(DEĞER ÖĞRETİMİ)
HAYATA HANGİSİ YÖN VERİYOR? DUYGULAR MI? AKIL MI?
SADECE AKLIMIZLA HAREKET ETSEYDİK HAYAT NASIL OLURDU?
SADECE DUYGULARIMIZLA HAREKET ETSEYDİK HAYAT NASIL OLURDU?
DEĞERLER Değer, bir sosyal grup veya toplumun kendi varlık, birlik, işleyiş ve devamını sağlamak ve sürdürmek için üyelerinin çoğunluğu tarafından doğru ve gerekli oldukları kabul edilen ortak düşünce, amaç, temel ahlâki ilke ya da inançlardır. Değerler öğretilebilir ve öğrenilebilen olgulardır. Değerin özellikleri şöyle sıralanabilir: 1. Toplum ya da bireyler tarafından benimsenen birleştirici olgulardır. 2. Toplumun sosyal ihtiyaçlarını karşıladığına ve bireylerin iyiliği için olduğuna inanılan ölçütlerdir. 3. Sadece bilinci değil, duygu ve heyecanları da ilgilendiren yargılardır. 4. Bireyin bilincinde yer alan ve davranışı yönlendiren güdülerdir.
DEĞERLERİN SINIFLANDIRILMASI Bilimsel Değer: Gerçeğe, bilgiye, muhakemeye ve eleştirel düşünceye önem verir. Ekonomik Değer: Yararlı ve pratik olana değer verir. Estetik Değer: Simetri, uyum ve forma önem verir. Sosyal Değer: Başkarını sevmeye, yardım etmeye ve bencil olmamaya önem verir. Politik Değer: Kişisel güç, etki ve şöhrete önem verir. Dini Değer: Evreni bir bütün olarak kavrar ve kendisini onun bütünlüğüne bağlar. Çevresel, özsel
DEĞERLERİN EĞİTİME YANSIMASI: DUYUŞSAL DAVRANIŞLAR SAYGI DEĞERİNİN TAKSONOMİK İFADESİ ALMA TEPKİ VERME DEĞER VERME ÖRGÜTLEME KARAKTER HALİNE GETİRME İlişkilerde saygının farkına varma İlişkilerde saygı kurallarına uymaya razı olma Saygıya dayalı bir yaşam tarzını, diğer insanlara her yerde anlatacak kadar, iş edinme Trafikte ve tüm toplumsal ilişkilerde saygıya dayalı bir hayat felsefesi geliştirme Saygıya dayalı bir hayat felsefesi geliştirme
TARİH PROGRAMINDA DEĞERLER GENEL DEĞERLER Adil olma Aile birliğine önem verme Bağımsızlık Bilimsellik Çalışkanlık Dayanışma Duyarlılık Dürüstlük Estetik Hoşgörü Misafirperverlik Sağlıklı olmaya önem verme Saygı Sevgi Sorumluluk Temizlik Vatanseverlik Yardımseverlik TEP GENEL AMAÇLAR 12. Barış, hoşgörü, karşılıklı anlayış, demokrasi ve insan hakları gibi temel değerlerin önemini kavratarak bunların korunması ve geliştirilmesi konusunda duyarlı olmalarını sağlamak. 14. Kültür ve uygarlığın somut olan ya da olmayan mirası üzerinde tarih araştırmaları yaparak çalışkanlık, bilimsellik, sanatseverlik ve estetik değerleri kazandırmak.
Değerlerin Öğrenilmesine Etki Eden Etmenler AİLE MODEL / TAKLİT Çocuklar Anne Baba / Milli kahramanlar, TV kahramanları, Arkadaş, Öğretmen SEVGİ ve GÜVEN OKUL OKUL AİLE TUTARLILIĞI PEKİŞTİRME Davranışçı yaklaşım EĞİTİMDE; İngiltere (1906), Almanya (1881), Fransa (1882) Bizde bilinçli bir değer eğitimi (2005) / Örtük Program Değerler eğitiminin amacı, çocuğun doğuştan getirdiği en iyi tarafı ortaya çıkarmak; kişiliğinin her yönüyle gelişmesini sağlamak; insani mükemmelliğe ulaşmasına yardımcı olmak; bireyi ve toplumu kötü ahlaktan korumak ve kurtarmak, bunun yanında iyi ahlakla donatmak ve devamını sağlamaktır. ETKİLEŞİM / SOSYAL SİSTEM
ÖĞRETMEN OLARAK NELER YAPABİLİRİZ? İletişim Açısından Model olmalı Sınıfta ortak bir sosyal doku oluşturmalı Fırsatlar sunmalı Her öğrenciye sorumluluklar vermeli Öğrencileri cesaretlendirmeli Onlara karar verme olanağı sunmalı Paylaşım fırsatları sunmalı Ortaklaşa çalışmayı teşvik etmeli
METODOLOJİK OLARAK NELER YAPABİLİRSİNİZ?
Fırsat Eğitimi Tarihsel fırsatlar Güncel olaylar, haberler Yaşayan kahramanlar İzzet Baysal Mekansal fırsatlar Sınıf ortamı (masa örneği) Okul ortamı (Topluma Hizmet Uygulaması) Okul aile işbirliği Yerel fırsatlar Müzeler Ulusal fırsatlar Van Depremi Evrensel fırsatlar Arakan, Somali OOO
Edebi Metinler Hikayeler Anektodlar Biyografiler Şiirler Özlü sözler OOO
Diğer Sanat Dalları Müzik Resim Heykel Fotoğraf Belgesel (Son Buluşma) Filmler (Lorenzo nun Yağı) OOO
YAŞAYAN DEĞERLER PROGRAMI Okulda her ay için bir değer belirlenmekte ve o ay içinde bu değer işlenmekte Veli seminerleri Ünlü konuklar davet edilerek sohbet toplantıları Her sabah hazırlanma saati olarak adlandırılan 10 dakikalık sürede sınıf öğretmenleri sınıflarında o ayın değeri hakkında sorular sorarak öğrencilerin düşünüp tartışmaları Ayın değeriyle ilgili; drama kısa hikâyeleri sınıfta okuma resim yapma kompozisyon yazma duvar gazeteleri
DEĞER ÖĞRETİMİ YAKLAŞIMLARI Telkin Etme Yaklaşımı (Değerlerin Doğrudan Öğretimi) Ahlâki Gelişim Yaklaşımı (Ahlâki İkilem) Değer Analizi Değerlerin Belirginleştirme (Değer Açıklaması) Davranış Öğrenme Yaklaşımı
TELKİN ETME YAKLAŞIMI (Değerlerin Doğrudan öğretimi) VARSAYIM: Yeterince söyler ve gösterirseniz, insanlar sonunda sizin istediğiniz gibi davranacaktır. En çok ve en eskiden beri uygulanan değer öğretimi yaklaşımıdır. Veli tarafından sıkça uygulandığı için okulda kullanımı etkili ve kalıcı değildir. Bu yaklaşımda şu yöntemlere başvurulur: Model olma Olumlu ve olumsuz pekiştirme Küçümseme Azarlama Alternatifleri idare etme Oyunlar ve taklitler Rol oynama Araştırmacı öğrenme
ÖĞRETMEN KLİŞELERİ Ben bunları kendim için anlatmıyorum. sizin için anlatıyorum. nasıl da belli ediyor kendini çalışan... bakın çocuklar iyi olursanız iyi geçiniriz kötü olursanız iş değişir. İlkokul çocuğu değilsiniz, bunlar ortaokulda yapılmaz. "Arkadaşın balkondan atlasa, sen de mi atlayacaksın?«konusuyorsunuz bari sessiz konuşun "yani benim için hava hoş.ben gelirim, dersi anlatırım giderim, maaşımı da alırım.kaybeden siz olursunuz."
AHLÂKİ GELİŞİM YAKLAŞIMI (Ahlâki İkilem) Kohlberg in, 1956 da Chicago bölgesinde 58 çocuk üzerinde 3 er yıl arayla yaptığı araştırmalara dayanmaktadır. Teorisini insanları ikilemde bırakan sorular sorup cevaplar alarak oluşturmuştur. Daha çok adalet kavramı üzerinde durarak ahlâki gelişimi üç düzeyde ele almıştır.
KOHLBERG İN AHLÂKİ GELİŞİM DÖNEMLERİ DÜZEYLER DÖNEMLER GELENEK ÖNCESİ 1) İtaat (4-5 yaş) Cezadan kaçındığı için kurallara uyar. 2) Çıkara Dayalı Alış Veriş (6-9 yaş) Ödüle ulaşmak için kurallara uyar. GELENEKSEL 2) Kişiler Arası Uyum (10-15 yaş) Başkalarının onayını almak için kurallara uyar. 3) Kanun ve Düzen (15-18 yaş) Otoriteye, sosyal kurallara ve kanunlara suçluluk ve dışlanma kaygısından dolayı uyar. GELENEK ÖTESİ 4) Sosyal Anlaşma (18-20 yaş) Davranışlarına insanlığın ortak mutluluğu için gerekli olan ahlâki ilkeler yön verir. 5) Evrensel Ahlâki İlkeler (20- ) Davranışlarına insan hakları, eşitlik, demokrasi, özgürlük gibi evrensel ilkeler yön verir.
Ahlâki Gelişim Yaklaşımın Uygulanması Öğretmenin rolü; İkilemler; Öğrencilere ahlâki ikilemler sunmak ve kendi çıkmazlarını çözmelerine yardımcı olmaktır. Uygun ikilemler sunmaktır. Konuyla ilgili olmalı, Basit olmalı, Farklı cevapları içermeli, Bilgi değil muhakeme odaklı olmalı, Çatışma değil tartışma ve akıl yürütmeye yol açmalı ve Öğrencilerin düzeylerine uygun olmalıdır.
ÖRNEK; KOHLBERG İN ECZACI İKİLEMİ
CEVAPLAR; Düzey 1. Devre cevapları: (Güdülenmeler ve gereksinme sonuçları göz önüne alınmaksızın, davranış fiziksel zararla ölçülür.) Evet- < İlacı çalmalı. İlacı çalmak aslında kötü bir şey değil. İlaç için baştan para vermeyi de denedi, zaten aslında çaldığı ilaç 2,000 dolarlık değil. 200 dolarlık.> Hayır- İlacı çalmamalı. Büyük bir suç. İzin almadı, zorla eczaneye girdi. Çok pahalı bir ilacı çalıp eczaneye de kapıyı vs. kırıp girerek çok zarara yol açtı. II. Düzey/3.devre cevapları: (Davranış güdüye ve davranışı yapan kişiye göre değerlendiriliyor. Bir davranış eğer <iyi>, özgecil(diğerkam) bir güdüye dayanıyor ya da böyle bir kişi tarafından yapılıyorsa, iyidir, bunun tersi ise kötüdür.) Evet- <İlacı çalmalı. İyi bir kocanın yapması doğal olan bir şeyi yaptı. Karısını sevdiği için yaptığı bir şeyden dolayı onu suçlayamazsınız. Eğer karısını kurtaracak kadar sevmeseydi o zaman suçlanırdı.> Hayır- <Çalmamalı. Karısı ölürse, Heinz suçlanamaz. Yasal yollarla yapabileceği her şeyi karısını sevmediği ya da kalpsiz olduğu için yapmamış değil. Bencil ve kalpsiz olan eczacıdır.> III.Düzey/6.devre cevapları: (İyi niyet, bir davranışı doğru ya da yanlış yapmaz. Ancak bir davranış, kişisel olarak seçilmiş ilkelere dayanıyorsa yanlış olamaz. Kurallara uymamak aslında doğru bir davranış olabilir, fakat bu sadece kuraldan sapma ile bir ahlak ilkesine kesinlikle ters düşme arasındaki bir tercih durumunda söz konusudur. Ahlak ilkelerinin de yasal kurallar kadar, hatta daha fazla önemi olduğuna inanılır). Evet- <Bu durum Heinz ı çalmakla karısını ölüme terketmek arasında bir tercihe zorlamaktadır. Bir tercih yapılması zorunlu olduğu zaman çalmak ahlaken doğrudur. İnsan hayatını koruma ve ona saygı gösterme ilkesine dayanarak hareket etmesi gerekir.> Hayır- < Heinz, karısı kadar ilaca ihtiyaç duyan başka insanlarda olup olmadığı konusunda bir karar verme durumundadır. Heinz karısına karşı duyduğu kendi hislerine göre değil, söz konusu olabilecek bütün insanların hayatının değerini göz önüne alarak hareket etmelidir>.
DEĞER ANALİZİ YAKLAŞIMI Öğrencilerin mantıksal düşünmelerine ve bilimsel incelemeler yapmalarına yardım söz konusudur. Nedensellik ve mantıklı olmayı vurgular. Öğrencilerden kendi değer yargılarını savunmaları istenilir. Kişisel ikilemlerden ziyade, öncelikli olarak sosyal konular ele alınmaktadır. YÖNTEMLER; Kanıt kadar sebepleri de irdeleyen yapılandırılmış tartışma Test prensipleri Benzer durumların analizi Tartışma Araştırma
DEĞER ANALİZİ SÜRECİ 1. Değer sorununu belirleme 2. Karşılaşılan değer sorununu açıklığa kavuşturma 3. Sorun hakkında bilgi ve kanıtlar toplama 4. Bilgi ve kanıtların uygunluğunu ve doğruluğunu değerlendirme 5. Olası çözüm yolları belirleme 6. Çözüm yollarının her birinin olası doğurgularını belirleme ve değerlendirme 7. Seçenekler arasından birini seçme 8. Seçilen öneri doğrultusunda davranımda bulunma
ÖRNEK; KÖPEK VE KURT Açlıktan ölmek üzere olan bir kurt varmış. Öyle zayıfmış ki kemikleri kısa tüylü kürkünden bile belli oluyormuş. Zar zor yürüyormuş. Yiyecek bulmaya da pek ümidi yokmuş. Bir ağaca yaslanmışken bir köpek ona doğru yaklaşmış Çok kötü görünüyorsun, çok uzun zamandır yemek yememiş gibisin. demiş. Doğru söylüyorsun. demiş kurt. Sen ve arkadaşların koyunları çok iyi koruduğunuz için uzun zamandır açım. Şimdi çok güçsüzüm ve yiyecek bulma konusunda ümitsizim. Sanırım yakında öleceğim. O hâlde neden bize katılmıyorsun? diye sormuş köpek. Ben düzenli olarak çalışıyorum ve karnımı doyuruyorum. Sen de aynısını yapabilirsin. Bana yardım edersin ve beraber koyunları koruruz. Böylece biz de senin koyun çalmandan korkmayız. Sen de aç kalma konusunda endişelenmezsin. Bu hepimiz için iyi bir anlaşma olur. demiş köpek.
KÖPEK VE KURT Kurt, birkaç dakika düşünmüş ve köpeğin haklı olduğuna karar vermiş. Birlikte köpeğin yaşadığı kulübeye doğru ilerlemeye başlamışlar. Fakat yürürken kurt, köpeğin boynundaki tüylerin azalmış, boynunun incelmiş olduğunu fark etmiş. Köpeğe bunu sormaya karar vermiş ve sormuş. Bunun için endişelenme. demiş köpek. O boynuma bağladıkları tasmanın yeri, sahibim beni geceleri bağlar. Bağlamak diye bağırmış kurt. Sen geceleri bağlandığını mı söylüyorsun? Öyleyse seninle gelirsem benim de boynuma tasma takıp bağlayacaklardır. demiş kurt. Bu doğru! diye cevap vermiş köpek. Fakat buna sonra alışacaksın. Ben bunu artık düşünmüyorum bile. Fakat tasmayla bağlanırsam istediğim gibi yürüyüşe çıkamam ve koşmak istediğim yere koşamam. demiş kurt. Eğer seninle gelirsem özgür olamam. ve böyle dedikten sonra kurt dönmüş ve kaçmaya başlamış. Köpek kurdun arkasından bağırmış. Bekle geri dön, istediğim zaman istediğim her şeyi yapamıyorum. Ama ben sağlıklıyım ve uyumak için sıcak bir yerim var. Sen hayattan zevk alarak yaşamak için çok endişeleniyorsun. Ben senden daha özgürüm. demiş.
KÖPEK VE KURT Köpeğin değerleri nelerdir? Kurdun değerleri nelerdir? Öğrencilerin köpeğin değerlerini desteklemeleri için nedenleri nelerdir? Öğrencilerin kurdun değerlerini desteklemeleri için nedenleri nelerdir? Kurdu ve köpeği nasıl bir hayat beklemektedir? Köpek mi yoksa kurt mu doğru seçimi yapmıştır? Bu tip bir değer çatışması hayatta nasıl karşımıza çıkabilir? Böyle bir durumla karşılaştığımızda nasıl hareket etmeliyiz?
DEĞER AÇIKLAMA YAKLAŞIMI Bireyin neye değer verip vermeyeceğine başkalarının telkiniyle değil, alternatifleri ve muhtelif doğurgularını inceledikten sonra, özgürce kendisinin değer hakkında karar vermesi esasına dayanmaktadır. Amaç, insanların değerlerini anlamalarına yardımcı olmaktır. VARSAYIM; Eğer insanlar değerleriyle ilgili net olursa, o zaman onların davranışları değişir ve daha az düzensizlik, ilgisizlik ya da tutarsızlık gösterirler. Öğretmen bu konuların konuşulması ve tartışılması için kolaylaştırıcı rolündedir. YÖNTEMLER; Rol oynama Grup tartışmaları Düşünce kâğıtları Açık uçlu sorular Otobiyografi Oylama Görüşme Alıntılama Öğrenci raporları vb. Öğrencinin kişisel alanına girme, öğretmenin bir psikolojik danışman gibi davranması gereği ve bütün değerlerin eşit görülmesi gibi nedenlerden ötürü ELEŞTİRİ
DEĞER AÇIKLAMA SÜRECİ SEÇME (1) Çocukların özgürce seçim yapmalarını özendirme. (2) Seçme durumuyla karşılaşıldığında, alternatif seçenekler oluşturmaya yardımcı olma. (3) Her bir alternatifin olası sonuçları üzerinde düşünülerek alternatifleri değerlendirmede çocuklara yardımcı olma. ÖDÜLLENDİRME (4) Çocuklara neyin ödüllendirilip korunduğu konusunda düşünmeye özendirme. (5) Seçeneklerini başkalarının onaylaması için fırsatlar sunma. DAVRANMA (HAREKETE GEÇME) Çocukları seçimleriyle tutarlı yaşama ve davranmaya özendirme. Yaşamın daha sonraki anlarında bu davranışın tekrarlanması için çocuklara yardımcı olma.
Değer açıklamanın anahtar ögesi cevap açıklamadır. Cevap açıklama öğrencinin kendi fikirlerini denemesi durumunda onu cesaretlendirir. Öğretmen, öğrencinin verdiği cevabı açıklamasına yardım etmek amacıyla aşağıda verilen biçimde sorular sorulabilir: Senin için bu önemli midir? Şu an mutlu musun? Diğer alternatifleri yapabileceğini düşündün mü? Gerçekten yapabilir ve konuşabilir misin? Aynı şeyleri tekrar yapabilir misin?
1. Aşağıda verilen beceri ve değerleri önemine göre sıralayınız. Cesur olmak Araştırmacı olmak Sorumluluk sahibi olmak (görev bilinci) Meraklı olmak Çalışkan olmak Güvenilir olmak Girişimci olmak Tutumlu olmak Hayattan tat almak Saygılı olmak Başarılı olmak Üretken olmak
2. Aşağıda verilen ifadelere katılıp katılmadığınızı belirtiniz: İnsanlara yardım etmek onları tembelliğe alıştırır. Her insan bir gün yardıma muhtaç duruma düşebilir. Yardımsever olmak diğer insanlarla geçinmeyi kolaylaştırır. Yardımsever olunmadan da bir toplum var olur. Mutlu olmak için yardımsever olmak gerekir. Her insan yardıma layık değildir.
3. Cümleleri tamamlayınız? İnsanların..öğrendim. beni mutlu ettiğini öğrendim.... ihtiyaç duyduğumu öğrendim.... mutsuz ettiğini öğrendim.... düşündüm... üzüldüm...... memnun oldum.
4. Sonu malı, -meli ile biten on cümle yazınız. İyi bir lise kazanmalıyım. Çok iyi bir futbolcu olmalıyım.
DAVRANIŞ ÖĞRENME YAKLAŞIMI Diğer yaklaşımlara göre daha az gelişmiş bir yaklaşımdır. Bu yaklaşımda öğrencilere değerlerine dayanan kişisel ve sosyal davranışlar için fırsatlar sunulmaktadır. Diğer yaklaşımlardan farkı öğrenciye kendi değerleri üzerinde hareket etme imkânı vermesidir. Sınıf veya grubu değil toplumsal sisteme odaklanılmıştır.