Bankac l m zda ç Kontrol. Gürdo an Yurtsever

Transkript

1 Bankac l m zda ç Kontrol Gürdo an Yurtsever

2 Yay n No : 2361 flletme-ekonomi Dizisi : Bask Türkiye Bankalar Birli i Nisan 2008 Yayın No: Bask Beta Yay nlar, Haziran 2010 STANBUL ISBN Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : B e t a B a s m A. fi. Bask - Cilt : Net K rtasiye Tan. ve Matbaa San. Tic. Ltd. fiti. Taksim Cad. Yo urtçu Faik Sok. No: 3 Taksim Beyo lu/ ST. (Sertifika No ) (0-212) Kapak Tasar m : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212)

3 ÖNSÖZ 1980 ve özellikle de 1990 l y llardan sonra gerek uluslararas, gerekse de banka baz nda ya!anan krizler, problemler ve kay plar, bankac l k sektörünü genel olarak olumsuz biçimde etkilemi!, önemli maddi kay p, zarar ve iflaslara neden olmu!tur. Özellikle iflas veya büyük zararlara yol açan baz bankalardaki problemlerin en temel nedenlerinden birisinin banka yönetimi veya yetkilileri taraf ndan ölçüsüz biçimde risk al nmas ve al nan bu risklerin kontrol edilebilmesini mümkün k lacak iç kontrol mekanizmalar n n olu!turulmam! olmas veya olu!turulan mekanizmalardaki büyük aksakl klar oldu"u görülmü!tür. Bu konuda dünya üzerinde bilinen en önemli örnek, Barings Bank n iflas etmesine yol açan süreçtir. Bu iflas dünya genelinde tüm finansal kurulu!lar n risk yönetimi ve iç kontrol sistemlerini yeniden yap land rmalar n n gereklili"ine yönelik önemli bir kendine gelme ça"r s olmu!, tüm dünyada bu konuda önemli bir hareketlenme ba!lam!t r. Banka zararlar na yol açan problemler analiz edildi"inde, etkin bir iç kontrol sisteminin olmas yla bu gibi zararlar n önlenebilece"i sonucu ortaya ç km!t r. Bu!ekilde olu!turulan ve i!letilen iç kontrol sistemi bankay zarara u"ratabilecek problemlerin zaman nda farkedilmesine ve böylece olas zararlar n önlenmesine imkan vermektedir. Bu problemlerin yan s ra dünyada belirtilen dönemde ya!anan ve gittikçe h zlanan küreselle!meye ba"l olarak finansal piyasalar n serbestle!- mesi, risk hacminin giderek artmas, karma! k ürünlerin ortaya ç kmas, piyasalar n iç içe geçmesi, belirsiz piyasa ko!ullar n n olu!mas, yasal yapt r mlar n bask s, geli!mi! ülkelerdeki kar marjlar n n daralmas yla geli!mekte olan piyasalara yat r m yapan uluslararas sermayenin yapt klar yat r mlar n geri dönü!ünü güvence alt na almak amac yla tüm dünyada daha s k kurallar empoze etme e"ilimleri de bankac l ktaki risk yönetimi ve iç kontrol sistemlerinin olu!turulmas sürecini h zland r c etki de bulunmu!tur. Bu süreçte, bankac l kta özellikle risk yönetimi sistemlerinin kurulmas ve geli!tirilmesi yönünde standartlar ve kurallar olu!turma çabas gündeme gelmi!tir. Bu dönemde risk yönetimi ile birlikte en fazla önemi artan konulardan birisi de iç kontrol kavram olmu!tur. Bir çok uluslararas, bölgesel ve ulusal kurulu! bu yönde önemli ve yo"un bir çal!ma içine girmi!ler, çe!itli standartlar geli!tirmi!ler ve kurallar olu!turmu!lard r. Türk bankac l " n n da yukar da belirtilen geli!melerden etkilenmemesi günümüz bankac l " kapsam nda mümkün olmam!t r. Özellikle son dönemde Türk bankac l " nda da iç kontrol ve risk yönetimi sistemlerinin olu!turulmas yönünde önemli yasal ve yap sal düzenlemelere gidilmi!tir. 3

4 Bu çal!mada bankac l " m zdaki iç kontrol düzenleme ve uygulamalar ile ilgili baz aç l mlar sa"lanmas hedeflenmi!tir. Kitap iki bölümden olu!maktad r. Birinci bölümde, iç kontrol kavram n n kapsam ve içeri"i üzerinde durulmu!, bu kapsamda denetim, kontrol, iç denetim ve iç kontrol kavramlar irdelenmi!, söz konusu kavramlar n benzer ve farkl yönleri ortaya konulmaya çal! lm!, bankac l kta iç kontrolün öneminin artmas na neden olan olaylar, geli!tirilen prensipler ve kurum içi kontrol kültürü kavram n n kapsam, temel unsurlar, olu!turulmas na yönelik önemli hususlar ile ilgili bilgiler aktar lm!t r. #kinci bölümde, Bankac l " m zdaki geleneksel iç kontrol uygulamalar, son dönemdeki iç kontrole yönelik düzenlemeler ve bu düzenlemelerde belirtilen hükümlerin, getirdi"i yenilik ve de"i!ikliklerin aktar lmas ve irdelenmesi, uygulamada kar! la! lan sorunlar, olmas gereken uygulamalar, iç kontrol sisteminde olmas gerekli temel unsurlar ve iç kontrol sistemindeki aktörlerin görev ve sorumluluklar n n incelenmesi gerçekle!tirilmi!tir. Yararl olmas umuduyla, #stanbul, 2008 Gürdo"an YURTSEVER 4

5 !Ç!NDEK!LER!Ç!NDEK!LER...5 KISALTMALAR...7 BÖLÜM I!Ç KONTROL KAVRAMI, ARTAN ÖNEM!, GEL!"T!R!LEN STANDARTLAR VE!Ç KONTROL KÜLTÜRÜ !Ç KONTROL KAVRAMI Denetim, #ç Denetim, Kontrol ve #ç Kontrol Kavramlar Denetim !ç Denetim Kontrol !ç Kontrol !Ç KONTROL ÜN ÖNEM!N! ARTIRAN GEL!"MELER !Ç KONTROL!LE!LG!L! GEL!"T!R!LEN STANDARTLAR Coso #ç Kontrol modeli !ç Kontrol Nedir? !ç Kontrol Ne Yapabilir? !ç Kontrol Ne Yapmaz? Roller ve Sorumluluklar Bankac l kta #ç Kontrol Sistemlerine #li!kin Basel Prensipleri !ç Kontrol Sisteminin Önemi ve Amaçlar !ç Kontrol Sisteminin Temel Unsurlar !ç Kontrol Sistemlerinin Banka Gözetim ve Denetim Otoritelerince De"erlendirilmesi Ba" ms z Denetçilerin Rol ve Sorumluluklar KURUM!Ç! KONTROL KÜLTÜRÜ Kültür, Kurum Kültürü ve Kurum!çi Kontrol Kültürü Kurum!çi Kontrol Kültürü nün Temel Unsurlar Yüksek Etik Standartlar n Geli#tirilmesi Her Seviyedeki Personelin!ç Kontrolün Önemini ve Üzerine Dü#en Yükümlülü"ü Özümsemesi Kurum!çi Kontrol Kültürü Olu#turulmas n n Önündeki Zorluklar Kurum!çi Kontrol Kültürü Olu#turulmas Bak m ndan Önemli Hususlar

6 BÖLÜM II BANKACILI#IMIZDA!Ç KONTROL BANKACILI#IMIZIN GELENEKSEL YAPISI!ÇINDE!Ç KONTROL UYGULAMALARI BANKACILI#IMIZDA!Ç KONTROL ALANINDAK! GEL!"MELER VE YAPISAL DÜZENLEMELER Say l Bankalar Kanunu ve Bankalar n Iç Denetim ve Risk Yönetimi Sistemleri Hakk nda Bddk Yönetmeli"i Say l Bankac l k Kanunu ve Bankalar n Iç Sistemleri Hakk nda Bddk Yönetmeli"i say l Bankac l k Kanunu Bankalar n!ç Sistemleri Hakk nda BDDK Yönetmeli"i BANKALARIN!Ç S!STEMLER! HAKKINDA YÖNETMEL!K HÜKÜMLER!!LE!LG!L! BAZI DE#ERLEND!RMELER BANKA!Ç KONTROL S!STEM!N!N TEMEL UNSURLARI BANKA!Ç KONTROL S!STEM!N!N AKTÖRLER! Yönetim Kurulu !ç Sistemler Sorumlusu/Sorumlular Denetim Komitesi Üst Düzey Yönetim Tüm personel !ç Kontrol Birimi ve!ç Kontrol Personeli !ç Denetim Birimi ve!ç Denetçiler Ba" ms z Denetim ve Ba" ms z Denetçiler Banka Gözetim ve Denetim Otoriteleri !Ç KONTROL B!R!MLER! !ç Kontrol Birimleri!le!lgili Düzenlemeler !ç Kontrol Birimleri!le!lgili Ele#tiriler Ve Tart #malar !ç Kontrol Birimlerinin Kurulu# Amac !ç Kontrol Birimlerinin Faaliyetlerinin Genel Çerçevesi !ç Kontrol Birimlerinin Getirdikleri !ç Kontrol Personelinin Unvan Sorunu !ç Kontrol Birimleri Hakk nda Genel De"erlendirme KAYNAKÇA

7 KISALTMALAR AAA : The American Accounting Association ABD : Amerika Birle!ik Devletleri A.e. : Ayn Eser A.g.e. : Ad Geçen Eser AICPA : The American Institute of Certified Public Accountants ASB : Acounting Standard Board BCBS : Basle Committee on Banking Supervision BDDK : Bankac l k Düzenleme ve Denetleme Kurumu BIS : Bank for International Settlements CEO : Cheif Executive Officer COSO : Committee of Sponsoring Organizations CPA : Certfied Public Accountant EU : The European Union FASB : Financial Accounting Standards Board FEI : The Financials Executives Institute IAASB : The International Auditing and Assurance Standards Board IFAC : The International Federation of Accountants IIA : The Institute of Internal Auditors IMA : Institute of Management Accountants IMF : International Monetary Fund OECD : Organization for Economic Co-operation and Development POB : Public Oversight Board SEC : Security Exchange Commission SPK : Sermaye Piyasas Kurulu TBB : Türkiye Bankalar Birli"i TEDMER : Türkiye Etik De"erler Merkezi Vakf T#DE : Türkiye #ç Denetim Enstitüsü WB : World Bank 7