ARAŞTIRMA MAKALESİ. Abstract. Aim: The aim of the present study was to examine the effect of feeding

Transkript

1 ARAŞTIRMA MAKALESİ Tekli ve ikiz gebe Koya Meriosu koyuları farklı seviyede beslemei calı ağırlık ve vücut kodisyou ile kuzuları büyümeleri üzerie etkisi Ahmet Hamdi Aktaş *, Mehmet Gürka 2, Hüseyi Erdem 3 Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Estitüsü, 22, Koya, 2 Çayırova Tohum Sertifikasyo Test Müdürlüğü, 2, İzmit, 3 Selçuk Üiversitesi, Veterier Fakültesi, Doğum ve Jiekoloji Aabilim Dalı, 25, Koya, Türkiye Geliş: 9..23, Kabul: *ahaktas@hotmail.com Özet Abstract Aktaş AH, Gürka M, Erdem H. Tekli ve ikiz gebe Koya Meriosu koyuları farklı seviyede beslemei calı ağırlık ve vücut kodisyou ile kuzuları büyümeleri üzerie etkisi. Eurasia J Vet Sci, 23,,, 9-2 Aktas AH, Gurka M, Erdem H. Effect of feedig at differet levels of sigle or twi pregat Koya Merio ewes o the live weights, body coditio of ewes ad growth of lambs. Eurasia J Vet Sci, 23,,, 9-2 Amaç: Bu çalışmaı amacı, tekli ve ikiz gebe Koya Meriosu koyuları gebeliği so döemide farklı seviyede besi maddesi içere rasyolarla beslemei, koyuları doğum öcesi calı ağırlıkları ve vücut kodüsyoları ile kuzuları sütte kesime (5. gü) kadar ola büyüme ve yaşama güçleri üzerie etkisii araştırmaktır. Aim: The aim of the preset study was to examie the effect of feedig with ratios cotaiig differet utriet levels of sigle or twi pregat ewes durig the last gestatio o the live weights (LW), body coditios of Koya Merio ewes ad growth ad survival rate of lambs util weaig. Gereç ve Yötem: Aşım sezouda (Eylül) 2 baş koyua östrüs sekroizasyou uygulaarak doğal aşım yapıldı. Doğal aşım yaptırıla koyuları gebelik muayeeleri real-time ultrasola yapılarak tekli ve ikiz gebe koyular belirledi. Gebeliği so haftasıda 5 baş tek ve 5 baş ikiz fetüs taşıya koyular alt gruba (3 tekli, 3 ikiz) ayrıldı. Daha sora bu koyular doğuma kadar NRC (95) i tavsiye ettiği gülük besi madde ihtiyaçlarıa yakı (%), buu altıda (%) ve üstüde (%2) besi maddesi ihtiva ede farklı rasyola gruplar halide besledi. Materials ad Methods: For this aim, first, 2 ewes were sychroized with hormoe at matig seaso (September) ad mated. After pregacy statuses of ewes were determied via ultrasoud imagig, 5 sigle ad 5 twi pregat ewes were separated subgroups (3 sigles, 3 twis). After, this ewes were fed util birth with differet ratios (cotaiig differet utriets levels) accordig to daily utriet requiremet of NRC (%), below (%) or above (2%) as groups durig the last weeks of pregacy. Bulgular: Araştırmada, gebeliği so döemide farklı seviyede rasyolarla beslee koyuları doğum öcesi calı ağırlıkları ve vücut kodüsyo puaları arasıdaki fark öemli buludu (P<.5). Farklı seviyede besi maddesi ihtiva ede rasyolarla beslee koyularda doğa kuzuları farklı döemlerdeki calı ağırlıkları icelediğide tekli ve ikiz gebe gruplar arasıdaki fark öemli (P<.5), tekli ve ikiz gebe grupları kedi aralarıdaki fark ise öemsiz (P>.5) buludu. Grupları sütte kesime kadar ola yaşama gücü oraları arasıdaki fark da öemsiz (P>.5) oldu. Results: I the study, the differeces betwee live weights ad body coditio scores of ewes before birth were sigificat (P<.5). Whe examied the live weights of lambs bor from ewes fed differet level durig the last pregacy, differeces betwee the sigle ad twi groups were sigificat (P<.5). But, whe sigles ad twis were aalysed separately, differeces betwee the groups were ot (P>.5) sigificat. Also, survival rates of lambs util weaig isigificat (P>.5). Öeri: Souç olarak, tekli ve ikiz gebe Koya Meriosu koyuları gebeliği so haftalık döemide NRC (95) i tavsiye ettiği gülük besi maddesi ihtiyaçlarıı yaklaşık % i seviyeside beslemei, sütte kesime kadar kuzuları optimum seviyede büyümeleri içi yeterli olacağı kaısıa varıldı. Coclusio: As a result, it ca be said that feedig of Koya Merio ewes durig the last weeks of pregacy with ratio about % of the level of daily utriet requiremets recommeded by NRC may be sufficiet for optimal growth of lambs util weaig. Aahtar kelimeler: Gebe koyu, ikizlik, ultraso, büyüme, besleme seviyesi Keywords: Pregat ewes, twiig, ultrasoud, growth, utritio level 9

2 Koyularda farklı beslemei etkileri Giriş Gebeliği so döemleride, özellikle so - haftasıda plaseta, sıvı ve yavruu büyüme hızıdaki artış edeiyle koyuları besi madde gereksiimleri de artmaktadır (Kirchgesser 95, Pod ve ark 25). Birde fazla yavruya sahip gebe koyuları kritik döemdeki besi madde ihtiyaçları tek yavruya sahip koyularda daha fazladır (Pod ve ark 25). Koyuları gebelik döemi boyuca kazadıkları calı ağırlık artışları (CAA) ve doğum sırasıdaki vücut kodüsyoları, oları ve kuzularıı müteakip verim performaslarıı etkilemektedir (Kig ve ark 99, Jorda 99, Kha ve ark 992). Gebeliği so haftalık döemide yeterli düzeyde besleme kuzularda doğum ağırlığıı (özellikle çoğul doğa kuzularda) artırmaktadır (Laglads ve ark 9, Smeato ve ark 95, Kerslake ve ark 2, Keyo ve ark 2). Doğum ağırlığı yüksek ola kuzularda yaşama gücü daha fazla olmakta ve kuzu ölümlerii %5- si gebelik döemide koyuları yetersiz düzeyde beslemeleride kayaklamaktadır (Laglads ve ark 9, Orr ve ark 95, Smeato ve ark 95, Scales ve ark 9). Birde fazla fetüs taşıya gebe koyularda, rume kapasitesi öemli orada azaldığıda dolayı yem tüketimi de azalmaktadır. Bu edele çoklu gebeliğe sahip koyulara, bu döemde tek kuzu taşıya koyulara göre daha fazla besi maddesi verilmeli ve kaliteli kaba yem kullaılmalıdır (Pod ve ark 25). Gelişmiş ülkelerde koyu yetiştiriciliğide reprodüktif amaçlı olarak ultrasoografik muayee yötemi başarılı ve yaygı bir şekilde kullaılmaktadır (Gearhart ve ark 9, Bowma ve ark 99, Grace ve ark 99, Houghto ve Turligto 992, Garcia ve ark 993, Zipper ve ark 99, Gordo 2). Türkiye de de koyu yetiştiriciliğide reprodüktif amaçlı ultrasoografik muayee yötemii uyguladığı çalışmalar yapılmıştır (Diç ve ark 99, Ala 995, Taşal ve ark 995, Diç ve ark 2, Küplülü ve ark 22, Erdem ve ark 2, Sarıbay ve Erdem 2, Erdem ve ark 2). Bu çalışma, real-time ultrasola tekli ve ikiz gebe olduğu belirlee Koya Meriosu koyuları, gebeliğii so döemide farklı seviyede besi maddesi içere rasyolarla beslemesii doğum öcesi calı ağırlık (CA) ları, vücut kodüsyo pua (VKP) ları ile kuzuları sütte kesime kadarki büyüme ve yaşama güçleri üzerie etkisii icelemek amacıyla yapılmıştır. Gereç ve Yötem Hayva materyali Bu deeme Bahri Dağdaş Uluslararası Tarımsal Araştırma Estitüsü de (BDUTAE) yetiştirile 3-5 yaşlı baş Koya Meriosu gebe koyu ve bu koyularda doğa 33 baş kuzu üzeride yürütüldü. Koya Meriosu, Alma Et Meriosu koçları ile Akkarama koyularıı melezleme ve seleksiyou soucu elde edilmiş ve yaklaşık % Merios ve %2 Akkarama kaı taşıya bir ırktır. Yavru verimi doğura koyuda - kuzu olup, tekli ve ikiz doğa kuzuları doğum ağırlıkları ise sırasıyla 5.5 ve.5 kg dır (Akmaz ve Akçapıar 99, Odabaşıoğlu 99). Metot Aşım sezou döemide (Eylül) 2 baş koç altı koyua 3 mg fluorogesto asetat içere (Choroogest süger, İtervet, İstabul) süger, özel aplikatörü vasıtasıyla koyuları vagiasıa yerleştirildi. Vagiaya yerleştirile sügerler 2 gü sora alıdı ve İ.Ü. PMSG (Choroogest PMSG, İtervet, İstabul) ejeksiyou kas içi yapıldı. Ejeksiyou takibe ilk 5 gü östrus göstere koyular elde sıfat yötemiyle tohumladı. Tohumlamada yaklaşık ±5 gü sora gebe koyuları tekli ve ikiz gebe durumları real-time ultrasola trasabdomial yolla (Falco Vet, Esaote Medikal, İstabul) belirledi. Gebe koyular tekli ve ikiz gebelik durumlarıa göre öce iki aa gruba (tekli, =5 ve ikiz, =5) ayrıldı. Her grup koyu daha sora yemleme seviyelerie göre üç alt gruba ayrıldı. Alt grupları oluşturulmasıda yaş, CA ve VKP ları dikkate alıdı. Deemeye başlamada öce bütü koyular ve doğumda 3 gü öce gebe koyular tartılarak kaydedildi. Ayrıca her iki döemde de Kha ve ark (992) ile Özder ve ark (995) ı bildirdiğie göre ile 5 pua arasıda (:Çok zayıf, hafif; 5:Çok besili, ağır) kodüsyo puaları verildi. Gebeliği ortalama. güüde itibare her bir grup koyu farklı seviyede besi maddesi içere rasyolarla gruplar halide besledi. Bu amaçla, tekli gebeliğe sahip koyular NRC (95) i kuzulama oraı % ve 2 ola, ortalama - kg calı ağırlığa sahip koyular içi bildirdiği gülük besi madde ihtiyaçlarıa yakı (yaklaşık g ham protei-hp ve 3 kcal metabolik eerji-me) besi maddesi ihtiva ede (%), altıda (%) ve üstüde (%2) ola farklı 3 rasyola besledi. İkiz gebeliğe sahip koyular ise NRC (95) i kuzulama oraı % ve 225 ola, ortalama - kg CA ğa sahip koyular içi bildirdiği gülük besi madde ihtiyaçlarıı (2 g HP ve kcal ME) ihtiva ede (%), altıda (%) ve üstüde (%2) ola farklı 3 rasyola besledi. Sağmal koyular ise yie NRC (95) i laktasyou ilk haftasıdaki tek (22 g HP ve 9 kcal ME) ve ikiz kuzulu (2 g HP ve 5 kcal ME) sağmal koyular içi bildirdiği gülük besi madde ihtiyaçlarıa göre, doğumda sütte kesimie kadar, gruplar halide besledi. Kuzuları calı ağırlıkları doğumu takibe -2 saat içeriside g a hassas terazi ile tartıldı. Doğa kuzular ilk üç gü doğum bölmeleride aeleri ile beraber buluduruldu, daha sora kuzulu koyular bölmesie alıarak gü süre ile sadece ae sütü ile besledi. Bu sürede sora aeleride ayrılarak sabah ve akşam emiştirildi. Sütte kesime kadar kuzuları öüde sürekli temiz su, serbest miktarda kuru yoca otu ve % HP ve 2 kcal ME ihtiva stadart kuzu başlatma yemi buluduruldu. Kuzular 5. güe kadar (sütte kesim güü) 5 gü arayla tartılarak kaydedildi. Karma yemler 99

3 Koyularda farklı beslemei etkileri BDUTAE yem üiteside hazırladı. Tekli ve ikiz gebeliğe sahip koyulara ve sağmal koyulara verile gülük yem maddeleri ve yemleri hesaplamış besi madde miktarları Tablo de verildi. İstatistik aalizler Bu araştırmada koyuları sıfat öcesi, deeme başı ve doğum öcesi CA ları ve VKP ları ile kuzuları sütte kesime kadar ola CA larıa ait veriler E Küçük Kareler Metodu (GLM) ile aaliz edildi. Ortalamalar arası öemli farklılıklar Tukey testi ile karşılaştırıldı. Kuzuları sütte kesime kadarki yaşama gücü oraları ise Ki-kare testi ile aaliz edildi. İstatistik aalizlerde Miitab (2) paket programı kullaıldı. Bulgular Koyuları calı ağırlıkları ve vücut kodüsyo puaları Koyuları sıfat öcesi, deeme başı ve doğum öcesi CA ları ve VKP ları Tablo 2 de verildi. Sıfat öcesi ve deeme başı CA lar ile deeme öcesi VKP ları bakımıda gruplar arasıdaki farklılıklar öemsiz (P>.5) buludu. Doğum öcesi CA lar ve VKP ları arasıdaki farklılıklar ise istatistiki olarak öemli (P<.5) buludu. Buula birlikte tekli ve ikiz gebe grupları kedi aralarıdaki farklar öemli (P>.5) bulumadı. Geel olarak hem tekli hem de ikiz gebelerde rasyodaki besleme seviyesii artması ile birlikte deeme süresice elde edile CA ve VKP ları da arttı. Belirlee bu artış ikiz gebe gruplar arasıda öemli (P<.5) olurke, tekli gebe gruplar arasıda öemsiz (P>.5) oldu (Tablo 2). Kuzuları calı ağırlıkları Gebeliği so döemide tekli ve ikiz gebe koyuları farklı seviyede besleme, cisiyet ve doğum tipii kuzuları calı ağırlıkları üzerie etkisi Tablo 3 ve Tablo de suuldu. Geel olarak tek doğa kuzuları doğum, 3, ve 5. gü CA larıı ikiz kuzularda öemli seviyede (P<.) yüksek olduğu görüldü. Acak gebe koyulara verile gülük besi maddesi seviyesideki artışa bağlı olarak hem tek, hem de ikiz kuzuları doğum, 3, ve 5. güdeki CA ları arasıdaki farkları (tek ve ikiz gruplar bağımsız olarak icelediğide) öemsiz (P>.5) olduğu görüldü. Ayrıca, araştırmaı farklı döemlerideki CA lar bakımıda erkekler dişilerde öemli seviyede daha yüksek (P<.) buludu (Tablo 3). Diğer tarafta tekli ve ikiz gebe gruplardaki dişi ve erkek kuzularıı kedi aralarıdaki fark ise öemsiz (P>.5) oldu (Tablo ). Kuzuları yaşama gücü oraları Gebeliği so döemide tekli ve ikiz gebe koyuları farklı seviyede beslemei kuzuları yaşama gücü oraları üzerie etkisi Tablo 5 de verildi. Kuzuları 5. güe kadar ola yaşama gücü oraları bütü gruplarda oldukça yüksek seviyede (%.9-) buludu. Buula birlikte tekli ve ikiz gebe koyuları gebeliği so döemide farklı seviyede besleme rejimii, kuzuları yaşama güçlerii öemli seviyede etkilemediği belirledi. Tartışma Yem Maddeleri, g/gü Yoca kuru otu Arpa Mısır Çavdar Ayçiçeği küspesi Soya küspesi Mermer tozu Vit-Mi Karması* Tuz Toplam Yem Miktarı x Kuru madde, g Ham protei, g Metabolik eerji, kcal Ham Selüloz, g Kalsiyum, g Fosfor, g Tablo. Deemede gebe ve sağmal koyulara verile gülük yem ve hesaplamış besi maddeleri miktarları. % Tek Yavrulu Gebe Koyular % %2 59 % İkiz Yavrulu Gebe Koyular % 9 Hesaplamış Besi Madde Miktarları % Tek Kuzulu Sağmallar İkiz Kuzulu Sağmallar x :Grupları hayva başıa gülük ortalama yem tüketimidir. Kuru yoca otu ve kesif yem karması ayrı yemliklerde verilmiştir. *: Vitami-mieral karmasıı g ı 5 IU vitami A; IU vitami D3;.5 mg vitami E;.5 mg maga;.5 mg çiko;. mg bakır;.5 mg magezyum;.5 mg kobalt;.3 mg iyot;.5 mg seleyum;. mg fosfor;.25 mg kalsiyum ve.9 mg sodyum karboat sağlar

4 Koyularda farklı beslemei etkileri Hayva Sayısı Sıfat Öcesi CA, kg Deeme Başı VKP Deeme Başı CA, Kg Doğum Öcesi VKP Doğum Öcesi CA, kg Deeme Sou CAA, kg Tablo 2. Koyuları sıfat döemi, deeme başı, doğum öcesi calı ağırlıkları ve kodüsyo puaları, (). %. ±.2 2. ± ±.3 3. ±.2 b. ±. b.2 ±. b Tek Gebe Koyular % 9. ±.3 2. ± ±. 3.9 ±.2 b 2. ±. b.2 ±.5 b %2.5 ± ±.2 5. ±.3. ±.2 ab.9 ±. b. ±. b % 5.3 ±. 3. ±.2 5. ±.. ±.2 b. ±.3 ab. ±. b İkiz Gebe Koyular % 5. ±. 3. ± ±..3 ±.2 ab. ±.9 ab.5 ±. ab %2 5.3 ±.2 3. ±.3 5. ±.. ±. a 9.3 ± 2.2 a.5 ±. a HP: Ham protei, ME: Metabolik eerji, CA: Calı ağırlık, VKP: Vücut kodüsyo puaı, CAA: Calı ağırlık artışı, : E Küçük Kareler Ortalaması, SH: Stadart Hata, Ayı satırda farklı harfle gösterile ortalamalar arasıdaki farklar öemlidir, P<.5. Faktörler Besleme Grupları x.grup-% 2.Grup-% 3.Grup-%2.Grup-% 5.Grup-%.Grup-%2 Cisiyet Doğum Tipi Tek İkiz Geel Tablo 3. Gebeliği so döemide tek ve ikiz yavrulu gebe koyuları farklı seviyede besleme, cisiyet ve doğum tipii kuzuları calı ağırlıkları üzerie etkisi (), kg. N Doğum 3. Gü. Gü 5. Gü ±.5 ab ±.3 a ±.59 a ±.3 c ±.b c ±.2 c ±. ±.5 ±. ±. ± ±. a ±.3 a ±.39 a ±.35 b ±.5 b ±. b ±.2 ±.2 ±.2 ±. ± ±.5 a ±.59 a ±.5 a ±.53 b ±.5 b ±.52 b ±.3 ±. ±.3 ±.2 ± ±.5 a ±. a ±. a ±. b ±. b ±.59 b x :, 2 ve 3.gruplar tek,, 5 ve. gruplar ise ikiz doğa kuzular, : P<., Ayı sütuda farklı harfle gösterile ortalamalar arasıdaki farklar öemlidir, P<.5. ±. ±.35 ±.3 ±.3 ±.2 Koyuları calı ağırlıkları ve vücut kodüsyo puaları Bu çalışmada, gebeliği so haftasıda koyulara verile besi madde seviyesii artması ile birlikte koyuları doğum öcesi CA ve VKP ları da artmış olmakla birlikte, bu artış ikiz gebe koyularda öemli, tekli gebe koyularda öemsiz olmuştur. Bu souç, gebeliği so döemide koyulara farklı seviyede besi maddesi veya ilave kesif yem verilmesii koyuları doğum öcesi CA ları ve VKP ları üzerie etkisii araştırıldığı çalışmaları (Jorda 9 ve 99, Jorda ve Hake 9, Kha ve ark 992, Morris ve ark 25, Kerslake ve ark 2, Keyo ve ark 2) souçları ile uyumludur. Bu çalışmalarda bazılarıda (Jorda 9 ve 99, Kha ve ark 992, Morris ve ark 25) koyuları doğum öcesi CA ları ve VKP ları besleme veya ek yem seviyesii artması ile öemli seviyede (P<.5), bazılarıda ise (Kerslake ve ark 2, Keyo ve ark 2) öemli seviyede olmasa da artmıştır. Diğer bir çalışmada ise gebelik döemide koyulara verile rasyoları eerji seviyesi arttıkça koyuları CA ları öemli seviyede (P<.5), VKP ları ise öemli olmasa da artmıştır (Jorda ve Hake 9). Elde edile souçlara göre gebe koyularda (tekli veya ikiz gebe) CA ve VKS uda artışı olması beklee bir durumdur. Çükü gebeliği hayvada kilo artışıa ede olduğu bilimektedir. Acak bu artışı tekli gebe koyularda daha az belirgi olması, sahip olduğu yavru sayısı ile ilişkili olabilir. Çükü ikiz gebelikte toplamda daha fazla fötal ağırlık, yavru suları ve plasetaı olması söz kousudur. 2

5 Koyularda farklı beslemei etkileri Her bir doğum tipideki dişi ve erkek kuzular birbiride bağımsız olarak aaliz edilmiştir, P> Grup-% ± ± ± ± ±.55.2 ± ±.5 2. ±. 5.Grup-% ±. 5. ± ±.3. ±.5.2 ±.. ±.. ±. 2.3 ±..Grup-% 5 3. ±.9. ± ± ± ±.5. ±. 5. ±. 3. ±. İkizler 3.2 ±.9.2 ± ±.2. ±.3. ±.39. ±..5 ± ±.59 3.Grup-%2. ±.2. ±.5 2. ±.5 3. ± ± ± ± ±. 2.Grup-%.92 ± ±..9 ±. 3.3 ± ± ± ± ±.9.Grup-%.5 ±.95.3 ±.252. ± ±.9 9. ± ± ± ±.9 Tekler 2.3 ±.5.9 ±. 2.9 ± ± ± ± ± ±.2 Bu araştırmada, gebeliği so döemide koyulara verile besi madde seviyesii artması ile birlikte kuzuları doğum, 3, ve 5. güdeki CA larıda ve yaşama güçleride öemli seviyede bir artış olmamıştır. Bu souç, gebeliği so döemide koyulara farklı seviyede besi maddesi veya ilave kesif yem verilmesii kuzuları doğum ağırlığı ve sütte kesim ağırlıkları ile yaşama güçleri üzerie etkisii araştırıldığı bazı çalışmalarda (Haşimoğlu ve ark 95, Jorda 9, Dawso ve ark 25) elde edile souçlarla bezerlik göstermektedir. Yie mevcut çalışmaı soucu, Keyo ve ark (2) ı bildirdiği souçla kısmi olarak uyumludur. Araştırıcılar, koyulara gebeliği so döemide ilave kesif yem verilmesii ikiz doğa kuzuları doğum ağırlıklarıı öemli seviyede artırmadığıı, fakat üçüzlerde ise öemli seviyede (P<.5) artırdığıı bildirmişlerdir. Bua ilave olarak, Kerslake ve ark (2) ikiz gebe koyularda bir kısmıa gebeliği so haftasıda meraya ilave olarak kesif yem vermişlerdir. Araştırıcılar, kesif yem ilavesii kuzuları doğum ağırlığı ve sütte kesim ağırlığıı öemli seviyede olmasa da artırdığıı, fakat bu artışı ekoomik olmadığıı bildirmişlerdir. Bu souç mevcut deemei souçları ile kısmi bezerlik arz etmektedir. Suula çalışmada kuzuları doğum ağırlıkları ve sütte kesime kadar ola büyümeleri ile ilgili elde edile souçlar diğer bazı araştırmalarda (Akmaz ve Akçapıar 99, Lych ve ark 99, Kha ve ark 992) elde edile souçlarla uyumlu değildir. Bu çalışmalarda gebeliği so döemide koyulara farklı seviyede besi maddesi veya ilave yem verilmesi kuzuları doğum ve sütte kesim ağırlıklarıı öemli seviyede (P<.5) artırmıştır. Diğer tarafta mevcut çalışmaı soucu, Morris ve ark (25) ı gebe koyularda besleme seviyesii artması ile birlikte doğum ağırlığı ve yaşama gücüü öemli derecede etkilemediği soucu ile uyumlu, fakat düşük seviyede beslee koyularda doğa kuzuları sütte kesim ağırlığıı diğer gruplarda öemli seviyede daha düşük olduğu soucu ile uyumlu bulumamıştır. Yapıla bazı çalışmalarda, birde fazla yavru taşıya koyuları gebeliği so döemideki besi madde ihtiyaçlarıı tek yavruya sahip koyularda daha fazla olduğu ortaya komuştur (Lych ve ark 99, Pod ve ark 25, Keyo ve ark 2). Dolayısıyla gebeliği so haftasıda çoğul yavru taşıya koyuları tekli gebe koyularda ayrılması ve gülük besi madde ihtiyaçlarıı karşılayacak şekilde beslemeleri gerekmektedir. Nitekim koyularda real time ultraso ile gebelik muayeesi, gebe olmaya koyuları belirlemeside ziyade koyuları kaç tae yavruya gebe olduğuu belirlemesi bakımıda öemlidir. Çükü yukarıda da belirtildiği gibi, birde fazla yavruya sahip gebe koyuları gebeliği ilerleye güleride daha fazla besi maddesie gereksiimi vardır. Bu besi maddesi ihtiyaçları karşılaamadığı taktirde gebelik toksemisi, zayıf kuzu doğumları gibi birtakım sorularla karşılaşılması muhtemeldir. Gebeliği so döemide koyuları farklı seviyede beslemei koyuları CA ları ve VKP ları ile olarda doğa kuzuları doğum ağırlıkları ve sütte kesime kadarki büyümeleri üzerie etkisii icelediği farklı araştırmalarda birbiride farklı souçlar bulumuştur. Bu farklılıkları muhtemel sebepleri; üzeride çalışıla ırkları, koyuları taşıdıkları fetüs sayılarıı, bakım ve besleme şartlarıı, rasyolarda kullaıla kaba/kesif yem madde ve miktarlarıı ve rasyoları protei/eerji seviyelerii farklı olması olabilir. Gebeliği so döemide tek ve ikiz gebe koyuları farklı seviyede protei ve eerji içere rasyolarla beslemei Koya Meriosu kuzuları sütte kesi Özellikler Doğum Aralığı 3. Gü Ağırlığı. Gü Ağırlığı 5. Gü Ağırlığı Tablo. Gebeliği so döemide tek ve ikiz yavrulu gebe koyuları farklı seviyede beslemei erkek ve dişi kuzuları calı ağırlıklarıa etkisi (), kg. Kuzuları calı ağırlıkları ve yaşama güçleri

6 Koyularda farklı beslemei etkileri Tablo 5. Kuzuları yaşama gücü özellikleri. Büyüme Döemleri Doğum 3.Gü.Gü 5.Gü Besleme Grupları.Grup 2.Grup 3.Grup.Grup 5.Grup.Grup ᵡ² % % % İstatistiksel farklılık yoktur, P>.5. me kadarki büyümeleride öemli bir artış sağlamamasıı edeleride birisi de gebe koyulara verile gülük HP ve ME miktarlarıı e düşük seviyede beslee koyuları ihtiyaçlarıda bile daha yüksek olma ihtimalidir. Nitekim NRC (95) i gebe koyular içi bildirdiği HP ve ME ihtiyaçları NRC (2) i bildirdiği stadart değerlerde (sırasıyla yaklaşık %25-3 ve %-2) daha yüksektir. Dolayısıyla, NRC (95) stadartlarıa göre Koya Meriosu koyulara verile e düşük seviyedeki HP ve ME miktarları bile koyuları ihtiyaçlarıı yeterice karşılamış olabilir. Öeriler Souç olarak, tek ve ikiz gebeliğe sahip Koya Meriosu koyuları gebeliği so döemide farklı gruplar halide NRC (95) i tavsiye ettiği gülük besi madde ihtiyaçlarıı yaklaşık % i seviyeside (tekli gebeler içi 3 g HP-2 kkal ME, ikiz gebeler içi g HP- kkal ME) beslemei sütte kesime kadar kuzuları optimum seviyede büyümeleri içi yeterli olacağı söyleebilir. İlave olarak, tek ve ikiz gebe koyuları bu miktarları üzeride protei ve eerji içere rasyolarla beslemei Koya Meriosu kuzuları sütte kesime kadarki büyümeleride öemli bir artış sağlamadığı ifade edilebilir. Buula birlikte, gebeliği so döemide koyuları gülük besi madde ihtiyaçlarıı hesaplamasıda NRC (2) i tavsiye ettiği gülük besi madde ihtiyaçlarıı dikkate alıması besleme açısıda büyük öem arz etmektedir. Çükü NRC (95) i gebe koyular içi bildirdiği HP ve ME ihtiyaçları NRC (2) i bildirdiği stadart değerlerde (sırasıyla yaklaşık %25-3 ve %-2) daha yüksektir. Bu yüzde gebe koyuları beslemeside NRC (2) stadartları kullaılması verim, işletme ekoomisi ve hayva sağlığı açısıda fayda sağlayacaktır. Diğer tarafta koyularda gebelikle ilgili kayıpları olmaması ve koyuları taşıdığı yavru sayısıa göre degeli bir besleme yapabilmek içi real-time ultrasola yavru sayımıı yapılmasıı da yararlı olacağı kaısıa varılmıştır. Kayaklar Akmaz A, Akçapıar H, 99. Koç katımı öceside ve gebeliği so döemleride farklı düzeyde beslemei Koya Merioslarıda döl verimie ve kuzularda büyüme ve yaşama gücüe etkileri. Doğa Türk Vet Hay Derg,, Ala M, 995. Predictio of gestatio age by the measuremet of biparietal diameter i ewes. Turk J Vet Aim Sci, 9, 9-2. Bowma PJ, Fowler DG, Wysel DA, White DH, 99. Evaluatio of a ew techology whe applied to sheep productio systems: Part II - Real-time ultrasoic scaig of ewes i mid-pregacy. Agricultural Systems,, 2-3. Dawso LER, Carso AF, Kilpatrick DJ, Laidlaw AS, 25. Effect of herbage allowace ad cocetrate food level offered to ewes i late pregacy o ewe ad lamb performace. Aim Sci,, 3-2. Diç DA, Erdem H, Taşal İ, Semaca A, Ergi A, 2. Early pregacy diagosis i ewes by meas of trasrectal realtime ultrasoography. Arch Tierz Dummerstorf,, 5-9. Diç DA, Taşal İ, Erdem H, Semaca A, Aral S, 99. Koyularda trasabdomial ultrasooografi ile yavru sayımı. Eurasia J Vet Sci,, -3. Erdem H, Sarıbay MK, Tekeli T, 2. Aşım sezouda östrüsleri sekroize edile Koya Meriosu koyularda embriyoik ölümleri real-time ultraso ile belirlemesi. Hay Araş Derg,,-. Erdem H, Sarıbay MK, Tekeli T, 2. Geç embriyoal ve erke fötal döemde Koya Meriosu koyularda gebelik taısı ve fötal sayım amacıyla trasabdomial ultrasoografik muayee tekiğii etkiliğii belirlemesi. Eurasia J Vet Sci, 2, 5-2. Garcia A, Neary MK, Kelly GR, Pierso RA, 993. Accuracy of ultrasoography i early pregacy diagosis i the ewe. Theriogeology, 39, -. Gearhart MA, Wigfield WE, Kight AP, Smith JA, Dargatz DA, Boo JA, Stokes CA, 9. Real-time ultrasoography for determiig pregacy status ad viable fetal umbers i ewes. Theriogeology, 3, Gordo IR, 2. Pregacy testig techology. I: Reproductive techologies i farm aimals, Birici Baskı, CABI Publishig Yayıevi, Oxfordshire, UK, pp;

7 Koyularda farklı beslemei etkileri Grace ND, Beach D, Quiliva TD, Ward B, 99. Multiple pregacy diagosis of ewes usig real time ultrasoic body scaer ad video-fluoroscopy systems. Proc NZ Soc Aim Prod, 9, -. Haşimoğlu S, Aksoy A, Çakır A, Uçarcı F, Öze N, 95. Morkarama koyuları gebeliği so haftası ve laktasyo periyodlarıda eerji ve protei ihtiyaçları. Atatürk Üi Zir Fak Derg,, -. Houghto PL, Turligto LM, 992. Applicatio of ultrasoud for feedig ad fiishig aimals: a review. J Aim Sci,, Jorda RM, 9. The effects of eergy level ad source of eergy fed gestatig ad lactatig ewe o their performace. 5 th Aual Sheep ad Lamb Feeders Day. Feb 5, 9. West Cetral Experimet Statio, Uiversity of Miesota, Morris, USA. Jorda RM, 99. Effects of gestatio weight gai of ewe lambs o their subsequet performace. Proceedigs of 3 th Aual Sheep ad Lamb Feeders Day. Uiversity of Miesota, Morris, USA. Jorda RM, Hake HE, 9. Effects of level ad source of eergy fed gestatio ewes. th Aual Sheep ad Lamb Feeders Day. Feb., 9. West Cetral Experimet Statio, Uiversity of Miesota, Morris, USA. Keyo PR, Wall AJ, Burham DL, Stafford KJ, West DM, Morris ST, 2. Effect of offerig cocetrate supplemet i late pregacy, uder coditios of urestricted herbage, o the performace of multiple-bearig ewes ad their lambs to weaig. Aim Prod Sci,, Kerslake JI, Keyo PR, Morris ST, Stafford KJ, Morel PC H, 2. Effect of cocetrate supplemet ad sward height o twi bearig ewe body coditio ad the performace of their offsprig. Aim Prod Sci,, Kha K, Meyer H, Thompso JM, 992. Effect of pre-lambig supplemetatio ad ewe body coditio score o lamb survival ad total weight of lambs weaed. Proc of ASAS West Sect, 3, 5-. Kig JM, Fisher JS, Murphy PM, 99.Threshold coditio scores of merio ewes for improved autum lambig performace i Wester Australia. Proc Aust Soc Aim Prod,, Kirchgesser M, 95. Hayva Besleme. Tübitak Yayıları No:. Küplülü Ş, Çeti Y, Ceyhu Macu HC, Tasdemir U, 22. Akkarama ırkı koyularda trasrektal ve trasabdomial ultrasoografi yötemi ile erke gebelik taı sıırlarıı belirlemesi. Lalaha Hay Arş Est Derg, 2, Laglads JP, Doald GE, Paull DR, 9. Effect of differet stockig itesities ı early life o the productivity of Merio ewes grazed as adults at two stockig rates. 2. Reproductive performace. Aust J Exp Agric Aim Husb, 2, -5. Lych JJ, Leg RA, Hich GN, Nola J, Bido BM, Piper LR, 99. Effects of cottoseed supplemetatio o birth weights ad survival of lambs from a rage of litter sizes. Proc Aust Soc Aim Prod,, Morris S T, Keyo P R,. West DM, 25. Effect of hogget utritio i pregacy o lamb birthweight ad survival to weaig. New Zeal J Agr Res,, 5-5. NRC, 95. Nutriet Requiremets of sheep, Altıcı Baskı, Natioal Academy Press, Washigto, DC, USA. NRC, 2. Nutriet Requiremets of Small Rumiats. Natioal Academy Press, Washigto, DC, USA. Odabaşıoğlu F, 99. Bazı Faktörleri Orta Aadolu Meriosu Kuzularıı Büyüme Kabiliyeti Üzerie Etkileri. Ak Üiv Vet Fak Derg, 3, 9-9. Orr RJ, Treacher TT, Maso VC, 95. The effect of ammoia treatmet o the itake of straw ad hay whe offered with ratios of cocetrates to ewes i late pregacy. Aim Prod,, -9. Özder M, Yurtma İY, Köycü E, 995. Kodüsyo puaı ve koyu yetiştiriciliğide kullaımı. Hayvasal Üretim Dergisi, 3, -. Pod WG, Church DC, Pod KR, Schokecht PA, 25. Sheep ad goats. I: Basic aimal utritio ad feedig, Ed; Pod WG, Beşici Baskı, Joh Wiley&Sos Ic Yayıevi, Teksas, USA, pp; 39-. Sarıbay MK ve Erdem H, 2. Koyularda real-time ultrasoografi ile embriyoik ölümleri isidasıı belirlemesi. Eurasia J Vet Sci, 23, Scales GH, Burto RN, Moss RA, 9. Lamb mortality, birth weight ad utritio i late pregacy. New Zeal J Agr Res,, 5-2. Smeatho DC, Wadams TK, Hockey HUP, 95. Effect of very low utritio durig pregacy o live weight ad survival of ewes ad lambs. Proc NZ Soc Aim Prod, 5, 5-5. Taşal İ, Atama MB, Diç DA, Ergi A, Erdem H, 995. Koyularda gebelik teşhisi amacıyla A ve B model real-time ultraso tekikleri karşılaştırılması. Eurasia J Vet Sci,, -5. Zipper N, Kaulfuss KH, May J, Elze K, 99. Real-time ultrasoographic pregacy diagosis (B-mode) i sheep. 3. Determiatio of the umber of embryos ad fetuses. Tierarztl Prax, 25,