ÖĞRENME STİLLERİNE DAYALI ÖĞRETİM

Transkript

1 ÖĞRENME STİLLERİNE DAYALI ÖĞRETİM Enver TATAR Atatürk Üniversitesi, Ağrı Eğitim Fakültesi İlköğretim Bölümü Sınıf Öğretmenliği A.B.D Ağrı / TÜRKİYE entatar@gmail.com Erdal TATAR Atatürk Üniversitesi, K.K. Eğitim Fakültesi Kimya Eğitimi A.B.D Erzurum / TÜRKİYE etatar@atauni.edu.tr ÖZET Bu çalışmada, öğrenme stili kavramı hakkında literatürde geçen tanımlamalar ve öğrenme stillerinin dikkate alındığı öğretim yöntemlerinin sağlayacağı faydalar üzerinde durulmuştur. Bununla beraber öğrenme stilleri hakkında öğretmenler ve özellikle öğretim yöntemleri üzerine çalışan araştırmacılar için bazı öneriler sunulmuştur. Anahtar kelimeler: öğrenme, öğrenme stili, öğretim yöntemleri TEACHING BASED ON LEARNING STYLES ABSTRACT In this study, it was focused on descriptions of learning style concept in literature and benefits of teaching methods based on learning styles. In addition to this, some suggestions were given for teachers and especially researchers training on teaching methods. Key words: learning, learning style, teaching methods Giriş Öğrenme, insanoğlunun en önemli yeteneklerinden biridir. İnsan yaşamının ayrılmaz unsurlarındandır. Doğumla başlayan ve hayat boyu devam eden bir sürecin en önemli parçası olan öğrenme, kişiden kişiye farklılıklar göstermektedir. Bulunduğumuz yüzyılda eğitim araştırmalarında kabul gören en temel yaklaşım oluşturmacı yaklaşımdır. Oluşturmacı yaklaşım, bilginin kişinin dışında ve aktarılabilecek bir gerçekler bütünü olmadığı, kişi tarafından içselleştirilerek oluşturulduğu ilkesine dayanır (Kılıç 2001). Yani öğrenme, bireyin karşılaştığı bilgiyi kendi zihninde yapılandırmasıyla gerçekleşir. Dolayısıyla, öğrenme hedeflerine ulaşabilmede bireyin kişisel özellikleri ön plana çıkmaktadır. Öğrenmede bireylerin zihinsel faaliyetleri önemli olduğundan öğretim sürecinde her bir bireyin bilgiyi nasıl algılayıp nasıl işlediğinin de bilinmesi gerekir. Bu da bireysel farklılıkların göz ardı edilmemesi gerektiği gerçeğini ortaya koyar. 126

2 Öğrenme Stillerine Dayalı Öğretim Bireysel farklılıklar bir taraftan eğitimcilerin mesleki çalışmalarını motive ederken; diğer taraftan uygulamada gözden kaçan bir kavramdır. Bu yüzden yüzyıllardır eğitimcilerin ilgisini çekmiş, bu konuda araştırmalar ve açıklamalar yapılma ihtiyacı duyulmuştur. Öğrenme stili, bireysel farklılığı ifade eden en önemli kavramlardan biridir (Ekici 2002a). Bu çalışmada, öğrenme stili kavramı hakkında literatürde geçen tanımlamalar ve öğrenme stillerinin dikkate alındığı öğretim yöntemlerinin eğitim hedeflerine ulaşmada sağlayacağı faydalar üzerinde durulmuştur. Bununla beraber öğrenme stilleri hakkında öğretmenler ve eğitim araştırmacıları için faydalı olacağı düşünülen, uygulamaya yönelik bazı önerilerde bulunulmuştur. Öğrenme Stili Keefe, öğrenme stili araştırmalarının ilk olarak 1892 de ortaya çıktığını ve araştırmaların çoğunluğunun 1940 dan sonra görüldüğünü belirtmektedir (Lemire 1996). Öğrenme stilinin farklı araştırmacılar tarafından yapılmış değişik tanımları bulunmaktadır. Öğrenme stilleri konusunda uzun çalışmalar yapan Rita Dunn, öğrenme stillerini şu şekilde tanımlamaktadır: Öğrenme stilleri her bir öğrencinin yeni ve zor bilgiyi öğrenmeye hazırlanırken, öğrenirken ve hatırlarken farklı ve kendilerine özgü yollar kullanmasıdır (Boydak 2005). Hem Yaakub (1999) hem de Hein ve Budny (1999) öğrenme stilini, bireyin öğrenme ortamını nasıl algıladığının, bu ortam ile nasıl etkileşimde bulunduğunun ve bu ortama nasıl tepki gösterdiğinin sabit göstergeleri olan bilişsel, duyuşsal ve fizyolojik özellikler olarak tarif etmektedirler. Davis (1993), öğrenme stilini en genel anlamda, bireylerin bilgiyi toplama, düzenleme, düşünme ve yorumlama yöntemlerindeki tercihi (Bilgin ve Durmuş 2003); McCarthy (1987) ise, bireylerin bilgiyi algılama ve işleme yeteneklerini kullanmadaki tercihi olarak tanımlamaktadır. Doğanay ve Karip (2006) de öğrenme stilini, öğrencilerin öğrenirken, problem çözerken ve bilgiyi işlerken sahip oldukları farklı yaklaşımlar olarak tarif etmişlerdir. Bir öğrencinin öğrenme stili, aşağıdaki beş soruya verilen cevaplarla tanımlanabilir (Felder and Silverman 1988; Felder and Henriques 1995): a. Öğrenciler, hangi tür bilgiyi algılamayı tercih ederler? : Duyusal (harici) sezgisel (dahili) b. Öğrenciler, hangi duyusal kanal aracılığı ile bilgiyi etkili bir şekilde içselleştirirler? : Görsel işitsel (diğer duyusal kanallar dokunma, koklama, tatma çoğu eğitim çevresinde görme ve işitmeye nazaran önemsizlerdir) c. Öğrenciler, bilginin hangi düzende verilmesi ile daha rahat kavrarlar? : Tümevarım tümdengelim d. Öğrenciler bilgiyi nasıl işlemeyi tercih ederler? : Aktif yansıtıcı e. Öğrenciler kavramalarını nasıl gerçekleştiriyorlar? : Analitik bütünsel (global) Öğrenme stillerinin doğası ve belirleme yöntemleri konusunda çok farklı yaklaşımlar söz konusudur. Bunun temel nedeni, bir bireyin öğrenme stilinin bilişsel, duyuşsal ve fizyolojik olmak üzere üç farklı boyutunun olması ve kuramcıların bunlardan birisi üzerinde odaklaşmasıdır (Ekici 2002a). Literatürde, farklı öğrenme stili yaklaşımlarının sonucu olarak ortaya çıkan ve bireylerin öğrenme stillerini be Number 20,

3 Enver Tatar, Erdal Tatar lirlemede kullanılabilecek değişik envanterlere rastlanmaktadır (Aşkar ve Akkoyunlu 1993; Ekici 2002a; Duyar 1996). Yüzlerce öğrenme stili yaklaşımı veya modeli vardır ve bunlar aşağıda verilen beş kategorinin bir veya birkaçına girmektedir (Given 1996): a. Kişilik ve duyuşsal özelliklerle ilgili modeller b. Psikolojik, bilişsel ve bilgi işleme modelleri c. Sosyal modeller d. Fiziksel modeller e. Çevresel ve öğretimsel modeller. Öğrenme Stillerine Dayalı Öğretimin Faydaları Kan grubunu bilmenin yaşam için önemi açıktır. Kan grubu kadar önemli olan öğrenme stilini de bilmek yaşamı oldukça kolaylaştıracaktır. Öğrenme stili, kan grubu gibi doğuştan var olan ve bireyin hayatını derinden etkileyen karakteristik özelliğidir (Boydak 2005). Çağımızın bilgi çağı olması ve öğrenmede kazanılması gereken bilgi, beceri, tutum ve davranışların gün geçtikçe artması, bireyin etkin öğrenmeyi bilmesini zorunlu kılmaktadır. Çağdaş başarı ancak etkin öğrenme ile elde edilebilir. Etkin öğrenme ise, bireyin sahip olduğu öğrenme stili/ stilleri doğrultusunda hazırlanmış eğitim programlarının uygulanmasıyla sağlanabilir (Kaya ve Akçin 2002). Herhangi bir sınıf ortamında tek bir öğrenme stiline sahip bireyler değil, farklı öğrenme stillerine sahip bireylerin bulunabileceği (Peker vd. 2004) unutulmamalıdır. Dolayısıyla eğitim programlarının hazırlanmasında bu farklılık göz önünde bulundurulmalıdır. Öğrenciler nasıl öğreniyorlarsa öyle öğretmek gerekir (Marshall 1990). Öğrenme yaşantılarının öğrenme stillerine uygun olarak düzenlenmesi, amaçlara daha kolay ulaşılmasını sağlayabilir. Bu durum sağlanamadığı takdirde; aynı şartlara sahip öğrencilerden biri başarılı olurken diğeri başarısız olabilir (Ekici 2002b; Mutlu ve Aydoğdu 2003). Yani öğrenme stiline uygun öğretim aktiviteleriyle karşılaşan öğrenciler, öğrenme stilleri bu aktivitelerle örtüşmeyen diğer öğrencilere nazaran daha avantajlı olurlar. Dwyer (1996), hangi öğrenme ortamında olunursa olunsun, öğrencilerin öğrenme stillerinin dikkate alınarak sürecin tasarlanması gerektiğini vurgulamaktadır (Kılıç ve Karadeniz 2004). Eğer bireylerin stillerinin ne olduğu belirlenirse, bu bireylerin nasıl öğrenebileceği ve onlara nasıl bir öğretim tasarımı uygulanabileceği de daha kolay bir biçimde kestirilebilir. (Babadoğan 2000). Eğitim ortamlarının öğrencilerin öğrenme stillerine uygun olarak düzenlenmesi pek çok yarar sağlayacaktır. Bunlar genel olarak şöyle sıralanabilir (Ekici 2003): a. Öğrencinin ve sistemin başarısı artar b. Öğrenci başarısızlığından kaynaklanan maddi kayıplar azalır. c. Öğrencilerin kendine güveni artar. d. Eğitimde esneklik artar. e. Eğitimin öğrenci düzeyine uygunluğu sağlanır. Given (1996) ise, yapılan araştırmalarda öğrencilere kendi öğrenme stilleri aracılığı ile öğretim yapıldığında, onların; a. Öğretime karşı tutumlarında istatistiksel olarak önemli ilerleme b. Bilişsel çeşitliliğe karşı artan tolerans c. Akademik başarıda istatistiksel olarak önemli artış 128

4 Öğrenme Stillerine Dayalı Öğretim d. Daha iyi bir şekilde disiplin altına alınma ve daha iyi davranış e. Ev ödevlerini tamamlamada daha büyük bir iç disiplin sergileyeceklerini bildirmiştir. Thomson ve Mascazine (1997) öğrenme stilleri araştırmaları üzerine yapılmış bir literatür incelemesi olan çalışmalarında, başkaları ile nasıl etkileşimde bulunulduğu ve nasıl öğrenildiği düşünülse de düşünülmese de herkesin bir öğrenme stilinin olduğu belirtilmektedirler. Thomson ve Mascazine, özellikle matematik ve fen eğitiminde öğrenme stillerinin dikkate alınmasının en büyük yararının; öğrencilere kendi kendine öğrenme sorumluluğunu kazandırması olduğunu belirtmektedirler. Ayrıca, öğretmenlerin de öğretim stratejilerini belirlerken öğrencilerinin öğrenme stillerini dikkate almaları durumunda öğrenmenin artacağını da ifade etmektedirler. Reiff (1992), öğretmenlerin sınıflarındaki öğrenme stillerinden haberdar olması durumunda aşağıdaki gibi pozitif sonuçların elde edilebileceğini belirtmiştir. a. Öğretmen ve öğrenci arasındaki iletişimin artması b. Öğrenci başarısının ve özgüveninin artması c. Sınıftaki farklı türden öğrenenlerin uyum içinde çalışması d. Öğrenme için hayati öneme sahip olan çok yönlülüğün oluşması e. Yöneticiler, ebeveynler, rehberler ve diğer öğretim personeli arasındaki iletişimin artması Öğrenme stillerine hitap edecek yaklaşım ve yöntemlerle yapılan öğretimin öğrencilerin öğrenmelerine geleneksel yöntemlere nazaran pozitif bir katkı sağlayacaktır. Öğrenme stillerini dikkate alan öğretim yöntemlerini kullanarak yapılan deneysel çalışmalar (Peker 2003; Demirkaya 2003; Tatar 2006) bu gerçeği desteklemektedir. Öneriler Bu kısımda öğretmenler ve eğitim üzerine çalışma yapan araştırmacılar için faydalı olacağı düşünülen önerilere yer verilmiştir. Öğretmenler, öğrencilerinin hangi tür öğrenme stillerine sahip olduklarını bilmelidirler. Bu amaçla eğitim yılının başlangıcında tüm sınıflara öğrenme stili envanterleri uygulanmalıdır. Öğrencilerin öğrenme stillerini dikkate alan öğretim yöntemleri geliştirilmelidir. Farklı öğrenme stillerine hitap edecek ders aktiviteleri için materyaller hazırlanıp öğretmenlerin kullanımına sunulmalıdır. İlk ve ortaöğretim müfredat programlarının öğrencilerin öğrenme stilleri dikkate alınarak nasıl geliştirilebileceği, eğitim uzmanları tarafından ele alınarak gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Öğretmen adaylarının, öğrenme stillerine uygun öğretim yapabilmeleri için eğitim fakültelerine gerekli uzmanlık dersleri konulmalıdır. Ayrıca mevcut öğretmenler içinde aynı amaçla hizmet içi eğitim programları düzenlenmelidir. Eğitim ortamları öğrenme stillerine uygun bir şekilde yeniden dizayn edilmelidir. KAYNAKLAR Aşkar, P. ve Akkoyunlu, B., Kolb Öğrenme Stili Envanteri. Eğitim ve Bilim, 87, Babadoğan. C., Öğretim Stili Odaklı Ders Tasarımı Geliştirme. Milli Eğitim Dergisi, 147, ( ). Number 20,

5 Enver Tatar, Erdal Tatar Bilgin, İ. ve Durmuş, S., Öğrenme stilleri ile öğrenci başarısı arasındaki ilişki üzerine karşılaştırmalı bir araştırma. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 3(2), Boydak, H. A., Öğrenme Stilleri. Beyaz Yayınları, Beşinci Baskı, 130 s, İstanbul. Demirkaya, H., Coğrafya Öğretiminde 4MAT Öğretim Sisteminin Lise Coğrafya Derslerindeki Başarı ve Tutumlar Üzerine Etkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Doğanay, A. and Karip, E., Öğretimde Planlama ve Değerlendirme. Pegem A Yayıncılık, Ankara, s 316. Duyar, M. S., Accelerated Word Memory Power. Mega Hafıza Eğitim Hizmetleri Limitet Şirketi, Ankara, Ekici, G., 2002a. Gregorc öğrenme stili ölçeği. Eğitim ve Bilim, 27(123), Ekici, G., 2002b. Öğrenme stiline dayalı biyoloji öğretiminin analizi. Eğitim ve Bilim, 27(126), Ekici, G., Uzaktan eğitim ortamlarının seçiminde öğrencilerin öğrenme stillerinin önemi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24, Felder, R. M. and Henriques, E. R., Learning and teaching styles in foreing and second language education. Foreign Language Annals, 28(1), Felder, R. M. and Silverman, L. K., Learning and teaching styles in engineering education. Engr. Education, 78(7), , public/papers/ls 1988.pdf ( ) Given, B. K., Learning styles: a synthesized model. Journal of Accelerated Learning and Teaching, 21(1&2), Hein, T. L. and Budny, D. D., Teaching to students learning styles: Approaches that work. 29 th ASEE/IEEE Frontiers in Education Conference, ( ). Kaya, H. ve Akçin, E., Öğrenme biçemleri/ stilleri ve hemşirelik eğitimi. C. Ü. Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 6(2), Kılıç, E. ve Karadeniz, Ş., Cinsiyet ve öğrenme stilinin gezinme stratejisi ve başarıya etkisi. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 24(3), Lemire, D., Using learning styles in education: research and problems. Journal of Accelerated Learning and Teaching, 21(1&2), Kılıç, G. B., Oluşturmacı Fen Öğretimi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 1/1, Marshall, C., The power of the learning styles philosophy. Educational Leadership, 48(2), 62. McCarthy, B., The 4MAT System: Teaching to Learning Styles with Righ/Left Mode Techniques. 220 p, Barrington: Excel, Inc. Mutlu, M. ve Aydoğdu, M., Fen bilgisi eğitiminde Kolb un yaşantısal öğrenme yaklaşımı. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(13), Peker, M., Öğrenme Stilleri ve 4MAT Yönteminin Öğrencilerin Matematik Tutum ve Başarılarına Etkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Peker, M., Mirasyedioğlu, Ş. ve Aydın, B Matematik öğretmenlerinin dikkate alabilecekleri öğrenme stilleri: McCarthy modeli. Milli Eğitim Dergisi, 163, dergiler/index arsiv2.htm. ( ). Reiff, J. C., Learning Styles. What Research Says to the Teacher Series, ERIC Education Resources Information Center, ED340506, ( ). Tatar, E., İkili İşlem Kavramı ile İlgili Öğrenme Güçlüklerinin Belirlenmesi ve 4MAT Yönteminin Başarıya Etkisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Erzurum. Thomson, B. S. and Mascazine, J. R. 1997, Attending to learning styles in mathematics and science classrooms. ERIC Clearinghouse for Science, Mathematics and Environmental Education, Columbus, OH., ED432440, ( ). Yaakub, K. B., The learning styles of Voctac students in Negara Brunei Darussalam, ( ). 130