Ekonomi Bülteni. 30 Eylül 2013, Sayı: 36. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Makro Ekonomi ve Strateji

Transkript

1 Ekonomi Bülteni, Sayı: 36 Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Makro Ekonomi ve Strateji Bankalar Yılın Kalan Döneminde Karlılıkta Zorlanacak Ekonomik Araştırma ve Strateji Dr. Saruhan Özel Ercan Ergüzel Ali Can Duran 1

2 Yurt Dışı Gelişmeler ABD de FED belirsizliği ve bütçe tartışmaları ana gündem maddesiydi. Önceki hafta FED FOMC toplantısından aylık 85 milyar $ lık tahvil alımlarının devam edeceğine yönelik karar çıkmasının ardından piyasalar oldukça pozitif tepki göstermişlerdi. Sonrasında farklı FED üyelerinin yaptıkları açıklamalarda varlık alımları ve gevşek para politikası konusunda farklı sinyaller gelmesi belirsizliği arttırırken ABD de bütçe görüşmelerine yönelik endişeler piyasalardaki pozitif havanın kaybolmasına neden oldu. ABD de bütçe görüşmelerinin 30 Eylül öncesinde tamamlanması gerekiyor. Ön önemli konu ise ülke borç tavanının artırılması gerekliliği. ABD Hazine Bakanı Jack Lew kongreye gönderdiği mektupta Ekim ortasında hükümetin elinde 50 milyar $ dan daha az bir nakit kalacağı uyarısında bulundu. Bu gündem maddelerine paralel önceki hafta görülen düzeltme hareketinin aksine piyasalarda risk iştahının gerilediği gözlemlendi. Euro Bölgesi nde PMI verileri büyüme sinyali veriyor. Euro Bölgesi nde açıklanan Eylül ayı öncü PMI verileri bölge ekonomisinin tarihindeki en uzun resesyondan sonra toparlanmaya başladığına yönelik diğer verilere destek verdi. Üretim PMI endeksi 51.7 olan beklentilerin altında kalarak bir 51.4 den 51.1 e gerilemesine karşın son 3 aydır büyüme ile daralmayı ayıran 50 seviyesinin üzerinde seyrediyor. Ek olarak beklentilerin üzerinde açıklanan servis PMI verilerinin yukarı taşıdığı daha genel bir kapsama sahip bileşik PMI verisi 52.1 ile Haziran 2011 den bu yana en yüksek değerine ulaştı. Euro Bölgesi bir süredir toparlanma emareleri göstermesine karşın Avrupa Merkez Bankası Başkanı Mario Draghi toparlanmanın halen kırılgan olduğuna ve işsizliğin halen çok yüksek olduğuna değinerek gerektiğinde desteklerini de esirgemeyeceklerini hatırlatmıştı. ABD de 2.çeyrek büyümesi revize edilmedi. ABD de 3.kez açıklanarak nihai değerini alan 2.çeyrek yıllıklandırılmış büyüme oranı %2.6 ya revize edilmesi beklentisine karşın daha önce açıklanan %2.5 seviyesinde sabit tutuldu. En son FOMC toplantısından sonra FED in en büyük endişesinin büyüme olduğuna dair söylemler kullanılmış, ekonomik aktivitenin alımların azaltılması için yeterli seviyede olmadığı belirtilmişti. %2.5 lik büyüme oranı ilk çeyrekte açıklanan %1.1 lik orandan görece iyi olmasına karşın yeterli istihdamı yaratabilecek seviyede değildi. Almanya da güven endekslerinde yükselme devam ediyor. Euro Bölgesi nin en büyük ekonomisi Almanya da önceki hafta ZEW ekonomik beklentiler anketinin beklentilerin üzerinde açıklanması ve anket detayında ekonominin hız kazanmaya devam edeceği görüşünün hakim olduğu gözlemlenmişti. Geçtiğimiz hafta açıklanan IFO iş dünyası güven endeksi de artışına devam etti ve arka arkaya 5 ay yükselerek seviyesine ulaştı. IFO dan yetkilerin yaptıkları açıklamalarda Almanya ekonomisinin ekonomik görünümünün oldukça yüksek olduğuna yönelik görüşlerim hakim olduğu gözlemlendi. İtalya nın borçlanma maliyeti İspanya dan negatif ayrışıyor. İtalya da son günlerde yaşanan politik gerginliklerin koalisyon hükümetinin dağılmasına neden olabileceği endişeleri ülke borçlanma maliyetlerinin negatif ayrışmasına neden oluyor. Eylül başında uzun bir aradan sonra İtalya nın 10 yıl vadeli devlet tahvili getirileri ilk kez İspanyol 10 yıllıklarının üzerine yükselmişti. Geçtiğimiz hafta gerçekleştirilen tahvil ihracında hükümet krizi endişesiyle getiriler Haziran ayından bu yana en yüksek seviyesine ulaştı. İhale sonrası 10 yıl vadeli tahvillerin getirileri İspanyol 10 yıllıklarının 20 baz puan üzerine %4.55 seviyesine yükseldi. Bölgedeki Suriye gerginliği sona erdi. ABD ve Rusya, Suriye nin kimyasal silahlarını teslim etmesini öngören Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi nin karar tasarısı üzerinde anlaşmaya vardılar. Karar tasarındaki önemli noktalardan biri de Suriye nin silahları teslim etmediği taktirde askeri müdahale tehdidinin bulunmuyor olması. İki tarafında taleplerine paralel olarak hazırlanan taslak ile birlikte gerginliğin oldukça gerilediği gözlemlendi. Konu hakkında güvenlik konseyindeki pek çok ülkenin anlaşmaya vardığına yönelik haberler sonrasında brent petrol fiyatının 108$ ın altına kadar gerilediği ve $ seviyesinin altında kalmaya devam ettiği görüldü. Yunanistan ın borç sorunu yeniden gündemde. Geçtiğimiz haftalarda Yunanistan ın bir kez daha yardım almak durumunda kalabileceğine yönelik haberler gündeme gelmişti. Geçtiğimiz hafta Yunanistan Başbakan Yardımcısı Evangelos Venizelos, ülkenin 3. kez yardım paketine ihtiyaç duymadığını; muhtemelen önümüzdeki yıl tahvil piyasasına geri dönebileceklerini ve ihtiyaçlarını karşılayabileceklerini belirtti. Öte yandan ülkedeki genç nüfusun %60 nın işsiz olduğunu bu nedenle daha mali önlem alamayacaklarını belirtti. Bu nedenle borç ertelemesinden ziyade borçları için yeni bir profil çıkarılmasını istediklerini söyledi. 2

3 Yurt İçi Gelişmeler Kapasite Kullanım Oranı (KKO), Eylül 2013 İmalat sanayi kapasite kullanım oranı arındırılmamış endekse göre Eylül ayında bir önceki yılın aynı ayına 1.4 puan artış ile %75.4 seviyesinde gerçekleşti. Mayıs ayından bu yana bir önceki yıla göre artış kaydeden kapasite kullanım oranı imalat sanayinin bu yıl ekonomik büyümeye katkısının geçtiğimiz yıla görece daha fazla olacağının sinyalini veriyor. Kapasite göstergesi son 5 aydır geçen yılın %74.2 lik ortalamasının üzerinde seyrediyor. Mevsim etkilerinden arındırılmış kapasite kullanım oranı ise % 74.9 olarak açıklanarak son 4 aydır yatay bir seyir izlemiş oldu. Mevsimsellikten arındırılmış endeks son 7 aydır makro ihtiyati önlemlerin uygulanarak kredi artışları üzerinden tüketimin kısıtlandığı 2012 yılındaki ortalama olan %74.2 nin üzerinde seyrederek iç talebin daha güçlü olduğu görüşünü destekliyor. 64% Eylül 09 Eylül 10 Eylül 11 Eylül 12 Eylül 13 KKO, mal gruplarına göre incelendiğinde Eylül ayında yatırım malları KKO nın (%75.2) bir önceki yıla göre 4.8 puan ile en çok artan mal grubu olduğu dikkat çekiyor. Yıl geneline bakıldığında da bu artışın mayıs ayından beri güçlü bir şekilde devam ettiği görülüyor. Ara malları ile Gıda ve İçecekler KKO ları sırasıyla 1.5 puan ve puan artarak %77.6 ve %70.7 olarak açıklandı. Bir önceki yıla göre KKO su azalan mal grupları ise dayanıklı tüketim malları, dayanıksız tüketim malları ve tüketim malları oldu ve sırasıyla 1.9, 0.2 ve 0.7 puan gerilediler. 24 kırılıma ayrılan ikili sektörler bazında incelendiğinde ise Eylül ayında en çok artış gösteren sektörlerin Bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatı, tütün ürünleri imalatı ve Motorlu kara taşıtları imalatının olduğu dikkat çekiyor. En çok azalan sektörün ise 9.5 puan ile Kok kömürü ve rafine edilmiş petrol ürünleri imalatı olduğu görülüyor Sanayi Üretimi ve Kapasite Kullanım (Mevsimsellikten Arındırılmış) Kapasite Kullanım Oranı Sanayi Üretim Endeksi İkili Sektörler Kapasite Kullanım Oranı Değişimi (%,puan) Kömür ve Petrol Ürünler İçecek -4.2 Elektrikli Teçhizat Motorlu Kara Taşıtı Tütün % 78% 76% 74% 72% 70% 68% 66% Bilgisayar, Elektronik Tüketici Güven Endeksi, Eylül 2013 Tüketici güven endeksi Eylül ayında 77.2 den 72.1 e sert bir şekilde geriledi. ün üzerinin tüketici güveninin iyimser altının ise kötümser olduğuna işaret eden endeks geçen yılın Ekim ayından sonraki en düşük değerine geriledi. Endeksin alt Tüketici Güven Endeksi 79.6 kırılımları incelendiğinde bu gerilemedeki en büyük faktörün 78.5 hanehalkının tasarruf yapabilme ihtimali beklentisinin ve buna bağlı olarak otomobil ve konut satın alma ve tamir ettirme beklentilerinin gerilemesi olduğu dikkat çekiyor Tüketici güven endeksi soru bazında incelendiğinde mevcut dönemin tasarruf etmek için uygunluğunun %8.5 oranında gerileyerek.3 den 73.5 e gerilediği, gelecek 12 ay için tasarruf etme ihtimalinin ise %21.9 oranında gerileyerek 25.8 den e gerilediği dikkat çekiyor. Gelecek 12 ay içerisinde otomobil alma ihtimali, Konut tamiratına para harcama ihtimali, ve konut satın alma veya inşa ettirme ihtimalinin sırasıyla %14.5, %9.7 ve %6.3 oranında gerilediği gözlemleniyor. Genel ekonomik durum ve 12 ay sonrası için beklentisinin de Ağustos ayındaki değerlerinin sırasıyla %5.1 ve %7 altında olduğu dikkat çekiyor. Piyasalarda son dönemdeki endişeler ve TL deki ani değer kaybı ile artan faizlerin tüketici güveni tarafında da bozulmaya neden olduğu gözlemleniyor. 3

4 Finansal Göstergeler Haftalık ve Aylık Getiri 5 Günlük Değ (%, $ Bazında) Emtia End Altın TL-Basket -2.6 EURO/$ MSCI TR -3.4 MSCI EM -1.0 ABD-S&P Aylık Değ (%, $ Bazında) Emtia End Altın -6.4 TL-Basket -0.4 EURO/$ MSCI TR 15.6 MSCI EM 9.6 ABD-S&P ABD borçlanma tavanı endişeleri risk piyasaları olumsuz etkiledi Para Piyasaları USD Libor 1 ay, 3 ay ve 12 ay (%) % Aylık USD Libor 3 Aylık USD Libor Aylık USD Libor 0.3 % %0.18 Ocak 13 Mart 13 Mayıs 13 Temmuz 13 Eylül Aylık Libor Faizi (%) USD 0.30 JPY EUR 0.25 % % % Ocak 13 Mart 13 Mayıs 13 Temmuz 13 Eylül 13 USD libor faizleri gerilerken, Euro libor yükseldi. H. Senedi Piyasaları Endonezya-JCI Kore-Kospi Hindistan-Sensex Çin-Shangai TR- BIST Mac-Bux Rus-Micex Cz-Prague Pol-WIG Br-Bovespa Meks-Bolsa MSCI Emerging Jp-Nikkei225 Ger-Dax Fr-Cac40 UK-FTSE EU-DJ Stoxx 50 ABD-DJ Indus ABD-S&P G-7 Ortalama MSCI Global Aylık Değ (%) 5 Günlük Değ (%) Hisse Senedi Endeksleri (Ocak 2012=) 160 MSCI Türkiye Endeksi 140 MSCI GOÜ Endeksi Risk iştahının düşmesine paralel hemen hemen bütün hisse senedi endeksleri geriledi Not: Tüm veriler raporun çıktığı Cuma günü saat 12:00 itibarı ile güncellenmiştir. 4

5 Finansal Göstergeler Tahvil Piyasaları Gösterge Tahvil Faiz Oranı MB Haftalık Repo Faizi Politika Faiz Oranları (%) Gecelik Borç Alma ve Borç Verme Faiz Koridoru MB Ağırlıklı Ortalama Fonlama Faizi 0 Ocak 11 Ocak 12 Ocak GOÜ CDS'leri ve Ratingler (5 Yıl; Fitch, LT FX) TR, BBB- Poland, A- Rus, BBB Bra, BBB Ocak 11 Ocak 12 Ocak 13 Gösterge tahvil getirisi %8.44 e yükseldi Döviz Piyasaları USD'ye Karşı Değişim (%, Pozitif Değerler= $'a karşı değerleniyor) BRL MXN Aylık Değ (%) CZK Günlük Değ (%) PLN HUF ZAR KRW TRY JPY -1.6 GBP EURO GOÜ Para Birimleri ($'a Karşı Ocak-12=) Ocak 12 Mayıs 12 Eylül 12 Ocak 13 Mayıs TL GOÜ Ortalaması Değerleniyor Değer Kaybediyor Bu ortamda para birimleri USD ye karşı yeniden değer kaybetti Emtia Piyasaları Emtia Endekslerinde Değişim (%) -2.2 Tarım -3.4 Tem. Maden Değ. Maden Aylık Değ (%) -1.7 Enerji 5 Günlük Değ (%) Top. Endeks Endişe (VIX) Endeksi Bu olumsuz havadan emtia fiyatları da etkilendi Not: Tüm veriler raporun çıktığı Cuma günü saat 12:00 itibarı ile güncellenmiştir. 5

6 Makro Ekonomi & Strateji Bankalar Yılın Kalan Döneminde Karlılıkta Zorlanacak Bu yılın başlarında bankacılık sektörü performansı ile ilgili herkesin ortak görüşü karlılığın 2012 ile kıyaslandığında hız keseceği beklentisiydi. Temmuz verilerine göre ilk 7 ayda sektörün net karı 16.6 milyar TL ye ulaşarak geçen yıla kıyasla %24 gibi oldukça güçlü bir oranda yükselmiş oldu. Benzer şekilde geçen yıl %14.4 olan sermaye karlılığı, bu yıl Temmuz itibarıyla (12 aylık) %15.3 e çıktı. Hem bakiye hem de oran olarak karlılığın ilk 7 ayda beklentilerin üzerinde seyretmesinde özellikle kredilerdeki yüksek hacim etkili oldu. Geçen yılın tamamında %16 artan krediler bu sene ilk 8 ayda %22 yükselmiş durumda. Bu trend yıl sonuna kadar devam etse 2013 yılı %33 lük kredi artış oranı ile kapatılmış olacak. Merkez Bankası nın (MB) %15 lik yıllık kredi artış hedefi ve bunun geçen yıl ortaya çıkardığı sonuçlar düşünüldüğünde bu yıl başında muhtemelen kimse %30 civarına ulaşacak bir kredi artışı beklemiyordu. Kredilerdeki hızlı artışla beraber faiz ve komisyon gelirlerindeki toparlanma karlılığı destekledi. Karlılıktaki güçlü artışın ikinci nedeni de sermaye piyasası ve trading gelirlerinin geçen yıla kıyasla çok pozitif seyretmesiydi. Bu yılın ilk 7 ayındaki toplam 3.2 milyar TL lik net kar artışının %64 ü sermaye piyasaları ve trading karlarındaki artıştan kaynaklandı. Temmuz ayı dışarıda bırakılırsa Ocak-Haziran arasındaki tüm aylarda bu kalem pozitif bakiye verdi. Geçen yıl sonunda %7.58 olan gösterge tahvil getirisinin finansal piyasalarda son dönemde yaşanan volatiliteden hemen önce %5 li seviyelerin altına inmesi de bunu destekledi... Benzer şekilde iştirak satışı kaynaklı bir defalık karlar da yılın ilk 7 ayındaki güçlü kar artışında etkili olan bir başka faktör oldu. Fakat yılın kalan 5 ayı bankalar açısından çok kolay geçmeyecek. Bunun nedenlerine bakıldığında: Birincisi krediler hız kesmeye başladı. İlk 7 ayda kredilerin artmasında ana faktör olan hacimlerdeki artış son dönemlerde farklı bir resim çizmeye başladı (yandaki grafik). Bunda hem faiz oranlarının artması hem de volalititeye bağlı olarak hanehalkı ve reel sektörün harcama ve yatırım kararlarının ertelenmeye başlaması etkili oluyor. İkincisi, provizyonlar artıyor. Geçen yıl ilk 7 ayda 3.4 milyar TL olan sorunlu kredilere karşı ayrılan provizyonlar bu sene %81 artışla 6.2 milyar TL ye çıkmış durumda. Bu trend devam ederse bu yıl sorunlu kredi provizyonları 10.6 milyar TL ye çıkmış olacak ki bu 2009 yılındaki 9.9 milyar TL yi aşarak yeni bir rekor kırmış olacak. Üçüncüsü, faiz artışı karlılığı olumsuz etkiliyor. Bankaların aktif ve pasifleri arasında vade uyumsuzluğu var. Ortalama mevduat vadesi 2 ay (Mayıs ayında 66 günün üzerine yükselen ortalama vade gerilemeye devam ederek 61 güne kadar indi). Bu iki aylık mevduatla uzun vadeli (ve sabit faizli) aktifler finanse ediliyor. Faizler yükseldiğinde mevduat vadesi kısa olduğu için ortalama fonlama vadesi hızla yükselirken, krediler daha uzun vadeli olduğu için vade sonu beklenmek zorunda kalınıyor. Kredi ve Mevduat Faiz Oranı Dördüncüsü, net faiz marjı daraldı. Bankacılık sisteminde kredi/mevduat oranı Ağustos sonunda %109 a çıkmış durumda ve tarihi yüksek seviyesinde. Bunun yanında toptan fonlama da son yaşanan global volatilite sonrasında pahalılaşmaya başladı. Bu iki faktöre bağlı olarak bankalar giderek artan bir oranda mevduat fonlamasına bağımlı hale gelmeye başladı. Son dönemde bunun bir etkisi olarak yeni kullandırılan kredi ve mevduat faizleri incelendiğinde aradaki marjın daraldığı yıllık ilk 6 ayının ortalamasına göre 104 baz puan gerilediği dikkat çekiyor. Eylül ün 2.haftası itibarıyla ise 40 baz puan aşağıda. (yandaki grafik) Kredi Büyüme Oranı (13 Haftalık Ortalama, Yıllıklandırılmış, Kurdan Net) 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% % % 10% 5% 0% Ocak 11 Temmuz 11 Ocak 12 Temmuz 12 Ocak 13 Temmuz 13 20% 15% 10% Kredi Faiz Oranı %1.69 Mevduat Faiz Oranı 5% Eylül 09 Eylül 10 Eylül 11 Eylül 12 Eylül 13 6

7 Makro Ekonomi & Strateji Beşincisi, regülasyonlar etkili olmaya başlayacak. Son dönemde özellikle tüketici kredileri ve kredi kartları ile ilgili uygulamaya sokulan maksimum faiz oranı, daha fazla risk ağırlığına tabi olunması ve daha fazla karşılık ayrılması gibi uygulamalar yılın kalan dönemlerinde karlılığı negatif yönde etkileyecek. Son dönemde uygulamaya konulan regülasyonların yıllık kar rakamını %10 oranında azaltabileceği görülüyor. Altıncısı, tahvil portföyü artan faizlerden etkileniyor. Artan faizlere paralel tahvillerin trading portföyü içinde olan kısımları zarar yazmaya başladı. Bu etkiye paralel Temmuz da trading portföyü Mayıs 2012 den bu yana ilk kez zarar yazdı. Bu beklentilere paralel bankacılık sektörü hisselerinin reel sektör firmalarından Haziran sonrasında belirgin şekilde ayrıldığı dikkat çekiyor (yandaki grafik). Sadece Türkiye deki reel sektör firmaları ile değil, diğer gelişmekte olan ülke (GOÜ) bankaları ile karşılaştırıldığında da Türk bankaları belirgin şekilde negatif yönde ayrışıyor (yandaki grafik) Olumsuz koşullara paralel Temmuz ayında sektörün Sermeye Yeterlilik Oranı (SYO) ilk kez %16 lı seviyelerin altına geriledi. Önümüzdeki yıllarda Basel-3 ün de getireceği baz puanlık negatif etki hesaba katıldığında, sektör bir anda Türk regülasyonlarına göre (uluslararası minimum oran %8) minimum SYO sınırı olan % 12.5 lu seviyelere gelmiş olacak. Bankaların bu konuda üç opsiyonu var. Birincisi, daha önceki yıllarda olduğu gibi hacimler üzerinden karlılığı olabildiğince yüksek tutarak ve bu karı bünyede tutmaya devam ederek sermayeyi güçlendirmek. Türkiye nin dinamikleri düşünüldüğünde bunu yapabilecek potansiyel var. Ama regülasyonlar ve makro ihtiyati tedbirler üzerinden kredi artışı belli seviyelerde tutulabilir. Bunun olması durumunda bankalar yüksek karlılığı devam ettirebilmek için daha riskli bankacılık faaliyetlerine yönelebilirler. Bunun ne gibi sonuçlar doğurabileceği 2008 global krizinde görüldü. Bu ikisi hayata geçirilemezse bankaların sermaye gücü belirli seviyelerde kalacağı için üçüncü alternatif düşük büyüme oranları ile %13 civarındaki SYO oranını yatay seviyelerde tutmak. Bankacılık Sektörü ve Reel Sektör hisse performansı (Ocak 2013=) Kısa vadede en iyi opsiyon bu gibi gözükse de geçen yıl düşük kredi artışının ekonomik büyüme üzerindeki etkileri hesaba katılırsa uzun vadede sisteme en çok zarar verebilecek olasılığın bu olduğu görülebilir Bankacılık Reel Sektör MSCI GOÜ ve MSCI Türk Bankaları (Ocak 2013=) GOÜ Bankaları Türk Bankaları 7