulmak ve geliştirilmek amacı ile programlar oluşturularak uygulamaya konulmaktadır (Hoing, 1998). Girişimciler tarafından kurulan ve yönetilen SMEs, Japonya, Tayvan, Güney Kore, Çin gibi dünya ekonomileri açısından çok önemli konumda bulunan Asya ekonomileri içinde hızlı ekonomik büyüme ve kalkınma ve yeni işler yaratılarak istihdam sorunun çözülmesi bakımından oldukça önemlidir. Japonya da altı milyon SMEs faaliyet göstermektedir. Japonya da faaliyet gösteren bu altı milyon SMEs nin Japonya da faaliyet gösteren toplam işletmeler içerisindeki payı %99 olup toplam işgücünün %75 gibi büyük bir kısmına istihdam olanağı sağlamaktadırlar (Dana, 1998). Tayvan da da ekonomik sistem büyük ölçüde SMEs üzerine kuruludur. Tayvan da toplam işletmelerin %96 sı SMEs olup, toplam istihdamın %78 i bunlar aracılığı ile sağlanmaktadır (Lin, 1998). Lee (1998), yapmış olduğu çalışmada Güney Kore de istihdamın %70 inin SMEs tarafından sağlandığını tespit etmiştir. Bunlara ek olarak, günümüz dünyasında diğer ülkeler açısında da

2 2 SMEs teknolojik gelişme ve yenilik yaratarak ekonomik büyüme ve kalkınmayı sağlayan ve istihdam yaratan ve istikrarlı bir sosyo-ekonomik yapının oluşmasında rol oynayan önemli unsurlardır. Girişimciler tarafından kurulan ve yönetilen SMEs, Türkiye ekonomisi açısından da önemli konuma sahiptirler. SMEs, Türkiye ekonomisine her alanda önemli katkılar sağlamaktadırlar. Türkiye de endüstrileşme süreci, istikrarlı bir ekonomik büyüme ve kalkınma, bölgesel kalkınma ve büyük ölçekli işletmelere aramalı üretme gibi işlevleri yerine getirmekte olan SMEs ler, ülke ekonomisi açısından vazgeçilmez unsurlardandır yılında yapılan Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı sonuçlarına göre SMEs in Türkiye deki toplam işletmeler içindeki payı yaklaşık olarak %98.8 olup istihdama yaklaşık olarak %45.5 gibi önemli bir katkı yapmaktadırlar. Ancak Türkiye de SMEs in toplam ihracat içerisindeki payları yaklaşık olarak %8 dır (Tablo 1). Tablo 1. Bazı Ülkelerde SMEler ABD Almanya Hindistan Japonya İngiltere G.Kore Fransa İtalya Türkiye SMEs in toplam içindeki payı SMEs de İstihdam (%) SMEs in yatırımlarının payı (%) SMEs in üretimdeki payı (%) SMEs in ihracat içindeki payı (%) SMEs in toplam krediler içindeki payı (%) Kaynak: Ülkeler arasındaki kültürel yapı farklılıkları, sosyo-ekonomik yaşamın farklı oluşu, ekonomik-politik sistemde ülkeler arasında var olan farklılıklar ve ekonomik büyüme kalkınma tarihçesinin farklı oluşu gibi nedenlerden dolayı girişimcilik, girişimcilerin ve SMEs in özellikleri ile ilgili genel bir teori oluşturmak ve bunu bütün ülkelerde sorunun çözümü için uygulamak olanaksızdır. Bu nedenle SMEs varlığı, özellikleri ve sorunları ülke bazında çalışılarak çözüm önerileri üretilmelidir.

3 3 Bu çalışmada Türkiye de faaliyet gösteren SMEs leri kuran ve işleten girişimcilerin özellikleri ile SMEs in özellikleri analiz edilmiştir. Bu çalışma özellikle girişimcilerin demografik özellikleri, girişimcilik motivasyonu ve işletme türü arasındaki ilişkileri ve temel SMEs sorunlarını analiz ederek çözüm önerileri sunmaktadır. BÖLÜM 2: MATERYAL VE YÖNTEM 2.1. TEMEL ARAŞTIRMA SORULARI VE ÇALIŞMANIN İÇERİĞİ SMElerin kurulma ve geliştirilmeleri ekonomik büyüme ve istihdam yaratma özellikleri dolayısıyla Türkiye ekonomisi açısından her zaman oldukça önemli bir konu olmuşlardır yılı Devlet İstatistikleri Enstitüsü Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı verileri SMElerin Türkiye ekonomisi açısından ne derece önemli olduğunu açıkça ortaya çıkarmıştır. Bu sayımda elde edilen veriler Türkiye de SMElerin toplam işletmeler içindeki payının % 98.8 olduğunu ve toplam istihdama yaklaşık olarak % 45.6 oranında bir katkı sağladıklarını göstermektedir. Bu değerler SMElerin Türkiye ekonomisinin büyüme, kalkınma ve globalizasyon sürecinde ne derece önemli olduklarının da bir göstergesi olarak karsımıza çıkmaktadır. Bu nedenlerle SMElerin ve kurucularının özellikleri detaylı bir şekilde analiz edilerek kuruluş ve gelişme aşamalarında ortaya çıkan problemlerin tespit edilmesi ve bu yönde bir takim yeni ekonomik politikalar üretilmesi kaçınılmazdır. Özellikle bugünlerde resesyonda olan Türkiye ekonomisi için önemle üzerinde durulması gereken konulardan birisi SMElerin karsılaştıkları temel sorunların çözümlenmesi ve devlet tarafından SMElere gerekli yardımın sağlanması konusudur. Türkiye ekonomisinin resesyondan çıkabilmesi ve mevcut ekonomik sorunların çözümü için SMElere önem verilmesi gerektiğine inanıyoruz. Bu bağlamda SMElerin finansal piyasalara girişlerinin daha kolay hale getirilmesi, ucuz kredi sağlanması, vergi indirimleri yapılması ve uluslararası ticarete katılımlarının sağlanması için mevzuatta yeni düzenlemelerin yapılması kaçınılmazdır.

4 4 Şuana kadar Türkiye de SMElerin özelliklerini ampirik olarak analiz eden bir çok çalışma yapılmış olmasına karsın SMElerin kurucularının özellikleri ve globalizasyon sürecine olan etkileri ile ilgili fazla çalışma yapılmamıştır. Bu çalışmadaki temel araştırma soruları şöyledir: Türkiye de ki SMElerin ve kurucularının özellikleri nelerdir? Ailelerin SMElerin oluşumu ve gelişmesindeki katkıları nelerdir? SMElerde girişimci konumunda bulunan yöneticilerin kuruluş aşamasında karşılaştıkları problemler, motivasyon, SMEleri kurma sebepleri nelerdir? SMElerin büyüme ve genişlemeleri ile ilgili geleceğe dönük planları nelerdir? Şirketin yönetimi ve kontrolü ile ilgili stratejiler nelerdir? Çevresel koşullar nelerdir? Şirketin faaliyette bulunduğu sektörde rekabete ilişkin taktik ve stratejiler nasıl belirlenmektedir? Yeni bir işe girerken, girişimcinin dikkate alması gereken faktörler nelerdir? SMElerin Türkiye ekonomisinin büyüme, kalkınma ve globalizasyon süreçine etki/katkıları nedir? Bu çalışmada bu araştırma sorularına cevap bulunmaya çalışılacaktır. Bu bağlamda ayrıca aşağıda belirtilen üç nokta detaylı bir şekilde analiz edilecektir: 1. SMElerin kurulması için karar verilmesi aşamasında kurucuların psikolojik motivasyonları ve demografik özellikleri, 2. İşletme türü, yapısı ve kuruluş aşamasında izlenen yöntem, 3. SME kurucuları ile ailelerinin, istihdam ve yatırım biçimi, 4. SMElerin Türkiye ekonomisi içindeki yer ve önemleri ile globalizasyon sürecinde oynadıkları rol.

5 5 SME kurucularının bireysel ve sosyal özelliklerinin araştırılması ile ülke kültürel yapısının yeni işletmelerin oluşumu ve geliştirilmesi konularında nasıl bir etkiye sahip olduğunu açıklamak mümkün olacaktır. Bu bağlamda yaş, cinsiyet, eğitim durumu, iş deneyimi, medeni durum gibi demografik özellikler analiz edilecektir. Demografik özelliklerin analiz edilmesi ile yeni işletme kurucularının ne tur kişisel kaynaklara sahip oldukları ve bu kaynaklardan ne derece yararlandıkları belirlenebilecektir. Ayrıca yeni işletme kuruluşu ile ilgili düşünce oluşumu ve işletmenin gerçek anlamda faaliyete başlaması arasında geçen süre araştırılarak kuruluş aşamasında karşılaşılan sorunlar belirlenmeye çalışılacaktır. Bunlara ek olarak SMElerin temel aktivite alanları incelenerek hangi alanlarda konsantre olunduğu aydınlatılacaktır. Ayrıca bu araştırmada işletmenin kuruluş aşamasında aile, istihdam, yatırım ve yatırım türlerinin kurucu ile olan ilişkilerinin incelenmesi ile ülkenin sosyo-ekonomik ve kültürel yapısının SME kuruluş ve gelişimi açısından uygunluğu ortaya çıkarılacaktır. Yukarıda belirtilen noktaların aydınlatılması ile birlikte SMElerin ülke ekonomisi için ne derece önemli oldukları ve globalizasyon sürecinde oynadıkları veya oynamaları gereken rolde ana hatları ile tespit edilmiş olacaktır TÜRKİYE DE GİRİŞİMCİLİK VE SMElerin GELİŞİMİ 1920 lerin başlarından 1980 lerin başlarına kadar Kamu İktisadi Teşebbüsleri (KİT) Türkiye ekonomisi açısından oldukça önemli bir yer tutmuşlardır. Cumhuriyetin kuruluşu ile birlikte hâkim olan devletçilik anlayışı paralelinde, ekonomik kalkınma ve büyüme süreci içinde büyük önem taşıyan KİTler, 1980 lerin başlarında, ekonomik politikalarda yapılan temel değişiklikler dolayısıyla önemlerini kayıp etmeye başlamışlardır lerin başlarından itibaren devletçilik anlayışı çerçevesinde oluşturulmuş olan KİTlere bağlı ithal ikamesine

6 6 dayalı ekonomi politikaları bir tarafa bırakılarak, tamamen dışa açık serbest piyasa ekonomisine dayalı ekonomi politikalarına ağırlık verilmeye başlanmıştır. Ekonomik politikalarda yapılan bu büyük değişikliklerle hedeflenen devletin ekonomi içindeki payını ve etkisini azaltmak, serbest (özel) girişimciliği ön plana çıkarmak ve KİTleri özelleştirerek, bu verimsiz teşebbüslerin kamburunu devletin üzerinden kaldırmaktı. Bütün bu politika değişikliklerine paralel olarak özel girişimin desteklenmesi ve serbest teşebbüsün geliştirilmesi amaç edinilmişti. Ancak bütün uğraşılara rağmen mevzuat değişiklik ve düzenlemelerinin yetersiz oluşu ve bu nedenle SMElere gerekli desteğin sağlanamamış olması bu konuda arzulanan noktaya ulaşılmasını engellemiştir. Bu alanda hızlı bir biçimde yeni politikaların belirlenmesi ve uygulamaya konulması, Türkiye ekonomisi açısından hayati önem taşımaktadır. Üretilecek olan yeni politikaların SMElerin kuruluşu ve gelişmesini özendirecek ve destekleyecek nitelikte olması bu alanda başarılı olabilmenin temel koşuludur. SMElerin geliştirilmesi amacı ile daha önce kurulmuş olan KUSGET ve SENEM İN birleştirilmesi ile 1990 yılında KOSGEB oluşturulmuştur. KOSGEB SMElere teknik ve teorik anlamda destek sağlamaktadır. KOSGEB in temel hedefleri SME sahipleri ve çalışanlarının eğitilmesi, yeni teknolojilerin üretim sürecinde kullanılabilmesi için gerekli teknik altyapının oluşturulmasına ortam sağlanması ve yeni ve etkin rekabet stratejileri geliştirerek SMElerin rekabet gücünün artırılması ve ülke ekonomisi içinde SMElerin önem ve paylarının artırılmasıdır (daha detaylı bilgi için bakınız:

7 SMElerin TANIMI Kuruluş Adı Sektörel Tanım Tanımlamaya Esas Kriter Mikro Ölçekli İşletmeler Küçük Ölçekli İşletmeler KOSGEB İmalat Sanayi Çalışan Sayısı Tanımlanmamış 1-50 arasında işçi çalıştıran işletmeler HALK BANK İmalat Sanayi Çalışan Sayısı ve Sabit Yatırımların Euro türünden tutarı Hazine Müsteşarlığı Dış Ticaret Müsteşarlığı İmalat sanayi, turizm, tarımsal sanayi, madencilik, eğitim, sağlık ve yazılım geliştirme sektörleri İmalat sanayi Çalışan sayısı Yatırım miktarı (yatırım miktarı AB teşvik primime bağlı) Çalışan sayısı Sabit Yatırımların Euro türünden tutarı Belirtilmemiş 550 bin Euro 1-9 arasında işçi çalıştıran işletmeler 550 bin Euro Belirtilmemiş Belirtilmemiş Belirtilmemiş 550 bin Euro arasında işçi çalıştıran işletmeler 550 bin Euro Belirtilmemiş Belirtilmemiş Orta Ölçekli İşletmeler arasında işçi çalıştıran işletmeler arasında işçi çalıştıran işletmeler arasında işçi çalıştıran işletmeler arasında işçi çalıştıran işletmeler Euro Türk Exim Bank İmalat sanayi Çalışan sayısı Belirtilmemiş Belirtilmemiş arasında işçi çalıştıran işletmeler AB Özel girişim Çalışan sayısı Yıllık hasıla Yıllık Bilanço 0-9 arasında işçi çalıştıran işletmeler 2 milyon EUR dan küçük 2 milyon EUR dan küçük arasında işçi çalıştıran işletmeler 10 milyon EUR dan küçük 10 milyon EUR dan küçük Kaynak: KOSGEP, Halkbank, Hazine Müsteşarlığı, Dış Ticaret Müsteşarlığı, Türk Ezim Bank ve AB 2.3. METODOLOJİ arasında işçi çalıştıran işletmeler 50 milyon EUR dan küçük 43 milyon EUR dan küçük Bir grup araştırmacı tarafından geliştirilen ve çeşitli ülkelerde SMElerin özellik ve problemlerini ortaya koymak üzere kullanılmış olan Girişimci Profil Anketi (GPA) data toplama aracı olarak kullanılmıştır (Pistrui, Welsch, and Roberts, 1997; Pistrui, Welsch, Wintermantel, Liao, and Pohl, 2000). GPA, Türkiye de piyasanın genel özellikleri, yasal mevzuat, çevresel faktörler, sosyo-kültürel yapı ve gelişmişlik düzeyi dikkate alınarak gerekli değişiklikler ve ilaveler yapılarak bu araştırma projesinde kullanılmıştır. GPS girişimcilerin bireysel, sosyal ve çevresel faktörlerden ne sekilde etkilendiklerini ortaya çıkarmak üzere dizayn edilmiş bir ankettir. GPS, tamamen karşıyım (1) ile tamamen katılıyorum arasında olmak üzere beş ile yedi aşamalı Likert ölçeğine dayalıdır. Likert ölçeği soruların hemen yanına konulmuştur. Ancak GPS anketinin bazı bölümlerde, uygun olmadığı için Likert ölçeği kullanılmamıştır.

8 8 GPA kullanılarak 2007 yılı Haziran-Ağustos ayları arasında, Türkiye de 13 farklı ilden toplam 952 SME den veri toplanmıştır. Örnek veri setinde yer alan toplam 952 anketin 99 u kadın (% 10,4), 863 ü erkekler (% 89,6) tarafından cevaplandırılmıştır. BÖLÜM 3: ANALİZ VE BULGULAR 3.1. NOMİNAL DEMOGRAFİK KARAKTERİSTİK ÖLÇÜMLER Tablo 2 de belirtildiği gibi ankete, yaşları arasında değişen, şirket üst düzey yöneticisi ve/veya sahibinden oluşan 99 kadın ve 863 erkek olmak üzere toplam 952 kişi yanıt vermiştir. Ankette yer alan bilgiler 2007 yılının Haziran-Ağustos ayları arasında toplam 13 ilde faaliyet gösteren 952 küçük ve orta ölçekli işletmede uygulanarak toplanmıştır. Ankette yer alan işletmeler, bölüm 3 de 3.1. nolu alt başlıkta açıklanan tanımlar doğrultusunda ilgili illerdeki sanayi ve ticaret odalarına kayıtlı işletmeler arasından tamamen rastsal olarak belirlenmiştir. Ankette yer alan küçük ve orta ölçekli işletmeler sırasıyla Adana, Ankara, Bursa, Çorum, Denizli, Diyarbakır, Erzurum, Gaziantep, İstanbul, İzmir, Kayseri, Konya ve Manisa illerinde faaliyet göstermektedirler. Ankete katılanların %77 si evli, %22 si bekar, %0,3 ü ayrı yaşamakta ve %0,7 si ise boşanmıştır. Ankete yanıt veren girişimcilerin ortalama iş deneyimi 18,24 yıl olup bir çok işletmede anne veya babadan birisinin girişimci olduğu ve işletmenin kuruluşunda önemli rol oynadıkları tespit edilmiştir. Tablo 2: Girişimcilerin Demografik özellikleri N Minimum Maksimum Ortalama Std. Sapma Yaş ,76 9,441 Cinsiyet ,10,305 Eğitim Durumu ,12 1,050 Bilinen Y. Dil ,13 2,941 Medeni Durum ,80,460 Çocuk Sayısı ,60 1,677

9 9 İş yerinin bulunduğu ilde mi doğuldu ,32,471 İş Deneyimi (Yıl) ,24 64,514 Anne Baba Girişimci Oldu mu? ,57,528 Geçerli Gözlem Sayısı 934 Cinsiyet Sıklık Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde Geçerli erkek ,6 89,6 89,6 kadın 99 10,4 10,4 100,0 Toplam ,0 100,0 Medeni Durum Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent Valid bekar ,0 22,0 22,0 evli ,0 77,0 98,9 ayrılmış 3,3,3 99,3 boşanmış 7,7,7 100,0 Total ,0 100,0

10 10 Eğitim Durumu Y.Dil ve Cinsiyet İlk okul Orta okul lise Üniversite Master Doktora Toplam İngilizce erkek Count % within Q2 1,6% 2,2% 33,1% 56,0% 6,8%,3% 100,0% % within Q3 100,0% 100,0% 90,3% 85,4% 78,1% 33,3% 86,5% kadın Count % within Q2,0%,0% 22,8% 61,4% 12,3% 3,5% 100,0% % within Q3,0%,0% 9,7% 14,6% 21,9% 66,7% 13,5% Toplam Count % within Q2 1,4% 1,9% 31,7% 56,7% 7,6%,7% 100,0% % within Q3 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Fransızca Q2 erkek Count % within Q2 27,3% 72,7% 100,0% % within Q3 75,0% 100,0% 91,7% kadın Count % within Q2 100,0%,0% 100,0% % within Q3 25,0%,0% 8,3% Toplam Count % within Q2 33,3% 66,7% 100,0% % within Q3 100,0% 100,0% 100,0% Almanca Q2 erkek Count

11 11 % within Q2 19,0% 14,3% 38,1% 23,8% 4,8% 100,0% % within Q3 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Toplam Count % within Q2 19,0% 14,3% 38,1% 23,8% 4,8% 100,0% % within Q3 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Rusça Q2 erkek Count % within Q2 50,0% 50,0% 100,0% % within Q3 100,0% 100,0% 100,0% Toplam Count % within Q2 50,0% 50,0% 100,0% % within Q3 100,0% 100,0% 100,0% Arapça Q2 erkek Count % within Q2 16,7% 16,7% 58,3% 8,3% 100,0% % within Q3 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Toplam Count % within Q2 16,7% 16,7% 58,3% 8,3% 100,0% % within Q3 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Diğer Q2 erkek Count % within Q2 21,4% 20,9% 39,1% 18,1%,5%,0% 100,0% % within Q3 98,9% 97,8% 87,0% 88,6% 100,0%,0% 91,5% kadın Count % within Q2 2,5% 5,0% 62,5% 25,0%,0% 5,0% 100,0%

12 12 % within Q3 1,1% 2,2% 13,0% 11,4%,0% 100,0% 8,5% Toplam Count % within Q2 19,8% 19,6% 41,1% 18,7%,4%,4% 100,0% % within Q3 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Yukarıdaki tabloda görüldüğü gibi, ankete yanıt veren girişimci ve/veya yönetici pozisyonundaki kişilerin ilkokul ile doktora derecesi arasında eğitimlerinin değişmektedir. Ankete katılanlar arasında ilk ve ortaokul mezunu kadın bulunmamaktadır. Ankete katılanların yaklaşık olarak 500 ü bir yabancı dil bilmektedir. Ankete katılan erkeklerden ilkokul mezunu olup İngilizce bilenlerin oranı %1,6 sı, ortaokul mezunu olup İngilizce bilenlerin oranı %2,2 si, lise mezunu olup İngilizce bilenlerin oranı %33,1, üniversite mezunu olup İngilizce bilenlerin oranı %85,4, master derecesi olup İngilizce bilenlerin oranı %7,6 sı ve doktora derecesi olan bir kişi bulunmakta ve İngilizce bilmektedir. Ankete yanıt veren kadınlar arasında İngilizce bilenlerin 13 ü lise mezunu ((%22,8), 35 i üniversite mezunu ((%61,4), 7 si master dereceli (%12,3) ve 2 si doktora derecelidir. Buradan elde edilen ilk sonuçlara gore küçük ve orta ölçekli işletmelerde (aile şirketlerinde), kadınlara yönetici konumunda görev verilebilmesi için eğitim düzeyini yüksek olması gerekmektedir.

13 NOMİNAL İŞ KARAKTERİSTİK ÖLÇÜMLER Bu bölümde, işletmelerin nominal iş özellikleri belirlenmektedir. Girişimcilik ve küçük işletmelerin büyüme ve nominal ölçümleri kuruluşların işletme karakteristiklerini belirler. Girişimcinin iş hayatına nasıl, hangi sene başladığı ve genel iş tarifiğinin ne olduğu önemli ölçümlerdir. Aynı şekilde işletmede ailenin sermaye katılımı veya aktif çalışma şekilleri de ölçülür. Aşağıda ölçülmeye çalışılan girişimcilerin iş karakteristikleri şöyle özetlenebilir. Girişimci Ruhu: Girişimcinin iş hayatına giriş yapmaya karar vermesi, işletmenin kuruluş yılı, işletmede çalışılarak katkıda bulunulan haftalık çalışma saati. Bu özelliklerin belirlenmesi ayrıntılı olarak ölçülmesi girişimcilik ruhunun temel özellikleri ve girişimciliği etkileyen başlıca faktörleri ortaya çıkarmakta olduğu için çok önemlidir. Satış Miktarı ve Çalışan sayısı: Geçen sene, bu sene, gelecek sene, ve ideal satış miktarı ve çalışan sayısı ne olduğunun belirlenmesi, iş özelliklerinin tespiti açısından büyük önem taşımaktadır. Satış miktarındaki ve çalışan sayılarındaki yıllık değişim oranları işletmenin yıllar itibariyle ortaya koyduğu performansın belirlenmesi için gereklidir. Kurumsal Yapı: İşletmenin kurumsal yapısının ortaya çıkarılması, işletmenin kuruluş şekli, iş faaliyet tipi, sermaye kaynağı, girişimcinin hisse oranı gibi özelliklerin belirlenmesine olanak sağlayacağı için önemli ve gereklidir. Aile Katılımı: İşletmenin kuruluş aşamasından aile bireyleri tarafından hangi ölçüde desteklendiği ve daha sonraki aşamalarda ne düzeyde desteklenmeye devam edildiği aile işletmeleri açısından çok önemlidir. Bu nedenle bu özelliklerin ortaya çıkarılabilmesi için

14 14 işletmede sermaye katılımcısı olan aile fertlerinin sayısı, işletmede full-time ve part-time olarak çalışan aile fertleri sayılarının belirlenmesi gerekmektedir. Aşağıda yer alan tablolarda işletmelerin yukarıda sözü edilen özellikleri, ampirik olarak analiz edilerek ortaya çıkarılmıştır. Tablo 3: İşletmenin Faaliyete Başlama Yılı Kuruluş Sayı Kümülatif % Tarihi ,16% ,32% ,49% ,66% ,27% ,78% ,00% Ankete katılan aile şirketlerinin büyük bir bölümü 1980 sonrasında kurulmuşlardır. Bunun başlıca nedeni 1980 yılında Türkiye de uygulanan makroekonomik politikalarda yapılan köklü değişiklikler ve bu paralleled yapılan düzenlemelerdir. Ayrıca KOSGEB in kuruluşunu izleyen yıllarda (1990 ve sonrasi), SMElerin sayısında büyük bir artış oldugu görülmektedir. Buda göstermektedirki kuruluşundan sonra KOSGEB, SMElere ve SME kuracak olanlara büyük destek ve yardımlar sağlamıştır. Tablo 4: İşletmenin Ana Faaliyet Alanı Frekasns % Geçerli % Birikimli % Geçerli Tarım-ormancılık 6,6,6,6 imalat ,8 41,9 42,5 hizmet 55 5,8 5,8 48,3 inşaat 84 8,8 8,8 57,2 madencilik-petrol ve gaz 15 1,6 1,6 58,7 inşaat 19 2,0 2,0 60,7 nakliye 12 1,3 1,3 62,0 hitek veya biyotek 1,1,1 62,1

15 15 perakende/restaurant ,4 16,4 78,5 toptancılık/dağıtım ,9 12,9 91,5 profesyonel hizmetler 81 8,5 8,5 100,0 Toplam ,8 100,0 Kayıp Gözlem 2,2 Toplam ,0 Ankete katılan 952 işletmeden iki tanesi faaliyet alanlarını belirtmemiştir. Geri kalan 950 işletmenin tamamı faaliyet alanlarını bildirmişlerdir. Ankete katılan bu 950 SME nin %0,6 sı tarım-ormancılık, %41,8 i imalat sanayi, %5,8 I hizmetler, %10,8 i inşaat, %1,6 sı madencilik-petrol ve gaz, %1,3 ü nakliye, %0,1 I hitek-biyotek, %16,4 ü perakende/restaurant, %12,9 toptancılık/dağıtım, %8,5 I profesyonel hizmetler alanında faaliyet göstermektedir. Görüldüğü gibi aile işletmelerin büyük bir bölümü imalat sanayi alanında faaliyette bulunmaktadır. İmalat sanayiini perakende ve restaurant işletmeciliği izlemektedir.

16 16 Grafik 1: İşletmenin Ana Faaliyet Alanı Tablo 5: İşletmeye Sahip Olma Yöntemi Sıklık Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde Geçerli satınalma ,9 10,9 10,9 kurma ,0 78,1 89,1 miras 43 4,5 4,5 93,6 birleşme 61 6,4 6,4 100,0 Toplam ,9 100,0 Missing System 1,1 Toplam ,0

17 17 Grafik 2: İşletmeye Sahip Olma Yöntemi Grafik 2 de görüldüğü gibi, aile işletmelerinin büyük bir bölümü aile tarafından kurulmuş Yaklaşık olarak %78 i), geri kalanlar ise satın alma (%10,9), miras (%4,5) ve birleşmeler (%6,4) yolu ile oluşturulmuşlardır. Aile şirketinin miras yolu ile elde edilmiş olması da yine şirketin başlangıçta büyük olasılıkla aile tarafından kurulduğunu gösternmektedir. Buradan elde edilen sonuçlar aile şirketlerinin genelde aile bireyleri tarafından kurulduğu ve yönetildiğini ortaya koymaktadır.

18 18 Tablo 6: İşletmenin Türü Sıklık Yüzde Geçerli Yüzde Birikimli Yüzde Geçerli şahıs işletmesi ,4 39,4 39,4 ortaklık ,8 38,8 78,2 şirket 2,2,2 78,4 kolektif ,4 21,4 99,8 diğer 1,1,1 99,9 7 1,1,1 100,0 Toplam ,0 100,0

19 19 Grafik 3: İşletmenin Türü Grafik 3 de görüldüğü gibi, çalışmada kapsanan aile şirketlerinin büyük bir bölümü aile şirketi, ortaklık ve kolektif şirket olarak yapılandırılmışlardır. Çalışmanın kapsamına alın aile işletmelerinin %39,4 ü şahıs, %38,8 i ortaklık ve %21 i de kolektif şirket türündedir (tablo 6). Bu türlü bir hukuki yapılanma aile şirketi yapılanmasına oldukça uygundur.

20 20 Grafik 4: İhracat Yapılan Ülke Grafik 4 de görüldüğü gibi, çalışmada yer alan şirketlerin büyük bir bölümü ihracat faaliyetinde bulunmamakta veya bulunamamaktadırlar. İhracat yapan aile işletmelerinin büyük bir bölümü ihracatlarını Orta Doğu ülkelerine, küçük bir kısmı ise ABD ve Rusya ya yapmaktadırlar. İşletmelerin %78,7 si hiç ihracat yapmamakta, %1,6 sı ABD ye, %4,8 i Orta Doğu Ülkelerine, %0,9 u Rusya ya ve %5,4 ü de diğer ülkelere ihracat yapmaktadırlar. Bu sonuç, aile işletmelerinin daha çok yurt içi pazar için üretim yaptıklarını göstermektedir. Ankete katılan işletmelerin ihracatta ağırlık verememelerinin en önemli nedeni mevzuat ile ilgili olarak karşılaşılan sorunlar ile teknik donanıma sahip olamamalarıdır. Kurulacak bölgesel danışma ve yardım merkezleri aracılığı ile, aile şirketlerine ihracat konusunda gerekli destekler ve yardımlar sağlanabilir ve bu alandaki eksiklikler giderilerek en azından

21 21 ulaşılması daha kolay olan sınır bölgelerindeki ülkelerle ticari ilişkiler karşılıklı olarak geliştirilebilir. Frekans % Geçerli ABD 15 1,6 Orta Doğu 46 4,8 Rusya 9,9 Uzak Doğu 6,6 Diğer 54 5,7 Hiçbiri ,7 Toplam ,3 Kayıp Gözlem 73 7,7 Toplam ,0 Tablo 7: İşletmede Aile Fertlerinden Tam Zamanlı Çalışan Kişi Sayısı (Q14A) Tam zamanlı Çalışan sayısı Frekans Kümülatif % ,90% ,05% ,58% ,68% ,68% ,00% Çalışmanın kapsamında yer alan aile işletmelerinin %97,9 unda 0 ile 10 kişi arasında aile bireyinin işletmede tam zamanlı olarak çalıştığı tespit edilmiştir (tablo 7). Üç işletmede ise 51 ile 60 kişi arasında aile bireyinin (büyük olasılıkla akraba şirketi) tam zamanlı olarak şirkette istihdam edildiği gözlemlenmiştir. Tablo 8: İşletmede Aile Fertlerinden Yarı Zamanlı Çalışan Kişi Sayısı (Q14B) Yarı zamanlı Çalışan sayısı Frekans Kümülatif % ,68% ,79% ,89% ,00%

22 22 Aile şirketlerinin %99,68 inde yarı zamanlı olarak istihdam edilen aile bireylerinin sayısı 5 veya daha az sayıdadır. Tablo 9: Son Beş Yılda İşletmeden Ayrılan Aile Fertlerinin Sayısı (Q15) Son 5 yılda ayrılan aile bireyi sayısı Frekans Kümülatif % ,84% ,47% ,89% ,00% Çalışmada yer alan aile işletmelerinin %98,84 ünden son beş yılda ayrılan aile bireyi sayısı 2 veya daha az sayıdadır. Buda göstermektedir ki aile şirketleri genelde aile bireyleri tarafından kurulmakta, yönetilmekte ve yaşatılmaktadır. Tablo 10: İşletmede Aile Bireylerinden Yardımcı Pozisyonda Çalışanlar (Q16) Yardımcı Pozisyonda Frekans Kümülatif % Çalışan aile bireyi sayısı ,84% ,68% ,89% İşletmelerin %98,84 ünde 5 veya daha az sayıda eleman yardımcı pozisyonda hizmet vermektedir. Tablo 11: Girişimcinin Şirketteki Payı (Q20) Şirketteki Pay Frekans Kümülatif % 0 ile 0, ,68% 0,1 ile 0, ,16% 0,2 ile 0, ,24% 0,3 ile 0, ,26% 0,4 ile 0, ,05% 0,5 ile 0, ,72% 0,6 ile 0, ,18% 0,7 ile 0, ,10% 0,9 ile 0, ,38% 0,9 ile ,79% Ankette yer alan işletmelerdeki girişimci/yönetici paylarının %50 nin üzerinde olduğu gözlemlenmektedir.

23 23 Tablo 12: İşletmecinin Haftalık Çalışma Saati (Q21) Haftalık Çalışma Saati Frekans Kümülatif % ,20% ,38% ,37% 120 ve üzeri 6 100,00% İşletmecinin ortalama haftalık çalışma saati 62 saattir. Aile şirketlerini kuran ve yöneten girişimcilerin %91,38 i haftalık 80 saate kadar çalışmaktadırlar. Buda girişimcilerin işletmenin devamlılığına verdikleri önemin önemli bir göstergesidir. Bu bolümden elde edilen sonuçlar girişimci liderliğindeki SMElerde aile faktörünün önemli olduğu, SMElerin kuruluş ve gelişim süreçlerinde aile bireylerinin son derece etkin bir rol oynadıklarını ortaya çıkarmaktadır. Tablo 13: Bir Önceki Yıla Ait Satış Hasılatı (Q22) Satış Hasılatı (Bin ABD Doları) Frekans Kümülatif % 0 ile ,55% ile ,43% ile ,63% ile ,63% ile ,89% ile ,83% ile ,46% ile ,20% ile ,30% ile ,30% ile ,51% ile ,56% ile ,77% ile ,40% ve üzeri ,00% Çalışmanın kapsamında yer alan işletmelerin %80,46 sında yıllık satış hasılatları 350 bin ABD dolarının altındadır. İşletmelerin bir önceki yıla göre yıllık satış hasılatlarında ortaya çıkan değişim yaklaşık olarak ortalama %46,5 dir. Ankete katılan işletmelerin çok küçük bir kısmı e-ticaret yapmaktadır (tablo 15).

24 24 Tablo 14: Bir Önceki Yıla Göre Satış Hasılatındaki Yüzde Değişim (Q23) Satış Frekans Kümülatif % Hasılatındaki % Değişim 0 ile 0, ,21% 0,1 ile 0, ,60% 0,2 ile 0, ,01% 0,3 ile 0, ,99% 0,4 ile 0, ,02% 0,5 ile 0,6 4 97,56% 0,6 ile 0,7 5 98,24% 0,7 ile 0,8 3 98,64% 0,9 ile 0,9 0 98,64% 0,9 ile ,59% Tablo 15: İşletmenin Mevcut Toplam Satışlarının E-ticaretten elde edilen Kısmı (% Q24) Satış Hasılatının Frekans Kümülatif % E-ticaretten Elde Edilen Kısmı 0 ile 0, ,08% 0,1 ile 0, ,74% 0,2 ile 0, ,95% 0,3 ile 0,4 1 92,06% 0,4 ile 0,5 9 93,05% 0,5 ile 0,6 5 93,61% 0,6 ile 0,7 6 94,27% 0,7 ile 0,8 2 94,49% 0,8 ile 0,9 1 94,60% 0,9 ile ,00% Tablo 16: Toplam Borçların Varlıklar İçindeki Payı (Q25) Satış Hasılatı Frekans Kümülatif % 0 ile 0, ,26% 0,1 ile 0, ,01% 0,2 ile 0, ,20% 0,3 ile 0, ,40% 0,4 ile 0, ,45% 0,5 ile 0,6 7 97,31% 0,6 ile 0,7 6 98,04% 0,7 ile 0,8 7 98,90% 0,8 ile 0,9 1 99,02% 0,9 ile ,27% İşletmelerin toplam borçlarının toplam varlıkları içindeki payı düşüktür. Buda göstermektedir ki aile şirketleri büyük ölçüde self-finansman sağlamakta ve/veya bankacılık sisteminden yeteri kadar kredi kullanamamaktadırlar.

25 25 Tablo 17: Satışlar İçinde İhracatın Payı (Q26) Satış Hasılatının Frekans Kümülatif % İhracattan Elde Edilen Kısmı 0 ile 0, ,40% 0,1 ile 0, ,28% 0,2 ile 0, ,75% 0,3 ile 0, ,01% 0,4 ile 0, ,06% 0,5 ile 0,6 3 97,37% 0,6 ile 0,7 6 98,00% 0,7 ile 0,8 4 98,42% 0,8 ile 0,9 2 98,63% 0,9 ile ,58% Çalışmada yer alan aile işletmelerinin toplam satışlar içinde ihracatın payı beklenildiği gibi düşüktür. Tablo 18: İşletmede Tam Zamanlı Çalışan Eleman Sayısı (Q28A) İşletmede Tam Zamanlı Çalışan Sayısı Frekans Kümülatif % 0 ile ,32% 51 ile ,00% 101 ile ,63% 151 ile ,74% 201 ile ,16% 251 ile ,47% 301 ile ,68% 351 ile ,68% 401 ile ,68% 451 ile ,68% 500 ve üzeri 3 100,00% Çalışmada yer alan işletmelerin aile şirketi, küçük ve orta ölçekli işletme olmaları nedeniyle, %98 inde çalışan sayıları 100 ve daha azdır. Tablo 19: İşletmede Yarı Zamanlı Çalışan Eleman Sayısı (Q28B) Satış Hasılatı Frekans Kümülatif % 0 ile ,74% 10 ile ,68% 20 ile ,89% 30 ile ,00% İşletmelerin %98,74 ünde 10 veya daha az sayıda yarı zamanlı işçi istihdam edilmektedir.

26 26 Tablo 20: İşletmede Üç Yıl Önce Çalışan Sayısı (Q29) Satış Hasılatı Frekans Kümülatif % 0 ile ,95% 51 ile ,51% 101 ile ,94% 151 ile ,26% 201 ile ,47% 251 ile ,68% 301 ile ,79% 351 ile ,79% 401 ile ,79% 451 ile ,89% 500 ve üzeri 1 100,00% İşletmelerde üç yıl önce çalışanlarla şuanda çalışanlar arasında çok önemli bir fark yoktur. Bu durum aile şirketlerinin genel özelliklerinden birisi olan dışa fazla açılmama politikasının bir sonucudur KİŞİSEL FEDAKARLIK - ÖZVERİ Fedakarlık ve Özveri Girişimcilerin iş kurabilmeleri ve geliştirebilmeleri için önemli özveride bulunmaları gerekmektedir. Bu kişilerin parasal birikimlerini mobilize etmeleri, ailesi için ayırdığı zamanı kullanmaya ve çıkabilecek anlaşmaları göğüsleye bilmeleri gerekir. Girişimcilerin işletmelerindeki büyümeyi tetikleyebilmek için ailelerine ve eğlenceye ayırdıkları zamandan vazgeçmeleri gerekir. Girişimcinin işletmelerinin büyüyebilmesi için bu kişisel haklarından vazgeçebilme özelliği girişimcinin kişisel özveri ölçümü olarak karşımıza çıkar. Bu bölümde yukarıda belirtilen kişisel özveri ölçümü yapılarak girişimcilerin fedakarlık ve özverileri ortaya çıkarılacaktır. Girişimcilerin verdikleri yanıtlar, tamamen karşıyım ile tamamen katılıyorum arasında değişen beşli Likert ölçeği kullanılarak ölçümlenerek ne seviyede bir kişisel özveride bulunduklarının tespiti yapılmıştır. Girişimcinin bu özveri ölçümü işletmesini büyütmek ve genişletmek için gerekli kişisel özverinin önemli bir boyutunu oluşturur. Çalışmanın bu alt

27 27 bölümünde kişisel fedakarlık ve özveriyi en fazla etkileyen faktörleri belirlemek amacıyla faktör analizi yapılmıştır. Faktör analizinden elde edilen sonuçlar detaylı olarak değerlendirilerek elde edilen sonuçlar aşağıda yorumlanmıştır. Fedakarlık ve özveriyi etkileyen faktörler: KMO and Bartlett's Test a Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy.,882 Bartlett's Test of Sphericity Approx. Chi-Square 7505,007 df 210,000 Sig.,000 a. Based on correlations KMO ve Barlett s test sonuçları örneklemin analiz için uygun olduğunu ve analizden elde edilen sonuçların tutarlı olduğunu ve politika çıkarımı yapılabileceğini göstermektedir. KMO istatistiği örneklemin uygunluğunu ve data setinde meydana gelen dalgalanmalar ve değişimlerin % kaçının elde edilen faktörler tarafından açıklandığını göstermektedir. Buradan elde edilen sonuç aşağıda belirtilen faktörlerin veri setinde yer alan gözlemlerdeki değişimin %88,2 sini açıkladığı gözlemlenmektedir. Bu değer oldukça tatmin edicidir. Bartlett's Test of Sphericity ile verilerin faktörsel olup olmadığı test edilmektedir. P<0,05 ise Bartlett's Test of Sphericity, verinin faktör analizi amacı ile kullanılabileceğini göstermektedir. Burada elde etmiş olduğumuz sonuç elimizde bulunan verinin faktör analizi için kullanılabileceğini ve elde edilecek sonuçların anlamlı olacağını göstermektedir. Tablo 21: Fedakarlık ve Özveri (Component Matrix a ) Q201: Ailemle harcayacağım zamanın kısalması,935 Q206: Arkadaşlarımın gözünde olumlu yada olumsuz şekilde pozisyonumda oluşacak,856 değişiklik veya arkadaşlarımın bana bakış açısında ortaya çıkacak değişiklik. Faktörler

28 28 Q203: Başka bir işte harcayacağım zamanın kısalması,909 Q210: Varlıklarımı karşılık göstererek borçlanma,906 -,780 Q200: Ailemle uyuşmazlık veya anlaşmazlık içine düşme,759 Q204: İşimde tamamen başarısız olma riski,782 Q205: Ailemin öfkesini alma,742 Q209: Evimi ipotek ettirme,861 -,706 Q207: Arkadaşlarımı kayıp etme,741 Q202: Tasarruflarımın tamamını kullanma,835 Q208: Çocuklarıma ayıracağım zamanın azalması,780 Q212: Evliliğimin sona ermesi Q217: Çok sevdiğim sportif faaliyetlere katılma,733 Q215: Çocuklarımı daha iyi okullarda okutma ve,799 daha iyi eğitim almalarını sağlama Q216: Çok sevdiğim TV programlarını izleme,669 Q218: İşimde çeşitli sayıda istenmeyen sorumlulukları üstlenme Q214: 60 saatlik haftalık çalışma Q219: İşimde her türlü işi yapmayı kabullenme Q220: Tamamen kişisel çabalarla ilave yetenekler kazanma isteği (işin gereği bazı kişisel yeteneklerin kazınılması için kurslar veya özel dersler alınması gibi durumlar) Q211: İlave borçlanma isteği,747 -,773 Q213: Önemli ölçüde eğlenecek zamana sahip olma a. 4 components extracted.,680,687 -,742 Tablo 21 de yer alan faktör analizi sonuçları analiz edildiğinde, aile şirketi kurulurken fedakârlık ve özveri ile ilgili 4 önemli faktör bulunduğu görülmektedir. Bu faktörler özelliklerine göre kategorize edildiklerinde şu sonuçlar elde edilmektedir: Faktör 1:

29 29 Ailemle harcayacağım zamanın kısalması; başka bir işte harcayacağım zamanın kısalması ve arkadaşlarımın gözünde olumlu yada olumsuz şekilde pozisyonumda oluşacak değişiklik veya arkadaşlarımın bana bakış açısında ortaya çıkacak değişiklik gibi faktörlerin ter aldığı grubu işletmecinin fedakarlık yaparken ve özveride bulunurken aile bireyleri ve yakın çevreye karşı duyulan kaygıları olarak isimlendirebiliriz. Faktör 2: İkinci grupta yer alan faktörler ise daha çok kendisi ve yakın çevresi için sosyal ve sportif faaliyetler için yapılacak zamandan fedakarlık ve özveri olarak ortaya çıkmaktadır. Bu grubu ise sosyal ve sportif faaliyetlere ayrılacak zamandan fedakarlık olarak isimlendirilebilir. Faktör 3: Borçlanma ile ilgili olarak yapılan fedakarlıklar bu grupta yer almaktadır. İşletmenin devamlılığı ve finansmanı için yapılan fedakarlıklar. Faktör 4: Eğlenceden fedakarlık bu grupta yer almaktadır. Bu faktörün diğer üç faktöre göre daha az dereceden önemli olduğu gözlemlenmektedir. Bu çalışmada elde etmiş olduğumuz ampirik sonuçlar, daha önce Cin (Pistrui and et. al., 2001) ve Almanya (Pistrui and et. al., 2000) için yapılmış çalışmalarla benzerlikler göstermektedirler. Adi gecen çalışmalarda da söz konusu ülkelerde girişimcilik ruhunu etkileyen en önemli faktörlerin yüksek kazanç elde etme, kişinin kendisi ve ailesinin ekonomik güvenliğini sağlamak olduğu belirlenmiştir.

30 Sebep ve Motivasyon Girişimcilik motivasyonları arasında yeni iş kurma sebeplerini, kaynaklarını harekete geçirmek ve artık başkası için çalışmamanın faydalarını görme şeklinde özetlenebilir. Tüm girişimcilerin ortak noktaları arasında kendi fikirlerini harekete geçirebilme özgürlüğü, yeni şeyleri öğrenmek ve istediğinle çalışabilme imkanları yer almaktadır. Girişimcilerin motivasyonları arasında mesuliyeti kabul etmek, kendi gayretleri ile finansman hedeflerini ortaya koymak ve büyük bir istekle risk alabilmesi sayılabilir. Aşağıda girişimcinin motivasyon özelliklerini yakalamaya çalışacağız. Girişimcilik motivasyonunun ölçülebilmesi sonucu, girişimcinin motivasyonları ile ilgili davranışlarını ölçülebilir ve anlaşılabilir hale getirmeye çalışacağız. Bu bölümde girişicinin 1) bağımsız olma arzusu, 2) başarılı olma ihtiyacı, 3) kontrole odaklanma ve 4) liderlik ateşi boyutları değerlendirilerek analiz edilmiştir. Girişimcinin motivasyonu ile genişleme ve büyüme planları karşılaştırılmıştır. KMO and Bartlett's Test a Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy.,910 Bartlett's Test of Sphericity Approx. Chi-Square 11306,599 df 703,000 Sig.,000 a. Based on correlations KMO ve Barlett s test sonuçları örneklemin analiz için uygun olduğunu ve analizden elde edilen sonuçların tutarlı olduğunu ve politika çıkarımı yapılabileceğini göstermektedir. KMO istatistiği örneklemin uygunluğunu ve data setinde meydana gelen dalgalanmalar ve değişimlerin % kaçının elde edilen faktörler tarafından açıklandığını göstermektedir. Buradan elde edilen sonuç aşağıda belirtilen faktörlerin veri setinde yer alan gözlemlerdeki değişimin

31 31 %91 ini açıkladığı gözlemlenmektedir. Bu değer oldukça tatmin edicidir. Bartlett's Test of Sphericity ile verilerin faktörsel olup olmadığı test edilmektedir. P<0,05 ise Bartlett's Test of Sphericity, verinin faktör analizi amacı ile kullanılabileceğini göstermektedir. Burada elde etmiş olduğumuz sonuç elimizde bulunan verinin faktör analizi için kullanılabileceğini ve elde edilecek sonuçların anlamlı olacağını göstermektedir.

32 32 Tablo 22: Sebep ve Motivasyon (Component Matrix a ) Faktörler Q333,855 Q332,789 Q335,692 Q331,692 Q325,798 Q334,732 Q318,586 Q330,523 Q308,643 Q316,549 Q336,511 Q327,480 Q314,665 Q312 Q315 Q326 Q311 Q317 Q300 Q319 Q322 Q302 Q305 Q310 Q337 Q320 Q306 Q324-1,201-1,181 Q303,532 Q309 Q328 Q301 Q329

33 33 Q323 -,930-1,107 Q321 Q307 Q313,602 Q304 Extraction Method: Principal Component Analysis. a. 9 components extracted. Tablo 22 de yer alan sonuçlar, varimax rotation yöntemi ile principal components analizi ile elde edilmiştir. Yukarıda KMO ve Bartlett s testleri faktör analizi yapılabileceğini göstermektedir. Ayrıca residuallar da göstermektedir ki çözüm tutarlı ve güvenilirdir. Eigenvalueları birden büyük olan 9 faktör belirlenmiştir. Burada elde edilen faktörleri girişimciliğin temel sebepleri ve girişimciyi motive eden faktörler olarak isimlendirebiliriz. Elde edilen sonuçlara göre girişimcilik motivasyonun en önemli nedenleri, kişisel ve ailesel ekonomik güvenlik, kişisel basarî, şirketin başarısına doğrudan katkı ve yüksek kazanç sağlamadır. Bu bölümde elde edilen sonuçlar girişimcilik ruhunu ön plana çıkaran birinci neden bireysel ve ailevi ekonomik güvenliğin sağlanmasıdır. Yeni işletme kurulmasında etkili olan bir diğer faktör ise işletmenin başarısına doğrudan katkı yapılmasıdır. Bulgular, is saatlerindeki esneklik, bireyin kendi isinin sahibi olması dolayısıyla çalışma saatlerindeki esneklik gibi konularında girişimcilik ruhunu etkileyen faktörler arasında yer aldığını göstermektedir. Bir diğer neden ise yönetilmektense yönetmek arzusu. Göreceli olarak daha az öneme sahip faktörler ise birlikte çalışacağı insanları seçmek, bilgi ve deneyimlerini uygulamaya geçirmek ve öğrenmede süreklilik sağlamak, toplumda saygınlık kazanmaktır.

34 Toplam Plan (Genişleme Faaliyetleri ve Büyüme) İşletmenin büyüme eğilimlerini daha iyi anlayabilmek için girişimcinin gerçek genişleme planlarına bakmamız gerekir. Bu nedenle bu bölümde, girişimcinin gerçek genişleme ve büyüme planlarının ne olduğu Schumpeterian perspektiften analiz edilerek belirlenmektedir. Saha çalışmasında kullanılan ankette yer alan sorular, girişimcilerin gerçek büyüme ve genişleme planlarını net olarak ortaya çıkaracak biçimde tasarlanarak uygulanmıştır. Schumpeter in (1934) yeni üretken ortamlar kombinasyonu teorisi girişimcinin girişimciliği, işletmenin büyümesi ve gelişmesi arasındaki ilişkiyi beş davranış karakteristiği ile tanımlamaktadır. Bunlar: 1) Endüstriyel Organizasyon, 2) Yeni Üretim Metotları yaratmak, 3) Yeni Pazarlar Açmak, 4) Yeni Tedarik Zincirleri Açmak, ve 5) Yeni Ürünler Sunabilmek tir. Kavram olarak büyüme çeşitli adlarla tarif edilmeye çalışılmıştır. Bunlar arasında altı tanesinin birbirleri ile örtüştüğü görülmektedir: 1) Büyüme İştahı, 2) Büyüme Arzusu, 3) Büyüme Yaklaşımı, 4) Kurumsal Genişleme Planları, 5) Pazarın Genişletmesi, ve 6) Teknik Büyüme. KMO and Bartlett's Test a Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy.,915 Bartlett's Test of Sphericity Approx. Chi-Square 16939,704 df 630,000 Sig.,000 a. Based on correlations Buradan elde edilen sonuç aşağıda belirtilen faktörlerin veri setinde yer alan gözlemlerdeki değişimin %91,5 ini açıkladığı gözlemlenmektedir. Bu değer oldukça tatmin edicidir.

35 35 Bartlett's Test of Sphericity ile verilerin faktörsel olup olmadığı test edilmektedir. P<0,05 ise Bartlett's Test of Sphericity, verinin faktör analizi amacı ile kullanılabileceğini göstermektedir. Burada elde etmiş olduğumuz sonuç elimizde bulunan verinin faktör analizi için kullanılabileceğini ve elde edilecek sonuçların anlamlı olacağını göstermektedir. Tablo 23: Toplam Plan (Rotated Component Matrix a ) Raw Component Q417B,730 Q410B,731 Q402B,789 Q416B,673 Q405B,670 Q404B,702 Q403B,655 Q409B,714 Q407B,681 Q415B,648 Q406B,578 Q414B,578 Q412B,565 Q410A,973 Q409A,957 Q407A,917 Q408A,886 Q402A,957 Q412A,845 Q415A,843 Q406A,771 Q404A,780 Q413A Q401A 1,026 Q400A,913 Q403A,773 Q401B,593,598

36 36 Q400B Q411B 1,055 Q411A,946 Q413B,566 Q414A,784 Q416A,721 Q417A,688 Q408B 1,953 Q405A 1,733 Extraction Method: Principal Component Analysis. Rotation Method: Varimax with Kaiser Normalization. a. Rotation converged in 7 iterations. Tablo 23 de yer alan sonuçlar, varimax rotation yöntemi ile principal components analizi ile elde edilmiştir. Yukarıda KMO ve Bartlett s testleri faktör analizi yapılabileceğini göstermektedir. Ayrıca residuallar da göstermektedir ki çözüm tutarlı ve güvenilirdir. Eigenvalueları birden büyük olan 7 faktör belirlenmiştir. Burada elde edilen faktörleri girişimciliğin temel sebepleri ve girişimciyi motive eden faktörler olarak isimlendirebiliriz

37 STRATEJİ Aile Kontrolü Çalışmanın bu bölümünde aile işletmesinin stratejisi analiz edilmektedir. İşletmenin stratejileri, aile kontrolü, üretilen ürünler/hizmetlerin müşterilere sunuluş biçimi, yeni ürünler/hizmetlerin geliştirilmesi, rekabet stratejileri ve dış ticaret stratejileri açısından değerlendirilmiştir. İşletmenin hisselerine kimlerin hangi oranda sahip olduğu, aile kontrolünün düzeyini göstermesi bakımından önemlidir. Bu bağlamda işletmede girişimci/üst düzey yönetici konumda çalışanların, girişimcinin/üst düzey yöneticinin aile bireylerinin payı, yönetim kurulu üyelerinin (aile dışı) payı, üst düzey yöneticilerin (aile dışı ve yönetim kurulu üyesi olmayan) payı, diğer bütün çalışanların payları, işletme dışı yatırımcıların payları ayrı ayrı analiz edilmiştir. Elde edilen sonuçlar tablo arasında rapor edilmiştir. Tanımlayıcı İstatistikler Q41A Q41B Q41C Q41D Q41E Q41F N Geçerli Missing Mean,54,36,07,01,01,00 Median,50,10,00,00,00,00 Std. Deviation,440,418,208,058,061,049 Variance,194,175,043,003,004,002 Minimum Maximum Tablodan görüldüğü gibi, işletmede girişimci/üst düzey yönetici konumda çalışanların ortalama payı %54; girişimcinin/üst düzey yöneticinin aile bireylerinin ortalama payı %36;

38 38 yönetim kurulu üyelerinin (aile dışı) ortalama payı %0,07; üst düzey yöneticilerin (aile dışı ve yönetim kurulu üyesi olmayan) ortalama payı %0,01, diğer bütün çalışanların ortalama payları %0,01, işletme dışı yatırımcıların ortalama payları bulunmamaktadır. Bu aile şirketi olmanın özelliklerindendir. Tablo 24: İşletmedeki Girişimci Üst Düzey Çalışan Payı Girişimci/Üst Frekans Kümülatif % Düzey Çalışan Hissesi 0 ile 0, ,68% 0,1 ile 0, ,69% 0,2 ile 0, ,54% 0,3 ile 0, ,09% 0,4 ile 0, ,39% 0,5 ile 0, ,19% 0,6 ile 0, ,80% 0,7 ile 0, ,96% 0,8 ile 0, ,79% 0,9 ile ,89% Tablo 24 de yer alan sonuçlara göre işletmede girişimci/üst düzey yönetici konumda çalışanların %50 den fazlasının payı %60 veya daha az orandadır. Tablo 25: Girişimci Üst Düzey Çalışanların Aile Bireylerinin Şirketteki Payı Girişimci/Üst Düzey Frekans Kümülatif % Çalışan Aile Bireyi Hissesi 0 ile 0, ,61% 0,1 ile 0, ,09% 0,2 ile 0, ,56% 0,3 ile 0, ,35% 0,4 ile 0, ,03% 0,5 ile 0, ,97% 0,6 ile 0, ,80% 0,7 ile 0, ,70% 0,8 ile 0,9 4 76,13% 0,9 ile ,00% İşleme girişimcisinin/üst düzey yöneticisinin aile bireylerinin %50 den fazlasının payları 0- %1 aralığındadır.

39 39 Tablo 26: Yönetim Kurulu Üyeleri (Aile Dışı) Payı Hisse Frekans Kümülatif % 0 ile 0, ,20% 0,1 ile 0, ,39% 0,2 ile 0, ,57% 0,3 ile 0, ,08% 0,4 ile 0, ,48% 0,5 ile 0,6 4 95,91% 0,6 ile 0,7 8 96,77% 0,7 ile 0,8 7 97,53% 0,8 ile 0,9 3 97,85% 0,9 ile ,00% Yönetim kurulu üyelerinin (aile dışı) %87,2 sinin işletmedeki paylarının 0 ile %1 arasında değiştiği görülmektedir. Tablo 27: Şirkette Üst Düzey Yöneticilerin Payı (Yönetim Kurulu Üyesi ve Aile Bireyi Olmayan) Hisse Frekans Kümülatif % 0 ile 0, ,63% 0,1 ile 0,2 6 98,28% 0,2 ile 0,3 8 99,14% 0,3 ile 0,4 0 99,14% 0,4 ile 0,5 7 99,89% 0,5 ile 0,6 0 99,89% 0,6 ile 0, ,00% 0,7 ile 0, ,00% 0,8 ile 0, ,00% 0,9 ile ,00% Üst düzey yöneticilerin (aile dışı ve yönetim kurulu üyesi olmayan) % 97,63 ünün payları 0 ile %1 arasında değişmektedir. Tablo 28: Diğer Bütün Çalışanların Payı Hisse Frekans Kümülatif % 0 ile 0, ,60% 0,1 ile 0,2 4 99,03% 0,2 ile 0,3 1 99,14% 0,3 ile 0,4 2 99,35% 0,4 ile 0,5 1 99,46% 0,5 ile 0,6 3 99,78% 0,6 ile 0,7 0 99,78% 0,7 ile 0,8 0 99,78% 0,8 ile 0, ,00% 0,9 ile ,00%

40 40 İşletmede diğer bütün çalışanların % 98,6 sının payları 0 ile %1 arasında değişmektedir. Tablo 29: İşletme Dışı Yatırımcıların Payı Hisse Frekans Kümülatif % 0 ile 0, ,03% 0,1 ile 0,2 3 99,35% 0,2 ile 0,3 1 99,46% 0,3 ile 0,4 1 99,57% 0,4 ile 0,5 2 99,78% 0,5 ile 0,6 0 99,78% 0,6 ile 0,7 1 99,89% 0,7 ile 0,8 0 99,89% 0,8 ile 0,9 0 99,89% 0,9 ile ,00% İşletme dışı yatırımcıların paylarının ise kayda değer olmadığı görülmektedir. Elde edilen sonuçlardan, aile işletmesinde en büyük payın yönetici konumda olan girişimcilerde olduğu gözlemlenmektedir. Buda göstermektedir ki lider girişimci dışındakiler işletmede 2. dereceden önemlidir Strateji İçeriği Bu alt bölümde stratejilerin içerikleri analiz edilmiştir. Bu bağlamda, işletmenin faaliyette endüstri kolunda şuanda yapılmakta olan iş tanımlanmıştır. Bunun için işletme/işletmecinin stratejileri: Kur---satış ve pazar payını artır, kısa ve orta vadede yapılan yatırımlardan düşük getiriyi kabul et. Tut---pazar payını sabit tut ve yatırımdan kabul edilebilir getiri elde et. Hasat---karı maksimize et, kısa ve orta vadede para akışı sağla ve gerektiğinde pazar payından ödün ver. Olarak belirlenmiş ve konu bu kapsamda analiz edilmiştir. Grafik 5 de görüldüğü gibi işletmeci açısından en önemli stratejiler sırasıyla tut, kur ve hasattır. Bu sonuçlar

41 41 göstermektedir ki işletme açısından önemli olan strateji pazar payının sabit tutulması ve makul ölçüde kar elde edilmesidir. Grafik 5: Strateji İçeriği Çalışmanın bu alt bölümünde ayrıca, işletmenin son üç yıldaki yıllık satışlarının % kaçının mevcut ürünler ve hizmetlerin mevcut müşterilere satışından, mevcut ürünler ve hizmetlerin yeni müşterilere satışından, yeni ürünler ve hizmetlerin mevcut müşterilere satışından ve yeni ürünler ve hizmetlerin yeni müşterilere satışından elde edildiği analiz edilmiştir. Tanımlayıcı İstatistikler Q43A Q43B Q43C Q43D Q43E

42 42 N Geçerli Missing Mean,42,28,16,11,02 Median,40,20,15,10,00 Std. Deviation,274,233,165,162,110 Variance,075,054,027,026,012 Minimum Maximum İşletmenin son üç yıldaki yıllık ortalama satışlarının % %42 si mevcut ürünler ve hizmetlerin mevcut müşterilere satışından, %28 i mevcut ürünler ve hizmetlerin yeni müşterilere satışından, %16 sı yeni ürünler ve hizmetlerin mevcut müşterilere satışından ve %11 yeni ürünler ve hizmetlerin yeni müşterilere satışından ve %0,2 si de diğer stratejiler ile geliştirilen yöntemlerle elde edilmiştir. Tablo 30: Mevcut Ürünler ve Hizmetlerin Mevcut Müşterilere Satışı Satış Hasılatı Frekans Kümülatif % 0 ile 0, ,39% 0,1 ile 0, ,34% 0,2 ile 0, ,38% 0,3 ile 0, ,53% 0,4 ile 0, ,98% 0,5 ile 0, ,55% 0,6 ile 0, ,22% 0,7 ile 0, ,36% 0,8 ile 0, ,54% 0,9 ile ,00% İşletmenin son üç yıldaki yıllık ortalama satışları incelendiğinde, satış hasılatının önemli bir bölümünün mevcut ürünler ve hizmetlerin mevcut müşterilere satışından elde edildiği görülmektedir. İşletme açısından mevcut ürünler ve hizmetlerin yeni müşterilere satışından ve yeni ürünler ve hizmetlerin mevcut müşterilere satışından da önemli miktarda hasıla sağlandığı görülmektedir (tablo 30-32). Yeni ürünler ve hizmetlerin yeni müşterilere satışından ve diğer stratejiler ile geliştirilen yöntemlerle elde edilen satış hasılatının kayda değer olmadığı gözlenmiştir (tablo 33-34).