ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ ENFLASYON HEDEFLEMESİNİN KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ VE DİĞER PARA POLİTİKASI HEDEFLEMELERİNE GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ HAZIRLAYAN A.Ufuk Yõldõz İktisat Yüksek Lisans Kasõm, 2004 ADANA 1
İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER... 1 1. GİRİŞ... 3 2. ENFLASYON HEDEFLEMESİ NEDİR?... 3 3. ENFLASYON HEDEFLEMESİNİN ÖNKOŞULLARI... 4 3.1. Para Politikasõnõn Nihai Hedefi Fiyat İstikrarõ Olmalõdõr... 4 3.2. Merkez Bankasõ Bağõmsõz Olmalõdõr... 4 3.3. Gelişmiş Mali Piyasalar ve Mali İstikrar Olmalõdõr... 5 4. STRATEJİK ÖZELLİKLER... 6 4.1. Hesap Verebilirlik ve Şeffaflõk... 6 4.2. Güvenilirlik... 6 4.3. Esneklik... 7 4.4. İleriye Yönelik Bir Yaklaşõm Benimsenmesi... 7 5. UYGULAMAYA YÖNELİK TEKNİK ÖZELLİKLER... 7 5.1. Enflasyon Hedefinin ve Ölçüm Şeklinin Tanõmlanmasõ... 7 5.2. Enflasyon Tahmin, Model ve Yöntemlerinin Geliştirilmesi... 8 6. DEĞİŞKEN HEDEFLEME POLİTİKALARI... 8 7. DİĞER PARA POLİTİKASI HEDEFLEMELERİ... 9 7.1. Parasal Hedefleme... 9 7.2. Döviz Kuru Hedeflemesi...10 8. ENFLASYON HEDEFLEMESİNİN DİĞER PARA POLİTİKASI HEDEFLEMELERİNE GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ...12 9. SONUÇ...13 KAYNAKÇA...15 2
1. GİRİŞ Dünyada, 1990 larda para politikasõ uygulamalarõndaki en önemli gelişmelerden birisi enflasyon hedeflemesi olarak tanõmlanan para politikasõdõr. Düşük ve sürdürülebilir bir enflasyon düzeyi sağlamak ve ekonomik birimlerin geleceğe yönelik daha sağlõklõ kararlar almalarõnõ kolaylaştõrmak amacõyla enflasyon hedeflemesi ilk defa 1990 yõlõnda Yeni Zelanda da uygulanmõştõr. Daha sonraki yõllarda, enflasyon hedeflemesi, birçok gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler tarafõndan uygulamaya konulmuştur. Enflasyonun doğrudan hedeflenmesi rejiminin başarabilecekleri ve başaramayacaklarõ konusunda farklõ görüşler bulunmaktadõr. Bu çalõşmada, enflasyon hedeflemesinin kavramsal çerçevesine, önkoşullarõna, stratejik özelliklerine ve uygulamaya yönelik teknik özelliklerine yer verilmiş, enflasyon hedeflemesinin dünyada uygulanan diğer para politikasõ hedeflemeleriyle birlikte değerlendirilerek olumlu ve olumsuz yönleri ortaya konulmaya çalõşõlmõştõr. 2. ENFLASYON HEDEFLEMESİ NEDİR? Enflasyon hedeflemesi, merkez bankalarõnõn nihai hedefi olan fiyat istikrarõnõn sağlanmasõ ve sürdürülmesi amacõyla para politikasõnõn makul bir dönem için belirlenen sayõsal bir enflasyon hedefi veya hedef aralõğõna dayandõrõlmasõ ve bunun kamuoyuna açõklanmasõ şeklinde tanõmlanabilir. Enflasyon hedeflemesi, içinde birkaç unsuru birden barõndõrmaktadõr. Bunlar; Orta vadeli sayõsal bir enflasyon hedefinin kamuoyuna ilan edilmesi, Enflasyon hedeflerine ulaşmak için merkez bankasõnõn hesap verebilirliğinin artõrõlmasõ, Para otoritesinin planlarõ, hedefleri ve kararlarõ hakkõnda kamuoyu ve piyasalarla iletişim kurmasõyla para politikasõ stratejisinin şeffaflõğõnõn artõrõlmasõ, Fiyat istikrarõnõn uzun vadede para politikasõnõn temel amacõ olarak kamuoyuna açõklanmasõ, Para arzõnõn artõşõ gibi ara hedeflerin rolünün azaltõlmasõ olarak sõralanabilir. Para politikasõnõ, bir ara hedef seçme zorunluluğu olmadan doğrudan nihai hedefe dayandõran enflasyon hedeflemesinin, enflasyonu kontrol etmek için 3
başvurulan diğer yöntemlerden farkõ, para politikasõ araçlarõnõn geçmiş ya da cari enflasyon yerine gelecek enflasyona dayanmasõ ve gelecekteki enflasyon hakkõnda rastlantõsal varsayõmlarõn yapõlmamasõdõr. Merkez bankalarõ enflasyon hedeflerini gerçekleştirmek için enflasyon tahminleri yaparak enflasyon hedefinden muhtemel sapmalara karşõ parasal araçlarõ nasõl kullanacaklarõnõ belirlerler. Uygulamada enflasyonun doğrudan hedeflenmesi rejimi genellikle merkez bankalarõ ile hükümetler arasõndaki anlaşmalar çerçevesinde oluşturulmuş olmasõna karşõn sözkonusu rejim ülke koşullarõna bağlõ olarak farklõlõklar gösterebilmektedir. 3. ENFLASYON HEDEFLEMESİNİN ÖNKOŞULLARI Enflasyon hedeflemesi rejiminin başarõyla uygulanabilmesi için üç önemli önkoşulun varlõğõ gerekmektedir. Birincisi para otoritesinin fiyat istikrarõnõ nihai hedef olarak seçmesi, ikincisi bağõmsõz bir merkez bankasõnõn olmasõ, üçüncüsü de gelişmiş mali piyasalarõn mevcut olmasõdõr. 3.1. Para Politikasõnõn Nihai Hedefi Fiyat İstikrarõ Olmalõdõr Enflasyon hedeflemesinin başarõya ulaşabilmesi için önemli önkoşullardan birisi, para otoritesinin sadece fiyat istikrarõnõ sağlamaya çalõşõp buna odaklanmasõ ve bunun dõşõndaki belli bir döviz kurunun tutturulmasõ, belli bir büyüme oranõnõn garanti altõna alõnmasõ ve uluslararasõ ticarette rekabetin artõrõlmasõ gibi başka hedefleri eşzamanlõ olarak gerçekleştirmeye çalõşmamasõdõr. Örneğin, sabit kur sisteminin uygulandõğõ ülkelerde enflasyon hedeflemesine geçmek mümkün değildir. Bu nedenle doğrudan enflasyon hedeflemesini seçen ülkeler sabit kur sistemini terk etmek durumundadõrlar. Diğer yandan, enflasyon hedeflemesini başarõyla uygulayan ülkelerde fiyat istikrarõyla dolaylõ olarak ilişki içinde bulunan başka hedeflere de ulaşõldõğõ görülmüştür. Fakat, bu sonuçlara ulaşõlmasõna katkõda bulunan en önemli etken fiyat istikrarõna kamuoyu tarafõndan yeterli güvenin sağlanmõş olmasõdõr. 3.2. Merkez Bankasõ Bağõmsõz Olmalõdõr Enflasyon hedeflemesinin önkoşulu olarak merkez bankasõnõn bağõmsõzlõğõnõ, fiyat istikrarõnõ korurken uygulayacağõ para politikasõ rejimini ve kullanacağõ parasal araçlarõ siyasi otoriteden bağõmsõz olarak seçip uygulayabilmesi ve gerektiğinde 4
değiştirilebilmesi olarak tanõmlayabiliriz. Merkez bankasõnõn politik müdahalelere uğramadan para politikasõnõ uygulayabilmesi, mali ve idari özerkliğinin olmasõ bağõmsõzlõğõn ölçütü olan unsurlardõr. Ayrõca, merkez bankasõ bağõmsõzlõğõnõn resmi olarak tanõnmasõ için nihai hedefi olan fiyat istikrarõnõn sağlanmasõndan sorumlu tek otorite olarak yasal bir görevlendirmenin yapõlmõş olmasõ gerekmektedir. Dünyadaki uygulamalara bakõldõğõnda, merkez bankalarõnõn bağõmsõzlõk dereceleriyle enflasyon oranõnõn zõt yönlü bir ilişki içinde olduğu görülmektedir. Bu nedenle, merkez bankasõnõn bağõmsõzlõğõ enflasyon hedeflemesinde ayrõ bir önem taşõmaktadõr. Enflasyon hedeflemesini benimseyen ülkelerde, mali politikalarõn para politikalarõ karşõsõnda bir üstünlüğü olmamalõdõr. Aksi halde, merkez bankasõnõn hükümetin taleplerini yerine getirmekte zorlanmasõ durumu belirecek ve bunun sonucunda ortaya çõkan enflasyonist baskõlar para politikasõnõn etkinliğini azaltacaktõr. 3.3. Gelişmiş Mali Piyasalar ve Mali İstikrar Olmalõdõr Enflasyon hedeflemesinin uygulanabilmesi için diğer bir önkoşul da güçlü bir mali sistemin gerekliliğidir. Enflasyon hedeflemesinde para otoritelerinin enflasyonu hedeflenen düzeyde tutmak amacõyla kullanacağõ parasal araçlarõn etkinliği para, sermaye ve döviz piyasalarõnõn varlõğõyla doğrudan bağlantõlõdõr. Mali piyasalarõn kullanõlan parasal araçlara yeterli çabuklukta tepki verememesi enflasyon hedeflerinden sapmalara yol açar. Aynõ zamanda mali piyasalarõn yeterince gelişmemiş olmasõ mali baskõnlõk durumunu da ortaya çõkarabilir. Mali baskõnlõk, aşõrõ borçlanmõş bir devletin sahip olduğu gelir imkanlarõyla yetinememesi ve bu nedenle mali piyasalarda baskõ yaratmasõdõr. Merkez bankalarõnõn fiyat istikrarõ ile mali istikrar amaçlarõ karşõlõklõ olarak birbirlerini tamamlamaktadõrlar. Mali istikrar, mali sektörlerden kaynaklanan sorunlarõn enflasyon hedefini etkilememesi adõna önemlidir. Burada mali istikrar, krizlerden en az düzeyde etkilenecek bir mali sistemin olmasõdõr. Bu önkoşullarõn sağlanmõş olmasõ enflasyon hedeflemesinin uygulanmasõna geçebilmek için gerekli, fakat yeterli değildir. Uygulamaya geçmeden önce otoritelerin bazõ hazõrlõklar yapmalarõ gerekir. Bu hazõrlõklarõ stratejik özellikler ve uygulamaya yönelik teknik özellikler başlõklarõ altõnda incelemek yerinde olacaktõr. 5
4. STRATEJİK ÖZELLİKLER 4.1. Hesap Verebilirlik ve Şeffaflõk Enflasyon hedeflemesinde, merkez bankasõ ya tek başõna ya da hükümetle birlikte sorumluluk almaktadõr. Dolayõsõyla, kamuoyuna açõklama genelde merkez bankasõ tarafõndan yapõlmakla birlikte hükümetle merkez bankasõ arasõnda yapõlan protokollerle de yapõlabilmektedir. Bu protokollerle merkez bankasõnõn enflasyon hedeflemesindeki görev, yetki ve sorumluluk alanlarõ açõkça belirlenmekte ve hükümetin kamu finansmanõnõ nasõl yapacağõ açõklõğa kavuşturulmaktadõr. Yeni Zelanda örneğinde olduğu gibi yine bu protokollerde enflasyon hedeflemesinde başarõsõz olunmasõ durumunda merkez bankasõna verilecek ceza da belirtilmektedir. Merkez bankasõ ile hükümet arasõnda bir protokol yapõlmamõş olmasõ halinde, merkez bankasõ nihai hedefi olan fiyat istikrarõnõ sağlamak için uygulayacağõ para politikasõnõ kamuoyuna açõklamak, bilgilendirme yapmak durumundadõr. Farklõ ülkelerde farklõ uygulamalar görülmekle birlikte merkez bankasõ hedeflenen enflasyon oranõndan sorumlu tutulmaktadõr. Merkez bankalarõ enflasyon hedeflemesinde topluma karşõ açõk ve şeffaf olmalõdõrlar. Bu amaca yönelik, toplumu bilgilendirmek için periyodik olarak enflasyon hedeflemesine ilişkin raporlar yayõnlamalõdõrlar. Şeffaflõğõn talep edilmesindeki temel amaç, kişileri, hükümetleri ya da piyasalarõ faaliyetleri ve politikalarõndan ötürü sorumlu tutabilme yaklaşõmõdõr. 4.2. Güvenilirlik Enflasyon hedeflemesinde merkez bankasõ ve hükümet politikalarõna toplumun duyduğu güvenin çok büyük önemi vardõr. Merkez bankasõnõn hesap verebilirlik ve şeffaflõk özellikleri aynõ zamanda merkez bankasõ ve para politikalarõnõn güvenilirliğinin artmasõnõ sağlamaktadõr. Güvenilirliği elde etmenin de zaman alacağõ unutulmamalõdõr. Bu geçiş sürecinde otoritelerin müdahalelerinin enflasyon hedeflemesi ile tutarlõ olmasõ gerekmektedir. 6
4.3. Esneklik Esneklikle ifade edilmek istenen merkez bankasõnõn enflasyon hedefine ulaşmak için kõsa dönem makroekonomik gelişmeler karşõsõnda ne tür dengeleyici tepkiler verdiğidir. Merkez bankasõnõn sorumluluk alanlarõnõn genişletilmesi ya da daraltõlmasõ ile şeffaflõğõn artmasõ ya da azalmasõ merkez bankasõnõn esnekliğini kõsõtlayõcõ veya artõrõcõ etki yapabilir. Esnekliğin derecesi oldukça önemlidir. Çünkü merkez bankasõna fazla esneklik tanõyan bir rejim kamuoyu güveninin sarsõlmasõna yol açabilirken, daha sõkõ bir rejimin uygulanmasõ reel ekonomide önemli bir istikrarsõzlõğõ beraberinde getirecektir. 4.4. İleriye Yönelik Bir Yaklaşõm Benimsenmesi Merkez bankasõ belirsizlikleri azaltmak amacõyla enflasyon hedeflerini ve politikalarõnõ ileriye yönelik olarak belirlemektedir. Belirsizliğin istikrarõ bozucu en önemli unsur olmasõ nedeniyle ileriye yönelik bekleyişleri belirli hale getirmek merkez bankasõnõn temel stratejilerinden biridir. Enflasyon hedeflemesini uygulayan ülkeler enflasyon hedeflerinin gerçekleştirilmesi ve fiyat istikrarõnõn sağlanmasõ için belli bir zaman sürecini hedeflemişlerdir. Bu yaklaşõm sadece para politikasõnõn yavaş ilerlemesi anlamõnda değil aynõ zamanda enflasyonist beklentiler ve ekonomik davranõşlarõn ayarlanmasõna yönelik olarak uzun vadeli sözleşmelerin ve düzenlemelerin yapõlmasõ için de bir zaman diliminin öngörülmesi gerekli görülmektedir. 5. UYGULAMAYA YÖNELİK TEKNİK ÖZELLİKLER 5.1. Enflasyon Hedefinin ve Ölçüm Şeklinin Tanõmlanmasõ Enflasyon hedefi belirlenirken hedeflenen enflasyonun hangi yöntemle ölçüleceği büyük önem kazanmaktadõr. Enflasyon ölçümünde en yaygõn olarak kullanõlan yöntem tüketici fiyat endeksini ( TÜFE ) baz alan genel ya da çekirdek enflasyonun hesaplanmasõdõr. Merkez bankalarõ fiyat istikrarõnõn sağlanmasõnda fiyat seviyesi hedefleri yerine doğrudan enflasyon hedefleri belirlemeyi tercih etmişlerdir. Bu iki uygulama arasõndaki en önemli fark şöyle özetlenebilir; Fiyatlardaki beklenmedik bir artõş, fiyat seviyesinin hedeflenmesi halinde, fiyatlarda deflasyonist bir ayarlamanõn yapõlmasõnõ 7
gerekli kõlarken enflasyon hedeflemesi yapõlmasõ sadece artõşõn durdurulmasõnõ gerekli kõlmaktadõr. Enflasyon hedeflemesi politikasõnõ uygulayan ülkeler TÜFE nin hesaplanmasõnda ölçüm hatalarõnõn olabileceğinin farkõnda olmakla birlikte sözkonusu ölçüm hatalarõnõn TÜFE nin kullanõlmasõnõn avantajlarõ karşõsõnda nispeten daha az önemli olduğunu düşünerek TÜFE yi tercih etmişlerdir. Bazõ ülkelerde enflasyon parasal olmayan belirleyicilerden arõndõrõlarak çekirdek enflasyon hesaplanmõştõr. Ülke uygulamalarõnõn çoğunda TÜFE ile çekirdek enflasyonun hesaplanmasõndaki farkõn ipotek faiz ödemelerinin enflasyon oranõna dahil edilmemesi şeklinde uygulandõğõ görülmektedir. Bunun nedeni ise beklenen enflasyonun hedeflenen enflasyon üzerinden bir artõş göstermesi durumunda kõsa vadeli faiz oranlarõnõn artõrõlarak enflasyon oranõnda daha fazla bir artõşõn önlenmek istenmesidir. Enflasyon hedeflemesini uygulayan birçok ülkede enflasyon oranõna ilişkin bant aralõklarõ belirlenmiştir. Bu bant aralõklarõnõn amacõ belirlenebilecek nokta hedefin tutturulmasõnõn zorluğunun ortadan kaldõrõlmasõ ve ölçüm hatalarõyla bazõ fiyatlardaki beklenmedik şoklar karşõsõnda esneklik kazanõlmasõdõr. 5.2. Enflasyon Tahmin, Model ve Yöntemlerinin Geliştirilmesi Enflasyon hedeflemesinin uygulanabilmesi için sağlam ve güvenilir enflasyon modelleri geliştirilmelidir. Uygulamada en çok karşõlaşõlan modeller aylõk enflasyon tahmin modelleridir. Yapõlan çalõşmalar bu modellerin gerçek enflasyon yönelimlerinin rasyonel olarak belirlenebildiğini göstermektedir. Fakat uzun vadeli enflasyon tahminleri yapmak için kullanõlan modellerde para politikasõnõn enflasyon seviyesi üzerindeki etkisinin görülmesi için yavaş bir uyum sürecine gerek duyulmaktadõr. 6. DEĞİŞKEN HEDEFLEME POLİTİKALARI Uygulanacak para politikasõnõ sadece günün gereklerine uygun olmak yerine önceden belirlenen bir politika uyarõnca yürütmek için belli bir değişkeni hedeflemek ya da bir değişkeni nominal çapa olarak kabul ederek bunun yardõmõyla hedefe ulaşmaya çalõşmak merkez bankalarõ açõsõndan sõk görülen bir uygulamadõr. Ancak 8
fiyat istikrarõnõn sağlanabilmesi için hangi para politikasõ rejiminin uygulanmasõ gerektiği konusu hala tartõşõlmaktadõr. Hedef değişkenin belirlenmesinde bazõ hususlar göz önünde bulundurulmalõdõr. Bunlarõ; değişkenin kontrol edilebilmesinin kolay olmasõ ve toplum tarafõndan mümkün olan en kõsa sürede izlenebilmesi, hedef değişken kullanõlarak ulaşõlmasõ düşünülen nihai hedefle hedef değişkenin yakõn ilişki içerisinde bulunmasõ, hedef değişkenin ekonomideki diğer amaçlarõ perdeleyici olmamasõ olarak sõralamak mümkündür. 7. DİĞER PARA POLİTİKASI HEDEFLEMELERİ Belli bir değişken hedeflenerek uygulanan parasal politikalar için bu amaca uygun olmak üzere dört tip değişken tanõmlanabilir. Bunlar; parasal hedefleme, döviz kuru hedeflemesi, enflasyon hedeflemesi ve açõk bir nominal çapanõn olmadõğõ (örtülü) bir para politikasõdõr. Parasal büyüklüklere ilişkin hedeflemede parasal tabandan başlamak üzere farklõ para arzõ büyüklükleri hedef olarak belirlenmektedir. Döviz kuru hedeflemesini uygulayan ülke, ulusal parasõnõn ağõrlõklõ olarak ticaret yaptõğõ ülkelerin para birimlerinden oluşan para sepeti veya istikrarlõ olma özelliğine sahip bir para birimi karşõsõnda gelecek dönemdeki değerini belirlemektedir. Enflasyon hedeflemesinde, orta vadeli sayõsal bir enflasyon oranõ veya bant aralõğõ kamuoyuna ilan edilmekte ve para politikasõnõn ilk amacõ ilan edilen bu enflasyon hedefinin tutturulmasõ olmaktadõr. Dördüncü ve son politika ise örtülü para politikasõ rejimidir. Buraya kadar enflasyon hedeflemesi detaylõ olarak ele alõnmõştõr. Çalõşmanõn buradan sonraki kõsmõnda parasal hedefleme ve döviz kuru hedeflemesi incelenecektir. 7.1. Parasal Hedefleme Parasal hedefleme, para arzõnõn temel politika hedefi olarak kullanõlmasõ şeklinde ifade edilebilir. Parasal hedeflemenin bileşenleri para politikasõnõn uygulanmasõnda parasal büyüklüklerin dikkate alõnmasõ, halkõn enflasyon beklentilerine rehber olmasõ için parasal büyüklüklere ilişkin hedeflerin ilan edilmesi ve parasal hedeflerden büyük sapmalarõn engellenmesi için sõnõrlõ hesap verebilirliğin varlõğõdõr. Bu tür politikalarõn amacõ parasal büyüklükleri kontrol altõna almak 9
yoluyla fiyat istikrarõnõn sağlanmasõdõr. Bunun için de fiyat düzeyiyle istatistiksel olarak yakõndan bağõntõlõ bir para tanõmõnõn seçilmesi gerekir. Ancak bu tanõma uygun bir parasal değişkenin bulunmasõ zor ve gelişmekte olan ülkelerde para talebinin çok çeşitli faktörlerden etkilenmesi de bu uygulamayõ uygulanmasõ zor hale getirmektedir. Parasal hedeflemenin başarõsõnõn istikrar ya da en azõndan para talebinin tahmin edilebilirliğine bağlõ olduğu sürekli ifade edilmiştir. Parasal hedeflemeye ilişkin politikalarda bu amaç doğrultusunda parasal tabandan başlanarak değişik para stoklarõ veya kredilerle ilgili büyüklükler hedeflenebilir. Bu tür politikalarda hedef değişken büyüdükçe merkez bankalarõnca kontrol edilebilirliği azalmakta, günlük olarak da izlenmesi zorlaşmaktadõr. Buna karşõn, hedef değişkenin büyümesi halkõn her kesimi tarafõndan izlenebilmesini kolaylaştõrmaktadõr. Parasal hedeflemenin en önemli avantajõ, merkez bankasõna para politikasõnõ yurtiçi şartlara göre belirleme ve uygulama imkanõ vermesidir. Parasal büyüklük hedeflemesi, merkez bankasõna diğer ülkelerden farklõ enflasyon hedefleri seçme olanağõ vermekte ve çõktõdaki dalgalanmalara karşõ tepki vermesini de mümkün kõlmaktadõr. Elbette parasal hedeflemenin de bazõ eksik yönleri bulunmaktadõr. Bunlardan en önemlisi parasal büyüklük ile amaç değişken arasõndaki ilişkinin zayõf olmasõ halinde parasal hedefleme sürecinin çalõşmayacağõdõr. Belirtilen zayõf ilişki, hedeflenen parasal büyüklüğün para politikasõnõn durumu hakkõnda yeterli sinyal verememesine sebep olur. İkinci bir eksiklik ise hedeflenen parasal büyüklüğün merkez bankasõ tarafõndan kontrol edilebilmesi ile ilgilidir. Merkez bankalarõ yeterli kontrol gücüne sahip değillerse, parasal büyüklük politika otoritelerinin amaçlarõ hakkõnda açõk sinyaller sağlamayacak ve bu durumda otoriteleri sorumlu tutmak güçleşecektir. 7.2. Döviz Kuru Hedeflemesi Sabit ya da önceden belirlenmiş döviz kuru rejimleri enflasyonu düşürme çabasõ içindeki özellikle gelişmekte olan ülkeler tarafõndan tercih edilmektedir. Çok uzun süre sürdürülmemek şartõ ile bu rejim enflasyonun hõzlõ bir şekilde 10
düşürülmesinde güçlü bir araçtõr. Ülke parasõnõn, düşük enflasyonlu büyük bir ülkenin parasõna sabitlenmesi esasõna dayanõr. Özellikle güvenilirlik problemi olan merkez bankalarõ, önceden belirlenmiş döviz kurunu nominal çapa olarak kullanmak suretiyle ulusal paranõn ayarlandõğõ yabancõ paranõn güvenilirliğini kullanmaktadõrlar. Kurun nominal çapa olarak alõnmasõ, para politikasõnõn kamuoyu tarafõndan kolaylõkla izlenebilir ve anlaşõlabilir olmasõna imkan vermekte dolayõsõyla politikanõn başarõsõnõ artõrmaktadõr. Enflasyonla mücadelede, rejimin uygulamasõ başarõlõ sonuçlar vermesine karşõn, birçok ülke önceden belirlenmiş döviz kuru sistemini uygularken çok sayõda hedefin tek bir araca bağlanmasõ problemiyle karşõ karşõya kalmõştõr. Hedefler arasõndaki uyuşmazlõklar ve yaşanan şoklar mevcut döviz kuru hedeflemesinin terk edilmesine ve devalüasyonlara sebep olmuştur. Döviz kuru hedeflemesinin önemli dezavantajlarõndan birisi bu rejimin krize yatkõn olduğunun görülmesidir. Sõk sõk yaşanan bir krizde döviz kuru ya da döviz kuru rejiminin kendisi çok geç değiştirilmektedir. Bu değişikliğe yönelik en uygun zamanõn seçimi çõkõş stratejisi olarak adlandõrõlmaktadõr. Döviz kurunun ne zaman değişmesi gerektiği sorusu büyük ölçüde cari işlemlerin sürdürülebilirliğinin ve dolayõsõyla denge döviz kurunun tahmini bir değerine bağlõ olmak zorundadõr. Ancak, sermaye akõşõ varolduğunda bir denge döviz kurunun tahmin edilmesi zordur. Finansal liberalleşme gerçekleştirilirken döviz kuru rejiminin sürdürülmesi daha zordur. Özellikle, döviz kuru rejimini muhafaza etmeye çalõşan ülkeler sõk sõk yurtdõşõ faiz oranõ ile yurtiçi faiz oranõ arasõndaki uyumsuzlukla mücadele etmek zorundadõrlar. Bir ülke enflasyonla mücadelede sõkõ para politikasõ izlediği zaman, döviz kuru beklenen değişikliklere göre ayarlanmõş olsa bile yurtiçi faiz oranlarõ yurtdõşõ faiz oranlarõnõ önemli ölçüde aşabilir. Meydana gelen sermaye girişi, sõkõ para politikasõnõn etkilerini dengeleme eğilimindedir. Bu durum, dünyadaki pek çok ülkeyi etkileyen bir sermaye girişi sorunudur. Açõk sermaye işlemlerine sahip olan ülkelerin kendilerini dõş ülkelerde olup biten parasal koşullardan izole edemedikleri kabul edilmektedir. 11
Ülke içinde ve dõşõnda oluşan şoklara karşõ esnekliğin azlõğõ ve spekülatif sermaye hareketlerinin olumsuz etkileri, döviz kuru hedeflemesinin uygulanmasõnda sorunlara yol açmaktadõr. 8. ENFLASYON HEDEFLEMESİNİN DİĞER PARA POLİTİKASI HEDEFLEMELERİNE GÖRE DEĞERLENDİRİLMESİ Enflasyon hedeflemesinin gelişmiş ülkeler açõsõndan uygun bir rejim olduğu görüşü büyük ölçüde kabul edilmektedir. Ancak, bu rejimin gelişmekte olan ülkelerde uygulanõp uygulanamayacağõ hala tartõşõlmaktadõr. Bunun nedeni ise, gelişmekte olan ülkelerin bir takõm eksikleridir. Bu eksikleri gelişmekte olan ülkelerin güçlü mali piyasalara sahip olmamalarõ ve kamu maliyesinde gereken disiplinin sağlanamamasõ olarak belirtebiliriz. Enflasyon hedeflemesi genel bir çerçevede diğer para politikasõ hedeflemeleriyle ele alõndõğõ zaman olumlu ve olumsuz yönleri ortaya çõkmaktadõr. Uygulamada şeffaf bir para politikasõ hedeflemesi olmasõ enflasyon hedeflemesinin olumlu yönü olarak karşõmõza çõkmaktadõr. Şeffaflõğõn artmasõyla, para politikasõndaki hareketlere odaklanan kamuoyunun enflasyon beklentileri azaltõlabilir. Enflasyon hedeflemesinin diğer bir özelliği, merkez bankalarõnõn hesap verebilirliklerini artõrmaya yönelik eğilimlerinin olmasõdõr. Para politikasõ uygulayõcõlarõnõn uygulanan politikadan herhangi bir sapma olmasõ halinde bu sapmanõn nedenlerini ve alõnan önlemleri kamuoyuna duyurmasõ gereği vardõr. Enflasyon hedeflemesi merkez bankasõna daha fazla bağõmsõzlõk sağlayarak, para politikasõ araçlarõnõn kullanõmõ ve kontrolünde, yürütmeden gelebilecek baskõlarõn en aza inmesini sağlar. Enflasyon hedeflemesi daha çok yurtiçi koşullara odaklanmaktadõr. Böylece döviz kuru hedeflemesiyle karşõlaştõrõldõğõnda yurtdõşõndan gelecek şoklarõn, uygulanacak politika üzerindeki etkileri de en aza inecektir. Özellikle sabit kuru sürdürebilme çabasõnda olan ülkeler, dõş faiz haddi ve yurtiçi faiz haddi arasõndaki uyumsuzluk ile mücadele etmek durumundadõrlar. 12
Enflasyon hedeflemesinin olumsuz yönlerine bakõlacak olursa, fiyat düzeyine vuran öngörülmedik şoklarõn geçmiş olarak değerlendirilerek telafi edilemeyebilmesi durumu dikkate çarpar. Enflasyon hedeflemesinin diğer bir dezavantajõ ise, katõ bir yapõya sahip olmasõ ve tavizsiz olarak uygulanmasõ gerekliliğidir. Politikanõn başarõya ulaşabilmesi için yeterli şeffaflõk ve güvenilirliğin sağlanmasõ gerekir. Daha önce de belirtildiği gibi enflasyon hedeflemesi sabit döviz kuru uygulamasõyla birlikte yürütülemez. Ancak, bu rejimin esnek döviz kuru rejimiyle birlikte uygulanmasõ halinde mali istikrarsõzlõk durumu ortaya çõkabilir. Diğer para politikasõ rejimleriyle karşõlaştõrõldõğõnda enflasyon hedeflemesi, özellikle önemli arz şoklarõnõn olduğu durumlarda, etkin olmayan bir üretim dengesine yol açmaktadõr. Ekonomide fiyatlarõn geçmiş dönemlerde alõnan kararlardan etkilenmesi de merkez bankasõnõn enflasyon üzerinde tam kontrolünün olamamasõna sebep olmaktadõr. Enflasyon hedeflemesine yöneltilen diğer bir eleştiri de enflasyonun para otoriteleri tarafõndan kolaylõkla kontrol edilememesidir. Ayrõca para politikasõnõn etkilerinin uzun gecikmelerle ortaya çõkmasõ, enflasyon hedefinin gerek halka gerekse piyasalara politikanõn durumu hakkõnda hõzlõ sinyaller gönderilmesini engellemektedir. 9. SONUÇ Enflasyon hedeflemesinde para otoriteleri önceden belirlenen sayõsal bir hedef ya da hedef aralõğõnõ kamuoyuna ilan ederek para politikasõna şeffaflõk kazandõrmaktadõrlar. Böylece, para politikasõ uygulayõcõlarõnõn da hesap verebilirlikleri daha objektif bir hal almaktadõr. Para politikasõ uygulamalarõnda parasal hedefleme, döviz kuru hedeflemesi ve enflasyon hedeflemesi yaygõn olarak kullanõlmõştõr. Literatürde enflasyon hedeflemesinin gelişmiş ülkelerde uygulanmasõnõn başarõlõ sonuçlar doğurduğuna dair geniş ölçüde ortak bir görüş vardõr. Fakat, tartõşmalarõn çõkõş noktasõ bu rejimin gelişmekte olan ülkelerde uygulanabilirliği konusudur. Gelişmekte olan ülkelerin daha önce uygulamõş olduklarõ para arzõ 13
hedeflemesi ve döviz kuru hedeflemesindeki olumsuz sonuçlar, bu ülkelerin enflasyon hedeflemesine yönelmesini sağlamõştõr. Enflasyon hedeflemesinin başarõlõ olabilmesi konusunda mali piyasalarõn durumu önemli bir etkendir. Mali piyasalarõn hem yasal hem kurumsal yönden güçlü ve düzenli bir yapõya sahip olmasõ uygulanacak olan para politikasõnõn başarõsõnõ olumlu yönde etkileyecektir. Politikanõn başarõsõnõ etkileyecek diğer bir etken, kamu maliyesinde yeterli disiplinin sağlanabilmiş olmasõdõr. Diğer para politikasõ uygulamalarõnda da olduğu gibi, maliye politikasõyla uyum içinde olmayan iktisat politikasõ eksik olacaktõr ve uygulamada sorunlarla karşõlaşõlacaktõr. 14
KAYNAKÇA Alparslan, Melike ve Erdönmez, Ataman (Aralõk, 2000) Enflasyon Hedeflemesi, Bankacõlar Dergisi, Sayõ: 35, Bankacõlõk ve Araştõrma Grubu Ata, Defne (Hazine Uzmanõ) ve Silahşör, Serkan (Hazine Uzman Yrd.) (Mayõs, 1999) Parasal Birlik, Avrupa Birliği ve Türkiye http://www.treasury.gov.tr/arastirma/parasalbirlikavrupabirligiveturkiye.pdf, Sayfa: 46-48 (12.10.2004) Croce, Enzo and Khan, Mohsin (September, 2000) Monetary Regimes and Inflation Targeting, Finance and Development, A Quarterly magazine of the IMF, Number: 3 Çolakoğlu, Bayram Enflasyon Hedeflemesi Stratejisine Geçiş Bağlamõnda T.C. Merkez Bankasõ Bağõmsõzlõğõnõn fonksiyonelliği http://www.econturk.org/turkiyeekonomisi/enflasyonhed.doc (10.10.2004) Duman, Anõl (June, 2002) Inflation Targeting as a Monetary Policy and its Applicability to Developing Countries, The Central Bank of the Republic of Turkey, Research Department Working Paper, Number: 7 Erçel, Gazi (Ekim, 2000) Enflasyon Hedeflemesi T.C. Merkez Bankasõ Ankara Enflasyon Hedeflemesi Konulu Konferans Kadõoğlu, Ferya Özdemir, Nilüfer Yõlmaz, Gökhan (September, 2000) Inflation Targeting in Developing Countries, The Central Bank of the Republic of Turkey Research Department Discussion Paper Karasoy, A. Saygõlõ, M. Yalçõn, C. (1998) Enflasyonun Doğrudan Hedeflenmesi Politikasõ ve Bazõ Ülke Deneyimleri, http://www.tcmb.gov.tr/yeni/euds/teblig/97/enfhedef.pdf (11.10.2004) Kaykusuz, Murat Enflasyon Hedeflemesi ve Türkiye de Uygulanabilirliği, http://www.geocities.com/ceteris-paribus-tr/m-kaykusuz3.doc (20.10.2004) Malatyalõ, Kamuran (Mart, 1998) Enflasyon Hedeflemesi, Ülke Uygulamalarõna Örnekler ve Türkiye de Uygulanabilirliği, Devlet Planlama Teşkilatõ Yõllõk Programlar ve Konjonktür Değerlendirme Genel Müdürlüğü Çalõşma Raporlarõ: 1998-01 15
Öğretmen, Eren (Temmuz, 2004) Enflasyon Hedeflemesi Uygulama Özellikleri, T.C. Merkez Bankasõ Dõş İlişkiler Genel Müdürlüğü Örnek, İbrahim (Nisan, 2004) Türkiye de Enflasyon Hedeflemesi Uygulanabilir mi? Gaziantep Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Özlale, Ümit Enflasyon Hedeflemesi ve Kamu Dinamikleri http://www.bagimsizsosyalbilimciler.org/yazilar_bsb/iktisattoplum_16aralik_ozl ale.doc (20.10.2004) Öztürk, Serdar Enflasyon Hedeflemesi Yaklaşõmõ ve Türkiye de Uygulanabilirliği Derin Yayõnlarõ, 2003, İstanbul, Sayfa:142-145 Saxton, Jim (February, 1997) Lessons From Inflation Targeting Experience Joint Econonmic Committee, United States Congress Şen, Hüseyin (Çeviren) (Aralõk, 1999) Fiyat İstikrarõnõn Sağlanmasõ, Bankacõlar Dergisi, Sayõ: 31, Sayfa: 107-114 Uçak, Harun Enflasyon Hedeflemesi ve Alternatif Para Politikasõ Hedeflemelerine Göre Değerlendirilmesi, Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Usta, Bülent Fiyat İstikrarõ ve Değişken Hedeflemeleri, Sayfa: 4-14, Enflasyon Hedeflemesi Önkoşullarõ, Özellikleri, Uygulanmasõ ve Ülke Örnekleri Sayfa: 16-22, (18.10.2004) Yõldõrõm, Oğuz Kura Dayalõ İstikrar Politikasõ Çerçevesinde Enflasyonu Düşürme Programõ ve Türkiye Ekonomisinde Yeni İstikrar Arayõşlarõ, Anadolu Üniversitesi Enflasyonun Kaynağõ Nedir, Enflasyonu Önlemede Ne Tür Politikalar Uygulanmalõdõr? http://www.econturk.org/ekonomistler/agustos2001.pdf (19.10.2004) Inflation Targeting, Federal Reserve Bank of San Francisco, http://www.frbsf.org/econsrch/wkly/e97-04.html Enflasyon Hedeflemesi, http://www.foreigntrade.gov.tr/ead/ekonomi/sayi8/enflasyon.htm 16
17