İşbirliğine Dayalı (Kubaşık) Öğrenme Yöntemi Ünite 13 Pedagojik Formasyon ÖĞRETİM İLKE VE YÖN. Doç. Dr. Murat GÖKALP 1
Ünite 10 İŞBİRLİĞİNE DAYALI (KUBAŞIK) ÖĞRENME YÖN. Doç. Dr. Murat GÖKALP İçindekiler 10.1. İŞBIRLIĞINE DAYALI ÖĞRENMENIN İLKELERI... 4 10.1.1. Yüz-Yüze Destekleyici Etkileşim... 4 10.1.2. Bireysel Sorumluluk... 4 10.1.3. Kişiler Arası ve Küçük Grup Becerileri... 5 10.1.4. Grup Sürecini Değerlendirme... 5 10.1.5. İşbirlikli Öğrenme Modelinde Kullanılan Teknikler... 6 10.1.6. İşbirlikli Öğrenmenin Yararları... 8
İşbirliğine Dayalı (Kubaşık) Öğrenme Yöntemi Ünite 13 İşbirliğine dayalı öğrenme, öğrencilerin küçük gruplar oluşturarak bir problemi çözmek ya da bir görevi yerine getirmek üzere ortak bir amaç uğruna birlikte çalışma yoluyla bir konuyu öğrenme yaklaşımıdır. İşbirliğine dayalı öğretim, geleneksel öğretim yöntemlerine alternatif olarak geliştirilen bir yaklaşımdır. Kısaca, geleneksel öğretim yöntemleri yarışmacı ve rekabet üzerine odaklanırken, iş birliğine dayalı öğretim, paylaşma ve uzlaşma ilkelerine dayanmaktadır. Bu nedenle işbirlikli öğretim, katılımcı ve çoğulcu özellikler gösteren demokratik bir yaklaşımdır. Öğrenme-öğretme sürecinde grup içi etkileşim örüntüleri üzerinde odaklanan işbirlikli yaklaşım, daha çok sosyo-psikolojik bir yaklaşım olarak kabul görmektedir. İşbirliğine dayalı öğrenme, gruptaki tüm bireylerin yeteneklerinden yararlanmayı, birlikte çalışma ve sorumluluğu paylaşmayı kolaylaştırır. Ayrıca grup bağlılığını, olumlu ilişkileri ve akran desteğini geliştirir. Bununla birlikte kendine saygı, sosyal beceriler ve stres yönetimi üzerinde olumlu etkiye sahiptir. Bu yaklaşım, demokratik düşünme ve uygulama, aktif öğrenme ve iş birliği davranışı gerektirir. Bir grup çalışmasının iş birliğine dayalı öğretim olabilmesi için gruptaki öğrencilerden beklenen hem kendilerinin hem de diğerlerinin öğrenmesini üst düzeye çıkartmaya çalışmalarıdır. Bir başka deyişle, iş birliğine dayalı öğretim öyle düzenlenir ki, gruptaki her üye diğer üyeler başarmadan kendisinin de başaramayacağını bilir. Bu nedenle diğer arkadaşlarının öğrenmesine yardımcı olur. Sonunda elde edilen başarı tek tek bireylerin katkısıyla elde edilmiş grup başarısıdır. (Büyükkaragöz.1999) İşbirliğine dayalı öğrenmenin eğitim uygulamalarının içinde yer almasının birçok nedeni vardır: Başarıyı arttırma, Üst düzey düşünme becerilerini geliştirme, Özsaygıyı geliştirme, Okula ve derse karşı olumlu tutum geliştirme, Toplumsal beceriler kazandırma. İşbirliğine dayalı öğrenme sürecinde öğrenciler, çoklu öğrenme ortamı içerisinde kendi öğrenmelerini yapılandırmaktadırlar. Bireysel farklılıklarına karşılık bulabilmektedirler. Eksiklerini tamamlamakta, bildiklerini daha iyi pekiştirmekte, öğretirken öğrenmektedirler. Grup üyeleri ile tartışarak, problemleri çözerek, yeni çözümler ortaya koyarak, yanlışları saptayıp düzelterek üst düzey düşünme becerilerini geliştirmektedirler. İşbirlikli sınıflarda, öğrenme süreci gerçekleştirirken grup oluşturma, grupta söz alma, görüşünü açıklama. Farklı roller üstlenip gereğini yapma, tartışma, karar alma, ödülü paylaşma vb. aşamalar boyunca öğrenenler bir takım toplumsal beceriler kazanmaktadırlar. En başta iş birliğini yapmayı öğrenmektedirler. 3
Öğretim İlke Ve Yöntemleri 10.1. İŞBIRLIĞINE DAYALI ÖĞRENMENIN İLKELERI İşbirliğine dayalı öğrenmenin amaca hizmet etmesi için belli ölçütlere dayalı olarak yürütülmesi gerekmektedir. Bu kavramsal ölçütler her türlü işbirlikli ilişkiyi tanımada kullanılır. İşbirliğine dayalı öğrenmeyi başarılı şekilde uygulayabilmemin beş temel ilkesi aşağıda verilmektedir: Olumlu bağımlılık, Yüz-yüze etkileşim, Bireysel değerlendire bilirlik ve kişisel sorumluluk, Kişiler arası ve grup becerileri, Grup süreci, Olumlu Bağımlılık Öğrencinin, küme üyelerinin başarısının kendisine, kendi başarısının küme üyelerine yarayacağını; kendisi başarılı olamazsa, kümesinin başarılı olamayacağını algılamasıdır. Etkili biçimde yapılandırılmış işbirlikli bir dersin ilk koşulu öğrencilerin birlikte batacakları ya da çıkacaklarına inanmalarıdır. İşbirliğine dayalı öğrenme ortamında öğrencilerin iki sorumluluğu vardır: Verilen konuyu öğrenmek ve Verilen konuyu tüm grup üyelerinin öğrenmesini güvence altına almak. Bu ikili sorumluluk için kullanılan kavram olumlu bağımlılıktır. Olumlu bağımlılık öğrencilerin grup arkadaşları başarılı olmadıkça kendilerinin de başarılı olamayacağı düşüncesine dayanır. 10.1.1. Yüz-Yüze Destekleyici Etkileşim Olumlu bağımlılık sürekli gelişen bir etkileşime yol açar. Yüz-yüze destekleyici etkileşim: grup amaçlarına ulaşmak ve verilen görevi başarmak için bireylerin birbirlerinin çabasını desteklemesi ve kolaylaştırması olarak tanımlanabilir. Destekleyici etkileşim, küme üyelerinin başarı için birbirlerinin çabalarını kolaylaştırmaları, birbirlerini güdülemeleri ve küme amaçlarına ulaşmak için birbirlerini başarılı kılmalarıdır. 10.1.2. Bireysel Sorumluluk Küme başarısı, tüm küme üyelerinin bireysel öğrenmesine bağlıdır. Çaba gösterilmezse sonuç elde edilemez. Herkesin kendi payına düşen işi yapması gerekir. İşbirliğine dayalı öğrenmenin üçüncü temel ögesi bireysel sorumluluktur. Bu öğe öğrencilerin bireysel başarısı değerlendirildiğinde oluşur. Sonuçları hem gruba hem bireye yansır ve öğrenci grup arkadaşları tarafından grup başarısında kendine düşen pay oranında katkıda bulunmak için sorumlu tutulur. Grubun görevi tamamlamada kimin daha çok yardıma, desteğe ve teşvike ihtiyacı olduğunu bilmesi önemlidir. Grup üyelerinin başkalarının sırtından geçinemeyeceğinin farkın da olması gerekir. Grup üyelerinin katkısını belirlemek zor olduğunda, üyelerin katkısı anlamsız görüldüğünde ve üyelerin üründen sorumlu olmadıkları durumlarda öğrenciler başkalarının sırtından geçinme eğiliminde olabilirler. 4
İşbirliğine Dayalı (Kubaşık) Öğrenme Yöntemi Ünite 13 10.1.3. Kişiler Arası ve Küçük Grup Becerileri İşbirliğine dayalı öğrenmenin dördüncü temel ögesi kişiler arası ve küçük grup becerilerinin uygun kullanımıdır. Karşılıklı amaçları gerçekleştirmek üzere çabaları koordine etmek İçin öğrencilerin, Birbirlerini tanımaları ve birbirlerine güvenmeleri; Açık ve belirgin biçimde iletişimde bulunmaları; Birbirlerini kabul etmeleri ve desteklemeleri; Çatışmaları yapıcı biçimde çözümlemeleri gerekir Takım çalışması, Destek ve başkalarının kabulü, Etkin/yansıtıcı dinleme, Olumlu dönüt, Uzlaşmaya varma, Başkalarına koçluk etme ve birebir öğretme şeklinde sıralanabilir.. 10.1.4. Grup Sürecini Değerlendirme Grup üyeleri süreç esnasında birbirlerini değerlendirir. (Akran Değerlendirmesi)Yapamayanlara yardım yapmayanlara uyarı verir Grup ödülü: İşbirlikli öğrenme etkinlikleri düzenlenirken, grup üyelerinin başarılı olabilmesi için, önce grubun başarılı olmasının gerektiği üzerinde durulmalıdır. Küme amaçları: Kümeler, ulaşmak istediği amaçlar doğrultusunda hareket etmelidir. Toplumsal beceriler: Küme üyeleri birbirlerini tanımalı ve güvenmeli, doğru ve açık iletişim kurmalı, birbirlerini kabul etmeli ve destek olmalı, yapısal çatışmaları çözmelidirler. Küme işleyişinin değerlendirilmesi: Küme süreci; küme içinde yapılacak çalışmaların planlanıp yürütülmesi ve değerlendirilmesi aşamalarında, öğrencilerin kümenin daha başarılı olması için, birbirleriyle etkili iletişim kurmalarıdır. Küme büyüklüğü: Derslik içinde, konu alanı ile araç-gereç ve kaynaklara göre ideal öğrenci sayısı belirlenmelidir. Karma küme: Kümeler, başarı, yetenek ve diğer değişkenler açısından farklı özelliklere sahip öğrencilerden oluşmalıdır. Başarı için eşit fırsat: Öğrencilerin yeterlilik düzeylerine göre, kendi kümelerine katkılarının değerlendirilmesidir. Heterojen yapıya sahip olan gruplarda farklı yeteneklere, becerilere ve deneyimlere sahip öğrenciler, sorumluluk bilinciyle çalışırlar (Çiçek, 2011). Aktif öğrenme yöntemlerinin temelindeki konuşma, dinleme, yazma ve yansımanın kullanıldığı, bilişsel ve duyuşsal öğrenme ürünleri üzerinde olumlu etkileri kanıtlanmış, iş birliği becerilerinin ön plana çıktığı, temelinde sosyal etkileşim olan, öğrencilerin ihtiyaçlarına cevap verebilen, zihinsel yeteneklerini kullanmasını sağlayan, kendi öğrenmeleri ile ilgili kararlar almasına olanak veren bir öğretim yöntemidir (Yıldız 1999). Yöntem, öğrencilere becerilerini kullanmalarının gerekliliğini anlamalarında, birlikte verimli çalıştıklarında çok daha başarılı olacaklarını anlamalarında, beceri ve yeteneklerini fark 5
Öğretim İlke Ve Yöntemleri etmelerinde yardımcı olur. Ayrıca öğrencilere becerilerini düzenli olarak geliştirmeleri için fırsatlar tanır. (Jordon 1997). Başarının sağlanmasında iş birliğine dayalı öğrenme grubunda öğrenenler çok verimli çalışmak zorundadırlar. Verimlilik grup üyelerinin fonksiyonları ile doğrudan ilgilidir. Grup üyelerinin faaliyetlerinin yararlı ya da yararsız olduğunu ve hangi faaliyetlerinin durdurulacağı, hangilerinin ise sürdürüleceği, grup tarafından belirlenir. Grup sürecinin amacı, öğrenenlerin grup hedeflerinin gerçekleştirilmesine olan katkı ve çabalarının etkinleştirilmesini belirginleştirmek ve geliştirmektir (Johnson and Johnson 1990). İşbirliğine dayalı öğrenme öğrencilerin grup içinde ancak yarışmacı değil işbirlikçi bir ortamda öğrenmelerini öngörmektedir. Bu yaklaşımda öğrenciler ortak bir amaca ulaşmak için birlikte çalışırlar. Birlikte çalışmanın esası, birbirinden daha iyi olmak değil, birbirleriyle daha iyi yapmaktır (Bacanlı, 2001). İşbirlikçi öğrenmeyi diğer küçük grup çalışmalarından ayıran en önemli özellik; grup çalışmasının grup üyelerinin iş birliği yapmalarını sağlayacak biçimde yapılandırılmasıdır (Yıldız 1999: 155). İşbirliğine dayalı öğrenmede, pozitif bağlılık (kaynak, rol, görev, ödül bağlılığı), yüz yüze destekleyici eğitim, bireysel sorumluluk, sosyal beceriler ve grup sürecinde yarışma karşımıza çıkan önemli unsurlardır (Saban 2000). 10.1.5. İşbirlikli Öğrenme Modelinde Kullanılan Teknikler 1. Öğrenci Takımları-Başarı Bölümleri Tekniği Altı aşamada uygulanır. Öğrenciler heterojen bir şekilde en fazla altı kişilik gruplara ayrılır. Guruba konusu verilir Çalışma tekniği belirlenir. Grup çalışması yapılınca her öğrenciye bireysel test verilir.(her öğrencinin sınanması) Öğrenciler aldıkları puana göre başarı sırasına dizilir. Bireysel başarılar toplanarak grup başarısı bulunur, en başarılı gruba ödül verilir. 2. Takım-Oyun-Turnuva Tekniği Öğrenciler heterojen gruplara ayrılırlar. Takımda yer alan öğrenciler ilgili konuyu birbirlerine öğretirler. Her takımda diğer gruplarda ki öğrenciyle aynı düzeyde olan bir öğrenci seçilir. Her gruptan bir kişi olmak üzere seçilen üç öğrenci turnuva masasında yarışır. Turnuva, her hafta bir kez yapılır. Her masada kazanan öğrenci takımına altı puan kazandırır. Kazanan yarışmalar bir sonraki hafta üst düzey yetenek grubundaki masada yarışırlar. 3. Ayrılıp Birleştirme Tekniği Öğrenciler en az üç en fazla altı kişiden oluşan heterojen gruplara ayrılır. Konu, grup üyesi kadar küçük parçalara ayrılır. Her grupta aynı konuyu çalışanlar kendi gruplarında ayrılır yeni gruplar oluştururlar. Bu gruplar çalıştıktan sonra kendi gruplarına geri dönüp arkadaşlarına öğretirler. 6
İşbirliğine Dayalı (Kubaşık) Öğrenme Yöntemi Ünite 13 Grup üyeleri tüm konuları öğrenince sınav yapılır, sonuçlar bireysel olarak değerlendirilir. 4. Takım Destekli Bireyselleştirme Öğrenciler dört ya da altı kişilik heterojen şekilde gruplanır. Her öğrenci öncelikle kendi seçeceği bir arkadaşıyla birlikte programlı öğretim gibi materyaller kullanarak çalışırlar. Gerekli çalışma yaprakları tamamlandıktan sonra önce ünitenin alt bölümlerine ilişkin bir test daha sonra daha kapsamlı bir izleme testi alırlar. Birlikte çalışan iki öğrenci birbirlerinin cevap kağıtlarını puanlarlar. Takımın puanları, her üyenin her hafta testlerden aldığı puanların toplamında elde edilir. Eğer takım önceden belirlenen standardın üstünde puan aldıysa her üye bir belge ile ödüllendirilir. 5. Karşılıklı Sorgulama Öğretmen konuyu sunduktan sonra öğrencileri iki ya da üç kişilik gruplara ayırır. Öğrenciler birbirlerine konuyla ilgili sorular sorar ve cevap verirler. Öğretmen öğrencilere ipucu oluşturmak amacıyla bazı soru kalıbı örnekleri verebilir ve onları nasıl soru sorulması gerektiğiyle ilgili bilgilendirir. Öğrenciler kendi yeni sorularını oluştururlar. Karşılıklı sorularını sorup cevaplarlar. 6. Birleştirme 2 Tekniği Dört beş kişilik gruplar oluşturulur. Grubun bütünü konudan sorumlu olur. Bunun yanı sıra bir öğrenci bir konuda uzmanlaşır. Bu öğrenciler uzman gruplarında çalışır, sonra kendi gruplarını eğitirler. Tüm öğrenciler bireysel sınava girer, küme puanları belirlenir, en başarılı grup ilan edilir. 7. Grup Araştırması İlgi duyulan konular belirlenip 2-6 kişilik gruplar oluşturulur. Kümeler kendi içinde planlama yapıp konuya hazırlanırlar. Final raporu hazırlarlar. Her küme sınıfta sunusunu yapar. Grupların sınıf çalışmalarına katkısı öğretmen ve öğrenciler tarafından değerlendirilir. 8. Birlikte Öğrenme 4-5 kişilik karma kümeler oluşturulur. Her ekibin ilgisi ya da yeteneğine uygun bir çalışma ya da proje verilir. Burada amaç öğrencilerin yeteneklerini üst düzeye getirmek ve etkili bir çalışma yapmaktır. Sonuçta ekibin performansına bağlı değerlendirme yapılır. Ekipte her öğrenci aynı notu alır, yapılan çalışmalar havuzda toplanacağından herkes grubun başarısını da etkileyeceğini düşünerek en yüksek performansı gösterir. Kümeler konularını çalışıp birbirlerine yardımcı olurlar. Burada bireysel yarışma ve küme yarışması yoktur. 9. Tartışma Grubu Tekniği Tartışma konusu belirlenir. Öğrenme ünitesi belirlenir. Kaynaklardan yararlanılır. 7
Öğretim İlke Ve Yöntemleri Grup raporu hazırlanır. Rapor sınıfa sunulur. Tartışma yapılır ve değerlendirilir. İşbirliğine dayalı öğrenme yönteminin etkili olarak kullanılabilmesi için iyi bir şekilde planlanmalıdır. Öğrencilere bu yöntem iyi öğretilmelidir. Yöntemin uygulamasına geçmeden önce öğrencilerin sosyal becerileri geliştirilmeli ve ön hazırlık yapılmalıdır. Öğretmen heterojen gruplar oluşturmalıdır. Öğretmen öğrenciler arasında iş birliğinin gelişip gelişmediğin sürekli kontrol etmeli, birlikte çalışmaya teşvik etmelidir. Öğrencilere iş birliğine dayalı biçimde çalışabilecekleri materyalleri hazırlamalıdır. 10.1.6. İşbirlikli Öğrenmenin Yararları İşbirliğine dayalı öğrenme, öğrencilerin öğrenmeye güdülenmelerine ve dikkatlerini sürdürmelerine yardım etmektedir. Özellikle, düşük yetenekli öğrencilere, problem çözme ve üst düzey düşünme becerilerinin kazandırılmasında etkili olmaktadır. Bireye, dünyayı diğer insanların bakış açısından görme yetisini kazandırmaktadır. Böylece öğrencilerde empati kurma becerileri artmakla; özel eğitime muhtaç çocukları daha kolay kabul ederek onların gelişimleri için rehberlik etmektedirler. Öğrenciler, başkalarının fikirlerine saygılı olmayı, hoşgörülü olmayı, tartışmayı öğrenmektedirler. Kısaca, demokratik yaşama alışkanlığını kazanmaktadırlar. İşbirliğine dayalı öğrenme, gruptaki her bireyin katkısını gerektiğinden öğrencilerin özsaygı ve öz yeterlilik duygularını geliştirmelerine yardım etmektedir. İşbirlikli öğrenme, öğrencileri motive eden ve onların öğretim sürecinde dikkatlerini sürdürmeyi sağlayan çağdaş eğitim anlayışı paralelinde bir yaklaşımdır. Bu modelde eğitim-öğretim ortamı daha eğlenceli hale gelmekte ve öğrencilerin hata yapma kaygıları azalmaktadır. Bu uygulama ile eğitimciler bilinçsizce oluşabilecek yarışma eğilimlerini düzenli, sistemli bir biçime getirebilirler. 8
İşbirliğine Dayalı (Kubaşık) Öğrenme Yöntemi Ünite 13 9
Öğretim İlke Ve Yöntemleri 10