ARAŞTIRMA. Anahtar Kelimeler: Beyaz hindi, bronz hindi, entansif, yarı entansif, büyüme performansı.

Transkript

1 ARAŞTIRMA F.Ü.Sağ.Bil.Vet.Derg. 2013; 27 (2): Hatice ÖZER Orha ÖZBEY Fırat Üiversitesi, Veterier Fakültesi, Zooteki ve Hayva Besleme Aabilim Dalı, Elazığ, TÜRKİYE Beyaz ve Broz Hidileri (Meleagris gallopavo) Etasif ve Yarı Etasif Şartlarda Bazı Verim Özelliklerii Karşılaştırılması: I. Büyüme erforması * Bu araştırma hidileri gelişme performaslarıa geotip, cisiyet ve besi şeklii etkisii araştırılması amacıyla yapılmıştır. Araştırma materyali ola beyaz ve broz hidi palazları cisiyet ve besi şekli ayrımı yapılmada 8 hafta süresice kotrollü kümeslerde büyütülmüşler, 15, 30, 45 ve 60. gü calı ağırlıkları iterpolasyola tespit edilmiştir. Beyaz ve broz hidileri 8. hafta calı ağırlıkları sırasıyla g ve g olarak belirlemiştir. Cisiyet ve besi şekli ayrımı yapıldıkta sora kesime kadar ola süre souda etasif gruba ait beyaz hidileri erkek ve dişileri calı ağırlıkları ve g, broz hidileri erkek ve dişileri ve g, yarı etasif gruba ait beyaz hidileri erkek ve dişileri ve g, broz hidileri erkek ve dişileri ve g, olarak tespit edilmiştir. Her iki geotip grubua cisiyet ve besi şeklii etkisi öemli bulumuştur (<0.001). Her iki geotipi erkekleri dişileride, etasif gruplar da yarı etasif gruplarıda daha fazla yem tüketmişlerdir (<0.01, <0.001). Bu çalışmada; etlik piliç üretimide ve pazarlamasıda yaygı ola etegrasyoa bezer bir modeli hidicilikte de uygulaabilirliği ve alteratif kaatlı yetiştiriciliğide yararlı olabileceği ve broz hidileri yarı etasif, beyaz hidileri ise etasif tarzda yetiştirilmesii uygu olabileceği soucua varılmıştır. Aahtar Kelimeler: Beyaz hidi, broz hidi, etasif, yarı etasif, büyüme performası. Compariso of Some roductio Characteristics of the White ad Broze Turkeys (Meleagris gallopavo) uder Itesive ad Semi-Itesive Coditios, I. Growth erformace This study was coducted to ivestigate the effects of geotype, sex ad differet feedig types o growth performaces of turkeys. The study populatio cotaiig White ad Broze Turkey poults was sheltered at completely closed ad cotrolled compartmets durig a eight week period regardless of the sex ad feedig type. The live weights of the turkeys o the 15 th, 30 th, 45 th ad 60 th days were determied by fixig with iterpolatio. Geliş Tarihi : Kabul Tarihi : Yazışma Adresi Correspodece Orha ÖZBEY Fırat Üiversitesi, Veterier Fakültesi, Zooteki ve Hayva Besleme Aabilim Dalı Elazığ - TÜRKİYE At the ed of the eight week period, White ad Broze turkeys were foud to reach average live weights of g ad g, respectively. Followig the differetiatio accordig to sex ad feedig type, the average live weights of male-female White turkeys ad male-female Broze turkeys belogig to the itesive group were calculated as g ad as g, respectively, at the ed of the study period prior to slaughterig. O the other had, the average live weights of male-female white turkeys ad male-female broze turkeys belogig to semiitesive group were determied as g, ad as g, respectively. The differeces betwee the sex ad feedig type groups i both geotypes were foud to be statistically sigificat (<0.001). The effects of sex ad feedig type o both geotypes were foud to be statistically sigificat (<0.001). Total feed cosumptio was determied to be higher i males tha females ad i itesive group tha semi-itesive group i both geotypes (<0.01, <0.001). The preset study aimed to ivestigate the feasibility of itesive turkey breedig which still lacks sufficiet attractio, ad the results suggest that a itegratio-like model which is widely applied i broiler productio ad marketig ca also be used i turkey breedig. This may be beeficial as a alterative poultry breedig. It is cocluded that breedig of Broze Turkeys uder semi-itesive system ad of white turkeys uder itesive system might be more appropriate. Key Words: White Turkeys, Broze Turkeys, Itesive, Semi-Itesive, Growth erformace. Giriş Türkiye hidi varlığı ile Avrupa ülkeleri arasıda ö sıralarda yer almasıa karşı, üretim ve tüketim düzeyi oldukça düşüktür. Buda üretime ilişki çeşitli sorular etkili olmakla birlikte tüketim alışkalığıı fazla olmaması, tüketimi mevsimsel olması, oozbey@firat.edu.tr * Bu çalışma, Fırat Üiversitesi, Bilimsel Araştırma rojeleri (FÜBA) tarafıda desteklee 0743 olu Doktora tez projesii bir bölümüde özetlemiştir. 87

2 ÖZER H. ve ÖZBEY O. Beyaz ve Broz Hidileri (Meleagris gallopavo) Etasif F.Ü. Sağ. Bil. Vet. Derg. üretimide tüketime yöelik olarak mevsimsel bir şekilde yapılması, kesim tekolojisii kötü olması, hidileri parçalamada satılması ve ürülerii işlememesi gibi çeşitli sebepler sayılabilir (1-3). So yıllarda ıslah, besleme, yemleme, yetiştirme ve hijye alalarıda elde edile başarılar soucuda hidileri besi performasları oldukça ilerlemiş, büyük göğüslü hidi hibritleri hafta içide kesim ağırlığıa ulaşmışlardır. Ayı zamada bu kadar kısa besi süresi souda yemde yararlama oraıda ve karkas radımalarıda da oldukça iyi souçlar elde edilmiştir. Dişi hidilerde calı ağırlık 9.5 haftada 3 kg, 12.5 haftada 4 kg, 14 haftada 5 kg a ulaşmış; ayı haftalarda yemde yararlama oraı ayı sırayla 2.1, 2.4 ve 2.6 olmuştur. Erkek hidilerde ise calı ağırlık 8 haftada 3 kg, 9.5 haftada 4 kg, 11 haftada 5 kg ve 14 haftada 7 kg a ulaşmış, ayı haftalarda yemde yararlama oraları sırasıyla; 1.8, 1.9, 2.1 ve 2.4 olarak hesaplamıştır (1, 2). Besii altıcı haftasıda calı ağırlık hibrit hidi dişileride 1.0 kg, erkeklerde 1.8 kg a kadar ulaşmaktadır. Ağır hibritlerde ise altıcı haftada dişiler 1.6 kg erkekler ise 1.9 kg a ulaşmaktadır. Yemde yararlama oraı ise arasıda olmaktadır (4, 5). Hidilerde yüksek düzeyde verim alıabilmesi içi ekstasifyetiştirme sistemii, yerii etasif ve yarı etasif koşullarda yapıla yetiştiriciliği alması büyük öem taşımaktadır (6). Broz hidi geotipi ile yapıla ''yarı etasif yetiştirme modeli''i e büyük avatajlarıda birisi işçilik giderlerii miimuma imesidir. Bu şekilde beslee erkek hidiler haftalık yaşta kg calı ağırlığa ulaşmaktadır (1, 6-8). Beyaz hidileri etasif yetiştiricilikte erkekleri kg, dişileri 8-10 kg calı ağırlığa ulaşmaktadır. Calı ağırlık ortalaması 12 kg, karkas ağırlığı da 8.5 kg dır (2, 6). Hidiler diğer kaatlılara orala meralarda daha iyi yararlaabilmekte ve merada besleme ile yaklaşık %30-40 oraıda bir yem tasarrufu söz kousu olmaktadır. Bu edele mera + ek yem şeklide bir yetiştiricilik daha ekoomik olabilmektedir. Fakat hidileri yeterli düzeyde beslemelerii sağlayacak kaliteli, lezzetli, besleme değeri yüksek ve sürekli yeşil olarak kala meraları tesisi, özellikle fakir ve kalitesiz meraları mevcut olduğu bölgelerde öem taşımaktadır (6, 9-12). Bu araştırma beyaz ve broz hidileri gelişme performaslarıa farklı besi şekillerii ve cisiyeti etkisii belirlemesi amacıyla yapılmıştır. Gereç ve Yötem Araştırmaı hayva materyalii, Bigöl Tarım İşletmeside temi edile bir gülük yaşta 230 adet broz hidi palazı ile özel bir işletmede temi edile 230 adet bir gülük yaşta beyaz hidi palazı oluşturmuştur. alazlar bir hafta süreyle aa makieleride barıdırılmıştır. Daha sora ayak umaraları takılmak suretiyle tesadüfî olarak, deeme deseie uygu biçimde beyaz ırk ve broz ırk olarak ayrı yer bölmelerie dağıtılmışlardır. alazları beslemeside ilk 8 hafta süresice hidi palazı büyütme ve bitirme yemleri kullaılmıştır. Soraki 8-19 hafta süresice besi gruplarıa ayrıldıkta sora her iki gruba bitirme yemi verilmiş ve yarı etasif grubu otlatma amacıyla araştırmaı yürütüldüğü araştırma birimideki mevcut mera şartlarıda faydalaılmıştır. Araştırma; gelişmei I. döemi (8 hafta) süresice her ırk ayrı ve cisiyet ayrımı yapılmada bir arada ayı bakım ve besleme koşulları içeriside yürütülmüştür. I. döemi souda palazlar, etasif ve yarı etasif olmak üzere 2 aa gruba ve her aa grup kedi içeriside cisiyet ayrımı yapılmak suretiyle erkek ve dişi olarak 2 alt gruba ayrılmıştır. alazlar gruplara ayrılmada öce bir arada ayı besi rasyou ile beslemiş, grup ayrımı souda etasif erkek ve dişileri gü boyu yem ve su ihtiyacı ad libitum karşılamış, yarı etasif grup ise sabahı erke saatleride meraya çıkarılıp akşam saatleride kümeslere alımış ve ek besleme yapılmıştır. Araştırmada ilk 4 hafta süresice özel yem fabrikasıda temi edile %26 ham protei ve 3060 kcal/kg ME içere hidi palazı başlagıç yemi, 4. Haftada 8. haftaya kadar %22.3 ham protei ve 2990 kcal/kg ME içere büyütme yemleri kullaılmıştır. Soraki 8-19 hafta süresice besi gruplarıa ayrıldıkta sora her iki gruba %16.8 ham protei ve 3322 kcal/kg ME içere bitirme yemi verilmiş ve yarı etasif grubu otlatma amacıyla araştırmaı araştırma birimideki mevcut mera şartlarıda faydalaılmıştır. Gelişmei II. döemide (8-19 hafta) beyaz ve broz hidi palazlarıda cisiyet ayrımları yapılarak, etasif ve yarı etasif 4 alt gruba (50 broz erkek, 50 broz dişi, 50 beyaz erkek, 50 beyaz dişi) olmak üzere toplam 8 alt gruba ayrılmıştır. Hidi ırkları ve besi şekilleri araştırma gruplarıı oluşturmuştur. Bua göre erkek ve dişi etasif, erkek ve dişi yarı etasif beyaz grup ve erkek ve dişi etasif, erkek ve dişi yarı etasif broz grubu oluşturulmuştur. Hayvalar araştırma başlagıcıda (8 haftalık yaş) tek tek tartılarak başlagıç calı ağırlıkları belirlemiş ve deeme soua kadar 15 güde bir bireysel olarak tartılmış ve bu tartım ağırlıkları 15 e bölümek suretiyle gülük calı ağırlık artışları tespit edilmiştir. Araştırmada elde edile gelişme döemleri ile ilgili verileri aalizi SSS 11.5 paket programı ile yapılmıştır. Geotip, cisiyet ve besi şekilleri arasıdaki farklılıkları aalizide Çok Yölü Variyas Aalizi (Multifaktöriyel Varyas Aalizi) metodu kullaılmıştır (13). 88

3 Cilt: 27, Sayı: 2 Beyaz ve Broz Hidileri (Meleagris gallopavo) Etasif Hazira 2013 Bulgular Beyaz ve broz hidilere ait cisiyet ve besi şekli ayrımı yapılmada öceki 15, 30, 45 ve 60. gülerdeki calı ağırlıklar Tablo 1 de verilmiştir. İlk 15 gü yapıla tartımlarda beyaz ve broz hidilere ait calı ağırlıklar ve g; 60. güde ise ve g olarak tespit edilmiştir. Beyaz ve broz geotiplere ait 15-30, ve güler arası calı ağırlık artışları Tablo 2 de verilmiştir. Beyaz ve broz hidileri calı ağırlıkları güler arası döemde ve g olarak tespit edilmiştir. Beyaz ve broz geotiplere ait 15-30, ve güler arası gülük ortalama calı ağırlık artışları Tablo 3 de verilmiştir. II. döemi başladığı 8. haftada beyaz ve broz hidi geotip grupları, cisiyet ayrımı yapılarak etasif ve yarı etasif besi şekilleri alt gruplarıa ayrılmıştır. Farklı geotiplere ait cisiyet ve besi şekli ayrımı yapıldıkta sora 60, 75, 90, 105, 120 ve 135. gülerdeki calı ağırlık ortalamalarıa ait değerler Tablo 4 te verilmiştir. Geotiplere ait cisiyet ve besi şekli ayrımı yapıldıkta sora 60-75, 75-90, , ve güler arası yaş döemlerie ait gülük ortalama calı ağırlık artışı taımlayıcı değerleri Tablo 5 de verilmiştir. Beyaz ve broz hidi geotip gruplarıı 8 hafta süresice tükettikleri yem miktarı Tablo 6 da, cisiyet ve besi şekli gruplarıı II. döemde (8-19. hafta) tükettikleri yem miktarı Tablo 7 de verilmiştir. Tablo 1. I. döem ( 0-8 haftalık) calı ağırlık ortalaması (g) (Güler) 15.gü ± ±1.49 * 30.gü ± ±7.44 * 45.gü ± ±9.80 ** 60.gü ± ±10.15 ** Tablo 2. I. döem ( 0-8 haftalık) calı ağırlık artışları (g) (Güler) Güler ± ±7.30 * * : < Güler ± ±10.76 * Güler ± ±10.43 * Tablo 3. I. döem ( 0-8 haftalık) gülük ortalama calı ağırlık artışları (g) (Güler) Güler ± ±0.49 * * : < Güler ± ±0.72 * Güler ± ±0.69 * 89

4 ÖZER H. ve ÖZBEY O. Beyaz ve Broz Hidileri (Meleagris gallopavo) Etasif F.Ü. Sağ. Bil. Vet. Derg. Tablo 4. II. döem (8-19 hafta) calı ağırlık ortalamaları (g) (Güler) 60.Gü C Etasif Yarı Etasif Etasif Yarı Etasif BŞ G C D ± ± ± ±12.62 E ± ± ± ±7.77 B.Şx. GxC - * * * 75.Gü D ± ± ± ±17.22 E ± ± ± ± * * * 90.Gü D ± ± ± ±19.22 E ± ± ± ± * * ** 105.Gü D ± ± ± ±28.60 E ± ± ± ± * ** ** 120.Gü D ± ± ± ±33.37 E ± ± ± ±30.60 * * ** *** 135.Gü D ± ± ± ±37.69 E ± ± ± ±30.55 * * ** *** C: Cisiyet G: Geotip BŞ: Besi şekli -: > 0.05 *: < 0.05 **: < 0.01 ***: < Tablo 5. II. döem (8-19 hafta) gülük ortalama calı ağırlık artışları (g) (Güler) C Etasif Yarı Etasif Etasif Yarı Etasif B.Şx. BŞ G C GxC 60- D ± ± ± ±0.68 *** *** *** 75.Gü E ± ± ± ±0.64 * Gü Gü Gü D ± ± ± ±0.59 *** *** *** *** E ± ± ± ±0.94 D ± ± ± ±1.00 ** *** *** - E ± ± ± ±1.82 D ± ± ± ±1.10 ** *** *** - E ± ± ± ± D ± ± ± ±1.24 *** - *** - Gü E ± ± ± ±0.97 C: Cisiyet G: Geotip BŞ: Besi şekli : > 0.05 *: < 0.05 **: < 0.01 ***: <

5 Cilt: 27, Sayı: 2 Beyaz ve Broz Hidileri (Meleagris gallopavo) Etasif Hazira 2013 Tablo 6. I.döem (0-8 hafta) grupları toplam yem tüketimi (kg) YEM TOLAM * * : < Tablo 7. II. döemi (8-19 hafta) grupları yem tüketimi (kg) YEM TOLAM C D E Etasif Yarı Etasif BŞ * * C ** ** * * C: Cisiyet G: Geotip BŞ: Besi şekli D: Dişi E: Erkek * : < 0.01 ** : < Etasif Yarı Etasif BŞ G * * ** Tartışma Gelişmei 0-8 haftalık I. döemi süresice beyaz ırka ait hidileri calı ağırlık ortalama değerleri broz ırkı değerleride yüksek bulumuştur. Her iki geotip grubu calı ağırlıkları arasıda 15 ve 30. güde (<0.05), 45 ve 60. güler de (<0.01) düzeyide farklılık tespit edilmiştir. Araştırmada beyaz ve broz hidi geotiplerie ait tespit edile ortalama calı ağırlık değerleri; Şegül ve ark. (14) ı etasif şartlarda erkek dişi karışık yetiştirdikleri hidileri 8. hafta calı ağırlıkları olarak bildirdikleri g ve yarı etasif şartlarda g; yie Şegül ve ark. (15) ı farklı yerleşim sıklıklarıda ayı hafta içi g olarak bildirile ortalama calı ağırlıklar bu araştırmada beyaz geotipler içi tespit edile değerlerde düşük, broz geotiplerde ise daha yüksektir. Özuğur ve Karama (16) 4 ve 8 haftalık yaşlarda sırasıyla erkek hidilerde; ve g ve ayı haftalarda dişilerde ve g ve Eratalar (17) ı farklı yerleşim sıklıklarıda 2, 4 ve 6. haftalarda sırasıyla g, g ve g olarak bildirdikleri ortalama calı ağırlık değerleri bu araştırmadaki geotip gruplarıda belirlee ortalama calı ağırlıklarda yüksek bulumuştur. Her iki geotip grubu arasıda tüm döemlerde ortalama calı ağırlık artışı ve gülük calı ağırlık artışı değerleri arasıdaki farklılıklar beyaz geotip lehie istatistiki olarak öemli (<0.05) bulumuştur. Geotip grupları arasıda 8-19 haftalık II. döemi tüm yaş döemleride calı ağırlık ortalamaları değerleri arasıda tespit edile farklılıklar da öemli (<0.05) bulumuş; geotipi calı ağırlığa etkisi devam etmiştir. Ayrıca II. döemi 60 ve 75. güleri (<0.05), 90 ve 105. güleri (<0.01) ve 120 ve 135.güleride (<0.001) calı ağırlık ortalama değerleri bakımıda ırk, besi sekli ve cisiyet faktörleri arasıdaki iteraksiyo istatistiki olarak öemlidir. Geel olarak gelişmei 8-19 haftalık II. döemide beyaz geotip grubu broz geotip grubuda; etasif grup yarı etasif grupta ve erkekler dişilerde daha yüksek calı ağırlık değerler göstermiştir. Ayrıca II. döemi 60 ve 75.güleri (<0.05), 90 ve 105. güleri (<0.01) ve 120 ve 135.güleride (<0.001) calı ağırlık ortalama değerleri bakımıda ırk, besi şekli ve cisiyet faktörleri arasıdaki iteraksiyou istatistiki olarak öemli tespit edilmiştir. II. döemi gü arası hariç tüm döemlerde (<0.05) etasif ve yarı etasif gruplar arası; 60-75, 75-90, gü arası (<0.05) ve güler arası (<0.01) döemlerde geotip (ırk) grupları arası ve II. döemi gü arası (<0.01) ve diğer döemleri tümüde cisiyet gruplarıı ortalama calı ağırlık artışı değerleri arasıdaki farklılıklar istatistiki olarak öemlidir (<0.001). Ayrıca II. döemi ve güler arası döemleride ortalama calı ağırlık artısı değerleri bakımıda ırk, besi sekli ve cisiyet faktörleri arasıdaki farklılığı iteraksiyou istatistiki olarak öemli (<0.01) tespit edilmiştir. Gelişmei 8-19 haftalık II. döemi ortalama calı ağırlık artısı değerleri bakımıda beyaz ırk broz ırkta, etasif tarzda besiye tabi tutulalar yarı etasif grupta ve erkekler de dişilerde daha yüksek değerler göstermiştir. II. döemi tüm yaş döemleride (<0.05) etasif ve yarı etasif gruplar arası; güler arası hariç, gü arası (<0.05) ve diğer döemlerde geotip (ırk) grupları arası (<0.01) ve II. döemi gü ve gü arası (<0.05) ve , ve gü arası döemlerde (<0.001) cisiyet gruplarıı gülük ortalama calı ağırlık artısı değerleri arasıdaki farklılıkları istatistiki olarak öemli bulumuştur. II. döemi ve güler arası yas döemleride gülük ortalama calı ağırlık artısı değerleri bakımıda ırk, besi sekli ve cisiyet faktörleri arasıdaki farklılığı iteraksiyou istatistiki olarak öemlidir (<0.01). Şegül ve ark. (14) etasif şartlarda yetiştirdikleri hidileri 16. Hafta calı ağırlık değerlerii sırasıyla erkek ve dişilerde; ve , yarı etasif şartlarda ise ve g olarak bildirmişlerdir. Bu 91

6 ÖZER H. ve ÖZBEY O. Beyaz ve Broz Hidileri (Meleagris gallopavo) Etasif F.Ü. Sağ. Bil. Vet. Derg. değerler bu araştırmada beyaz geotipler içi tespit edile değerlere bezer, broz geotiplerde ise düşük bulumuştur. Ayrıca Özuğur ve Karama (16) 14, 16 ve 18 haftalık yaştaki hidileri calı ağırlıklarıı sırasıyla erkeklerde; , ve g ve dişilerde ise , ve g olarak bildirmişler ve bu ağırlıklar bu araştırmadaki geotipleri calı ağırlıklarıda daha yüksektir. Farklılıklar yetiştirme ve bakım-besleme farklılıklarıda dolayı meydaa gelmiş olabilir. Gelişmei 0-8 haftalık I. döemi boyuca beyaz hidi geotipii yem tüketimi ; broz hidi geotipii yem tüketimi ise g olarak belirlemiştir (<0.001). Beyaz ve broz hidi geotiplerii cisiyet ve besi sekli ayrımı yapıldıkta soraki 8-19 haftalık II. döem süresice tükettikleri yem miktarları her geotip ve besi grubu içi grup düzeyide ortalama tek bir değer olarak hesaplamıştır. Beyaz hidi geotipii erkekleri dişileride (<0.001), etasif sistemde yetiştirileler de yarı etasif sistemde yetiştirilelerde (<0.01) toplam olarak daha fazla yem tüketmişlerdir. Broz hidi geotipii erkekleri dişileride (<0.01), etasif sistemde yetiştirileler de yarı etasif sistemde yetiştirilelerde (<0.01) toplam olarak daha fazla yem tüketmişlerdir. Yem tüketimi üzerie cisiyet, geotip ve besi şeklii etkisi değişik derecelerde öemli (<0.01, <0.001) bulumuştur. Tespit edile bu souçları hidileri büyüme ve besi performaslarıı icelediği bezer çalışmalar (14-15) desteklemektedir. Hidileri güde 8 saat merada otlatılmasıyla etasif gruba göre yem tüketimide öemli ölçüde azalma görülmesi meraya dayalı yai yarı etasif yetiştirme şeklii daha ekoomik bir yetiştirme şekli olabileceğii göstermektedir. Yarı etasif yetiştirme şekli, hidileri otlatmak amacıyla aızlarda ve kıraç arazilerde gü boyu tutmak şeklide olmamalıdır. Buu yerie hidileri severek otlayacakları, kaliteli, besleyici ve özellikle vitami ihtiyaçlarıı öemli ölçüde karşılayacak bir bitki kompozisyoua sahip ve uzu döemde yeşil kala meraları tesis edilmesi şeklide olmasıı daha ekoomik olabilir. Etasif tarzdaki hidi yetiştiriciliğii icelediği bu çalışmada; etlik piliç üretimide ve pazarlamasıda yaygı ola etegrasyoa bezer bir modeli hidicilikte de uygulaabilirliği ve alteratif kaatlı yetiştiriciliğide yararlı olabileceği ve broz hidi ırkıı yarı etasif, beyaz broz ırkıı ise etasif tarzda yetiştirilmesii uygu olabileceği soucua varılmıştır. Kayaklar 1. Camcı Ö, Sarıca M. Etasif hidi yetiştiriciliği. TİGEM 1991; 36: Cevher Y, Türkyılmaz MK. Türkiye de hidi eti ve öemi Vet Hek Der Derg 1999; 70: Koçak Ç. Hidi Yetiştiriciliği. Tarım ve Köyişleri Bakalığı Yayıları, Akara, Çele MF, Testik A. Işık ve ekipma regii hidileri performasıa ola etkileri üzerie bir çalışma. Çiftlik Dergisi 1996; 148: Ekici S. Ülkemizde hidicilik. Tarım ve Köy Dergisi 1993; 86: Türkoğlu M, Sarıca M, Eleroğlu H. Hidi Yetiştiriciliği. Samsu: Otak Form-Ofset, Ao. Hidi Yetiştiriciliği. Çiftlik Aylık Dergisi (Aimal ad Agriculture Magazie) 2001; Koçak C, Göül T, Sarıca C, Öz, M. Broz ve broz x betia melez hidileride gelişme ve karkas özellikleri üzerie araştırmalar. Doğa Türk Vet Hay 1990; 14: Sarıca M, Sarıçiçek BZ, Garipoğlu AV, Karaçay N. Değişik yetiştirme sistemlerii hidileri büyüme ve karkas özellikleri etkileri. Doğa Veterier Hayvacılık Dergisi 1954; 18: Aksoy T. Tekirdağ ili üretici koşullarıda besiye alıa broz hidilerde kesim souçları. İteratioal Aimal Eformatio 1995; 157: Aksoy T, İşca N. Tekirdağ ilideki otlatmaya dayalı hidi besiciliğii tekik açıda icelemesi. Uluslararası Tavukçuluk Fuarı ve Kogresi, İstabul, 1995; Aksoy T, Aksoy S, Koçak Ç. Otlatmaya Dayalı Hidi Besiciligii Durumu, Soruları ve Çözüm Yolları, Iteratioal Aimal roductio roccessig ad Marketig World Wide, 1997; 129: Özdamar K. SSS ile Biyoistatistik. Kaa Kitapevi, 3. Baskı, Eskişehir, Şegül T, Yurtseve S, olat T. etasif ve yarı etasif koşullarda (özel olarak tesis edilmiş hidi meralarıda) yetistirile broz hidileri besi performasları ve karkas özellikleri yöüde karşılaştırılması. Turk J Vet Aim Sci 1999; 23: Şegül T, Yıldız A, Koca Y. Farklı Yerleşim Sıklığıı Broz Hidileri Besi erforması ve Karkas Özelliklerie Etkisi. Tavukçuluk Araştırma Dergisi 2000; 2: Özuğur AK, Karama M.Big-6 Beyaz hidileri uygu kesim yaşıı belirlemesi. Kahramamaraş Sütçü İmam Üiversitesi Fe ve Mühedislik Dergisi, 2006; 9: Eratalar SA. Beyaz hidilerde yerleşim sıklığıı performas, karkas kalitesi ve bazı stres parametrelerie etkisi. Doktora Tezi, Akara: Akara Üiversitesi Fe Bilimleri Estitüsü,