Hastanede Yatak İstirahatindeki Yüksek Riskli Gebelerde Ortaya Çıkan Sorunların Giderilmesinde Verilen Kapsamlı Hemşirelik Bakımının Etkinliği

Transkript

1 Araştırma / Research Article TAF Prev Med Bull 2012; 11(2): Hastanede Yatak İstirahatindeki Yüksek Riskli Gebelerde Ortaya Çıkan Sorunların Giderilmesinde Verilen Kapsamlı Hemşirelik Bakımının Etkinliği [Effectiveness of Comprehensive Nursing Care Relieving Problems of Hospitalized High-Risk Pregnant Women in Bed Rest] ÖZET AMAÇ: Bu çalışma, hastanede yatan yüksek riskli gebelerin yatak istirahatinden kaynaklanan fiziksel ve psikososyal sorunlarının belirlenmesi ve bunların giderilmesinde kapsamlı hemşirelik bakımının etkinliği belirlemek amacıyla yapılan müdahale tipinde bir araştırmadır. YÖNTEM: Çalışmanın evrenini İstanbul da üç hastanenin Perinatoloji Servisi nde Haziran 2000-Haziran 2001 tarihleri arasında yatan tüm gebeler oluşturmuştur. Çalışmanın örneklemini ise aynı tarihlerde adı geçen hastanelerde yatan 20.gebelik haftasını doldurmuş, en az 10 gün süreyle hastanede kesin ya da kısmi yatak istirahatinde bulunan, sistemik hastalığı ve fetüste anomalisi bulunmayan, çalışmaya katılmak isteyen 30 müdahale, 30 kontrol olmak üzere yüksek riskli 60 gebe oluşturmuştur. Araştırmada veriler; Hasta Tanılama Formu, Antepartum Semptom Kontrol Listesi ve Antepartum Hastane Stresörleri Ölçeği ile elde edilmiştir. Kontrol grubuna servisteki rutin işlemler dışında herhangi bir girişim uygulanmamıştır. Kesin ve kısmi yatak istirahatındaki müdahale grubundaki gebelere ise yatak istirahati sırasında ortaya çıkan sorunlarla baş etmelerini sağlamak amacıyla kapsamlı hemşirelik bakımı verilmiştir. Tüm gebelere, yatak istirahatinin bitiminde Antepartum Semptom Kontrol Listesi ve Antepartum Hastane Stresörleri Ölçeği uygulanmıştır. Her gebeye yatak istirahatinin başında ve sonunda kilo kontrolü yapılmıştır. Verilerin tanımlanmasında sayı, yüzde, ortalama, ortanca ve standart sapma değerleri kullanılmıştır. Verilere ait riskin değerlendirmesinde Rölatif Risk kullanılmıştır. Verilerin analizinde, kesikli değişkenler için ki kare ve fisher exact testi, sürekli değişkenler için Mann Whitney U testi kullanılmıştır. BULGULAR: Hastanede kesin ve kısmi yatak istirahatindeki müdahale ve kontrol grubu gebelerin demografik ve obstetrik özellikler, yüksek risk durumları, yatak istirahati tipi ve süresi açısından birbirine benzer olduğu saptanmıştır (p>0.05). Hastanede kapsamlı hemşirelik bakımı, eğitim ve danışmanlık sunulan kesin/kısmi yatak istirahatindeki müdahale grubu gebelerde kesin/kısmi yatak istirahatindeki kontrol gruplarına kıyasla fiziksel ve psikolojik şikâyetlerin ve hastane stresörlerinin istatistiksel olarak anlamlı düzeyde daha az görüldüğü belirlenmiştir (p<0.05). SONUÇ: Çalışmamamızda hastanede kesin ve kısmi yatak istirahatindeki yüksek riskli gebelerin fiziksel ve psikolojik şikâyetlerinin ve deneyimledikleri hastane stresörlerinin çoğunun giderilmesinde verilen kapsamlı hemşirelik bakımı, eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin önemli ölçüde etkili olduğu bulunmuştur. Bu gebelere sunulan hemşirelik bakımının yaygınlaştırılması ve gebelikte yatak istirahatiyle ilgili yazılı materyal sağlanması yararlı olacaktır. Ümran Y. Oskay 1 Anahit Coşkun 2 1 İstanbul Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi, 2 Yeditepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi, İstanbul. Anahtar Kelimeler: Yüksek Riskli Gebelik, Yatak İstirahati, Eğitim Danışmanlık, Hemşirelik Bakımı. Key Words: High Risk Pregnancy, Bed Rest, Education, Counseling, Nursing Care. Sorumlu yazar/ Corresponding author: Ümran Y.Oskay İstanbul Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi, İstanbul, Türkiye. umranoskay@yahoo.com SUMMARY AIM: It is well known that bed rest at home or in hospital has many physical and psychosocial effects on pregnant women. This study is type of an intervention study which has been conducted to determine bed rest related physical and psychosocial problems of hospitalized high-risk pregnant women and effectiveness of a comprehensive nursing care plan in solving to those problems. METHOD: The sample group was selected among high-risk pregnant women who were hospitalized in perinatology wards of three hospitals in Istanbul between June 2000 and June The sample consisted of 60 high-risk pregnant women (30 Intervention group, 30 control group) who have completed 20th gestational weeks and have had partial or complete bed rest in hospital for at least 10 day and did not have a systemic disease or fetal abnormality and were willing to participate in the study. Data collection was made by Patient Assessment Form, Antepartum Symptom Checklist and Antepartum Hospital Stressors Inventory. Control group were not implemented any intervention except for routine ward care. Intervention group with complete or partial bed rest were given comprehensive nursing care in order to ensure deal with problems that arise during the bed rest. All participants filled out Antepartum Symptom Checklist and Antepartum Hospital Stressors Inventory in the end of bed rest. And body weight was followed in the beginning and end of the study. Data defining the number, percentage, mean, median and standard deviation values were used. The relative risk used in the evaluation of the risk. Analysis of the data, chi-square and Fisher's exact test for discrete variables, the Mann-Whitney U test was used for continuous variables. RESULTS: The control and Intervention groups were similar in manner of demographic and obstetric characteristics, high-risk status, type and duration of bed rest (p>0.05). It was found that Intervention group which was provided a comprehensive nursing care, education and counseling and were on partial or complete bed rest experienced less physical and psychological problems and hospital stressors (p<0.05)

2 CONCLUSION: In hospitalized high-risk pregnant women with complete or partial bed rest, a comprehensive nursing care, education and counseling services were quite effective in relieving physical and psychological symptoms and stressors. For this population, it will be beneficial to generalize using of comprehensive nursing care and providing of printed material about bed rest in pregnancy. DOI: /pmb GİRİŞ Günümüzde kadın-doğum uzmanları tarafından, genellikle gebelik haftalarında görülen intrauterin gelişme geriliği, plasenta previa, erken doğum tehdidi, erken membran rüptürü, preeklemsi, kronik hipertansiyon, komplikasyonlu çoğul gebelik, serviks yetmezliği vb. gebelik komplikasyonlarında evde ya da hastanede yatak istirahati önerilmektedir. Bu önlemin, uterus perfüzyonunu iyileştirdiği, serviks üzerindeki baskıyı azaltarak bebeğin maturasyonu için uterusta kalma süresini uzattığı, gebeye dinlenme ve iyileşme fırsatı sağladığı düşünülmektedir (1-3). Hastane veya evde yatak istirahatinin, doğacak fetüse yararları dışında gebeyi etkileyen birçok fiziksel ve psikososyal etkileri vardır. Bu etkiler yatak istirahatinin süresi ve derecesi ile yakından ilgilidir (3-5). Yatak istirahatinden tüm sistemler etkilenmekte ve bunun sonucunda, sıvı elektrolit kaybı, kan volümünde azalma, kardiyak out-put ve atım hacminde azalma, kalsiyum kaybı, kemik kitle kaybı, kaslarda atrofi, glikoz intoleransı, pıhtılaşma faktörlerinde artma ve kilo kaybı gibi olumsuz etkiler ortaya çıkmaktadır. Bu etkiler gebede kas güçsüzlüğü, hazımsızlık, özofajial reflü, konstipasyon, baş ağrısı, yorgunluk, nazal konjesyon, görme, işitme değişiklikleri gibi birçok fiziksel yakınmaya neden olmaktadır. Yatak istirahatindeki gebelerde fiziksel şikâyetlerin yanı sıra, psikososyal problemlerin de görüldüğü bildirilmiştir (3-6). Bu problemler, uzun süreli yatak istirahati nedeniyle ortaya çıkan stresörlerden kaynaklanmakta ve hastanede yatan yüksek riskli gebelerde daha fazla görülmektedir (7-10). Yapılan çalışmalar, hastane ortamının yarattığı stresörler nedeniyle gebenin hastanede, ev ortamına kıyasla yatak istirahatinin olumsuz etkilerine çok daha fazla maruz kaldığını göstermektedir (1,3,5,7-11). Profesyonel hemşire, yüksek riskli gebelerin hastanede yatak istirahati sonucu ortaya çıkabilecek fiziksel ve psikososyal sorunlarının giderilmesinde yetkin kişidir. Bu çalışma, hastanede yatan yüksek riskli gebelerin yatak istirahatinden kaynaklanan fiziksel ve psikososyal sorunlarının belirlenmesi ve bunların giderilmesinde kapsamlı hemşirelik bakımının etkinliği belirlemek amacıyla müdahale tipinde bir araştırma olarak yapılmıştır. GEREÇ ve YÖNTEM Araştırma İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Kliniği Perinatoloji Servisleri ve SSK Bakırköy Doğumevi Kadın ve Çocuk Hastalıkları Hastanesi Perinatoloji Servisi nde Haziran 2000-Haziran 2001 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Çalışmanın evrenini adı geçen üç hastanenin perinatoloji servisinde Haziran Haziran 2001 tarihleri arasında yatan tüm gebeler oluşturmuştur. Çalışmanın örneklemini ise aynı tarihlerde adı geçen hastanelerde yatan 20. gebelik haftasını doldurmuş, erken membran rüptürü, erken doğum tehdidi, plasenta previa, servikal yetmezlik, EMR ve intrauterin gelişme geriliği tanılarıyla yatan 30 müdahale, 30 kontrol olmak üzere yüksek riskli 60 gebe oluşturmuştur. Ayrıca gebelerde en az 10 gün süreyle hastanede kesin ya da kısmi yatak istirahatinde bulunma, sistemik hastalığı ve fetüste anomali bulunmama ve çalışmaya katılmayı kabul etme kriterleri de aranmıştır. Çalışmamız için hastanelerin yetkililerinden ve etik kurullardan gerekli izinler yazılı olarak alınmıştır. Çalışmamız müdahale tipinde bir araştırmadır. Çalışmamızda kesin yatak istirahati; en az 2 gün hiç yataktan kalkmadan yapılan istirahat, kısmi yatak istirahati ise, en az 2 gün günün büyük bölümünü yatakta geçirerek yapılan istirahat olarak tanımlanmıştır (1,3,6). Bu çalışmada kontrol grubuna 18 kesin yatak istirahati yapan gebe, 12 kısmi yatak istirahati yapan gebe, müdahale grubuna 19 kesin, 11 kısmi yatak istirahati yapan gebe alınmıştır. Böylece hem kesin hem de kısmi yatak istirahati yapan gebelerin fiziksel ve psikososyal ne kadar sorun yaşadıkları ayrı ayrı görülmüş ve sorunları ayrı ayrı değerlendirilmiştir. Araştırma etiğine uygunluk açısından araştırmanın amacı ve yöntemi açıklanarak tüm gebelerden yazılı ve sözlü izin alınmıştır. Her üç hastanede de önce kontrol grubunu, daha sonra müdahale grubunu oluşturan vakalar seçilmiştir. Araştırma verilerini toplamak amacıyla Hasta Tanılama Formu, Antepartum Semptom Kontrol Listesi ve Antepartum Hastane Stresörleri Ölçeği kullanılmıştır. Hasta Tanılama Formu, hastanede yatak istirahati yapan gebelerin, demografik, jinekolojik ve obstetrik özellikleri hakkında bilgiler içeren, araştırmacı tarafından geliştirilen 26 sorulu bir anket formudur

3 Antepartum Semptom Kontrol Listesi, hastanede yatak istirahati yapan gebelerde ortaya çıkan fiziksel ve psikolojik semptomları belirlemek amacıyla Maloni tarafından 1993 yılında geliştirilmiş ve geçerlik güvenirliği yapılmıştır. Form 46 madde likert tipi hazırlanmıştır. Bu formda yer alan her madde, gebelik veya yatak istirahatine ya da her ikisine bağlı olarak görülen semptomları, yok (0), hafif (1), orta şiddetli (2), şiddetli (3) olarak belirtmiştir (6). Antepartum Semptom Kontrol Listesi araştırıcılar tarafından Türkçeye uyarlanmış ve bu çalışmada 60 kişilik örneklem grubu için Cronbach s Alfa güvenirlik katsayısı 0,94 ile oldukça güvenilir bir araç olarak belirlenmiştir Antepartum Hastane Stresörleri Ölçeği, hastanede yatan yüksek riskli gebelerin deneyimledikleri stresörleri belirlemek amacıyla 1981 yılında White ve Richie tarafından geliştirilmiştir. Ölçek stresör içeren 47 maddeden oluşan likert tipi bir ölçektir. Ölçekte ayrılık, çevresel durum, sağlık durumu, sağlık profesyonelleriyle iletişim, benlik algısı, duygusal durum ve aile durumu ile ilgili yedi alt grup stresör bulunmaktadır. Stresörlerin yarattığı stres, şiddetine göre, stres yok (0), çok az stresli (1), biraz stresli (2), çok stresli (3), çok fazla stresli (4) veya bana uygun değil seçenekleri şeklinde sınıflandırılmıştır. Ölçeğin değerlendirilmesinde her bir alt grubun puanı, grubu oluşturan stresörlerin toplam puanının stresör sayısına bölünmesi ile elde edilmektedir (7). Ölçek için izin alınmış ve Türkçeye araştırıcılar tarafından uyarlanmıştır. Bu çalışmada ölçekte yer alan yedi alt grup için Cronbach s Alfa güvenirlik katsayıları, 0,65 ile 0,83 aralığında kabul edilebilir düzeyde bulunmuştur. Çalışmada verilerin toplanmasına, Kesin ve kısmi yatak istirahati yapan kontrol grubu gebeler ile başlanmıştır. İlk karşılaşmada, yüz yüze görüşme yoluyla Hasta Tanılama Formu doldurulmuş ve yatak istirahati sırasındaki kilo değişimlerini belirlemek amacıyla kilo kontrolü yapılmıştır. Bu gebelere servisteki rutin işlemler dışında herhangi bir girişim uygulanmamıştır. Kesin ve kısmi yatak istirahati yapan müdahale grubuna ise ilk karşılaşmada, hastane ortamı tanıtılmış, günlük rutinler, tedavi ve bakımından sorumlu sağlık personeliyle ilgili bilgiler verilmiş, yine karşılıklı görüşme yoluyla Hasta Tanılama Formu doldurulmuş ve kilo kontrolü yapılmıştır. Perinatoloji servisindeki rutin işlemler dışında bu gebeler hastanede yattıkları süre boyunca haftada üç gün ziyaret edilmiş, her biri 75 dakika süren ilk 3 ziyaret sırasında antenatal eğitim (Gebelik, doğuma hazırlık, doğum sonu dönem, prematüre bebek bakımı) verilmiş ve eğitimle ilgili kitapçıklar sağlanmıştır. Ayrıca hastanede yatak istirahati nedeniyle antepartum ve postpartum dönemde ortaya çıkan sorunlar ve bu sorunlarla baş etme yollarıyla ilgili araştırmacı tarafından geliştirilen Yatak İstirahati Yapan Gebelere Rehber kitapçığı hazırlanarak verilmiş, bilgi, destek ve danışmanlık sağlanmıştır. Yatak istirahati sırasında yatakta yapabileceği egzersizler öğretilmiştir. İlk 3 ziyaret sonrasında gebenin durumuna göre haftada 2-3 kez ziyaret edilmiş, gereksinimleri saptanarak bakım ve danışmanlık verilmiştir. Ziyaretler sırasında, aile ile işbirliği yapılarak, gebeye destek ve gebe hastanedeyken evdeki yeni düzenlemeler konusunda öneriler verilmiş, sıkıntıları paylaşılarak giderilmeye çalışılmıştır. Tüm gebelere, yatak istirahatinin bitiminde Antepartum Semptom Kontrol Listesi ve Antepartum Hastane Stresörleri Ölçeği uygulanmış ve yatak istirahati sırasında kaybedilen kas ve sıvı kaybını değerlendirmek için tekrar kilo kontrolü yapılmıştır. Elde edilen veriler SPSS programı kullanılarak değerlendirilmiştir. Kesin yatak istirahati yapan müdahale ve kontrol grubundan elde edilen veriler ve kısmi yatak istirahati yapan müdahale ve kontrol grubundan elde edilen veriler ayrı ayrı karşılaştırılmıştır. Verilerin tanımlanmasında sayı, yüzde, ortalama, ortanca ve standart sapma değerleri kullanılmıştır. Verilere ait riskin değerlendirmesinde Rölatif Risk kullanılmıştır. Verilerin analizinde, kesikli değişkenler için ki kare ve fisher exact testi, sürekli değişkenler için Mann Whitney U testi kullanılmıştır. BULGULAR Çalışma kapsamına alınan gebelerin çoğunluğu, yaşları arasında dağılım göstermiş ve kontrol grubu gebelerin yaş ortalaması 29,57±5,11, müdahale grubu gebelerin ise 28,03±4,61 olarak bulunmuştur. Araştırmada kontrol ve müdahale grubu gebeler tanıtıcı ve demografik özellikleri açısından birbirine benzer bulunmuştur (p>0.05). Çalışmamızda kontrol ve müdahale grubundaki gebelerin obstetrik özellikleri incelendiğinde; gebelerin hastaneye erken membran rüptürü (%30) ve erken doğum tehdidi (%28,3) nedeniyle yattıkları, kontrol grubundaki gebelerin gebelik haftalarının ortalamasının 29,87±2,94, müdahale grubunun ise 30,53±2,78 olduğu belirlenmiştir. Gruplar, obstetrik özellikleri bakımından birbirine benzer bulunmuştur (p>0.05)

4 Tablo 1: Gebelerin yatak istirahati tipine göre dağılımı. İstirahat Tipi Kontrol n=30 Müdahale n=30 Toplam n=60 n % n % n % Kesin Yatak İstirahati 18 60, , ,7 2 =0.07 sd=1 Kısmi Yatak İstirahati 12 40, , ,3 p=0.79 Araştırma kapsamındaki gebelerin %61,7 sinin kesin yatak istirahati, %38,3 ünün kısmi yatak istirahati yaptıkları belirlenmiş istatistiksel olarak gruplar arasında kesin ve kısmi yatak istirahati bakımından fark önemsiz bulunmuştur (p>0.05) (Tablo 1). Kontrol grubundaki gebelerin kesin yatak istirahati gün sayısı ortanca değeri 17,5±12,63 gün, müdahale grubundakilerin ise 15±17,29 gün olarak bulgulanmış ve her iki grup açısından istatistiksel olarak fark önemsiz bulunmuştur (p>0.05). Kontrol grubu için kısmi yatak istirahati yapma süresi ortanca değeri 20±7,94 gün, müdahale grubu için 17±8,11 gün bulunmuş ve her iki grup açısından istatistiksel olarak fark önemsiz bulunmuştur (p>0.05). Kesin yatak istirahatindeki kontrol grubu gebelerin çoğunda hazımsızlık, reflü, kabızlık, iştah azalması, kalçalarda ağrı, sırt ağrısı, bacaklarda ağrı, dış kulakta ağrı, ciltte kuruma, dudaklarda kuruma, ciltte hassasiyet, topuklarda sızlama, baldırda ağrı, bacaklarda kramp, baş ağrısı, uyku problemleri, yorgunluk, burun tıkanıklığı gibi fiziksel şikâyetlerin, dikkatini bir yere toplamada güçlük, mizaç değişiklikleri, gerginlik-sinirlilik, can sıkıntısı ve daha duygusal olma gibi psikolojik şikâyetlerin orta/şiddetli düzeyde rahatsızlık verdiği saptanmıştır (Tablo 2). Kesin yatak istirahatindeki müdahale grubu gebelerde fiziksel şikâyetlerden hazımsızlık, reflü, kabızlık, sırt ağrısı, bacaklarda ve baldırda ağrı ve bacaklarda kramp, topuklarda sızlama, burun tıkanıklığı, yorgunluk, psikolojik şikâyetlerden; dikkatini bir yere toplamada güçlük, mizaç değişikliği, kâbus görme kontrol grubuna kıyasla; daha az görülmüştür. Kesin yatak istirahatindeki tüm olgularda iştah azalması ve baş ağrısı şikâyetlerinin giderilmesinde ise önerilen girişimler yeterli olmamıştır (Tablo 2). Kesin yatak istirahatindeki gebelerin hastaneye kabulde ve yatak istirahatinin bitimindeki kilo ölçümleri arasındaki farkın ortanca değeri -1±2,44 kg olarak bulunmuştur. Kontrol grubundaki gebeler yatak istirahatinde kaldıkları süre boyunca ortalama 1±2,44 kg kaybetmişlerdir. Müdahale grubu için bu değer, 0±1,55 kg olarak saptanmıştır. Bu sonuç bu grubun yatak istirahati boyunca hiç kilo almadıklarını göstermektedir. İki grup arasında kilo farklarıyla ilgili ilişki önemsiz bulunmuştur (p>0.05). Çalışmamızda kısmi yatak istirahatindeki kontrol grubu gebelerin çoğunluğunda sırt ağrısı, dudaklarda kuruma, baş ağrısı, uyku problemleri, yorgunluk, burun tıkanıklığı gibi fiziksel şikayetlerin konsantrasyon bozukluğu, mizaç değişikliği, gerginlik-sinirlilik, can sıkıntısı ve daha duygusal olma gibi psikolojik şikayetlerin orta/şiddetli düzeyde görüldüğü saptanmıştır (Tablo 3). Kısmı yatak istirahatindeki kontrol grubundaki gebelerde müdahale grubu gebelere kıyasla; fiziksel şikâyetlerden dudaklarda kuruma ve burun tıkanıklığı, tuvalete gitmek için uyanma, yorgunluk, psikolojik şikâyetlerden mizaç değişikliği, gerginlik sinirlilik ve can sıkıntısı daha fazla orta/şiddetli düzeyde şikâyete yol açmış ve bu şikâyetlerin müdahale grubu lehine istatistiksel olarak anlamlı düzeyde azaldığı saptanmıştır ( p< 0.05) (Tablo 3). Çalışmamızda ayrılık, çevre, sağlık durumu, sağlık profesyonelleriyle iletişim, kendilik imajı, duygusal durum, aile durumu alt gruplarından oluşan hastane stresörlerinin, hastanede kesin yatak istirahatindeki müdahale grubu gebelerde kontrol grubuna kıyasla daha az yaşandığı saptanmıştır (p<0.05) (Tablo 4). Çalışmada kısmi yatak istirahatindeki müdahale grubu gebelerde, kontrol grubuna kıyasla ayrılık, çevre, sağlık durumu, sağlık profesyonelleriyle iletişim, kendilik imajı, duygusal durum alt gruplarını oluşturan hastane stresörlerinin, daha az yaşandığı saptanmıştır (p<0.05). Aile Durumu alt grubunu oluşturan stresörler ise her iki grupta da benzer düzeyde daha az deneyimlenmiştir (Tablo 5)

5 FİZİKSEL SEMPTOMLAR TAF Preventive Medicine Bulletin, 2012: 11(2) Tablo 2: Müdahale ve kontrol grubu kesin yatak istirahatindeki gebelerde görülen orta/şiddetli düzeylerde yaşanan fiziksel ve psikolojik şikayetlerin dağılımı. Fiziksel Ve Psikolojik Şikayetler Kontrol (n=18) Orta/Şiddetl i Müdahale (n=19) Orta/Şiddet li Toplam n=37 n % n % n % %95 CI Orta/Şiddet 2 * RR** li Alt Üst Hazımsızlık 11 61,1 4 21, ,5 Reflü 17 94,4 4 21, ,8 İştahta azalma 12 66,7 9 47, ,8 Kalçalarda ağrı 15 83,3 5 26, ,1 Sırt ağrısı 15 83,3 2 10, ,9 2 =6.15, p= =20.29, 2 =1.40, p= =12.09, p= =19.72, Bacaklarda ağrı 15 83,3 3 15, ,6 2 =16.88, Dış ağrı kulakta 10 55,6 4 21, ,8 2 =4.68, p= Ciltte kuruma 12 66,7 4 21, ,2 Dudaklarda kuruma 17 94,4 4 21, ,8 2 =7.84, 2 =20.29, Ciltte hassasiyet 12 66,7 2 10, ,8 2 =12.39, Topuklarda sızlama 14 77,8 3 15, ,9 2 =14.30, Baldırda ağrı 16 88,9 4 21, ,1 Bacaklarda kramp 12 66,7 3 15, ,5 Baş ağrısı 14 77, , ,9 Uykuya Dalmada güçlük Tuvalete gitmek uyanma için 12 66,7 5 26, , , Gece uyanma 10 55,6 3 15, ,1 2 =17.13, 2 =9.93, p= =2.57, p= =6.06, p= =6.21, p= =6.41, p=

6 FİZİKSEL SEMPTOMLAR PSİKOLOJİK SEMPTOMLAR TAF Preventive Medicine Bulletin, 2012: 11(2) Tablo 2: Müdahale ve kontrol grubu kesin yatak istirahatindeki gebelerde görülen orta/şiddetli düzeylerde yaşanan fiziksel ve psikolojik şikâyetlerin dağılımı (Devam). Fiziksel Ve Psikolojik Şikayetler Uyandıktan sonra tekrar uyamama Dinlenmemiş uyanma Gün İçinde İstek dışı uyuklama Kontrol (n=18) Orta/Şiddetl i Müdahale (n=19) Orta/Şiddet li Toplam n=37 n % n % n % 10 55,6 5 26, , ,4 7 36, , , ,8 Yorgunluk 17 94,4 8 42, ,6 Kabızlık 13 72,2 5 26, ,6 Burun tıkanıklığı Dikkatini bir yere toplamada güçlük Mizaç değişikliği Gerginliksinirlilik 14 77,8 6 31, , ,9 9 47, , ,4 8 42, , , , ,3 Can sıkıntısı 17 94, , ,0 Daha duygusal olma 13 72,2 7 36, ,1 %95 CI Orta/Şiddet 2 * RR** li Alt Üst 2 =3.27, p= y=13.45, 2 =23.77, 2 =11.56, p= =7.80, 2 =7.94, 2 =7.27, p= =11.56, p= =2.86, p= y=6.21, p= =4.66, p= *sd=1, ** RR kontrol ve müdahale grubunun orta/şiddetli semptom grubu için hesaplanmıştır, ***Tabloda kontrol ve müdahale grubunun orta/şiddetli semptomları yer almıştır. Tablo 3: Müdahale ve kontrol Grubu Kısmi Yatak İstirahatindeki Gebelerde Orta/Şiddetli Düzeyde Görülen Fiziksel Ve Psikolojik Şikayetlerin Dağılımı. Semptomlar Kontrol (n=12) Orta/Şiddetl i Müdahale (n=11) Orta/Şiddetl i Toplam n=23 Orta/Şiddetl i 2 RR %95 CI n % n % n % Alt Üst Sırt ağrısı* 8 66,7 3 27, ,8 Dudaklarda kuruma* 11 91,7 2 18, ,5 Baş ağrısı* 8 66,7 3 27, ,8 2 =3.57 p= y=9.78 p= =3.57 p=

7 x SD Median Min Max x SD Median Min Max Mann- Whitney U PSİKOLOJİK SEMPTOMLAR TAF Preventive Medicine Bulletin, 2012: 11(2) Tablo 3: Müdahale ve kontrol grubu kısmi yatak istirahatindeki gebelerde orta/şiddetli düzeyde görülen fiziksel ve psikolojik şikâyetlerin dağılımı (Devam). Semptomlar Uykuya Dalmada güçlük* Tuvalete gitmek için uyanma* Uyandıktan sonra tekrar uyamama* Dinlenmemiş uyanma* Gün İçinde İstek dışında Uyuklama* Yorgunluk* 12 Kontrol (n=12) Orta/Şiddet li Müdahale (n=11) Orta/Şiddet li Toplam n=23 Orta/Şiddet li 2 RR %95 CI n % n % n % Alt Üst 7 58,3 3 27, , ,3 3 27, , ,2 8 34, , ,9 7 58,3 4 36, ,8 100, , ,9 Burun tıkanıklığı* 11 91,7 2 18, ,5 Dikkatini bir yere toplamada güçlük* Mizaç değişikliği* 12 Gerginlik- sinirlilik* 12 Can sıkıntısı* 12 Daha duygusal olma* 10 83,3 4 36, ,9 100, 0 100, 0 100, , ,9 4 36, ,6 5 45, ,9 8 66,7 4 36, ,2 2 y=1.16 p= y=5.86 p= y=1.35 p= y=1.04 p= y=1.11 p=0.29 Fisher 2 y=9.80 p= y=3.53 p=0.06 Fisher 2 y=8.18 p=0.004 Fisher 2 =2.11 p= *sd=1, ** RR kontrol ve müdahale grubunun orta/şiddetli semptom grubu için hesaplanmıştır, ***Tabloda kontrol ve müdahale grubunun orta/şiddetli semptoml arı yer almıştır. Tablo 4: Müdahale ve kontrol grubunda kesin yatak istirahatinde olan gebelerin antepartum hastane stresörleri açısından karşılaştırılması. Antepartum Hastane Stresörleri Ölçeği Alt Grupları Kontrol (n=18*) Müdahale( n=19*) Ayrılık 3,55 0,43 3, ,33 0,62 2, ,00-4,60 <0.001 Çevre 3,30 0,38 3,35 2,33 3,78 1,93 0,55 1,66 1,33 3,25 14,00-4,78 <0.001 Sağlık Durumu 3,36 0,44 3,46 2,25 4,00 2,26 0,50 2,25 1,38 3,25 19,00-4,62 <0.001 Sağlık Profesyonelleri ile 3,01 0,54 3,22 1,57 3,86 1,46 0,57 1,50 0,50 2,50 10,50-4,89 <0.001 İletişim Kendilik imajı 3,02 0,67 3,08 1,71 4,00 1,44 0,46 1,28 0,71 2,43 10,50-4,89 <0.001 Duygusal Durum 3,37 0,48 3,40 2,40 4,00 1,64 0,63 1,40 0,80 3,00 9,50-4,93 <0.001 Aile Durumu 2,21 1,12 2, ,09 1,14 1, ,50-2, Ölçekte yer alan maddeler, Bana uygun değil seçeneği dışında cevap veren kişi sayısı üzerinden değerlendirilmiştir. Z p 169

8 x SD Median Min Max x SD Median Min Max Mann- Whitney U TAF Preventive Medicine Bulletin, 2012: 11(2) Tablo 5: Müdahale ve kontrol grubunda kısmi yatak istirahatinde olan gebelerin antepartum hastane stresörleri açısından karşılaştırılması. Antepartum Hastane Stresörleri Ölçeği Alt Grupları Kontrol (n=12*) Müdahale (n=11*) z p Ayrılık 3,62 0,35 3, ,46 0,72 2, ,50-3, Çevre 2,96 0,62 3,05 1,89 3,89 2,20 0,57 2,25 2,33 3,11 25,00-2, Sağlık Durumu 3,24 0,53 3,40 2,29 4,00 2,20 0,44 2,25 2,25 3,00 9,00-3,52 <0.001 Sağlık Profesyonelleri ile 3,07 0,69 3,33 2,00 4,00 1,64 0,77 1,66 1,57 3,33 11,50-3, İletişim Kendilik İmajı 2,73 1,00 3,00 0,86 4,00 1,33 0,52 1,28 1,71 2,14 18,00-2, Duygusal Durum 3,46 0,61 3,60 2,20 4,00 1,89 0,87 2,00 2,40 3,40 9,00-3,53 <0.001 Aile Durumu 1,69 1,20 1, ,06 0,94 1, ,50-1, * Ölçekte yer alan maddeler, Bana uygun değil seçeneği dışında cevap veren kişi sayısı üzerinden değerlendirilmiştir. TARTIŞMA Literatürde yatak istirahatinin olumsuz etkilerinin aktivite kısıtlamasıyla yakından ilgili olduğu ve kesin yatak istirahatindeki gebelerde bu şikâyetlerin daha fazla ortaya çıktığı bildirilmiştir. (2,3,5,6,9,11). Çalışmamızda kesin yatak istirahatindeki herhangi bir bakım girişimi planlanmayan kontrol grubu gebelerin çoğunda birçok fiziksel ve psikolojik şikâyetin orta/şiddetli düzeyde rahatsızlık verdiği saptanmıştır (Tablo 2). Yatak istirahatindeki gebelerle ilgili çalışma sonuçları da bu şikayetlerin oldukça fazla oranda görüldüğü belirtilmiştir (2,3,4,6). Bu sonuçlar bulgularımızla paralellik göstermektedir. Kesin yatak istirahatindeki müdahale grubu gebelerde kontrol grubuna kıyasla fiziksel semptomlardan çoğunun daha az orta/şiddetli düzeyde görüldüğü saptanmıştır (Tablo 2). İştah azalması ve baş ağrısı, kesin yatak istirahatindeki kontrol ve müdahale grubunda birbirine benzer olarak çok sayıda gebede orta/şiddetli düzeyde şikâyete neden olmuştur. Maloni ve arkadaşları nın çalışmasında da iştah azalması ve baş ağrısının en çok şikayete yol açan semptomlar olduğu bildirilmiştir (6). Araştırıcının literatürde ifade ettiği ve müdahale grubuna uyguladığımız önerileri, bu iki şikâyeti gidermede yeterli olamamıştır. Kesin yatak istirahatindeki gebelerin hastaneye kabulde ve yatak istirahatinin bitiminde yapılan kilo ölçümlerine göre müdahale ve kontrol grupları arasındaki farklar karşılaştırıldığında kontrol grubundaki gebelerin yatak istirahati süresince kilo kaybettikleri (medyan=1) müdahale grubundaki gebelerin ise kilolarının yatak istirahati boyunca hiç değişmediği (medyan=0) saptanmıştır. Kesin yatak istirahati yapan gebelerle ilgili iki çalışmada gebelerin yatak istirahati boyunca hiç kilo almadıkları, hatta kilo kaybettikleri bildirilmiştir (6,12). Sonuçlarımız bu iki araştırmanın sonucuyla paraleldir. Kesin yatak istirahati yapan gebelerin araştırıcının beslenme konusunda verdiği bilgi, öneri ve girişimlere rağmen hiç kilo almamaları, kesin yatak istirahatindeki gebelerde ortaya çıkan kilo kaybı sorununun bu uygulamalarla giderilemediğini göstermektedir. Çalışmamızda kısmi yatak istirahatindeki kontrol grubu gebelerde sırt ağrısı, dudaklarda kuruma, baş ağrısı, uyku problemleri, yorgunluk, burun tıkanıklığı, konsantrasyon bozukluğu gerginliksinirlilik, can sıkıntısı ve daha duygusal olma gibi şikayetler dışında diğer şikayetlerin bu gebeleri daha az etkilediği ancak psikolojik şikayetlerin yoğun olarak yaşandığı saptanmıştır (Tablo 3). Yapılan çalışmalarda kısmi yatak istirahatindeki gebelerin kesin istirahattakilere oranla yatak istirahati boyunca daha az sayıda fiziksel ve psikolojik şikayet bildirdikleri saptanmıştır (3,6,13). Çalışmamızda kısmi yatak istirahatindeki kontrol grubu gebelerde psikolojik şikayetlerin yoğun yaşanması, sorunun hastane ortamından kaynaklandığı görüşünü güçlendirmektedir. Nitekim Heaman, yatak istirahatini evde ve hastanede yapan preeklemsili gebeleri kıyasladığı çalışmasında, hastanede yatak 170

9 istirahatindeki gebelerde psikolojik semptomların daha fazla sayıda ve yüksek düzeyde görüldüğünü saptamıştır (14). Sonuçlarımız, bu çalışmanın sonuçlarıyla benzerdir. Kısmi yatak istirahatindeki müdahale grubu gebelerde kontrol grubundakilere kıyasla dudaklarda kuruma ve burun tıkanıklığı, tuvalete gitmek için uyanma, yorgunluk, mizaç değişikliği, gerginliksinirlilik, can sıkıntısı daha az düzeyde şikâyete yol açmış ve bu şikâyetlerin müdahale grubu lehine anlamlı düzeyde azaldığı saptanmıştır (Tablo 3). Hastanede yatak istrahatindeki gebelerde fiziksel şikâyetlerin yanı sıra psikososyal problemler de görülmektedir. Bu sorunlar, genellikle uzun süreli hospitalizasyonun etkileriyle ortaya çıkan stresörlerden kaynaklanmakta ve aktivite kısıtlamasıyla artmaktadır. Hastanede yatak istirahati yapan gebelerde, yaşamları üzerinde kontrol kaybı, başkalarına bağımlı olma, fetüsün durumundan kaynaklanan endişeler ve bu konuda yeterli bilgi alamama, beklemenin getirdiği bıkkınlık, hastanenin konforsuz ortamı, mahremiyetin olmaması ve yalnızlık duygusu en çok tanımlanan stresörlerdir (10,15,16). Gebelerin ev ve aileden uzak kalma, eşlerinin ev ve çocuk bakımını üstlenme zorunluluğu karşısındaki çaresizliği ve aile yaşamındaki değişiklikler nedeniyle de aşırı stres yaşadıkları bildirilmiştir (4,6,8,10,11). Çalışmamızda verilen bakımın stresörlerin giderilmesindeki etkinliğini belirlemek amacıyla müdahale ve kontrol grubunu oluşturan tüm gebelere yatak istirahatinin bitiminde, Antepartum Hastane Stresörleri Ölçeği uygulanmış ve bu stresörlerin oluşturduğu alt gruplar açısından kesin ve kısmi yatak istirahatinde bulunan müdahale ve kontrol grubu gebeler ayrı ayrı karşılaştırılmıştır. Çalışmamızda ayrılık, çevre, sağlık durumu, sağlık profesyonelleriyle iletişim, kendilik imajı, duygusal durum, aile durumu alt gruplarından oluşan hastane stresörlerinin, hastanede kesin yatak istirahatindeki müdahale grubu gebelerde kontrol grubuna kıyasla daha az yaşandığı saptanmıştır (p<0.05) (Tablo 4). Çalışmada kısmi yatak istirahatindeki müdahale grubu gebelerde, kontrol grubuna kıyasla ayrılık, çevre, sağlık durumu, sağlık profesyonelleriyle iletişim, kendilik imajı, duygusal durum alt gruplarını oluşturan hastane stresörlerinin, daha az yaşandığı saptanmıştır. Aile durumu alt grubunu oluşturan stresörler ise her iki grupta da benzer düzeyde daha az deneyimlenmiştir (p<0.05) (Tablo 5). Literatürde aile ve arkadaş ziyaretlerinin desteklenmesi, aile bütünlüğünün sürdürülmesi için fırsatlar yaratılması, çevre düzenlemesi, sağlık ekibiyle iletişimleriyle ilgili verilen danışmanlık, meşguliyet sağlama, eğitim ve danışmanlık gereksinimlerini karşılama gibi girişimlerin hastanede yatak istirahatinde deneyimlenen stresörlerin giderilmesinde etkili olduğu bildirilmiştir (3,14,17,18). Müdahale grubuna verilen kapsamlı hemşirelik bakımında bu girişimlerin planlanıp uygulanmasının stresörlerin giderilmesinde etkili olduğu düşüncesindeyiz. SONUÇ ve ÖNERİLER Çalışmamızın sonucunda, hastanede kesin ve kısmi yatak istirahatindeki yüksek riskli gebelerin fiziksel ve psikolojik şikâyetlerinin ve deneyimledikleri hastane stresörlerinin azaltılmasında ve giderilmesinde sunulan kapsamlı hemşirelik bakımı, eğitim ve danışmanlık birçok sorunu gidermede etkili olmuştur. Bu amaçla sunulan hemşirelik bakımının yaygınlaştırılması ve konula ilgili yazılı materyal sağlanması yararlı olacaktır. Son yıllarda gebelikte yatak istirahatinin etkinliği tartışmalı bir konudur. Bu nedenle yatak istirahati klinik rutin uygulama olarak önerilmemelidir. KAYNAKLAR 1. Maloni, JA, Kasper CE. Physical and psychosocial effects of antepartum hospital bedrest: A Review of literature. Image-The Journal of Nursing Scholarship. 1991; 23: Maloni JA, Margevicius SP, Damato EG. Multiple gestation: side effects of antepartum bed rest. Biol Res Nurs. 2006; 8(2): Maloni, JA. Antepartum bedrest: Case Studies Research: Nursing Care. AWHONN. 1998; 10: Maloni JA. Antepartum bed rest for pregnancy complications: efficacy and safety for preventing preterm birth. Biol Res Nurs. 2010; 12(2): Sciscione AC. Maternal activity restriction and the prevention of preterm birth. Am J Obstet Gynecol. 2010; 202(3): Aloni JA, Change B, Zhang C, Cohen AW, Betts D, Gange ST. Physical and psychosocial side effects of antepartum hospital bed rest. Nursing Research. 1993; 42(4):

10 7. White M, Ritchie, J. Psychological stressor in antepartum hospitalization: Report from pregnant women. Maternal-Child Nursing Journal. 1984; 13(1): Heaman M. Perceptions of bed rest by women with high risk pregnancies: A comparison between home and hospital care. Birth. 1998; 25(4): Maloni JA. Bed rest and high risk pregnancy: Differentiating The Effect of Diagnosis, Setting and Treatment. Nurs Clin of North America. 1996; 31(2): Pamuk S, Arslan H. Hastanede yatan riskli gebelerde hastane stresörlerinin ve bakım gereksinimlerinin belirlenmesi. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi. 2009; 2(2): Bigelow C, Stone J. Bed rest in pregnancy. Mt Sinai J Med. 2011; 78(2): Maloni JA, Alexander G R, Schluchter M D, Shah DM, Park S. Antepartum bed rest: maternal weight change and infant birth weight. Biol Res Nurs. 2004; 5(3): Korkmaz N, Arslan H. Kısmi yatak istirahati ile hastanede yatan yüksek riskli gebelerin yaşadığı fiziksel ve psikolojik sorunlar. Perinatoloji Dergisi. 2005; 13(2): Heaman, M. Stressful life events, social support and mood disturbance in hospitalized and nonhospitalized women with pregnancy induced hypertension. The Canadian Journal of Nursing Research. 1992; 24(1): Soypak F. Hastaneye yatırılan yüksek riskli gebelerin sağlık bakım gereksinimlerinin saptanması ve karşılanma durumunun belirlenmesi. Hemşirelik Programı Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü İstanbul Maloni JA, Kutil RM. Antepartum support group for women hospitalized on bedrest. MCN, The American Journal of Maternal Child Nursing. 2000; 25(4): Sprague AE. The evolution of bed rest as a clinical intervention. JOGNN. 2004; 33(5): Mc Cann MA. Days in Waiting: A Guide to surviving Pregnancy Bedrest. 2th edition. Minnesota. Ruyter-Nelson Publications İnc, 2003, p