ÖZEL PİRİ REİS OKULLARI PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK SERVİSİ OCAK AYI BÜLTENİ KARDEŞ İLİŞKİLERİ VE KARDEŞ KISKANÇLIĞI

Transkript

1 ÖZEL PİRİ REİS OKULLARI PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK SERVİSİ OCAK AYI BÜLTENİ KARDEŞ İLİŞKİLERİ VE KARDEŞ KISKANÇLIĞI Kardeş bağı, insanların çoğu için yaşamlarındaki en uzun süreli ilişkidir. Birçok araştırmacıya göre kardeşler arasındaki ilişki doğum öncesi dönemden itibaren başlar ve özellikle duygusal ve yakın dostluk bağı olarak tanımlanır. Bu ilişki, çocuklara kendilerini ve kendileri dışındaki diğer bireyleri tanımaları için eşsiz olanaklar sunan, çocukların kendi kişilik özelliklerinin oluşmasını sağlayan, göz ardı edilemeyecek yapıdadır. Dolayısıyla, her bir çocuğun paylaşımda bulunduğu ebeveynle olan ilişkisini de etkiler. Çocuklar ebeveynleriyle, diğer büyük aile bireyleriyle, arkadaşlarıyla ve birçoğu da özellikle kardeşleriyle kurulmuş ilişkiler ağının içinde yetişirler. Kardeşler, hemen hemen bütün çocukların sosyal yaşamlarının ayrılmaz bir öğesidir. Birbirleri için oyun arkadaşı, bakımını üstlenen kişi, öğretmen, destek sağlayıcı bir kaynak, kimi zaman da hayatlarının problem yaratıcı bir öğesi haline gelebilirler. Kardeşler çoğu zaman birbirleriyle olan rekabet duygusu ve birbirlerine olan

2 kıskançlıklarıyla bilinseler de, birçoğu için, bu ilişki güçlü bir güven ve sevgi bağıdır. KARDEŞLER ARASI KISKANÇLIĞIN NEDENLERİ Yeni kardeşin doğumu, ilk çocukta büyük bir ilgi ve koruma duygusunu uyandırmakla birlikte, çelişkili duyguları da beraberinde getirir. Yavuzer in (2007) de bildirdiğine göre, yeni kardeşin doğumuyla birlikte annelerin büyük çocuğa daha az zaman ayırdıkları ve onunla daha az oyun oynadıkları gözlemlenmiştir. Bu yaklaşım, büyük çocuğun bebeğe karşı kızgınlık, kırgınlık gibi duygular geliştirilmesine ya da bu duyguları anne ve babaya yöneltmesine yol açabilir. Çocuk, o güne kadar sadece kendisine ait olduğunu sandığı anne ve babasını, kardeşiyle paylaşacağını anladığında, iç dünyasında farklı duygular yaşar ve içindeki bu karmaşaya kendisi de bir anlam veremez. Kardeşe karşı duyulan kızgınlık, kırgınlık gibi duygular yalnızca ilk çocukta karşılaşılmamakta, ortanca ya da küçük çocuklarda da görülebilmektedir. Çocuklar, kıskançlık duygusuyla yaklaşık olarak iki yaş civarında tanışırlar. Çocuk, iki, üç ve dört yaşlarında iken kardeşi doğduğunda, kendisinin artık sevilmediği, istenilmediği duygusuna kapılır. Anne ve babasını çevredeki herkesten kıskanır ve onları asla başka biriyle paylaşmak istemez. Anne ve babaların hatalı tutum ve davranışları, kardeşler arasında yaşanan kıskançlığı tetikleyici etken olabilir. Bu geçiş aşamasını yumuşak ve daha az hasarlı atlatabilmek için aşağıda yer alan bazı önerileri ev içinde uygulayabilirsiniz. Çocukların farklı ihtiyaçlarını da göz önünde bulundurulduğunda ayrı zamanlar yaratmaya birebir vakit geçirmeye ihtiyaç duyabilirler. Bu

3 nedenle hep birlikte vakit geçirilebileceği gibi çocuklar için ayrı zaman ayırmak da önem taşır. Ev içi kurallarınızı yeniden düzenleyebilirsiniz. Ortak yaşam alanlarınızı ve çocuklarınızın alanlarını, sınırlarını, oyuncak paylaşımlarını düzene sokabilirsiniz. Çatışma durumunda iki tarafı da dinleyin. Böylece her bir çocuğunuz da dinlendiğini ve anlaşılmak istendiğini hissedecektir. Bir tartışma masası yapabilir ve etrafında toplanarak sakince konuşmalarını teşvik edebilirsiniz. Çocuklarınızın kardeşlerine karşı kendilerini ve duygularını sözel olarak ifade etmeleri için olanak sağlayabilirsiniz. Çocuklarınızı etiketlemelerden kaçının. Bu kardeşler arasında doğası gereği var olan rekabeti kızıştırabilir ve bunun negatif bir yöne kaymasını sağlayabilir. Hakem olmayın. Tartışmanın en hararetli yerinde tartışmaya dahil olup bir tarafı farkında olmadan haklı çıkarmanız negatif etkiler yaratacaktır. Bunun yerine evinizde kavga dövüşün olmayacağını, ve her bir davranışın da bir sonucu olacağını söyleyebilir

4 SOSYALLEŞME VE KARDEŞ İLİŞKİLERİ Sosyalleşme; duyguları ve davranışları anlama ve ifade edebilme becerisini kullanarak pozitif ilişkiler kurma kapasitesidir. Çocuklarda sosyalleşme gelişimine baktığımızda; kardeş rekabetinin ve kardeş kıskançlığının gelişimsel bir mekanizma olarak devreye girdiğini görüyoruz. Bu mekanizmanın işleyişi doğum sırası, cinsiyet farklılıklarından dolayı aile tutumu değişikliği (özellikle kültüre göre değişebilen kız & erkek çocuk yetiştirme farklılıkları), kardeşler arasındaki yaş farkı gibi faktörlerden anlamlı ölçüde etkilenebiliyor. Dahası; bu mekanizmanın işleyişi esnasındaki sağlıklı olmayan müdahaleler; ileriki yaşlarda zihin ve beden sağlığını etkilediği gibi; karakter oluşum sürecini de değiştirebiliyor. Birçok araştırmanın istikrarlı bir şekilde bulguladığı bir gerçek var ki o da; çocukların kardeş rekabeti ve kıskançlığını sağlıklı deneyimleyebilirse yetişkinlik dönemlerinde daha empatik, şefkatli, cömert ve problem çözme konusunda daha pratik ve başarılı olduklarıdır. Başka bir deyişle; kardeş kıskançlığı çocuklardaki zihinsel ve duygusal gelişimi önemli ölçüde ve pozitif etkilerken, sosyal becerileri de arttıran bir olgudur. Kardeş kıskançlığının doğal ve evrensel olduğu noktasında hareket eden ana-baba hiç bir kaygıya düşmeden, kardeşler arasındaki ilişkilerin olumlu bir biçimde gelişmesine yardımcı olmalıdır. Birçok araştırmacının işaret ettiği gibi tek çocuk toplumsallaşma açısından, kardeşlerin sahip olduğu elverişli koşullardan yoksundur. Genel bir biçimde, kardeş ilişkilerinin, çocukta ben in gelişmesine büyük bir katkıda bulunduğu söylenebilir. Bireyler ancak, kendi dışındaki bir varlıkta, başka bir anlatımla diğerinde gerçekleşebilir. Bu açıdan kardeş kardeşin diğeri'dir. Böylece çocuk, kardeş ilişkileri aracılığıyla, aile yaşamının dar alanından geniş ve çok boyutlu toplum yaşamına geçebilecektir.

5 Bu geçişin olumlu bir biçimde gerçekleşebilmesi için, ebeveynlere önemli bir görev düşmektedir. KARDEŞ ZORBALIĞI Kardeş kıskançlığını ve kardeş rekabetini; zorba ve kurban olmak üzere iki taraf yaratan kardeş zorbalığı dinamiği ile karıştırmamak gerekiyor. Bu dinamikte kardeşlerden biri (genellikle yaşça küçük, fiziksel olarak daha güçsüz olan ya da mizaç olarak dominant olmayan) kurban olurken diğeri de (genellikle yaşça büyük ya da fiziki olarak daha güçlü) zorba rolüne bürünüyor, bu dinamik istikrarlı bir şekilde devam ediyor. Bu dinamikte aktif agresyon/öfke gösteren kardeş (fiziksel ya da sözel) hıncını pasif öfke gösteren kardeşten alabiliyor, ve pasif öfke gösteren kardeş de direkt olarak gösteremediği öfkesini yönlendirerek isimler takarak, ya da kardeşinin yaptığı yanlışları aileye haber vererek favori çocuğu oynayabiliyor. Bu durumun altında yatan genellikle benlik kavramıyla ilgili şüpheler ve düşünce sisteminde ciddi hatalar ve şemalar yatıyor. Örneğin; kendini daha iyi hissetmek için başkalarını incitmeyi savunulabilir bir durum gibi algılıyor (yaptım çünkü anne/babam onu daha çok seviyor). Böyle bir durumda bütün çocuklarınızı yaşanan olaydan dolayı sorumlu tutmalı ve eşit davranmalı, aynı zamanda zorba rolündeki çocuğunuza da göstermiş olduğu istikrarlı öfkeden ötürü müdahale etmelisiniz. Eğer yaşanan durum kardeş kıskançlığından öte sürekli ve istikrarlı aynı roller (kurban-zorba) çerçevesinde yaşanan kardeş zorbalığı ise bir uzmandan destek alınması en sağlıklı adım olacaktır.

6 Yararlanılan Kaynaklar Şipal F., Yeğengil C., Toka N. (2012).Okul Öncesi Dönemde Aralarında Yaş Farkı Olan ve İkiz Kardeşler Arasındaki Kıskançlığın Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi Teori ve Uygulama 3, Doç. Dr. Neriman SAMURÇAY. Çocuklarda Kardeş İlişkileri. Türk Eğitim Derneği Bilim Dizisi Yayınları