FADE EDC DL BECERLER SINIRLI OLAN ZHNSEL ENGELL ÇOCUKLARIN DL GELMLERN DESTEKLEMEK ÇN ÖRETMENN SINIF ORTAMINDA YAPACAKLARI

Transkript

1 FADE EDC DL BECERLER SINIRLI OLAN ZHNSEL ENGELL ÇOCUKLARIN DL GELMLERN DESTEKLEMEK ÇN ÖRETMENN SINIF ORTAMINDA YAPACAKLARI Rüya GÜZEL ÖZMEN Özet Yetersizlikten etkilenmi çocuklar için ana dilinin kazanımı sorunlu olabilecek alanlardan biridir. Çeitli derecelerde zihinsel yetersizlikten etkilenmi çocuklarda hem alıcı hem de ifade edici dil geliimlerinde problemler görülebilir. Yakın geçmiten günümüze kadar yapılan aratırmalarda sosyal etkileimci teorinin temellerine dayanan doal dil saaltım yaklaımının yetersizlikten etkilenmi çocuklara ana dilinin kazandırılmasında etkili olduu görülmektedir. Bu çalımada, sınırlı ifade edici dil becerileri olan zihinsel engelli çocukların ifade edici dilini gelitirmek için doal dil yaklaım teknikleri temel alınarak öretmenin sınıf ortamında yapması gerekenler açıklanmıtır. Çalımada çocukların dil geliimini desteklemek amacıyla aktivite önerileri de yer almaktadır. Anahtar sözcükler: Dil edinimi, zihinsel engelli, doal dil yaklaımı Abstract Mother tongue acquision is one of the potential problem areas for children suffering from disability. It is possible for children suffering from various degrees of mental disability to have problems in the development of both their receptive and their productive language skills. Recent research shows that the naturalistic approach to the betterment of their language, based on the social interaction theories, has been effective in the teaching of their mother tongue to the mentally handicapped children. In this study, based on the techniques of the naturalistic approach, what the teacher should do in the classroom environment in order to help the mentally handicapped children to develop their communicative language skills has been explained. The study also covers a range of activities suggested to help these children to improve their language skills. Key words: Language acqusition, mentally handicapped, naturalistic language approach letiim, insan etkileiminin temelidir. Dil bu etkileimin salanmasında bir araç görevini görür. Çocuun sözel dildeki yeterlilii onun sosyal ve akademik ortamlardaki baarısında rol oynar. Dil geliimindeki aksamalar ve gerilikler çocukların dier alanlarındaki geliimlerini etkiler. Sözel dil problemleri sıklıkla bebeklik döneminde ortaya çıkmaktadır. Bu yüzden dil problemlerinin erken tanılanması ve saaltılması dil geliiminin desteklenmesinde ve daha sonraki yıllarda akademik becerilerin kazanılmasında önem taır (Brown, 1988). Yazıma Adresi: Yard. Doç. Dr. Rüya Güzel Özmen, Gazi Üniversitesi, Gazi Eitim Fakültesi Özel Eitim Bölümü Teknikokullar/Ankara.

2 Sözel iletiimin salanmasında bu derece önemli olan dil, Bloom ve Lahey e (1978) göre birbiriyle etkileim hâlinde bulunan üç bileenden meydana gelir. Bunlar biçim, içerik ve kullanımdır. Dilin biçim bileeni, dildeki konuma seslerini, sözcüklerdeki kök ve ekleri ve sözcüklerin cümle içinde diziliini inceler. Dilin içerik bileeni, dilin anlam yönüyle ilgilidir. Anlam bilim tek tek sözcüklerin anlamları ve sözcüklerin farklı ekillerde bir araya getirilmesinden oluan cümle anlamlarıyla ilgilenir (McLoughlin ve Lewis, 2002). Bloom ve Lahey e göre dil kullanımının iki yönü bulunmaktadır. Birincisi ilevler, ikincisi balamlardır. levler, kiinin konuma amacını belirler. Bir kii ihtiyacını karılamak için, bakalarını yönlendirmek için, etkileimde bulunmak için, duygularını anlatmak için, çevresindeki nesne ve olaylar hakkında bilgi edinmek için, bilgi sunmak için dili kullanabilir. Bu amaçların doru mesajlar eklinde sözlü iletiimde bulunan kiiye ulatırılabilmesi için doru balamların seçilmesi gerekir. Bu da doru sözcüklerin ve cümle biçimlerinin seçimiyle gerçekleir. Örnein, ders anlatırken seçtiimiz sözcük ve cümlelerle bir arkadaımızla aynı konu hakkında tartıırken seçtiimiz sözcük ve cümleler farklılaır. Her ikisinde de bilgi sunma amacı taımamıza ramen ortamlar ve dinleyiciler farklılatıı için dili kullanma eklimiz de deiir. Dilin kullanımı bu iki yönünü kapsayacak ekilde, konuan kiinin iletiimde bulunma amacı ve bu amacı gerçekletirmek için dili ortamına uygun kullanma biçimi olarak tanımlanabilir (McLoughlin ve Lewis, 2002). Biçim, içerik ve kullanım bileenlerinin karılıklı ilikileri ve bir bütün olarak kaynamaları herhangi bir dili konuan kiinin yetikin düzeyindeki dil yeterliliini oluturur (Tüfekçiolu, 1998). Yatmadan önce süt içen bir çocuun, annesine Sütümü istiyorum. demesi dilin üç bileenine göre incelendiinde çocuun biçim yönünden konuma seslerine uygun konutuu, söz düzeni bakımından nesne-eylem bildiren bir cümle yapısını kullandıı, anlam yönünden incelendiinde sütün bir nesne olduunu düündüünde sütle ilgili nesne bilgisine ve istemekle ilgili eylem bilgisine sahip olduunu görürüz. Kullanım olarak incelendiinde ise çocuk, gereksinimlerini karılamak amacıyla dili doru balamda kullanmaktadır. Çocuklara dilin seslerini, cümle yapılarını öreterek veya sadece taklit yoluyla kelimeleri söyleterek, cümleleri tekrar ettirerek dili kazandıramayız. Bu durumda sadece dilin biçim boyutuna önem vermi oluruz. Önemli olan çocuun söyledii cümle ve kelimeleri, konumanın amacına uygun olarak doru anlamda kullanabilmesidir. Bu nedenle çocukların dili kullanmasına yol açacak ortamlar hazırlanarak, bu ortamlarda dilin biçimsel ve anlamsal özelliklerinin kazandırılmasına önem verilmelidir. Normal geliim çizgisi gösteren çocuklar dilin bileenlerini çevreleriyle etkileime girerek doal olarak kazanırlar. Çocuklar üç-dört yalar arasında kendi ana dillerinin temel yapılarını örenirler (Dönmez ve Arı, 1987). Be yaına kadar ve daha sonraki yıllarda çocuun dili aama aama geliir. Yetersizlikten etkilenmi çocuklar için dilin kazanımı sorunlu olabilecek alanlardan biridir. Dil geliiminde yetersizliklerin ortaya çıkmasında geliimsel gerilikler, iitme engeli, otizm rol oynar. Dil geliimini olumsuz yönde etkileyen faktörlerden biri de zihinsel yetersizliktir. Çeitli derecelerde zihinsel yetersizlikten etkilenmi çocuklarda hem alıcı hem de ifade edici dil geliimlerinde problemler görülebilir. Zihinsel yetersizlikten etkilenmi çocukların alıcı dil boyutunda verilen çeitli tipteki yönergeleri anlama, dil bilgisi kurallarını anlama, kendisine okunan öyküyü anlama gibi alanlarda problemleri olabilir. fade edici dil boyutundaki problemler ise, anlamlı sesler

3 çıkarmama, yetersiz kelime hazinesi veya kullanılan kelime ve cümlelerin çeitliliinde sınırlılık, söz dizim yapısında problemler, okuduunu ve dinlediini anlamada zorluk çekme, yazılı ifadedeki problemlere kadar geniletilebilir. fade edici dil becerisi sınırlı olan zihinsel engelli çocuklar, konuma seslerini çıkarabilen, belirli sözcükleri veya cümleleri olan fakat sözcük türleri ve kurdukları cümle yapıları çeitlilik göstermeyen, dili birçok amaç için kullanamayan çocuklardır. Bu çocukların ifade edici dili normal geliim gösteren yaıtlarına göre geridir. Sınırlı ifade edici dil becerileri olan zihinsel engelli çocukların ifade edici dilini, dilin üç bileenini birbiriyle etkileim hâlinde kullanarak gelitirmek için amaçlar aaıdaki gibi sıralanabilir (Pieterse, Treloar ve Cairns, 1996): Daha fazla sözcüü anlaması ve kullanması Daha çeitli durumlarda dili kullanması Karılıklı konumalarda sıra alma becerisini gelitirmesi Sözcük ve cümlelerle daha zengin anlamları ifade etmesi, yani sadece nesneleri isimlendirmek için deil bu nesnelerin ne yaptıkları, neye benzedikleri, kime ait oldukları hakkında konuması Dil geliimine uygun dil bilgisi kurallarını kullanması (çoullar, zaman ekleri, iyelik ekleri, zamirler gibi) Telâffuz becerilerini ya ve geliim düzeyine uygun olarak gelitirmesi Cümleler kurması veya cümleler kuruyorsa daha uzun cümleler ve çeitli yapıda cümleler kurması fade edici dil becerisi sınırlı olan zihinsel engelli çocuklara yukarıdaki amaçların kazandırılması için saaltım uygulanmalıdır. Geçen 30 yıl süresinde yeni bulgular ııında aratırmalarda doal dil saaltım yöntemleri önem kazanmıtır (Warren ve Yoder, 1994) Bu tür düzeltme yaklaımları sosyal etkileimci teorilere dayanmaktadır. Bu teoriye göre çocuk sosyal ortamlarda etkileim sonucunda dil edinir (Warren ve Yoder 1994). Birçok aratırmada çeitli performanslardaki, yetersizlikten etkilenen çocuklarda doal dil saaltım yönteminin etkili olduu bulunmutur (Cole ve Dale, 1986 ve 1991; Elliot, Hall ve Soper, 1991; Hemmeter, Ault, Collins ve Meyer, 1996; Koegel, O Dell ve Koegel, 1987; Losardo ve Bricker,1994). Ayrıca çocukların örendiklerini genelleme de doal dil yaklaımlarının etkili olduu aratırmalarda görülmektedir (Elliot, Hall ve Soper, 1991; Koegel, O Dell ve Koegel, 1987; Losardo ve Bricker,1994). Delprato (2001), küçük yataki otistik çocuklara dil öretmek amacıyla tek denekli deneysel yöntemlerle yapılan dorudan öretim ve doal dil yaklaımlarının karılatırmaya yönelik sekiz aratırmayı incelemitir. Bu sekiz çalımanın ana sonucu olarak incelenen tüm aratırmalarda doal dil yaklaımının yapılandırılmı bir yöntem olan dorudan öretime göre daha etkili olduu sonucu elde edilmitir. Dört aratırmada genellemeye bakılmı üçünde doal dil yaklaımıyla yapılan öretimlerin genellemeyle sonuçlandıı bulunmutur. Ülkemizde zihinsel yetersizlikten etkilenmi çocuklara doal dil yaklaımlarıyla dil öretmek amacıyla yapılan aratırmalar bulunmamaktadır. Bu tür çalımaların yapılması için öncelikle doal dil yaklaım tekniklerinin açıklanması gerekmektedir. Doal dil yaklaımında çocuun dil geliimine göre konulan amaçlarla, çocuun ilgisine yönelik hazırlanan ortamlarda öretmenin model olarak dili kazandırması amaçlanmaktadır (Cole ve Dale, 1986; 1991; Delprato, 2001; Warren ve Yoder 1994). letiim, çocuklar ortamda bulunan nesne veya aktiviteyle ilgili etkileime girmeye hazır olduu zaman balar (Cole ve Dale, 1986; 1991; Delprato, 2001). letiimi balatan

4 çocuktur. Öretmen, çocuun iletiimi balatması için ortamı çocuun ilgisine yönelik düzenleyerek ve geciktirme tekniklerini kullanarak gerekli ip uçlarını verir (Lowenthal,1995; Kaiser, Hendrickson ve Alpert, 1991). Çocuk iletiimi balattıktan sonra öretmen, çocuun ilgilendii nesne veya olayla ilgili sözel model olur, geniletmeler ve düzeltmeler yapar (Kaiser, Hendrickson ve Alpert, 1991; Lowenthal, 1995). Çocuk, öretmenin çevredeki nesneler veya olaylarla ilgili kullandıı dili model alarak örenir. Öretmen çocuu sözel dili kullanması için cesaretlendirir. Bunu çocuk iletiime katıldıı zaman çocuun iletiime girme giriimini ve sözel ifadelerini onaylayarak ve doal pekitireçler kullanarak yapar (Cole ve Dale, 1986; 1991; Delprato, 2001; Koegel, O Dell ve Koegel,1987). Doal dil yaklaımlarında çocua dil kazandırmak için kendiliinden oluan fırsatların deerlendirilmesine önem verilir (Barnett ve Carey, 1993; Kaiser, Hendrickson ve Alpert, 1991). Çocuun bulunduu tüm ortamlar dilin kazandırılması için uygun ortamlardır. Doal dil yaklaımları birçok teknikten oluur. Bu tekniklerin açıklanması öretmenin sınıf ortamında yapması gerekenlere yol gösterecektir. Bu nedenle çalımada ilk olarak, doal dil öretim yöntemlerinin uygulanmasında, çocuklarla etkileimin balatılmasında, sürdürülmesinde ve sözlü iletiim sürecinin gerçekleebilmesinde rol oynayan sözel iletiim becerilerinin neler olduu, çocua kazandırılması için neler yapılması gerektii açıklanacaktır. kinci olarak, doal dil saaltım yönteminin tekniklerine dayanılarak ifade edici dil becerisi sınırlı olan çocuklara yukarıda belirlenen amaçlar çerçevesinde dili kazandırmak için öretmenin sınıf ortamında yapacakları sıralanacak ve son olarak da doal dil saaltım yöntemiyle uygulanabilecek aktiviteler önerilecektir. Sözel iletiim ögeleri Zihinsel engelli çocuun dil ediniminde çevrenin önemi büyüktür. Çocukların çevresindeki uyaranlar ne kadar çok zenginse çocuun dil kazanım süreci o derece hızlanır. Çocukların, dili doru balamda doru cümleler kurarak kullanması onlara salanan yaantıların çeitliliine balıdır. Bu yaantılardan çocukların dil edinim boyutunda yararlanabilmeleri için öretmenin ve ailenin çocukla iletiim kurarken üç temel sözel iletiim ögesine dikkat etmesi gerekir. Bunlar göz kontaı kurma, ortak ilgi kurma ve sıralı konumadır. 1-Göz kontaı kurma : Yüze bakmak, dikkati yöneltmek hem kiisel ve toplumsal geliim hem de alıcı dil ve ifade edici dilin kazanılması için gereklidir. Yüze bakmak göz kontaı kurmanın ilk basamaıdır. Karılıklı konumalarda birbirimizin yüzüne bakarız. lettiimiz mesajlarla birlikte yüz ifademiz, insanlara konutuklarımız hakkında fikir verir. Çocukların iletiime girerken yüze bakmaları onların iletilen mesajı anlamlandırmasını salar. Çocuunuzla göz kontaı kurmak için neler yapmalısınız? Çocuun adını söyleyin ve size bakmasını isteyin. Bakmazsa, tekrar adını söyleyip size tepki vermesini bekleyin. Adını söylediiniz hâlde bakmazsa, hafifçe baını size doru çevirin veya ses tonunuzu deitirin. Bakmasını ödüllendirin. Kullanacaınız materyali yüzünüze yakın tutun, bakınca ödüllendirin.

5 Çocuunuzun sizin yüzünüzden ve sesinizden mimik ve tonlamalarla holanmasını arttırın. Çocuunuza, sizin iletiim kurma çabalarınıza cevap vermesi için fırsat tanıyın. 2-Ortak ilgi kurma: Sözlü iletiimin gerçeklemesi için aynı konu üzerinde konuulmalıdır. Öretmen küçük çocuklarla çalıırken onların ilgilendii ile ilgilenmeli, yava yava bu ilgiyi kendi ilgilendii yöne çekmelidir. Çocuunuzla ortak ilgi kurmak için neler yapmalısınız? Çocuunuzun sevdii oyuncaklarla oynayın veya sevdii aktiviteler yapın. Çocuunuzun ilgilendii eyle ilgili konuun. Çevrede olup bitene dikkatini çekin. Çocuunuzun oyununa katılın. 3-Sıralı konuma: Sıra alma karılıklı konumanın temelidir. Konuma karılıklı bir top oyununa benzer. Biz topu atarız, karıdaki kii topu tutar ve bize atar. Sözlü iletiimin salıklı olarak gerçeklemesi için konuan kiilerin birbirini dinlemesi gerekir. Sıra alma, daha konumaya balamadan önce çocua öretilmelidir. Sıra almayı çocuunuza nasıl öretebilirsiniz? Oyun oynarken imdi benim sıram imdi senin sıran gibi cümlelere yer vererek sırayla oynayın. Çocuunuzun da sıraya uymasını salayın. Çocuunuz konumasa bile çıkardıı sesleri dinleyin sonra konuun. Konuurken arada duraklayarak onun cevabını beklediinizi gösterin. Öretmenin sözel iletiimin gerçeklemesi için gerekli olan üç temel ögeye dikkat ederek sınıf ortamında ifade edici dil becerisi sınırlı olan zihinsel engelli çocua dil kazandırmak için yapması gerekenler bu bölümde sıralanmıtır. Öretmenin Sınıf Ortamında Dil Kazandırmak çin Yapması Gerekenler 1. Öretmen öretimi düzenlerken çocukların performans düzeyini dikkate almalı bunun içinde çocuu deerlendirmeli, amaçları belirlemelidir. Tüm programlarda olduu gibi dil programı hazırlarken çocukların performansları göz önüne alınmalıdır. Çocuun dil performansının deerlendirmesi, saaltım plânı hazırlamak için gereklidir. Çeitli deerlendirme yöntemlerinden yararlanarak öretmen çocuun ifade edici ve alıcı dil beceri düzeylerini belirlemelidir. Sınıfta çeitli düzeylerde sınırlı ifade edici dil becerisi olan çocuklar olabilir. Bu çocukların her biri için konulacak amaçlar farklıdır. Ayrıca çocukların ilgi alanlarına yönelik deerlendirme de yapılmalıdır (Kaiser,

6 Hendrickson ve Alpert, 1991). Çünkü doal dil öretiminde çocuun ilgi alanlarına yönelik ortamların hazırlanması temel alınır. Bu nedenle, yapılan deerlendirmelerle saaltımda kullanılacak aktivite ve materyale karar verilmelidir. Tek tip deerlendirmeyle çocuun dil düzeyine yönelik bilgi sahibi olmak kolay deildir. Doal deerlendirme teknikleri, çocukların okul ortamında hangi iletiimsel davranıları gerçekletirdiiyle ilgili bilgiyi öretmene verir. Doal deerlendirmelerin en önemli avantajı dilin kullanımına yönelik bilgiyi öretmene vermesidir (Schoenbrodt ve Kumin,1997). Doal deerlendirme teknikleri; aile ile yapılan görümeleri, anekdot kayıtlarını, dil örneklerinin alınmasını, yapılan tüm deerlendirme sonuçlarının normal dil geliimine göre hazırlanmı kontrol listelerine ilenerek çocuun düzeyinin belirlenmesini içerir (Lowenthal,1995; Pieterse, Treloar ve Cairns, 1996; Schoenbrodt ve Kumin,1997). Aile ile yapılan görümelerde çocuun alıcı ve ifade edici dilini deerlendirmeye yönelik sorular sorularak aileden çocuk hakkında bilgi alınabilir. Anekdot kayıtlar çocuun sınıfta, yemekhanede, bahçede farklı ortamlarda gözlenerek belirli bir süre için tutulmalıdır. Çocukların farklı ortamlarda ne yaptıklarının ve ne söylediklerinin yazılması bize hangi ortamlarda ne tür iletiim becerilerini kullandıı, arkadalarıyla nasıl iletiime geçtii, hangi balamlarda neler söyledii hakkında bilgi verir. Dil örneklerin toplanması, çocuun dilin üç bileeni bakımından dil performansının belirlenmesinde öretmene önemli bilgiler veren bir deerlendirmedir. Dil örnekleri çocuun her söylediini yazmak yoluyla yapılır. Dil örnekleri yapılandırılmı ortamlarda alınabilir. Öretmen çocuun sevdii ve hakkında konumak istedii bazı aktiviteleri seçerek dil örnekleri alabilir. Dil örnei tüm gün boyunca da alınabilir. Çocuun oyun ortamında, günlük aktiviteler sırasında tüm konumaları yazılmalı veya video ile kayıt edilmelidir. Öretmen dil örnekleri alırken çocuun söyledikleriyle birlikte çocukla konuan kiinin ne söyledii ve bu sözel davranıların hangi ortamda gerçekletiini yazmalıdır. Böylece çocuun sadece ne söyledii deil aynı zamanda bu sözcüklerin hangi amaçla kullanıldıı deerlendirilebilir (Pieterse, Treloar ve Cairns, 1996). Ayrıca dilin deerlendirilmesinde normal dil geliim aamalarına göre hazırlanmı kontrol çizelgelerinden de yararlanılmalıdır. Kontrol listeleriyle, davranıın çocukta olup olmadıı deerlendirilir (Pieterse, Treloar ve Cairns, 1996). Toplanan dil örneklerinden, anekdot kayıtlardan ve görümelerden elde edilen bilgiler kontrol listelerine ilenerek çocuun düzeyi belirlenir. Çocuun dil düzeyi belirlendikten sonra normal dil geliimini temel alarak ilevsel dil amaçları seçilmeli ve bu amaçları öretmek için saaltım düzenlenmelidir. Amaçlar çocua belli bir kelime veya cümle öretmek amacıyla deil biçim, kullanım ve anlam boyutunda dilini gelitirmek için düzenlenmelidir. Örnein ifade edici dil becerisi sınırlı olan bir çocuun ifade edici dilini incelendiimizde, daha çok isim niteliinde kelimeler kullandıı, çok az sayıda iki kelimelik cümleleri olduu ve kullanım boyutunda ise dili etkileimde bulunmak için kullanamadıını belirledik. Öretmen bu çocuun kullandıı sözcüklerin niteliini çeitlendirmeli, çocuk genellikle tek kelimelerle konutuu için çeitli nitelikteki sözcükleri (eylem bildiren, tekrar bildiren, yer bildiren vb) iki kelimelik cümleler kurarak gelitirmesine yönelik amaç koymalıdır. Ayrıca dilin kullanım yönünde de gelitirmek amacıyla etkileim ortamlarını hazırlamalı ve etkileimde bulunmak amacıyla dili kullanması için fırsatlar salamalıdır.

7 Öretmen ifade edici dil becerisi sınırlı olan çocuklara dil kazandırmak için doal dil yaklaımlarından yararlanarak sınıf ortamında öretimi düzenlerken aaıdaki ilkelere dikkat etmelidir: 2. Öretmen, çocuklara model olmalıdır. Doal dil saaltım yaklaımlarında çocua model olunarak dil öretilir. Çocuunuza nasıl model olmalısınız? Öretimden önce çocuun ilgi alanı belirlenmelidir. Öretim amacına ve çocuun ilgi alanına yönelik materyaller veya aktiviteler ortamda bulundurulmalıdır (Kaiser, Hendrickson ve Alpert, 1991). Örnein çocuk, bebeklerden holanabilir. Öretmen bir bebek yıkama aktivitesi düzenleyebilir. Ortak ilgi kurularak, ortamdaki materyal veya aktiviteye yönelik çocuun ilgisi deerlendirilmelidir. Bu ilgisine yönelik olarak öretmen, çocuktan iletiimi balatmasını beklemelidir (Cole ve Dale, 1986; 1991; Delprato, 2001; Kaiser, Hendrickson ve Alpert, 1991). Bunu öretmen, çocuu bekleyerek soru sorar gibi ona 15 saniye bakarak yapmalıdır. Bu süre, öretmen uygun dille ilgili model olmadan önce çocua tepki verme fırsatı salar (Lowenthal, 1995). Örnein, çocuun önüne bebek yıkamak için gerekli materyaller (leen, ampuan, lif, bebek) konarak öretmen çocua bakabilir. Çocuk konumasa bile ampuana elini uzatması iletiimi balatması için uygun bir davranıtır. Çocuk sözel bir tepki vermiyorsa fakat öretmen onun ortamda kullanılacak sözel ifade ile ilgili söyleyecei sözcük veya cümlelerinin olduunu biliyorsa imdi ne yapacaız? gibi bir soru ile veya Of bu bebek çok pis kokuyor. gibi bir ifade ile çocuu sözel iletiime girmesi için cesaretlendirmelidir. Çocuun ilgi odaına yönelik sözel model oluturulmalıdır (Kaiser, Hendrickson ve Alpert, 1991). Öretmen, çocuun ilgilendii eyle ilgili konumalıdır. Çocuun ampuana elini uzatması sonucu öretmenin Bebei mi yıkayacaksın? demesi çocuun ilgi odaına yönelik sözel model oluturmaya örnek olarak verilebilir. Öretmen, çocuun doru tepkilerini onaylayarak doal pekitireçlerle hemen pekitirmelidir (Delprato, 2001). Yani sözel olarak ifade ettii materyale ulaım salanmalıdır. Doru tepkilere dil girdisi verilmelidir. Çocuk sözel tepki üretmediinde veya doru olmayan sözel tepki ürettiinde bu düzeltilmeli ve tekrar model olunmalıdır. kinci kez model olunduunda çocuk doru tepkide bulunursa öretmen doru tepkiyi onaylayarak dil girdisi vermeli ve materyale ulaım salanmalıdır. Eer çocuk doru tepkiyi bildii hâlde model olunduunda tepki vermiyorsa çocua soru sorularak doru tepki vermesi salanmalıdır (Kaiser, Hendrickson ve Alpert, 1991). Model olma sürecinde de görüldüü gibi öretmen dil girdisi vermekte, düzeltmeler yapmakta ve pekitirmelere yer vermektedir. Model olma sürecinin daha iyi anlaılması için sırasıyla bu kavramlar açıklanacak, öretmenin doru modeller oluturabilmesi için yapacakları sıralanacaktır.

8 Öretmen çocua model olurken dil girdisi vermelidir. Çocua sadece uygun yaantılar salamak yeterli deildir. Önemli olan bu yaantılar hakkında çocukla konumaktır. Öretmenin çocukla konuurken doru sözel modelleri oluturması için dil girdisinin hangi durumlarda nasıl verileceini bilmesi gerekir. Dil girdisi üç durumda verilir: Çocuun hareketlerine, çocuun söylediklerine ve çocuun çevresinde olanlarla ilgili dil girdisi verilir. Çocuun hareketlerine dil girdisi verme, çocuun davranılarıyla anlattıklarını öretmenin sözel olarak ifade etmesidir. Lowenthal (1995), doal dil saaltım teknii olan bu teknii paralel konuma olarak isimlendirmitir. Paralel konuma çocuun yaptıının ya da gördüünün tanımlanmasıdır. Çocuk arabayla oynarken öretmenin Innn, ınnn araba gidiyor. demesi veya oyuncak çekicini masaya vuran çocua Çekici mi vuruyorsun bak tak tak ses çıkarıyor. demesi çocuun hareketlerine dil girdisi vermeye örnek olarak verilebilir. Çocuun söyledikleri geniletilerek ve söylediklerine ekleme yapılarak dil girdisi verilir. Geniletme, konumacının anlamsal bir bilgi eklemeksizin yeni söz dizimi eliinde önceki ifadeyi genilettii ifadedir (Moseley, 1990). Geniletme, konuan fakat cümle kuramayan veya ancak iki kelimelik cümleler kuran ifade edici dil becerileri sınırlı olan çocuklar için yararlıdır (Lowenthal, 1995). Geniletmede öretmen, çocuun söylediini dinler, onun söylediini anlamaya çalıır, cümleyi tüm ve basit bir ekilde söyler. Böylece öretmen tüm cümle ile model olur. Aaıda bunun bir örnei verilmitir: Çocuk:Boya (boyayı göstererek) Öretmen: Boya istiyorum. Çocuk: Boya Öretmen: Boyanı mı istiyorsun? Çocuk : Boya istiyorum. Öretmen : Evet. Al sana boya. Öretmen çocuun söylediine ekleme yaparak da dil girdisi vermelidir. Ekleme, konumacının önceki ifadesini geniletmeye ek olarak yeni anlamsal bilginin eklenmesidir (Moseley, 1990). Ekleme yaparak dil girdisi verme ifade edici dil becerileri sınırlı olan zihinsel engelli çocukların daha uzun cümle kurmaları ve dillerinin anlam yönünden zenginlemesinde yararlı olan bir tekniktir. Aaıda ekleme ile ilgili bir örnek verilmitir: (Öretmen ve çocuk resimli kitaba bakıyorlar.) Çocuk: Ördek Öretmen: Evet ördek yüzüyor.(geniletme) Çocuk: Ördek yüzüyor. Öretmen: Bak ördein sarı bir gagası var. Sarı gagalı ördek yüzüyor. (ekleme) Çocuun çevresinde olanlarla ilgili dil girdisi verilmelidir. Dil öretimi sadece dil dersleri için belirlenen amaçların öretimiyle sınırlı deildir. lenen birçok derste dil edinimi salanabilir (Brown, 1988).

9 Bu nedenle dil girdileri kendiliinden oluan tüm fırsatlar deerlendirilerek verilmelidir. Örnein, sınıfa yeni ayakkabılarıyla gelen bir çocuk, ders ilerken dıarıda karın yamaya balaması, birlikte yapılan gezi sırasında küçük bir kediyi görmek kendiliinden oluan örenme ortamları hazırlar. Öretmen bu fırsatları deerlendirerek model olmalıdır. Dil girdisi verirken nelere dikkat edilmelidir? Gerçekletirmek istediimiz amaçlara göre sözel model olmalıdır. Dil girdisi verirken çocuun öretmeni dinlediinden emin olunmalıdır. Çocuk konumasına ara verince dil girdisi vermelidir. Sıralı konumaya dikkat edilmelidir. Öretmen model olurken çocukların çıkardıı sesleri, kelimeleri ödüllendirmelidir. Çocuun, söylediklerinin ilginizi çektiini fark etmeye ve sizin tarafınızdan anlaıldıını hissetmeye ihtiyacı vardır. Doal dil saaltım yaklaımlarında doal pekitireçler kullanılır (Delprato, 2001). Doal pekitireçler çocuun ortamda ilgilendii nesne veya olaydır. Öretmen çocuun tepkilerini deerlendirerek iletiimsel davranılarını onaylamalı ve çocuun doru olarak ifade ettii nesne ve olaylarla ilgili ödüller kullanmalıdır. Model olma öretim süresinde de görüldüü gibi öretmen ve çocuk bebek yıkarken çocuun Bebei yıkayacaım. demesi sonucunda öretmenin Evet bebei yıkayacaız. diyerek bebei vermesi ödüllendirmeye örnek olarak verilebilir. Öretmen model olurken çocukların çıkardıı sesleri, kelimeleri ödüllendirmelidir. Çocuun, söylediklerinin ilginizi çektiini fark etmeye ve sizin tarafınızdan anlaıldıını hissetmeye ihtiyacı vardır. Doal dil saaltım yaklaımlarında doal pekitireçler kullanılır (Delprato, 2001). Doal pekitireçler çocuun ortamda ilgilendii nesne veya olaydır. Öretmen çocuun tepkilerini deerlendirerek iletiimsel davranılarını onaylamalı ve çocuun doru olarak ifade ettii nesne ve olaylarla ilgili ödüller kullanmalıdır. Model olma öretim süresinde de görüldüü gibi öretmen ve çocuk bebek yıkarken çocuun Bebei yıkayacaım. demesi sonucunda öretmenin Evet bebei yıkayacaız. diyerek bebei vermesi ödüllendirmeye örnek olarak verilebilir. Öretmen model olurken, çocukların konuurken yaptıkları hataları düzeltmelidir. Düzeltme anlamsal, biçimsel ve kullanımsal olarak çocuun yaptıkları yanlıların öretmen tarafından dorusunun söylenmesi eklinde olur. Çocuun, dili kurallara uygun olarak kullanabilmesi dilin doru kullanımını duyması ile mümkündür. Çocuun konuma sırasında yaptıı hataları düzeltmek için konumasının bitmesi beklenmelidir. Aksi hâlde konumanın akıcılıı bozulur. Çocuun konuma cesareti kırılabilir.

10 3. Öretmen geciktirme tekniklerini kullanarak çocuu konumaya tevik etmelidir. uygulanabilir. Geciktirme, konumayı uyaran bir doal dil saaltım tekniidir. Bu teknik çeitli ekillerde Beklenen sosyal rutin geciktirilerek uygulanabilir. Bu durumda çocuk, yapılan deiiklikle ilgili fikrini söyler (Kaiser, Hendrickson ve Alpert, 1991; Lowenthall, 1995). Çocua gerekli bir materyal verilmeyerek bir davranıı gerçekletirmesi istenebilir. Örnein, boyama yapmasını istediimiz çocua resim kâıdını verip boya kalemlerini vermemek bu uygulamaya bir örnek oluturabilir. Çorabını giymesini istediimiz çocua çorabın bir tekinin verilip dierinin verilmemesi de sosyal rutinin geciktirilmesine örnek olarak verilebilir. Oluturulmu bir rutini bozarak da çocuk konumaya tevik edilebilir (Kaiser, Hendrickson ve Alpert, 1991; Lowenthal,1995). Bebein apkasının ayaa giydirilmesi bu teknie örnek oluturur. Ayrıca yardım gerektiren iler verilmesi çocuu konumaya uyarıcı bir uygulamadır (Kaiser, Hendrickson ve Alpert, 1991). Örnein, kolu çıkmı bir bebein verilmesi veya legoların verilerek köprü yapmasının istenmesi sırasında çocuk yardıma ihtiyaç duyabilecektir. Bu da onu konuma durumunda bırakacaktır. Verilen materyalin parçalara sahip olması öretmenin bu parçaları çocuk istedikçe vermesi geciktirmeye örnek olarak verilecek uygulamalardandır (Kaiser, Hendrickson ve Alpert, 1991). Oyuncak bebei vererek giysilerini giydirmesini istediimizde, giysilerini çocuk istedikçe vermemiz onun giysi isimlerini söylemesine ortam hazırlar. Çocua seçenek sunma da geciktirme uygulamalarından biridir (Kaiser, Hendrickson ve Alpert, 1991). Toplar gösterilerek hangi topu istiyorsun denmesi, istedii topu tanımlamasını gerektirir. Geciktirme uygulamaları sırasında çocuktan doru sözel tepki gelmediinde veya çocuk tepkisiz kaldıında öretmen ya model olmalı ya da çocuk doru cevabı biliyorsa sorularla doru tepki alınmalıdır. Bu teknikler uygulanarak çocuun konuması için fırsatlar yaratılmalıdır. 4. Öretmen kendi kendine konuma tekniini uygulamalıdır. Kendi kendine konuma teknii de bir doal dil saaltım tekniidir. Öretmenler ne yaptıkları, ne gördükleri veya hissettikleriyle ilgili çocuk yanlarındayken konuur (Lowenthal,1995). Örnein, öretmen oyuncak yemek takımlarıyla oynarken Bebeimiz acıkmı. Ona yemek piireceim. Acaba hangi yemei yapsam?, diyerek çocua baktıktan sonra çocuktan tepki gelirse deerlendirerek O zaman ona çorba yapalım. Önce suyu tencereye koyuyorum. Tencereyi ocaa koyuyorum. Ocaın altını yaktım. imdi suyun kaynamasını bekliyorum. çine hazır çorbamızı döküyorum. Evet... çorba piti. imdi artık tabaa koyup bebeimize yedirebiliriz. diyerek kendi kendine konuma tekniini uygulayabilir. Kendi kendine konuma teknii çocua

11 gelimi cümleler, paragraflar, yeni kelimeler duyma fırsatı salar (Lowenthal,1995). Özellikle ifade edici dil becerisi olan sınırlı çocukların dil bilgisi kurallarını örenmeleri daha çeitli cümleleri kurmaları açısından yararlı bir tekniktir. Bu teknik kullanılırken basit ve kısa cümlelerle konuulmalıdır. Hareketler ve düünceler açıklanmalıdır. Öretmen, çocuun ilgilendii bir aktivite veya nesne ile ilgili konumalı, arada çocua bakarak ve konumasına ara vererek, sorular sorarak çocuktan tepkide bulunmasını beklemeli ve çocuu yaptıı aktiviteye katmalıdır. Çocukların tam olarak öretmeni taklit etmesi beklenmemelidir. Kendi kendine konuma, paralel konumada olduu gibi çocuun daha karmaık dil modellerini duyması ve dilin iletiim için kullanılan bir araç olduunu anlaması için kullanılır (Lowenthal,1995). 5. Öretmen çocukla sözel iletiim kurarken, sözel olmayan iletiimden de yararlanmalıdır. Çoumuz sözel iletiim kurarken yüz ifadelerimiz ve jestlerimizle söylediklerimizi destekleriz. Bu tür sözel olmayan iletiim biçimleriyle ifadelerimizi desteklememiz, konumanın anlaılırlıını artırdıı gibi ifadelerimizi de destekler. Jestler sözel bir mesaja elik ettiinde konumayı pekitirirler. Konumada ifade edilen anlamı destekleyici jestlerin yapılması mesajların daha kolay anlaılmasını salar (McNeil, Alibali ve Evans, 2000). McNeil, Alibali ve Evans (2000) okul öncesi ve ana okulu çocukları üzerine yaptıkları aratırmada, konumayı pekitirici jestlerin karmaık olan sözel mesajları anlamayı kolaylatırdıını bulmulardır. Özellikle alıcı dili yetersiz olan çocuklarda abartılı olmamak üzere doal jestlerin kullanılması anlamayı kolaylatırır. 6. Öretmen çocukla tonlamalı ve ritmik konumalıdır. Tekdüze konuma hepimizin bir müddet sonra konuulan eye karı ilgimizi kaybetmemize neden olur. Özellikle çocuklarla kurulan iletiimde ses ini çıkılarının yapılması, onların konumaya dikkat etmesini salar. Hatta çocuklarla konuurken bunu biraz abartılı yaparak ortak ilgiyi kurabiliriz. Çocukla konuurken sesimiz ho bir tonda, ne çok yüksek ne de çok düük bir iddete sahip olmalıdır. Açıklamalar, pekitirmeler ve sorular içten bir ses tonu ile yapılmalı, ses mekanik ve donuk olmamalıdır (Kaiser, Hendrickson ve Alpert, 1991). 7. Öretmen, çocukların davranılarını kontrol etmelidir. Çocuun davranı problemi iletiimin salanamamasına neden olabilir. Dil saaltım çalımaları sırasında ortak ilgi kurulmalıdır. Ortak ilginin kurulması için çocukları bir alanda tutabilme, birbirleriyle etkileime girme, materyalleri uygun kullanma davranılarının olması gerekir. Bu nedenle öretmen ortak ilgiyi salayacak ve sürdürecek kuralları belirlemeli ve çocukların bu kurallara uyması için gerekli davranı yönetimi tekniklerine bavurmalıdır. 8. Öretmen, yönergelerinin açık, net, anlaılır ve çocuun performansına göre olmasına dikkat etmelidir. Yönergeler çocuun alıcı ve ifade edici dilini gelitirir. Çocuklar yönergeleri anlamadıı zaman ya yaparak göstermeli ya da görsel, sözel ipuçları verilmelidir. Ayrıca bir etkinlii gerçekletirmeleri için hep aynı

12 yönergeleri kullanmak bu yönergeleri takip etmelerini salayacak ve ifade edici dilin gelimesine de katkıda bulunacaktır. Örnein, her beslenme saati öretmenin çocuklara beslenmelerinizi çıkarın, peçetelerinizi açın, yiyeceklerinizi çıkarın ve yemeye balayın demesi özellikle ifade edici dili sınırlı olan çocukların bir olayı sırasıyla anlatma ve cümle kurma becerilerini gelitirecektir. Bu yönergeleri önce öretmen kendi kendine konuma tekniiyle kendisi yaparak göstermelidir. 9. Öretmen aile ile her zaman i birlii içinde bulunmalıdır. Özel eitimde yetersizlikten etkilenen çocuun ailesinin eitime katılması daha fazla yol kat edilmesinde rol oynar. Okuma, matematik gibi derslerin öretiminde ailenin katkısı istenmeyebilir. Çünkü bu alanlarda ailenin öretime katkıda bulunması yanlı örenmelere yol açabilir. Fakat ana dilinin öretimi, tamamıyla aile ile ibirlii içinde bulunulması gereken bir alandır. Çünkü çocuklar yaantılarının büyük bir bölümünü aile ile birlikte geçirirler. Dil yaantı sonucu kazanılan bir beceri olduu için aile üyelerinden bu beceriyi gelitirmeleri için yardım istenmelidir. Ailelerle iletiimi kurmanın ve sürdürmenin çeitli yolları vardır. Aile eitimleri ve toplantıları, telefon konumaları, haftalık ve aylık olarak yazılan öneriler, çocuun dil edinimini desteklemek için gönderilen mektuplar bu yollardan birkaçıdır. Bu yollarla kurulan iletiimlerde öretmenin aile ile i birlii salaması için yapacakları aaıda sıralanmıtır: Aile ile i birliini salamak için neler yapılabilir? Sınıfta yapılan çalımalarda kullanılan materyaller gönderilerek, ailenin okulda yapılanı tekrar etmesi istenebilir. Okulda birlikte resimli bir kitaba bakıldı ise çocukla resimli kitabı göndererek ailenin de bu kitaba bakması istenebilir. Çocuun yaptıı bir resim çalıması eve gönderilerek ailenin bu çalımayla ilgili konuması istenebilir. Evde yapılan çalımalara ilikin aile öretmeni bilgilendirerek, evde yapılan çalımaların sınıfta tekrar edilmesi salanabilir. Aile çocuuyla birlikte kek yapmıtır. Aile öretmene keke koydukları malzemelerin kutu ve ambalajlarını göndererek veya kek yaptıklarını gösteren bir resim ve bir dilim kek göndererek evde yapılan çalıma üzerinde sınıfta tekrar konuulabilir. Hem evde hem de sınıfta yapılan çalımaların tekrar edilmesi çocuun çalıılan konuyla ilgili sözcük ve cümleleri tekrar duymasını salar ve gerekli dil girdisinin verilmesine ortam oluturur. Aileye ilenen üniteyle ilgili evde yapılacak aktiviteler önerilebilir. Bu aktiviteler ev koullarında, ailenin gerçekletirebilecei aktiviteler olmalıdır. Kı ünitesi ilenirken aileye kıın havadaki deiiklikler konusunu ileyin veya kılık giysi resimli kartlarını yaparak kılık giysileri öretin gibi öneriler vermek yerine, Birlikte çocuunuzun gardırobunu düzeltin. Kılık giysi çeitleri hakkında konuun. Fotoraf albümüne bakarak kıın çekilen resimleri ayırın, kı olduunu nereden anladıınız hakkında konuun. Buzdolabını yerletirirken

13 kılık sebze ve meyveler hakkında konuun. Bir kı sebzesinden yemek yapın. gibi evde zorluk çekilmeden gerçekletirilebilecek öneriler verilmelidir. Aileye çocuklarıyla birlikte yapabilecekleri dil aktiviteleri önerilebilir. Bu aktivitelerin de ailenin yapabilecei çalımalar olması gerekir. Resimli kitap bakma, hikâye ve masal okuma, çeitli evcilik oyunları oynama, gazetelerden, dergilerden çocuun ilgisini çeken resimler keserek hakkında konuma gibi aktiviteler önerilebilir. Ailenin, çocuklarını yaptıkları ilere katarak, onunla yaptıkları i hakkında konumaları önerilebilir. Amaç, ailenin çocukla konumasıdır. Özellikle rutin olarak yapılan iler çocua dil kazandırır. Bunlar yatak toplama, bulaık yıkama, yemek piirme, buzdolabı yerletirmedir. Aile, çocuunu bu tür ilere katarak, yaptıklarıyla ilgili konuarak çocua model olmalıdır. Her gün aynı eyler yapıldıı için bu ileri yaparken kullanılan sözel dil hemen hemen aynıdır. Bu nedenle çocuun uygun sözel dil modellerini alması kolaylaır. Tüm bu uygulamaların aile tarafından gerçekletirilebilmesi için öretmen, aileye çocuklarıyla nasıl iletiime geçecekleriyle ilgili model olmalı, gerekli düzeltme ve dönütleri vermelidir. Bu nedenle aile eitimleri düzenli olarak yapılmalı, aile çocuun durumuyla ilgili sürekli bilgilendirilmelidir. 10. Öretmen, çocukların dili kullanmaları ve uygun dil modellerin salanması için ortamlar hazırlamalıdır. fade edici dil becerisi sınırlı olan çocuklara dilin kazandırılmasında ilk adım etkileimin salanacaı ortamlar hazırlamaktır. Etkileim ortamları çocuklara birçok amaç için, farklı ortamlarda konuma ve konumayı dinleme fırsatı verir. Etkileim ortamlarının hazırlanması için sınıflardaki masa ve sandalyeler ilenen konuya ve yapılan aktiviteye göre düzenlenmeli veya grupça bir araya gelmek için bir alan oluturulmalıdır (Schoenbrodt ve Kumin,1997). Sınıflarda köelere yer verilmelidir. Evcilik köesi, alıveri köesi, evcil hayvan köesi gibi köelere yer verilmesi çocukların oyun ortamında birbirleriyle etkileimde bulunmalarını salar. Öretmen dil derslerinde seçtii aktivitelerle çocuklara dil geliimini destekleyici etkileim ortamları hazırlayabilir. Resimli kitap bakma, sıralı olay kartlarını anlatma, hikâye okuma ve anlatma, tombala, domino gibi sıralı oyunlar oynama, ilginç eya köesi hazırlanarak her gün bir eya getirip özellikleri hakkında konuma, torbaya çeitli nesneler koyarak torbadan çıkan eya üzerinde konuma, doktorculuk, manavcılık vb. gibi çeitli evcilik oyunları oynama, sınıfta meyve salatası, kek gibi basit yiyecekler yapma, her gün konuma saatleri düzenlenerek çocukların yaantılarından seçilen konular hakkında konuma (parklardaki davranılarımız, evcil hayvanların bakımı, servisteki davranılarımız, bir telefon getirerek telefonla nasıl konumalıyız vb.) gibi aktiviteler sözel dilin kazanılmasına ortam hazırlar. Öretmenler dil dersleri dıında birçok derste çocukların dil geliimlerini destekleyici ortamları yaptıı aktiviteler yoluyla hazırlayabilir. Hayat bilgisi dersi dilin kazanılmasına ortam hazırlayan en önemli derslerden biridir. Bu derste ilenen ünitelere göre çocuklarla çevre gözlemleri, geziler yapılarak, bir resim veya maket

14 hakkında konuularak, çocukların kendi eyaları evden getirilerek dil yönünden zengin ortamlar oluturulabilir. Ders ilerken bu tür etkinliklerden ve materyallerden faydalanmanın yanı sıra ilenen konuyu pekitirmek amacıyla yapılan aktiviteler çocukların dili kullanmalarına ortam oluturur. Vücudumuzun bölümleri konusu ilendikten sonra çocuklara vücudun bölümleriyle ilgili bir arkı öretilmesi, kılık yiyecekler konusu ilendikten sonra manava bir gezi düzenlenmesi veya sınıfta kıın yediimiz meyvelerden birlikte meyve salatası hazırlanması, ailedeki kiilerin birbirine karı görevlerini ilerken dramatizasyona yer verilmesi bu aktivitelere örnek olarak verilebilir. Bu tür aktiviteler çocukların ders sunumlarında kazandıkları dili kullanmalarını, dolayısıyla genelleme aamasında dili kazanmalarını salar. Müzik, sanat ve fen derslerinde de zengin etkileim ortamları oluturularak çocuklara dil kazandırılabilir. Müzik derslerinde, arkı ve tekerleme öretimi, çeitli konularda müzikli dramatizasyonlar düzenleme; sanat derslerinde, birlikte yapılan bir poster çalıması; fen derslerinde, projeler hazırlama, çevre gözlemleri ve deneyler yapma çocukların aynı zamanda dil geliimlerini destekleyici aktivitelerdir. Çocukların bu ortamlarda birbirleriyle ve öretmenle etkileime girmeleri için fırsatlar verilmelidir. Bu aktiviteler uygulanırken öretmen sözel model olmalı çocukların konumalarına dil girdisi vermelidir. Özet Bu makale, ifade edici dil becerisi sınırlı olan zihinsel engelli çocukların ifade edici dillerini gelitirmek için öretmenin yapacaklarını açıklamak amacıyla yazılmıtır. Öretmenin yapacakları, doal dil saaltım tekniklerine dayandırılarak önerilmitir. Bu teknikler sırasıyla doal dil deerlendirmesi, model olma, dil girdisi verme ve düzeltme, kendi kendine konuma, geciktirme, doal pekitireç kullanımıdır. Ayrıca öretmenin, doal jest ve mimiklerle sözel iletiime geçmeye, ses tonlamalarına ve davranı kontrolüne, net ve açık yönergeler kullanmaya dikkat etmesi gerekir. Öretmen etkileim ortamlarının hazırlanmasında aktivitelerden yararlanmalıdır. Ev ortamında da dil geliimini desteklemek için ailelerle i birlii yapmalıdır. Bu çalımada üzerinde durulan uygulamalar ifade edici dil becerileri sınırlı olan çocuklar dıında konuması gecikmi olan çocuklar, otistik çocuklar, iitme engelli çocuklar ve ifade edici dil becerisi olmayan çocuklar için de düzenlenebilir. Kaynaklar Barnett, D.W. ve Carey, K.T. (1993). Naturalistic Intervention Design for Young Children: Foundations, Rationales, and Strategies Topics in Early Childhood Special Education Cilt: 13, Sayı: 4. (430-45) Bloom, L. ve Lahey, M. ( 1978). Language Development and Language Disorders Canada: John Wiley ve Sons, Inc. Brown, D.P. (1988). A Classrom Based - Model of Language Intervention for Preschool Language-Impaired Children: Principles and Procedures Annals of Dylexia. Cilt: 38 ( )

15 Cole, K.N. ve Dale, P.S. ( 1986). Direct Instruction and Interactive Language Instruction with Language Delayed Preschool Children: A Comparison Study. Journal of Speech and Hearing, Cilt:29. ( ). Cole, K.N. ve Dale, P.S.(1991). Individual Differences in Language Delayed Children s Responses to Direct and Interactive Preschool Instruction Topics in Early Chilhood Special Education, Cilt:11,Sayı:1.(99-124) Delprato, D.J. (2001). Comparisons of Discrete-Trial and Normalized Behavioral Language Intervention for Young Children with Autism Journal of Autism and Developmental Disorders. Cilt:31, Sayı: 3. ( ) Dönmez Baykoç, N. ve Arı, M. (1987) Aylık Çocuklarda Dilin Kazanılması Çocuk Geliimi ve Eitimi Dergisi Sayı: 2 (36-58) Elliot, R.O.; Hall, K.L. ve Soper, H.V. (1991). Analog Language Teaching Versus Natural Language Teaching: Generaliztion and Retention of Language Learning for Adults with Autism and Mental Retardation Journal of Autism Developmental Disorders Cilt: 21, Sayı: 4.( ) Hemmeter, M.L.; Ault, M.J.; Collins, B.C. ve Meyer, S. (1996). The Effects of Teacher Implemented Language Instruction within Free Time Activities. Education and Training in Mental Reterdation and Developmental Disabilities, Cilt:31 Sayı:3.(203-12). Kaiser, A.P.; Hendrickson, M. ve Alpert, C.L. (1991). Milieu Language Teaching: A Second Look Advances In Mental Retardation and Developmental Disabilities Cilt: 4 (63-92) Koegel, R.L.; O Dell, C.M. ve Koegel, L.K. ( 1987). A Natural Language Teching Paradigm for Nonverbal Autistic Children. Journal of Autism and Development Disorders, Cilt:17, Sayı:2 (187-99). Losardo, A. ve Bricker, D. (1994). Activity-Based Intervention and Direct Instruction: A Comparison Study. American Journal on Mental Retardation, Cilt :98 Sayı:6. (744 65). Lowenthal, B. (1995). Naturalistic Language Intervention In Inclusive Environments Intervention in School and Clinic (Electronic version)31, 2, McLoughlin, J.A. ve Lewis, R.B. (2002). Özel Gereksinimli Örencilerin Ölçümlenmesi (Çev. Filiz Gencer) Ankara: Gündüz Yayınevi. McNeil, N.M.; Alibali, M.W. ve Evans, J.L (2000). The Role Of Gesture In Children s Comprehension Of Spoken Language: Now They Need It, Now They Don t (Electronic version) Journal Of Nonverbal Behavior 24, ( ) Moseley, M.J. (1990). Mother Child nteraction with Preschool Language-Delayed Children: Structuring Conversation Journal of Communication Disorders Cilt: 23, Sayı:3 ( ) Pieterse, M.; Treloar, R. ve Cairns, S. (1996). Küçük Adımlar Geliimsel Gerilii Olan Çocuklara Yönelik Erken Eitim Programı. 3. Kitap letiim Becerileri (Çev. Yıldız Uzuner ve Gönül Kırcaali ftar) stanbul: Zihinsel Özürlülere Destek Dernei. Schoenbrodt, L. ve Kumin, L. (1997). Learning Disabilities Existing Concomitantly with Communication Disorder Journal of Learning Disabilities. Cilt: 30, Sayı: 3.(264-82) Tüfekçiolu, U. (1998). Farklı Eitim Ortamlarındaki itme Engelli Örencilerin Konuma Dillerinin ncelenmesi. Eskiehir: Eitim Salık Aratırma Çalımaları Vakfı Yayınları.

16 Warren, S.F. ve Yoder, P.J. (1994). Communication and Language Intervention: Why A Constructivist Approach is Insufficient (Electronic version). Journal Of Special Education, 28,

17 Summary WHAT THE TEACHER SHOULD DO IN THE CLASSROOM ENVIRONMENT IN ORDER TO HELP THE MENTALLY HANDICAPPED CHILDREN WITH LIMITED COMMUNICATIVE LANGUAGE SKILLS TO IMPROVE THEIR LANGUAGE Rüya GÜZEL ÖZMEN other tongue acquision is one of the potential problem areas for children suffering from disability. It is possible for children suffering from various degrees of mental disability to have problems in the development of both their receptive and their productive language skills. Recent research shown that the naturalistic approach to the betterment of their language, based on the social interaction theories, has been effective in the teaching of their mother tongue to the mentally handicapped children. In this study, based on the techniques of the naturalistic approach, what the teacher should do in the classroom environment in order to help the mentally handicapped children to develop their communicative language skills has been explained. The study also covers a range of activities suggested to help these children to improve their language skills. In the article, what the teacher should do in the classroom environment are explained under the following headings: The teacher should: evaluate the child s language performance and identify the objectives display a model for the child employ time-delay techniques employ the self- talk technique use non-verbal clues when establishing verbal communication speak clearly using intonation and rhythm control the child s behaviour give clear, unambiguous, and understandable instructions in line with the child s performance, and be in collaboration with the child s family. The study also covers a range of activities suggested to help these children to improve their language skills. Addres for Correspondence: Yard. Doç. Dr. Rüya Güzel Özmen, Gazi Üniversitesi, Gazi Eitim Fakültesi Özel Eitim Bölümü Teknikokullar/Ankara.