MESLEK GELİŞİMİ VE DANIŞMANLIĞI

Transkript

1 Prof. Dr. Yıldız Kuzgun 3. BASKI MESLEK GELİŞİMİ VE DANIŞMANLIĞI nobel ANKARA, ŞUBAT 2009

2 Nobel Yayın No : 942 Eğitim Bilimleri : 242 ISBN Basım, Şubat 2009 MESLEK GELİŞİMİ VE DANIŞMANLIĞI Prof. Dr. Yıldız Kuzgun Copyright 2009, NOBEL YAYIN DAĞITIM TİC. LTD. ŞTİ. SERTİFİKA NO Bu baskının bütün hakları Nobel Yayın Dağıtım Tic. Ltd. Şti. ne aittir. Yayınevinin yazılı izni olmaksızın, kitabın tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve dağıtımı yapılamaz. Sayfa Tasarım : Mürüvet Duma KapakTasarım: Mehtap Bayraktar Yürümez -dizgi@nobelyayin.com- Baskı ve Cilt : Nobel Basımevi KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI Kuzgun, Yıldız. Meslek Gelişimi ve Danışmanlığı / Prof. Dr. Yıldız Kuzgun 2. Baskı, XII s, 160x235 mm Kaynaklar, kavram dizini var. ISBN Meslek 2. Danışmanlık 3. Kariyer Gelişimi 4. Yetenekler 5. Çalışma Yaşamı nobel NOBEL YAYIN DAĞITIM TİC. LTD. ŞTİ. ivedik Organize Sanayi Ağaç işleri Sitesi 521. Sokak Nu.: Ostim-Ankara Telefon: (pbx) Belgeç: Web: e-posta: nobel@nobelyayin.com NOBEL KİTAP DAĞITIM A.Ş. İstanbul Merkez: Molla Fenari Sokak Nu.: 8 Cağaloğlu-istanbul Telefon: Belgeç: W eb: e-posta: info@nobelkitap.com Ankara Şube: Mithatpaşa Caddesi Nu.: 74 Kocatepe Kültür Merkezi Kızılırmak Sokak Girişi Ankara Telefon: (pbx) Belgeç: e-posta: dagitim@nobelyayin.com

3 SUNUŞ Meslek Gelişimi ve Danışmanlığı adlı bu kitap Meslek Rehberliği ve Danışmanlığına Giriş kitabının bir devamı olup, öncelikle meslek danışmanlığı alanında lisans üstü eğitim görmekte olan öğrencilerin yararlanabileceği bir eser olarak düşünülmüştür. Kitapta konuların sunuluş sırası Meslek Rehberliği ve Danışmanlığına Giriş kitabındakinden farklı değildir. Ancak her konuda yeni ve kapsamlı kuramsal bilgilere ve araştırma bulgularına yer verilmiştir. Giriş kitabının kapsamı en fazla lise düzeyinde öğrenim gören öğrencilerin meslek seçme sorunları ile ilgili kuramsal bilgiler ve danışma teknikleri ile sınırlı iken bu kitap bunun da ötesinde, yetişkinlerin iş bulma, işe uyum ve meslekte ilerleme gibi sorunlarına ilişkin bilgileri de içermektedir. Yaşam boyu meslek gelişimi anlayışı ile yazılan bu kitabın yalnız okul danışmanlarına değil, iş kuramlarında, kariyer geliştirme merkezlerinde çalışan meslek danışmanlarının da yararlanabileceği bir kaynak olabileceği umulmaktadır. Kitabın yazılışı sırasında eleştirilerinden yararlandığım Yard. Doç Dr. Feride Bacanlı ya, Yard. Doç. Dr. Haşan Bozgeyikli ye ve Betül Timur a şükranlarımı sunarım. Okuyucularımdan gelecek eleştiriler kitabın bundan sonraki basımlarının daha iyi olmasına katkı yapacaktır. Yıldız Kuzgun 30 Mayıs 2006

4 '

5 İÇİNDEKİLER BÖLÜM-1 Meslek Danışmanlığı Hizmetlerinin Gelişimi... 1 Meslek Seçimine Yardım Hizmetlerinin Gelişimi... 3 Meslek Seçiminin Dinamiğini Açıklama Girişimleri...5 Avrupa Ülkelerinde Meslek Rehberliği...8 Avrupa Birliği Ülkelerinde Meslek Rehberliği ve Danışmanlığı Hizmetleri... 8 Meslek Rehberliği ve Danışmanlığı İçin Avrupa Birliği Politikası Türkiye'de Meslek Rehberliğinin Gelişimi İş arayanlara meslek danışmanlığı Mesleki Rehberlik Araç ve Kaynaklarının Geliştirilmesi Türkiye nin Avrupa Birliği ile İlişkilerinde Meslekî Rehberlik Çalışmaları BÖLÜM-2 Meslek Gelişimini Etkileyen Etmenler...21 Yetenekler Duyusal Yetenekler...22 Zihinsel Yetenekler...24 Dikkat Bellek Akıl yürütm e...24 Psikomotor Yetenekler Duyuşsal Yetenekler...26 Yetenekler ve Meslekler...26 Genel Yetenek Test Bataryası...26 Mesleki Yetenek Örüntüleri Araştırması Bazı meslek elemanlarinın GATB kesim puanlan Yetenekler ve meslekte başarı...30 On bin meslek araştırması Özel yetenekler ve meslekler...33 Yetenekler ve cinsiyet Yeteneklerin meslek ve iş doyumu ile ilişkisi...36 Yetenekler ve Meslek Seçimi İlgiler...41

6 İlgi Alanları...43 İlgilerin Ölçülmesi İlgilerin envanterle ölçülmesi Strong Mesleki İlgi Envanteri Kuder İlgi Alanları Tercihi Envanteri...46 Kendini Araştırma Envanteri Kendini Değerlendirme Envanteri...49 İlgi Envanterlerinin Sınırlılıkları Ölçülen ve ifade edilen ilgilerin karşılaştırılması...51 İlgilerin başarıdan çıkarsanması...52 İlgilerde Kararlılık İlgi ve Yetenek İlgi ve Cinsiyet İlgilerin Gelişimi İlgilerin Meslek Seçiminde Rolü İlgi ve Meslekte Başarı İlgi ve Meslek Doyumu...62 Meslek Değerleri İlgi ve Değer Farklı grupların meslek değerleri...65 Meslek Değerlerinin Gelişim i Meslek değerlerinin gelişiminde ailenin rolü Çeşitli Program ve Mesleklerdeki Bireylerin Meslek Değerleri Değerler ve Meslek Seçim i Psikolojik Gereksinmeler...73 Yetkinlik Beklentisi Yetkinlik Beklentisi ve Meslek Seçimi...79 Yetenekler ve yetkinlik beklentisi...83 Risk Alma ve Yetkinlik Beklentisi Yetkinlik Beklentisi ve Meslek Seçiminde Kararsızlık...89 Sosyo-Ekonomik Düzey...91 SED ve Değerler Başarı güdüsü ve SED...95 Cinsiyet Kız ve Erkek Çocukların Psikolojik Özellikleri Cinsel kalıpyargılar Sonuç

7 BÖLÜM-3 Meslek Seçimini / Gelişimini Açıklayan Kuramlar Özellik Faktör Kuramı Holland'ın Tipoloji Kuramı Tiplerin gelişimi Tiplerin belirlenmesi Ayrışma Tutarlılık Kişisel Yönelim ve Meslek Seçim i Psikanalitik Kuramlar Özdeşim ROE nun Gereksinim Kuramı Karar Kuramları Gelatt ın Karar M odeli Vroom un Beklenti Kuramı Hilton'un Karar M odeli Gati nin Modeli Karar Verme Biçim leri Karar Verme Davranışını Etkileyen Etmenler Meslek Seçiminde Kararsızlık Gelişim Kuramları Hayal dönemi (fantasy stage) (7-12 yaş) Deneme dönemi (tentative stage) Gerçeklik dönemi (reality stage) Super'ın Yaşam Boyu Meslek Gelişimi Kuramı Belli başlı önermeler... ; Yaşam alanı Yaşamın yapısı Rol etkileşimi Yaşamı yeniden tasarlama Yaşam süresi Mesleki Kimlik Sistemler Meslek Olgunluğu Meslek olgunluğunun boyutları Mesleki Olgunluk Envanteri Meslek Olgunluğu İle İlişkili Değişkenler Super in Öz Kavramı Kuramı Öz kavramının boyutları Öz kavramları sisteminin boyutları Öz Kavramı ve Meslek Seçimi...169

8 Kendine Saygı ve Meslek Seçimi Tiedeman ve O Hara nın Meslek Gelişimi Kuramı Gottfredson un Daraltma ve Uzlaştırma Kuramı Daraltma Sürecinin İlkeleri Uzlaşma Sosyal Öğrenme Kuramı Kuramın Meslek Danışmanlığına Katkısı Meslek danışmasının hedefi Değerlendirmenin rolü İşe Uyum Kuramı İşe uyum modelinin meslek danışmanlığında kullanımı İşe uyum Değer Destekli Bütüncül Kariyer ve Yaşam Rolleri M odeli Değer temelli kariyer seçim i B Ö L Ü M - 4 Meslek Danışmanlığının İlke Ve Teknikleri Bireysel Özelliklerin Tanınması Ölçme araçlarını kullanırken uyulması gereken kurallar Bireyi Tanıma Tekniği Olarak Görüşme Ve Psikolojik Danışma 207 Gereksinmelerin belirlenmesi Meslekler ve Eğitim Olanakları Hakkında Bilgi Verme Grup etkinlikleri Meslekler Hakkında Bilgi Edinmede Güdülenmenin Önemi Araştırma davranışını geliştiren ve engelleyen etmenler Karar Verme Becerisi Geliştirme Karar verme durumunda olan bir kimsenin yapacağı işlem ler 218 Karar Vermeye Yardım Hizmeti Olarak Psikolojik Danışma Yorumlama Destekleme Meslek Seçimine Yardım Konusunda Yapılan Bazı Araştırmalar 222 Kendi kendine yardım tekniklerinin etkisi Meslek Kararı Vermede Yetkinlik Algısını Geliştirme Programları Grupla Psikolojik Danışmanın Etkili Olduğu Sorunlar Meslek Danışmanlığının Etkili Olma Koşulları Bilgisayarların Meslek Rehberliğinde Kullanımı Mesleki Bilgi Sistemi (Career Information System- CIS) Rehberlik Bilgi Sistemi (Guidance Information System - G1S) 242 Keşif (Dıscover)

9 Etkileşimli Rehberlik ve Bilgi Sistemi- SİGI (System of Interactive Guidance and Information) Seçenekler-Choıces BİLDEMER (Bilgisayar Destekli Meslek Rehberliği) Bilgisayarlı Meslek Rehberliği Sistemlerinin (BMRS lerin) Geçerliliği BMRS 1er nasıl kullanılmalıdır? BMRS lerin yararları BMRS lerin uygulanma şekilleri BÖLÜM-5 Çağımızda Çalışma Yaşamı Meslekler değişmektedir Gereken kişilik özellikleri Çağdaş Eğitimin Hedefleri İlköğretimde Meslek Danışmanlığı Ortaöğretimde Meslek Danışmanlığı Çıraklık Eğitimi ve Meslek Danışmanlığı Yükseköğretim Kuramlarında İşve Meslek Danışmanlığı Çalışanlara Meslek Danışmanlığı İşini Kaybedenlere Danışmanlık Kadınlara Meslek Danışmanlığı İş yerinde kadına ayrımcılık Cinsel taciz Engelli Bireylere Meslek Danışmanlığı Engelli Bireylerin Psikolojik Özellikleri Engelli bireylerin iş bulmalarını etkileyen etm enler Engelli Bireylere Danışmanlık BÖLÜM-6 Meslek Danışmanlığı Hizmetlerinin Verildiği Yerler Okullarda Mesiek Danışmanlığı Hizmetleri İş Kurumunda Danışmanlık Hizm etleri Meslek ve Eğitim Bilgilerinin Toplanması Meslek Bilgilerinin Toplanması Mesleğin adı Mesleğin tanım ı Meslek Bilgilerinin Edinilebileceği Kaynaklar Bilgilerin Toplanmasında Gözetilecek Hususlar...315

10 Meslek Danışma Kurulu Meslek Bilgilerinin Kullanıcılara Sunumu Eğitim Bilgilerinin Toplanması İş Kurumunda Meslek Danışmanlığı Hizmetleri İş Arayanlara Grupla Danışma Hizmeti Grup danışmasının amaçları Gruba kimler alınmalıdır? Grubun oluşturulması Grup üyelerinden beklenen davranışlar İş Arama Becerileri Eğitim i Niteliklerini Net ve Doğru Bir Biçimde Değerlendirme İşe nasıl başvurulacağını bilme İş Arayanın Yapması Gerekenler Bir tanıtım kartı hazırlama İş görüşmesine hazırlanma Görüşmede sorulabilecek başka sorular Görüşmenin sona erdirilmesi Özgeçmiş Yazma Özgeçmiş nasıl yazılır? Bir özgeçmişte bulunması gereken bilgiler Özgeçmiş Türleri Kronolojik özgeçmiş İşlevsel özgeçmiş Kronolojik ve işlevsel özgeçmiş Başvuru Formları Nasıl Doldurulmalı? BÖLÜM-7 Mesleklerin Sınıflandırılması Meslek ile İlgili Bazı Kavramlar Uluslararası Standart Meslek Sınıflaması Ana amaçlar Kavramsal çerçeve Tasarım ve yap ı Çizelge 1. lsco-88 in Ana Gruplarındaki Alt Grupların Sayıları Ve Beceri Düzeyleri Ana Grupların Özeti Kanun yapıcılar, üst düzey memurlar ve müdürler Profesyonel meslekler Teknisyenler ve yardımcı profesyonel meslekler Büro elemanları ve müşteri hizmetlerinde çalışan elemanlar 355

11 Hizmet ve satış elemanları Tarım ve balıkçılık alanında çalışan nitelikli elemanlar Sanatkarlar ve ilgili çalışanlar Tesis ve makine operatörleri ve montajcıları Nitelik gerektirmeyen meslekler Silahlı kuvvetler ANA GRUP: 2 Profesyonel Meslek Mensupları Alt Ana Grup Bazı Özel Konulara İlişkin Düzenlemeler Geniş Çapta Görev ve Sorumluluğu Olan Meslekler Teknoloji ve Beceriler Meslekler ve Kadınlar Kayıt Dışı Sektördeki Meslekler Meslekler ve İstihdam Durumları Bazı Özel Meslekler Üzerine Notlar Sınıflama İlkeleri Meslek Adları Sözlüğü Mesleki Kod Numaraları Tek basamaklı meslek kategorileri İki Basamaklı Meslek Kategorileri Profesyonel, Teknik ve Yönetimsel Mesleklerde Mesleki Bölüm ve Grup Örneği Kod Numaraları İkinci Grubu Kod Numaralarının Son Üç Basamağı Diğer Sınıflama Sistem leri ROE nun Sınıflama Sistem i Roe ya Göre Mesleklerin Sınıflandırılması Holland ın Meslek Sınıflama Sistemi Gerçekçi Kategorinin Diğer Kategorilerle Kombinasyonundan Oluşan Gruplardaki Meslek Elemanlarına Bazı Örnekler Mesleklerin Sosyo-Ekonomik Düzeye Göre Gruplanması Genel Yetenek Yönünden Mesleklerin Sınıflandırılması KAYNAKLAR YAZAR İNDEKSİ KAVRAM İNDEKSİ...413

12 . '

13 BOLUM-1 M e slek Dan işm an liğ i Hİz m e t l e r İnîn Ge l İş îm İ İnsan öğrenme, akıl yürütme ve problem çözme gücüne sahip, çevresine dinamik bir uyum gösterebilen, çevresini kendi istekleri doğrultusunda değiştirebilen bir varlıktır. İnsanın temel ihtiyaçları çağlar boyunca önemli bir değişiklik göstermemiştir. Ancak ihtiyaçlarını karşılayan nesneler ve onları elde etme yolları çok büyük bir evrim geçirmiştir ve geçirmektedir. İnsanlar avcılık ve toplayıcılık döneminde doğada var olan yiyecekleri ilkel yöntemlerle elde etmekte, bulduğunu çevresindekilerle hemen tüketmekte idi Toprağa yerleştikçe ve tarımla uğraştıkça tüketebileceğinden fazla ürün elde edebilen insan, artan ürünü, ihtiyaç duyduğu başka ürünlerle değiştirme (takas) yöntemini geliştirmiştir. Değişim aracı olarak paranın bulunması insanların fazla ürün üretip değişik kaynaklardan çeşitli mallar almasını kolaylaştırmıştır. Böylece insanların giderek başka insanların işine yarayacak ürünleri üretmeleri, onları satıp karşılığında aldıkları paralarla artan ve çeşitlenen ihtiyaçlarını başkalarından karşılamaları iş bölümünü geliştirmiştir. Belli bir alanda faaliyet göstererek, başkalarının yararına bir şeyler üretme ve bunu yararlanılabilecek başka bir şeyler elde etme amacı ile yapma, mesleklerin kaynağını oluşturur. O halde meslek her şeyden önce ekonomik bir etkinliktir. Ancak insanlar sadece kazanç elde etmek için çalışmazlar. Sağlıklı insan çalışarak, bir şeyler üreterek kapasitesini kullanır ve geliştirir, bundan haz ve doyum sağlar. Bu nedenle yaşamak için paraya ihtiyacı olmayan insanların da bir meslek edinip çalıştıklarını, bazı kimselerin az gelir getiren meslekleri daha çok gelir sağlayabilecek mesleklere tercih ettiklerini görmekteyiz. O halde meslek para kazanmanın ötesinde, kapasiteyi kullanma ve kendini (özünü) gerçekleştirme yoludur. Özü gerçekleştirme Rogers a (1951) göre tam olarak işlevde bulunma demektir. Bu da sağlıklı bir insanın en güçlü eğilimidir. Freud psikolojik sağlığın en önemli göstergelerinin sevme ve çalışma olduğunu belirtmiştir (Aktaran Lazarus 1969). Çalışma kavramı içinde en önemli yeri tutan mesleki faaliyetler yetişkin yaşamının en az 1/3 ünü kapsamaktadır. Meslek kişinin kimliğinin en önemli kaynağı olup, onun etraftan saygı görmesine,

14 2 Meslek Gelişimi ve Danışmanlığı başkaları ile ilişki kurmasına, toplumda bir yer edinmesine ve işe yaradığı duygusunu yaşamasına olanak veren bir etkinlik alanıdır da. Meslek etkinlikleri ile kişi kapasitesini kullanır, bir şeyler üretir ve yaratır. Bu etkinliklerden duyulan haz ve sağlanan doyum genel yaşama da yansır. Aynı şekilde, çalışma yaşamındaki huzursuzluk ve doyumsuzluk da kişinin psikolojik sağlığını tehdit eder. Çalışma yaşamındaki mutsuzluğun en önemli nedeni ise kişinin seçtiği mesleğin, niteliklerine uygun olmamasıdır Meslek seçimi, endüstrileşmiş toplumların sorunudur. Endüstri devriminden önceki toplumlarda aile bir ekonomik birim olduğundan, çocuklar yetişirken ana babalarının çalışmalarını gözler, güçleri oranında üretim sürecine katılır ve yetişkin oldukları zaman, geniş aile birimi içinde daha karmaşık görevler üstlenerek ailenin yürüttüğü ekonomik faaliyetleri devam ettirirlerdi. Aile hem üretim hem de eğitim birimi olarak, çocuğu günlük yaşam faaliyetleri ile mesleğe hazırlardı. Bu koşullarda üretici sınıfların bireyleri için aile mesleğinden farklı bir meslek sahibi olmak pek mümkün değildi. Ayrıca, seçilecek meslek çeşidi de çok az olduğundan meslek seçimi için seçenekler çok sınırlı idi. Oysa günümüzde meslek çeşidi, bir kimsenin değil yaşantıları yolu ile tanımasına, isimlerini bile öğrenmesine olanak bulamayacağı kadar artmıştır. Uzmanlık alanları da ayrı meslek sayıldığında, endüstride gelişmiş ülkelerde meslek sayısı on binin üzerine çıkmaktadır. Teknolojinin ilerlemesi ile bazı meslekler ya ürünlerine duyulan gereksinme makinelerle karşılandığından ya da evvelce duyulan gereksinme artık duyulmaz olduğundan, çalışma hayatından silinmekte ya da bazı değişikliklerle varlığını sürdürebilmektedir. Mesleklerde uzmanlaşmanın da çok arttığı gözlenmektedir. Teknoloji ilerledikçe bu hızlı değişim sürüp gidecek ve bu değişimi izlemek giderek güçleşecektir. Günümüzde, endüstrileşmiş toplumlarda, artık gençlerin görerek, yaşayarak meslekleri tanıma olanağı çok sınırlıdır. Bir gencin baba mesleğini sürdürmesi geçmişe göre çok ender rastlanan bir durumdur. Çünkü bir çocuğun ana babasının işini gözleme ve ona katılma olanağına sahip olması şöyle dursun, onların ne yaptıkları hakkında bir fikir sahibi olma olanağı bile yoktur. Baba ve ana çok ender hallerde kendi işinin sahibi olabilmekte, genellikle yüzlerce, binlerce kişinin çalıştığı bir fabrika ya da örgütün bir elemanı olarak görev yapmaktadır ve üretim sürecinin bütününü göremeden kendi işlerini yürütmektedirler. Böyle bir toplumda ana babanın çocuğuna çeşitli işleri ve meslekleri tanıtma olanağı çok sınırlıdır. Çağımızda meslek seçiminin bir sorun haline gelmesinin bir diğer nedeni özgürlüklerin genişlemesi, bireyin kendi yaşam biçimini seçmesi ve kararlarının sorumluluğunu taşıması gerektiği görüşünün benimsenmesidir. Bu gün

15 Meslek Gelişimi ve Danışmanlığı 3 insanın doğasını açıklayan görüşlerin temelinde, onun özgür ve seçme yeteneğine sahip bir varlık olduğu, mevcut seçenekler arasından kendine en uygun olanını seçerek varoluşunu gerçekleştirdiği görüşü yatar (Johnson, 1969). Kierkegaard'ın meslek seçimi konusundaki görüşlerini inceleyen Stanley (1971), onun mesleği, kişinin varlığına devamlılık sağlayan bir yol olarak gördüğünü belirtmektedir. Kierkegaard'a göre kişi, kritik anlarda, tam olarak kendini adamayı gerektiren durumlarda (örneğin bir eş, bir meslek ya da bir inanç seçme) yaptığı tercihlerle kendini oluşturup yeniledikçe, kendine dengeli ve düzenli bir gelecek sağlayabilir. Özetle diyebiliriz ki, çağımızda insan kendi yönünü çizme ve yaşamı hakkında karar verme özgürlüğüne sahiptir. Bir meslek sahibi olma konusunda kişinin seçme özgürlüğünü kullanması bir hak olmaktan öte, çağdaş insan olmanın da bir gereğidir. M eslek Seçim ine Yardım H izm etlerinin Gelişimi Meslek seçimine yardım hizmetleri, biri eğitim diğeri endüstri alanı olmak üzere iki ayrı alanda, eşzamanlı olarak gelişmiştir. Eğitim alanında ilk deneme ABD de San Fransisco kentinde 1895 yılında bir meslek okulunda öğrencileri iş olanaklarından haberdar etmek amacı ile başlatılmıştır Bunu izleyen yıllarda ileri görüşlü bazı eğitimcilerin girişimi ile okullarda öğrencileri çalışma hayatına hazırlamak için grup rehberliği programları düzenlenmekteydi. Bu hizmetler yavaş yavaş, gelişerek yaygınlaşırken endüstri alanında işe uygun adam bulma gereksinimi hissedilmeye başlanmıştır. O yıllarda yeni bir bilim olmaya başlayan psikolojinin ölçme ve değerlendirme dalında (psikometri) yapılan çalışmalar insan niteliklerinin objektif yollarla ve kısa zamanda ölçülebileceği umudunu vermiştir. Okullarda grup rehberliği tekniği ile bu tür çalışmalar yürütülürken, o- kul dışında eğitimci ve ekonomistler iş arayan yetişkinlerin niteliklerine uygun bir işe yerleştirilmesi ve işyerlerine istedikleri niteliklere sahip çalışanların sağlanması için bir değerlendirme bürosuna gereksinme olduğunu hissetmekteydiler. Bunlardan Frank Parsons adlı bir mühendis bu günkü iş kuramlarına benzer bir büroyu, Mesleki Büro adı ile, 1908 de Boston da kurmuştur. Bu tarih yalnız meslek rehberliğinin değil, genel olarak rehberliğin de başlangıç tarihi ve Parsons da kurucusu olarak kabul edilir. Parsons'a göre bireyin kendine uygun bir meslek seçebilmesi için, V Kendisi hakkında açık bir fikre sahip olması, yeteneklerini, ilgilerini, olanaklarını ve sınırlılıklarını tanıması, V Çeşitli işlerin gerektirdiği nitelikler, sağladığı avantajlar ve imkanlarla istenmedik yanları hakkında bilgi edinmesi,

16 4 Meslek Gelişimi ve Danışmanlığı V Bu bilgileri değerlendirerek doğru akıl yürütmesi; olgusal bilgilerden yararlanarak davranış seçenekleri üretmesi, yapabileceği işler arasından, beklentilerini en iyi karşılayacağını düşündüğü bir işi tercih etmesi gerekmektedir. Psikoloji o yıllarda henüz çok yeni olduğu için bireysel özellikleri ölçecek güvenilir ve geçerli ölçme araçları bulunmuyordu. Parsons yetersiz psikoloji ve ölçme bilgisi ile bazı ölçme araçları hazırladı ve bunları uyguladı. Deneyimlerini 1909'da yayınladığı Bir Meslek Seçme (Choosing A Vocation) adlı eserinde açıklamıştır. Parsons'ın ilk mesleki büroyu kurmasından sonra meslek rehberliği hareketi kısa zamanda bir çok alana yayıldı. Eli VVeavar adlı eğitimci New York okullarında rehberlik hizmetlerini başlattı ve kısa zamanda diğer kentler onu izledi, 1910 yılında meslek rehberliği alanında ulusal bir konferans toplanması için çalışmalara başlandı ve ilk konferans meslek rehberliğinin babası sayılan Parsons'ın adına Boston'da yapıldı. Bundan sonra meslek rehberliği programları okul rehberlik programlarının ayrılmaz bir parçası olarak gelişip yayıldı Meslek rehberliğini etkili bir biçimde yapabilmek için psikolojik ölçme araçlarına gereksinim vardı. Ancak o yıllarda psikoloji bilimsel yöntemlerle çalışan bir alan olarak yeni ortaya çıkıyordu. Bilişsel özelliklerin ölçülmesine girişen psikologlar dikkat ve bellek gibi yalın zihinsel işlevleri ölçmede başarılı olabildikleri halde zeka gibi karmaşık işlevleri ölçmede güçlüklerle karşılaşıyorlardı. Her şeyden önce zekanın ne olduğu konusunda psikologlar arasında görüş farkları vardı. Bir yanda bu çalışmalar ve tartışmalar sürerken öte yanda önemli toplumsal sorunlar da vardı. Bu sorunlar karşısında psikologlar bir taraftan kuramsal tartışmaları sürdürürken öte tarafta pratik çözümler üretmeye koyuldular. Bunların en önemlileri okullarda başarı gösteremeyen öğrencilerin belirlenmesi için Fransa da Alfred Binet tarafından ilk bireysel zeka testinin, diğeri ise ABD de orduya alman kişilerin uygun sınıflara yerleştirilmesi işleminde kullanılmak üzere Yerkes tarafından Ordu Alfa Testi adı verilen ilk grup zeka testinin hazırlanmasıdır. Bu iki ölçme aracı de hükümetlerin isteği üzerine hazırlanmış, daha sonra geliştirilerek çeşitli sorunların saptanması amacı ile kullanılmıştır. Ordu Alfa Testinin orduya alman kişilere uygulanması sonucunda çeşitli mesleklere mensup insanların bu testten aldıkları puanların ortalamaları meslek üyelerinin genel zeka düzeyleri arasında farklar olduğunu, bu farkların meslek üyelerinin eğitim düzeylerini yansıtacak bir düzen gösterdiğini ortaya koymuştur. Yine bir toplumsal sorun olarak 1929 yılında ABD de başlayıp kısa zamanda bütün dünyayı saran ekonomik bunalıma önerilen çözüm yollarından

17 Meslek Gelişimi ve Danışmanlığı 5 biri de insan gücünün verimli bir biçimde kullanılması idi. Bunun için de ABD de iş gücünün niteliklerinin belirlenmesi amacıyla Amerikan Çalışma Bakanlığı VVilliamson, Paterson gibi meslek psikologlarını göreve çağırdı. Bu bilim adamları Genel Yetenek Test Bataryası (General Aptitude Test Battery) adı verilen ve 12 yeteneği ölçen 9 test hazırlamışlardır. Halen iş kuramlarında başarı ile uygulanmakta olan bu test Türkiye İş Kurumu şubelerinde uygulanmak üzere Türk kültürüne adapte edilmiştir. İlgilerin meslek seçiminde önemli bir faktör olduğu düşünülmüş ve Strong tarafından 1916 yılında ilgilerin ölçülmesi için bir ölçme aracının geliştirilmesine başlanmıştır. İlk ilgi envanteri olan Strong Mesleki İlgi Envanteri, üzerinde yapılan pek çok çalışmalarla gelişmiş bir ölçme aracı olarak halen yaygın olarak kullanılmaktadır. Uzun yıllar bireyi tanıma tekniklerinin geliştirilmesi ve meslekleri tanıtan sözlük ve ansiklopedilerin hazırlanması ile geçti. Bu yıllarda okulda verilen rehberlik hizmetleri ile öğrencilerin kendilerine uygun alan ve ders seçmelerine, derslerde başarılı olabilmelerine, genel eğitimden sonra bir işe ya da meslek eğitimine girme aşamasına gelince sistemli bir kendini değerlendirme hizmeti verilmesine, iş / meslek seçenekleri gösterilerek kendilerine en uygun olduğu düşünülen seçeneklere yönelmelerine yardımcı olunuyordu. Yoğun bir ölçme ve değerlendirme işlemine dayanan bu yaklaşımda danışman danışana tavsiyelerde bulunabiliyor, telkin ve ikna yollarına başvurabiliyordu. M eslek Seçim inin D inam iğini Açıklama G irişim leri Meslek rehberliği, her hangi bir kurama dayanmadan başlamış olup verilen hizmetler danışanlara çalışma yaşamını tanıtmak, onlara isteklerine ve niteliklerine uygun iş seçenekleri hakkında bilgi vermekten ibaretti. Daha sonraki yıllarda meslek seçiminin nasıl oluştuğu konusunda çeşitli kuramlar geliştirilmiştir. Aşağıda bunlar kısaca tanıtılmıştır: Eşleme modeli İnsanların, sahip oldukları yetenekler ve bir meslekten beklentileri ile mesleklerin gerektirdiği nitelikler ve sağladığı olanaklar hakkında yeterli olgusal bilgi ile donatıldıkları taktirde, doğru karar verecekleri sayıltısına dayanan eşleme modeli başta Parsons ın Meslek Bürosu olmak üzere iş kuramlarında ve okullarda sistemli bir biçimde uygulanmaya başlanmıştır. İş kuramlarında iş danışmanları, okullarda öğretmenler bir yandan iş piyasası hakkında danışanları bilgilendirmeye çalışırken diğer yandan da alelacele hazırlanmış basit ölçme araçları ile yetenek ve ilgilerini ölçmeye çalışıyorlardı. Meslek danışmanları elde ettikleri bilgileri danışana ilettikten sonra onlara niteliklerine uygun eğitim ve meslek seçenekleri gösteriyorlardı. Her hangi bir mesleki beceri sahibi olmadan iş kuramlarına başvuran niteliksiz kişileri makinelerin başına oturtmanın sakıncaları ortaya çıkınca bu insanları işe yerleştir

18 6 Meslek Gelişimi ve Danışmanlığı meden önce eğitim verme gereği hissedilmeye başlandı Bunun için açılan çeşitli kurslara programlar hazırlanırken bir yandan da düzenli eğitim verecek meslek okullarının açılmasına hız verildi. Eşleme modelinin başarı ile yürütülebilmesi için ölçme araçlarına gereksinim vardı. Bu nedenle yaklaşık elli yıl meslek psikologları çalışmalarını yetenekleri ve ilgileri ölçecek araçların geliştirilmesine yoğunlaştırdılar. ABD de Birinci Dünya savaşında silah altına alınanları niteliklerine uygun görevlere atama, ekonomik krizi atlatmak için insan gücünü etkili bir biçimde değerlendirme gibi yöntemlerle bu istenmedik durumları düzeltme girişimleri sırasında genel ve özel yetenekleri ölçecek testler geliştirildi. Bunların başiıcaları genel yeteneği ölçen ve gruplara uygulanan Ordu Alfa ve Ordu Beta testleri ve özel yetenekleri ölçen Genel Yetenek Test Bataıyası (General Aptitude Test Batteries), Thurstone Zihinsel Temel Yetenekler Testi (Thurstone Primary Mental Abilities Tests) ve Bennett ve arkadaşlarının Ayrıştırıcı Yetenek Testleri (Differential Aptitude Tests) dir. Mesleğe ve işe uyumda önemli rolü olacağı düşünülerek ilgileri ölçecek bir aracın Strong Mesleki İlgi Envanterinin) Strong Vocational Interest Blank) geliştirilmesi de, yukarıda değinildiği gibi, meslek rehberliğinin başlangıç yıllarına rastlar. Eşleme modelinde danışmanlar danışana çeşitli testler uygulayıp sonuçları profiller halinde yorumlamakta ve iş ve meslek seçenekleri hakkında tavsiyelerde bulunmaktaydılar. Bu model daha sonra Holland ın (1973) katkılarıyla daha da geliştirilmiş olarak hala meslek danışmanlığında kullanılmaktadır. Gelişimsel yaklaşım: İnsanların niteliklerini değerlendirme ve iş seçenekleri hakkında bilgilendirmenin iş arama aşamasında yapılmasının gecikmiş olduğu kadar yetersiz de bir yardım olduğu, bireysel meslek danışması tekniği ile uzunlamasına araştırmalar yapan meslek psikologları tarafından fark edildi. Gelişim psikologları meslek seçiminin kişinin zihinsel ve sosyal gelişimi ile yakından ilişkili bulunduğunu, bunun da, her şeyden önce, kendini tanıma ile gerçekleşebileceğini düşündüler. Bunun için bireylere çok küçük yaşlardan itibaren olumlu ve zengin bir öz kavramı geliştirmesi için eğitimde meslek gelişimi programlarının hazırlanmasına öncülük ettiler. Son elli yıldır meslek danışmanlığı hizmetlerinin kuramsal temellerinin oluşturulduğunu görmekteyiz. Bu süre içinde eşleme esasına dayanan özellikfaktör kuramının, yukarıda açıklanan sakıncalarını gideren bazı kuram ve modeller ortaya atılmıştır. Bunların en önemlisi Rogers ın öz (self) kuramından ve gelişim kuramlarından esinlenen Gelişimsel Rehberlik yaklaşımıdır. Bu yaklaşımda bireyin kendini ve çevresini tanıması, karar verirken planlı ve sistematik davranması için yapılacak yardımların erken yaşlarda, mümkünse anaokulunda başlatılması gerektiği savunulmaktadır. Bu yaklaşım öğretim hedefleri ile mes

19 Meslek Gelişimi ve Danışmanlığı 7 leki rehberlik hedeflerinin kaynaştırılmasını, derslerde ve ders dışı saatlerde yaptırılacak etkinliklerde, öğrencinin kendi nitelikleri (özellikle ilgi ve yetenekleri) üzerinde düşünmesi, kendine uygun seçenekleri araştırması ve doğru karar verebilme becerisi geliştirmesi için olanaklar hazırlanmasını, bunun için programlar ve eğitim araçlarının geliştirilmesini gerekli kılmaktadır. Günümüzde Duyuşsal Eğitim (affective education) adı altında, öğretim programlarına, öğretim etkinlikleri ile bütünleştirilmiş etkinliklerle yukarıda belirtilen becerileri kazanmış bireylerin yetiştirilmesine çalışılmaktadır. Kişiliğin gelişiminde başta ana baba olmak üzere toplumsal çevrenin çocuğun meslek gelişimi üzerindeki etkisi meslek psikologlarının da ilgi konusu olmaya başladı. Ailenin sosyal ve ekonomik düzeyi ve çocuğu sosyalleştirmede uyguladığı yöntemler üzerinde çeşitli görüşler ortaya atıldı. Psikarıalitik yaklaşım: Psikanaliz ekolünden gelen bazı yazarlar, ana baba ile erken çocukluk döneminde geçirilen yaşantıların kalitesinin çocuğun çevresindeki uyarıcılara yaklaşımındaki temel eğilimi belirlediğini, bu eğilimin bilinç dışı olduğunu ve tüm davranışları etkilediği gibi meslek tercihlerini de etkilendiğini; kısaca,meslek seçiminin bilinçdışı güdülerle biçimlenen bir karar olduğunu ileri sürdüler. Sosyal öğrenme yaklaşımı: Bu yaklaşımdaki yazarlara göre meslek seçimi bilinçli bir karardır ama bu bilincin oluşmasında ana babanın çocuklarına hazırladıkları fırsatların, eğitimde uyguladıkları pekiştirme tekniklerinin önemli rolü vardır. İnsanların hangi alanlarda başarılı olabilecekleri konusundaki i- nançlarının ana baba ile erken yaşlarda geçirilen yaşantılar sonucunda oluştuğu, bunun da meslek gelişimini biçimlendirdiği görüşündedirler. Bilişsel/ Mantıklı yaklaşım: Bir konuda karar verme davranışının bilgi e- dinme ve akıl yürütme yönüne önem veren meslek danışmanları insanların çoğunluğunun meslek seçimi sorununa mantıklı yaklaştığı, onlara karar verme becerileri kazandırıldığı taktirde doğru seçim yapacakları kabul etmektedirler. Karar kuramcıları olarak anılan bu yazarlar karar verme sürecinin çözümlemesini yapmakta, doğru kararı engelleyen koşulları., kronik kararsızlığın nedenlerini araştırmakta, okullarda çok erken yaşlarda başlatılan kariyer eğitimi programları ile öğrencilere her seçme durumunda gerekli olan seçenekleri inceleme, kendini değerlendirme gibi tutum ve davranışlar kazandırma yöntemleri geliştirmeye çalışmaktadırlar. Yeteneklerin, ilgilerin tanımlanması ve ölçülmesi, istek ve ihtiyaçların gerisindeki dinamikler konusunda psikoloji biliminin bulguları giderek zenginleşmekte, insan hakkındaki bilgimiz giderek artmaktadır. Aynı şekilde meslek ve eğitim seçeneklerinin her birini, gerektirdiği nitelikler ve sağladığı olanaklar açısından inceleyen kuramlar gelişmektedir. Bu iki kaynaktan elde edilen

20 8 Meslek Gelişimi ve Danışmanlığı bilgilere dayanarak, bireylere meslek seçiminde daha etkili yardımlarda bulunma olanağı artmaktadır. Meslek seçimi olgusunu açıklayan kuramlar kitabın Meslek Gelişimi Kuramları bölümünde ayrıntılı olarak açıklanmıştır Avrupa Ülkelerinde Meslek Rehberliği Parsons Mesleki Büro'yu kurduktan sonra, 1910 yılında Fransa'da Lahy, 1912 yılında İtalya'da Gemelli meslek büroları kurmuşlardır. Bu hizmetler Belçika'da 1912, İngiltere'de ise 1915 yılında başlamıştır. Bu kuruluşlar da, Parsons'ın Meslek Bürosu gibi, bir yerleştirme merkezi halinde çalışmakla birlikte, işlerini daha iyi yapabilmek için okullarla işbirliği yapma gereği duyuyorlardı. Ancak Reuchlin'in (1974) raporu incelendiğinde Avrupa'da hizmetlerin Amerika'da olduğundan biraz farklı bir biçimde yürütüldüğü anlaşılmaktadır. Burada, her ülkedeki uygulamalar hakkında ayrıntılı bilgi vermek yerine, genel politikanın, Super'in benimsediği kriterler açısından değerlendirmesinin yapılması uygun görülmüştür. Avrupa ülkelerinde öğrencilere mesleki bilgi verme hizmetleri genellikle okulların dışında ve bazı ülkelerde örneğin Almanya da Çalışma Bakanlığına bağlı iş kurumlan tarafından verilmektedir. Bu kuruluşlar başlangıçta tamamen iş bulma işlevini yürütürlerken zamanla eğitim örgütleri ve okullarla ilişkilerini sıklaştırmışlardır. Bu kuruluşlarda çalışan meslek danışmanları zaman zaman okullara gidip, öğrencilere iş ve eğitim olanakları hakkında bilgi vererek, veli ve öğrencilerle görüşmeler yaparak ve bazı psikometrik araçlar uygulayarak öğrencilerin meslek gelişimine yardımcı olmaya çalışmaktadırlar. Avrupa B irliğ i Ü lkelerinde M eslek Rehberliği ve Danışm anlığı Hizm etleri Avrupa Birliği nde meslek rehberliği yaşam boyu eğitim ve sürekli istihdam genel amacının içinde yer almaktadır. Bu amacı gerçekleştirmek için meslek eğitimi görebilme fırsatlarını artırmaya, ve bunların hem her ülkenin kendi içinde hem tüm Avrupa da esnek dağılımını sağlamaya, işsizlik oranını düşürmeye ve yetkin bir meslek eğitimi ile bireylerin istihdam edilebilirliklerini geliştirmeye çalışılmaktadır. (Sultana ve Zelloth, 2003) Avrupa Birliği ülkelerinde meslek rehberliği ve danışmanlığı hizmetleri Birliğin oluşmasından sonra başlıca şu aşamalardan geçerek gelişmiştir. 1) 1 Mayıs 1963 tarihinde ortak bir meslek eğitimi politikasının yerleştirilmesi için genel ilkeler ortaya koymuştur. Burada şu iki ana konuda atılım yapılması üzerinde durulmuştur: a) Gençlere ve yetişkinlere psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin verilmesi için sürekli bir düzenlemenin uygulanmaya konması

21 Meslek Gelişimi ve Danışmanlığı 9 b) İnsanların meslek ya da meslek eğitimi seçmede bu sistemi uygun bir zamanda kullanma olanağı 2) 6 Kasım 1990 da sosyal taraflarla iletişim kurarak, okuldan iş yaşamına geçiş için aşağıdaki ortak görüşler oluşturuldu: a) Okul başarısızlığının ve okulu erken terk etmenin önlenmesinde rehberliğin koruyucu rolü vardır b) Eğitim planlaması yapılırken arz ve talep dengesinin kurulması gerekmektedir, c) Okul ile işletmeler ve sanayi arasındaki bağlantının kurulmasında ve güçlendirilmesinde rehberliğin katalizör rolü vardır. PETRA programının meslek danışmanlığı boyutu rehberlik hizmetlerinde toplumsal işbirliğini geliştirmeyi amaçlamaktadır. Ayrıca meslek danışmanlığı için geliştirilen etkili yöntemlerin ve başarılı uygulamaların paylaşılması için ulusal sistemleri desteklemeyi amaçlamaktadır. Bu programın hedefleri şunlardır: 1) Tüm gençlerin gerekli rehberlik ve danışmanlık hizmetlerini yanında kendilerine açık meslek kanallarını keşfetmek, meslek planları geliştirmek, gizilgüçlerini değerlendirmek ve mesleki nitelik kazanmak bir meslek eğitimi görme konusunda istekli olmak için de, teşvik edici kişisel yardımlar almaları 2) Bu süreçte bütün gençlerin ve ailelerinin diğer üye ülkelerdeki rehberlik hizmetleri ile eğitim ve yetiştirim (traininig) olanakları hakkında güncel bilgi elde etme ve bu bilgileri kullanma konusunda teşvik edilmeleri Lüksenburg da 1997 istihdam konusunda yapılan Avrupa Konseyi toplantısından sonra meslek rehberliği ve danışmanlığı yeni bir boyut kazanmış ve istihdam politikasının bir aracı olmuştur. Avrupa birliği ülkelerinde meslek rehberliği alanında PETRA ve Leonardo programlarının geliştirilmesi aşağıdaki gelişmeleri sağlamıştır: S S Meslek rehberliği hizmetlerinden yararlananların çeşitlenmiş olması Kamu ve özel sektör arasındaki bağlantıların artması S Meslek rehberliği hizmetlerinde uzmanlaşmanın giderek artması ve verilen hizmetlerin kalitesinin yükselmiş olması Sonuç olarak meslek rehberliği ve danışmanlığı işlendirme (istihdam), işe uyum ve yarışm adık hedefleri için bir temel sağlayarak merkezi bir unsur olmaya başlamaktadır.

22 10 Meslek Gelişimi ve Danışmanlığı Meslek rehberliği ve danışmanlığı istihdam ile eğitim/yetiştirim politikaları arasında yeni bağlantılar kurma olanağı vermektedir. Meslek rehberliği ve danışmanlığı aşağıda belirtilen gelişmelere göre düzenlenmektedir: S İşlendirme (istihdam) pazarındaki değişiklikler (artan istikrarsızlık, sürekli işsizlik, özellikle uzun süre işsizlik) ve kariyer yolunun parçalanmış olması, sürekli bir kariyer çizgisi olmaması, S İş düzenin biçiminde ve özünde değişiklikler olması S Günlük yaşamda iletişim teknolojisinin ve bilginin öneminin artması S Aktif yaşama doğru geçiş devresinin uzaması S İş piyasasında kadınların oranının giderek artması S Demografik değişiklikler (doğum oranındaki değişiklikler aktif nüfusun yaşlanması) Bu problemler karşısında meslek rehberliği ve danışmanlığı hizmetleri de yön değiştirmektedir. Hizmetler giderek sürekli, çok boyutlu ve çok faktörlü bir süreç olmaktadır. Meslek rehberliği ve danışmanlığı hizmetlerinin geliştirilmesi için bir çok ülkenin sistemlerini aşağıdaki hususları göz önüne alarak geliştirmesi beklenmektedir: 1) Okul ve meslek rehberliği devam eden bir süreç olarak algılanmalı, 2) Genel eğitim ile beceri eğitimi (yetiştirim) sistemlerinde çalışmalar yapılmalı, 3) İşsizlik problemlerine çözüm getirmeye yönelik önlemler alınmalı, iş danışmanlığı alanında çalışanlar birbirleri ile işbirliği yapmalı, bunun için danışmanlar zaman zaman bir araya gelmeli 4) Bilgiyi iletme yöntemi geliştirilmeli, yeni rehberlik düzenlemeleri a- raştırılmalı, 5) Yapılaşmış ve merkezileşmemiş rehberlik sistemleri, buralara insanların başvurabileceği biçimde düzenlenmeli ve başvuranlar gereksinim duydukları zaman ve gereksinmelerine göre hizmet alabilmeli, 6) Mesleğe yeni giren danışmanların ilk eğitimi ile meslek içinde sürekli eğitimleri ve uygun araç ve yöntemlerin sağlanması desteklenmeli, 7) Ölçme araçları geliştirilmeli, rehberlik amacı ile nitelikli bilgisayar programları hazırlanmalı ve danışmanlara bilgisayar eğitimi verilmeli,

23 Meslek Gelişimi ve Danışmanlığı 11 Meslek Rehberliği ve Danışmanlığı İçin Avrupa Birliği Politikası Avrupa Birliği gelecekte şu hedeflere erişmeye çalışılması gerektiğini öngörmektedir: 1) Uzun dönemli kariyeri desteklemek için her türlü rehberlik hizmetlerine sürekli erişimi sağlamak 2) Uluslar arası işbirliğinin geliştirilmesini desteklemek 3) Avrupa boyutunu ve yeni buluşları yayma amacıyla danışmanlara oryantasyon eğitimi vermek ve bunun için bir Avrupa çerçevesi yaratmak 4) Avrupa düzeyinde metot, araç tasarlama, gerçekleştirme ve yayma çalışmalarını desteklemek 5) Araştırma kuruluşlarının ve uzman derneklerin iletişim ağı oluşturmalarını desteklemek 6) Mesleki rehberlik ve danışmanlık hizmetleri için, ilgili veri tabanlarının bağlantılarını kurmak da dahil olmak üzere, kaynak merkezlerin Avrupa ağını güçlendirmek, Avrupa Birliğinin gelişmiş devletlerindeki uygulamalar profesyonel rehberlik hizmetlerinin insan kaynaklarının gelişiminde önemli rol oynadığını göstermektedir. Uygulamaların sağladığı yararlar şunlardır: a) Başlangıç ve sürekli meslek eğitimine erişmeyi kolaylaştırmakta ve hızlandırmakta; bu eğitimin çekiciliğini artırmaktadır. b) Yaşam boyu meslek eğitimini teşvik etmekte ve yönlendirmektedir. c) Meslek danışmanlığı, güncel ve objektif bilgi sunma, seçeneklere götüren eğitim sağlama, yetenek ve becerileri değerlendirme ve yerleştirme konusunda çeşitli tipteki etkinlikler arasındaki tutarlılığı garanti altına almaktadır d) d) Yerel ve bölgesel meslek eğitimi ve istihdam politikalarını, verilen eğitimin belgeleri ile yerel gelişim hedefleri arasındaki yeterliliği kolaylaştırarak desteklemektedir. e) Avrupa eğitim alanı tarafından verilen yeni fırsatlara erişimi kolaylaştırmaktadır. Avrupa Birliğinin gelişmiş devletlerindeki profesyonel rehberlik hizmetleri uygulamaları insan kaynaklarının gelişiminde önemli rol oynamakta, özellikle başlangıç ve sürekli meslek eğitimine erişmeyi kolaylaştırmakta ve hızlandırmakta, dolayısıyla bu eğitimin çekiciliğini artırmakta, kısaca, yaşam boyu meslek eğitimini teşvik etmekte ve yönlendirmektedir.

24 12 Meslek Gelişimi ve Danışmanlığı Bununla birlikte rehberlik hizmetlerinin varlığı ve niteliği bakımından AB ülkeleri arasında önemli farklar vardır. Hizmetler öğrencilere daha fazla, yetişkinlere daha az verilmektedir. Ayrıca rehberliğin Avrupa boyutu henüz geliştirilmemiştir T ürkiye'de M eslek R ehberliğinin Gelişimi Öğrenciler arasındaki bireysel farkların dikkate alınması ve onların yeteneklerine uygun olarak en üst düzeye çıkarılmalarına kılavuzluk edilmesi biçiminde bir rehberlik anlayışının 1950 lerde gelişmeye başladığı görülmektedir. O yıllarda Amerika Birleşik Devletlerinin ülkemize askeri ve ekonomik gelişmemiz için başlatmış olduğu yardımlar çerçevesinde eğitim sistemimizin de yenileştirilmesi yolunda planlar hazırlanmış ve bu planlar gereğince bir yandan Amerikalı eğitim uzmanları eğitim sistemimizi incelemek üzere ülkemize gelirken, bir yandan da bu alanda uzmanlaşmak üzere bazı eğitimcilerimizin Amerika Birleşik Devletlerine gönderilmesine başlanmıştır. Yurdumuza gelen Amerikalı uzmanlar eğitimin mümkün olduğu kadar öğrencilerin yetenek, ilgi ve gereksinimleri dikkate alınarak bireyselleştirilmesi, bunun için öğretim programlarında seçmeli derslere daha fazla yer verilmesi konusunda raporlar hazırlamış, seminer ve konferanslar düzenlemişlerdir. Tan (1974) yapılan çalışmaları derlediği yazısında bu çalışmalar sonucunda, yapılacak işlerin genellikle, okul programlarının rehberlik amaçlarına daha uygun hale getirilmesi, okullarda rehberlik anlayışının geliştirilmesi, rehberlik için gerekli araçların hazırlanması ve bütün bu yürütecek işleri personelin yetiştirilmesi gibi alanlarda yoğunlaştığını belirtmektedir Rehberlik hizmetlerini yürütecek elemanların yetiştirilmesi yolunda ilk girişim olarak ders yılında Gazi Eğitim Enstitüsü Pedagoji ve Özel Eğitim Şubelerinde rehberlik dersinin eğitim psikolojisinden ayrı bir ders halinde okutulmasına ve bazı kitap ve broşürlerin yayınlanmasına başlanmıştır. Rehberlik çalışmalarının yürütülmesi için gerekli olan araçların hazırlanıp geliştirilmesi amacı ile 1953 yılında Talim ve Terbiye Dairesine bağlı bir Test ve Araştırma Bürosu kurulmuştur. Çeşitli yönlerden özürlü oldukları için okullarda öğrenme ve uyum güçlüğü gösteren öğrencileri saptamak ve bunları tedavi etmek ya da uygun özel eğitim kuramlarına yöneltmek amacı ile 1956 yılında Ankara'da 1959 yılında da İstanbul ve İzmir'de Rehberlik ve Araştırma Merkezleri kurulmuştur. Halen sayıları 100 e yaklaşan bu merkezlerin çalışmalarını genellikle ilkokul düzeyindeki öğrenciler üzerinde yoğunlaştırdıkları ve rehberliğin daha çok düzelti