ÖĞRETİM İLKE ve YÖNTEMLERİ Editör Gürbüz Ocak Ahmet Çoban Soner Mehmet Özdemir H. Ömer Beydoğan Ramazan Özbek Abdurrahman Şahin Gürbüz Ocak Bilal Duman 9. Baskı
Editör: Doç. Dr. Gürbüz OCAK ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ ISBN 978-605-318-988-6 DOI 10.14527/9786053189886 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2017, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Eylül 2008, Ankara 9. Baskı: Temmuz 2017, Ankara Yayın-Proje: Ümit Dilaver Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarım: Pegem Akademi Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
ÖN SÖZ Öğretmenlerde bulunması gereken roller çeşitli sınıflamalara tabii tutulsa da, en önemlisi; mesleki profesyonelliktir. Öğretmenin mesleki profesyonelliği öğretme gücüyle ölçülür. Öğretmenin öğretme gücünün sıradan insanların öğretme gücünden farklı olması gerekir. Bütün bireyler bildiklerini karşısındakine aktarabilir ancak profesyonel bir öğretmen karşısındaki bireye ihtiyacı olanı bilgiyi, en kısa sürede ve en kalıcı yoldan aktarır. Öğretmenin bunu yapabilmesi karşısındakinin (öğrencinin) iletişim kanallarının açıklığına, öğretmenin bu iletişim kanallarını kullanma yeterliliğine bağlıdır. Bir öğretmenin, öğretim faaliyetlerini yerine getirebilmesi sadece alan bilgisine bağlı değildir. Bu bilgileri en verimli şekilde öğrencilere aktarabilmesi için profesyonel bir öğretmenin öğretebilmeyi öğrenmesi gerekir. Hizmet öncesi eğitim faaliyetlerinde öğretmenlerin öğretebilmeyi öğrenebilmesi için aldığı derslerden biri de Öğretim İlke ve Yöntemleri dersidir. Bu derste öğretmen adayı alanı bilgim yeterli, öyleyse öğretebilirim anlayışından kurtularak, daha iyi öğretebilmenin yollarını, öğrenciye bilgiyi en kolay ve kalıcı olarak aktarabilmenin yollarını öğrenirler. Bu kitap değişen eğitim anlayışıyla birlikte gerek hizmet öncesi öğretmen eğitimi öğrencilerine, gerekse kendilerini geliştirmek isteyen öğretmenlere öğretebilme rehberi olarak hazırlanmıştır. 2006-2007 öğretim yılında değiştirilen Eğitim Fakülteleri programlarında belirtilen kur tanımına uygun olarak hazırlanan bu kitap sekiz bölümden oluşmaktadır. Temel Kavramlar adlı birinci bölümde, eğitim ile ilgili kavramlar açıklanmış; ikinci bölümde genel olarak program geliştirme sürecinden bahsedilmiştir. Üçüncü bölümde öğretim etkinliklerinin planlamasının nasıl yapılması gerektiği üzerinde durulurken, dördüncü bölümde öğrenme öğretme süreci açıklanmıştır. Öğrenme- Öğretme Stratejileri bölümü olan beşinci bölümde eğitimciler tarafından en çok kullanılan stratejilere yer verilirken; altıncı bölümde öğretim yöntem ve teknikleri ve uygulama örnekleri açıklanmıştır. Kitabın yedinci bölümünde; ülkemizde 2005 yılı itibariyle uygulamaya konulan yapılandırmacı eğitim anlayışı; çağdaş yaklaşımlardan beyin temelli öğrenme, yaratıcılık ve düşünme becerileri, problem çözme ve problem çözme terminolojisi yer alırken; son bölümde Yüksek Öğretim Kurumu kur tanımına uygun olarak Öğretmenlik mesleğinin sorumlulukları ve yeterlilikleri açıklanmıştır.
Bu kitabın basım aşamasına kadar şüphesiz bir çok kişinin katkısı olmuştur. Başta kitapta bölüm yazarı olarak emeği geçen meslektaşlarımdan, Sayın Yard.Doç.Dr. H.Ömer BEYDOĞAN a Sayın Yard.Doç.Dr. Ahmet ÇOBAN a, Sayın Doç.Dr. Soner ÖZDEMİR e, Yard. Doç. Dr. Ramazan ÖZBEK e, Sayın Yard.Doç.Dr. Abdurrahman ŞAHİN e, Sayın Doç.Dr. Bilal DUMAN a sonsuz teşekkürler. Ayrıca kitabın düşünce aşamasından basım aşamasına kadar her türlü desteği sağlayan Sayın Servet SARIKA- YA nezdinde tüm PEGEM AKADEMİ çalışanlarına teşekkür ederim. Bu kitapta yer alan tüm bölümlerde verilen bilgiler bölüm yazarlarının sorumluğundadır. Bu kitabın gerek uygulamadaki öğretmenlere gerekse eğitim fakültesi öğrencilerine öğretebilme rehberi olması dileğiyle. Gürbüz OCAK Afyonkarahisar-Temmuz 2017 iv Öğretim İlke ve Yöntemleri
Bölümler ve Yazarları 1. Bölüm: Temel Kavramlar Doç. Dr. Ahmet Çoban, Dicle Üniversitesi, 2. Bölüm: Eğitimde Program Gelistirme Ve Program Gelistirme Süreçlerinin Unsurları Doç. Dr. Soner Mehmet Özdemir, Mersin Üniversitesi, 3. Bölüm: Öğrenme Etkinliklerinin Plânlanması Yrd. Doç. Dr. H. Ömer BEYDOĞAN, Ahi Evran Üniversitesi, 4. Bölüm: Öğrenme Öğretme Süreci Yrd. Doç. Dr. Ramazan Özbek, İnönü Üniversitesi, 5. Bölüm: Temel Öğretme Öğrenme Yaklaşımları (Stratejileri) Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman Şahin, Pamukkale Üniversitesi, 6. Bölüm: Yöntem ve Teknikler Doç. Dr. Gürbüz Ocak, Kocatepe Üniversitesi, 7. Bölüm: Eğitimde Çağdaş Yaklaşımlar Doç. Dr. Bilal Duman, Muğla Üniversitesi, 8. Bölüm: Öğretim Hizmetinin Niteliğini Arttırmada Öğretmenin Rolü Doç. Dr. Gürbüz Ocak, Kocatepe Üniversitesi,
İ Ç İ N D E K İ L E R 1. BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR Eğitim (Education, Training)... 3 Süreç (Process)... 7 Sistem Olarak Eğitim... 7 Eğitim Türleri... 9 Formal ve İnformal Eğitim... 9 Örgün ve Yaygın Eğitim (Organized and Extended Education)...11 Öğretim (Instruction)...12 Öğrenme (Learning)...13 Öğretme (Teaching)...15 Öğrenim...16 Eğitim - Öğretim - Öğrenme - Öğretme İlişkisi...16 Öğrenme - Öğretme - Öğretim İlişkisi...17 Hedef - Amaç (Goal, Objective, Target, Aim, Purpose)...17 Davranış (Behavior, Behaviour)...20 Yaşantı (Experience)...21 İçerik (Content)...22 Eğitim Durumu (Learning Situation)...23 Sınama Durumları (Testing Situations)...24 Hedef - Davranış - İçerik - Eğitim Durumu - Değerlendirme İlişkisi...25 Belirtke Tablosu (Table of Specifications)...25 Programlar...26 Eğitim Programı (Curriculum)...27 Eğitim Programı ve Öğretim...29 Öğretim Programı...29 Ders Programı (Syllabus)...30 Örtük Program (Hidden Curriculum, İmplicit Curriculum)...31 Müfredat Programı...32 Resmî Programı...32 İşevuruk/İşlevsel Programı...33 Öğretisiz/ İhmal Edilen Program (Null curriculum)...33 Ekstra / Destekleyici Program...33 Kübik Program (Cubic Curriculum)...33 Eğitim Programı, Öğretim Programı ve Ders Programı İlişkisi...34 Eğitim Programı Tasarımı (Curriculum Design)...34 Programın Hazırlanması...35
Programın Denenmesi (Uygulanması)...36 Program Geliştirme (Currculum Development)...36 Program Düzenleme (Curriculum Design)...37 Program Geliştirme ve Program Düzenleme İlişkisi...37 Eğitim Programlarının Hazırlanması ve Geliştirilmesi...39 Program Değerlendirme (Curriculum Evaluation)...39 Plân...40 İlke (Principle)...41 Strateji (Strategy)...42 Teknik (Technique)...42 Yöntem - Metot (Method)...43 Teknik - Yöntem İlişkisi...44 Özet...44 Değerlendirme Soruları...46 Kaynakça...54 2. BÖLÜM EĞİTİMDE PROGRAM GELİŞTİRME VE PROGRAM GELİŞTİRME SÜREÇLERİNİN UNSURLARI Eğitimde Program Geliştirme ile İlgili Temel Kavramlar...61 Eğitim Programı Nedir?...61 Örtük Program (Hidden Curriculum)...62 Program Geliştirme...62 Eğitim Programı ve Program Geliştirmenin Öğeleri...63 I. Eğitim Programının Hedef Öğesi...63 Hedef Belirleyiciler...65 Hedef Belirlemede Süzgeçler...67 A. Eğitim Felsefesi...67 B. Öğrenme Psikolojisi...70 C. Eğitim Ekonomisi...70 D. Eğitim Sosyolojisi...71 Hedef Alanları ve Aşamalı Sınıflandırılması (Hedeflerin Taksonomisi)...71 I. Bilişsel Alan (Cognitive Domain)...71 II. Duyuşsal Alan (Affective Domain)...80 III. Psiko-Motor/Devinsel Alan (Psychomotor Domain)...81 II. Eğitim Programının İçerik Öğesi (Kapsam, Muhteva)...83 Doğrusal Programlama Yaklaşımı...85 Sarmal Programlama Yaklaşımı...85 Modüler Programlama Yaklaşımı...86 Piramitsel ve Çekirdek Programlama Yaklaşımı...86 viii Öğretim İlke ve Yöntemleri
Konu Ağı-Proje Merkezli Programlama Yaklaşımı...86 Sorgulama Merkezli Programlama Yaklaşımı...86 III. Eğitim Programının Öğrenme-Öğretme Durumları Öğesi (Eğitim Durumları)...86 IV. Eğitim Programının Değerlendirme Öğesi (Sınama Durumları)...87 Program Geliştirme Tasarım Yaklaşımları...88 1. Konu Merkezli Tasarımlar...88 2. Birey (Öğrenci) Merkezli Tasarımlar...89 3. Sorun (Problem) Merkezli Tasarımlar...90 İhtiyaç Analizi ve İhtiyaç Analizi Teknikleri...92 İhtiyaç Türleri...92 İhtiyaç Analizinin Amacı...93 İhtiyaç Analizi Aşamaları...95 İhtiyaç Analizi Yaklaşımları...96 İhtiyaç Belirleme Teknikleri...97 Program Geliştirme Modelleri... 101 1. Tyler ın Program Geliştirme Modeli... 101 2. Taba nın Program Geliştirme Modeli... 101 3. Taba-Tyler Program Geliştirme Modeli... 103 4. Saylor, Alexander ve Lewis Modeli... 104 5. Wulf ve Schave Modeli... 105 6. Hunkins in Karar verme Modeli... 106 7. Oliva Modeli... 107 8. Miller ve Seller Modeli... 107 9. Hawes in Süreç Modeli... 108 10. Tanner ve Tanner Modeli... 109 Eğitimde Program Değerlendirme... 109 Hedefe Dayalı Değerlendirme Modeli (Objectives Model)... 111 Stufflebeam in Çevre, Girdi, Süreç ve Ürün Modeli (Stufflebeam s CIPP Model)... 112 Provus un Farklar Yaklaşımı Modeli (Provus s Discrepancy Model)... 112 Metseffel ve Michael Modeli... 112 Stake in Uygunluk ve Olasılık Modeli (Congruence- Contingency Model)... 113 Stake in İhtiyaca Cevap Vermeye Dayalı Değerlendirme Modeli... 113 Saylor, Alexander ve Lewis Modeli... 113 Eisner in Eğitsel Eleştiri Modeli (Educational Connoisseurship- Criticism Model)... 114 Özet... 114 Değerlendirme Soruları... 117 Kaynakça... 122 İçindekiler ix
3. BÖLÜM ÖĞRENME ETKİNLİKLERİNİN PLÂNLANMASI Giriş... 127 Öğretim Etkinliklerini Planlama... 130 Öğretim Hedefleriyle Tutarlı Kazanımlar Yazma... 132 Öğrenme-Öğretme Etkinliklerinin Seçilmesi ve Düzenlenmesi... 134 Öğretimi Kolaylaştırıcı Yönlendirmeler Yapma... 135 Süreçle Bütünleşen Ölçme ve Değerlendirmelere Yer verme... 138 Öğretimde Planlı Çalışmanın Faydaları... 138 Planlamanın Boyutları... 140 Planlama Sürecinde İşe Koşulan Öğretim İlkeleri... 140 Plan Türleri... 142 Ünitelendirilmiş Yıllık Plan... 142 Yıllık Plan... 143 Yılık Planın Bölümleri... 145 Ünitelendirilmiş Yıllık Plan Hazırlığı... 146 Ünite Planı... 147 İşleniş Kısmı... 150 Öğrenme-Öğretme Sürecini Geliştirme... 151 Ders Planı... 154 Ders Planının Faydaları... 154 Özet... 155 Değerlendirme Soruları... 157 Kaynakça... 160 Ekler... 161 x Öğretim İlke ve Yöntemleri
4. BÖLÜM ÖĞRENME ÖĞRETME SÜRECİ Giriş... 172 Eğitim Durumları İle İlgili Ölçütler... 173 Pekiştireçler... 177 Pekiştirme Çeşitleri... 178 A. Pekiştireçler (Ödül)... 178 B. Cezalar... 179 Pekiştirme Teknikleri... 180 Dönüt... 182 Motivasyon... 184 İpucu... 191 Dersin Aşamaları... 193 A.Dersin Hazırlık Aşaması... 194 B. Dersin Sunum Aşaması... 195 C. Dersin Değerlendirme Aşaması... 197 Özet... 205 Değerlendirme Soruları... 208 Çıkmış KPSS Soruları... 211 Kaynakça... 217 İçindekiler xi
5. BÖLÜM TEMEL ÖĞRETME ÖĞRENME YAKLAŞIMLARI (STRATEJİLERİ) 1. Giriş... 220 2. Yaklaşım (Strateji)... 222 3. Uygulayıcıların Tercihlerini Etkileyen Faktörler... 223 4. Yaklaşımlarla İlgili Bazı Esaslar... 225 5. Temel Öğretme Yaklaşımları... 226 5.1. Sunuş Yolu Ile Öğretim... 227 5.1.1. Uygulanışı... 228 5.1.2. Avantajları... 229 5.1.3. Sınırlılıkları... 229 5.1.4. Olası Hatalar... 230 5.1.5. Paulo Freire (Bankacı Eğitim Anlayışı)... 230 5.1.6. David Ausubel (Anlamlı Öğrenme)... 232 5.2. Buluş Yolu ile Öğretim... 234 5.2.1. Uygulanışı... 235 5.2.2. Avantajları... 236 5.2.3. Sınırlılıkları... 237 5.2.4. Olası Hatalar... 237 5.2.5. Jerome S. Bruner (Keşfederek Öğrenme)... 237 5.3. Araştırma-İnceleme Yolu İle Öğretim... 240 5.3.1. Uygulanışı... 241 5.3.2. Avantajları... 242 5.3.3. Sınırlılıkları... 242 5.3.4. Olası Hatalar... 243 5.3.5. John Dewey... 243 5.3.6. Paulo Freire (Problem Tanımlayıcı Öğretim)... 244 5.4. Tam Öğrenme... 245 6. Temel Öğrenme Yaklaşımları... 246 6.1. Tekrar Yaklaşımı... 247 6.2. Anlamlandırma Yaklaşımı... 248 6.3. Örgütleme Yaklaşımı... 248 7. Sonuç... 249 8. Özet... 249 Değerlendirme Soruları... 251 Kaynakça... 256 xii Öğretim İlke ve Yöntemleri
6. BÖLÜM YÖNTEM VE TEKNİKLER Giriş... 261 Yöntem... 261 Eğitim Durumlarında Yöntem Kazanım ve İçerik İlişkisi... 262 Öğretimde Yöntem Seçimini Etkileyen Durumlar... 263 Başlıca Öğretim Yöntemleri Teknikleri ve Etkinlikleri... 265 1.Anlatma (Takrir - Düzanlatım) Yöntemi... 265 2.Soru - Cevap Yöntemi... 267 3.Poblem (Sorun) Çözme Yöntemi... 269 4.Grupla (Kümeyle ) Çalışma Yöntemi... 273 5. Tartışma Yöntemi... 275 5.1.Küçük/Büyük Grup Tartışması... 276 5.1.1.Büyük Grup Tartışması Tekniği... 277 5.1.2.Küçük Grup Tartışması Tekniği... 277 5.2.Akvaryum... 278 5.3. Konuşma Halkası... 279 6. Laboratuar Yöntemi... 280 6.1. Gözlem... 281 6.2. Deney... 283 6.3. Gösteri (Demonstrasyon)... 285 7.Örnek Olay Yöntemi... 286 8.Gösterip Yaptırma Yöntemi... 289 9. Proje Yöntemi... 290 10.Rol Oynama Yöntemi... 293 11. Drama Yöntemi... 294 12. Takım (Ekip) Öğretimi... 296 13. Mikro Öğretim... 297 14. Programlı Öğretim... 298 15. Gezi... 299 16. İstasyon Tekniği (Öğrenme İstasyonları)... 300 17. Benzetim (Simülasyon)... 308 18. Tarihsel Empati... 310 19.İşbirliğine Dayalı (Kooperatif-Kubaşık) Öğretim... 311 20.Metafor Anoloji... 313 21.Beyin Fırtınası... 314 22.Akrostiş... 316 23.Altı Şapkalı Düşünme... 317 24.Kavram Haritaları... 321 25.Anlam Çözümleme Tabloları... 322 İçindekiler xiii
26.Balık Kılçığı... 323 27. Phillips 66 Tekniği... 324 28. Tutor Destekli Öğretim... 326 29. Bilişsel Çıraklık... 327 30. Görüş Geliştirme Tekniği... 329 31. Buz Kıran... 330 32. Tersine Eğitim (Flıpped Educatıon Classroom)... 330 Yöntemlere Uygun Olarak Kullanılan Bazı Teknikler... 333 1.Forum... 333 2.Konferans... 333 3.Workshop... 334 4.Diyalog... 334 5.Söylev... 334 6.Sempozyum... 334 7.Münazara... 335 8. Zıt Panel... 335 9.Çember Tekniği... 335 10.Panel... 336 Özet... 336 Kpss de Çıkmış Örnek Sorular... 337 Kaynakça... 361 xiv Öğretim İlke ve Yöntemleri
7. BÖLÜM EĞİTİMDE ÇAĞDAŞ YAKLAŞIMLAR BEYİN TEMELLİ ÖĞRENME Giriş... 367 Beynin Anatomik Yapısının Görevleri ve Özellikleri... 369 Beynin Anatomik Yapısı... 371 Sinir Sistemi... 372 Merkezi Sinir Sistemi... 372 Çevresel (Periferik) Sinir Sistemi... 373 Nöron... 374 Dendritler... 374 Hücre gövdesi... 375 Axon... 375 Sinaps... 375 Nörotransmitter... 376 Beynin Yarım Küreleri ve Fonksiyonları... 377 Beyin Temelli Öğrenme Nedir?... 378 Sınıf Ortamı Nasıl Olmalı?... 385 Beyin Temelli Öğrenme-Öğretme Stratejileri... 385 YAPILANDIRMACILIK Giriş... 388 Yapılandırmacılık Nedir?... 388 Yapılandırmacılıkta Bilgi... 389 Yapılandırmacılığın Öğrenmeye İlişkin Rehber İlkleri... 390 Öğrenme Felsefesi Olarak Yapılandırmacılık... 391 Yapılandırmacı Öğrenme Kuramının Bilgiye, Öğrenene ve Anlamaya Dair Temel İlkeleri... 393 Yapılandırmacılıkta Zihinsel Yapılar Nasıl Oluşur?... 394 Yapılandırmacılıkta Program Öğretim ve Değerlendirmeye Genel Bir Bakış... 395 Program... 395 Öğretim... 395 Değerlendirme... 399 Yapılandırmacı Sınıf Ortamı Nasıldır ve Nasıl Oluşturulur?... 399 Yapılandırmacı Öğrenme Ortamının Tasarımına İlişkin Amaçlar... 400 İçindekiler xv
Sınıf İçerisinde Yapılandırmacı Yaklaşımı Kullanırken Öğretmenler Neler Yapmalıdır?... 401 Yapılandırmacı Yaklaşımda Etkili Bir Öğrenme Süreci Nasıl İşler?... 403 Yapılandırmacı Öğrenme Ders Tasarımı... 403 Soru Türleri... 405 Bilişselci Yapılandırmacılık... 408 Sosyokültürel Yapılandırmacılık... 408 Radikal Yapılandırmacılık... 409 Yapılandırmacılığın Temel Öğrenme İlkeleri... 409 YARATICILIK VE DÜŞÜNME BECERİLERİ Giriş... 413 Yaratıcılık Nedir?... 413 Beyin ve Yaratıcılık... 414 Yaratıcı Süreç ve Yaratıcı Düşünme... 415 Yaratıcı Sürecin Temel Öğeleri... 415 Yaratıcılığın Boyutları... 416 Yaratıcı Düşüncenin Okulda Geliştirilmesi... 417 Yaratıcılığı Kolaylaştıran Öğretmen Özellikleri... 418 Yaratıcılığı Engelleyen Öğretmen Özellikleri... 419 Yaratıcılığı Öğretmede Temel İlkeler... 419 Yaratıcılığın En Önemli Koşulları... 419 Çocukta Yaratıcılığı Geliştiren Etmenler... 420 PROBLEM ÇÖZME VE PROBLEM ÇÖZME TERMİNOLOJİSİ Giriş... 422 Problem Çözme Nedir?... 422 Problem Çözümü Nedir?... 422 Problem Çözmenin Yararları... 423 Problem Çözme Dersinin Altı Aşamasına Giriş... 423 Problem Çözme Terminolojisi... 424 Problem Çözmede Düşünme Örnekleri... 426 Problem Çözmede Yararlanılan Yargılama İçin Düşünme Örnekleri... 426 xvi Öğretim İlke ve Yöntemleri
ÇOKLU ZEKÂ KURAMI Giriş... 431 Zekâ Nedir?... 433 Zekânın Özellikleri Nelerdir?... 433 Çoklu Zekâ Alanlarının Gelişimini Etkileyen Faktörler... 434 Çoklu Zekâ Alanları... 434 Sözel-Dil Zekâ... 435 Mantıksal-Matematiksel Zekâ... 436 Görsel ve Mekânsal Zekâ... 437 Bedensel-Kinestetik Zekâ... 438 Müziksel-Ritmik Zekâ... 439 Kişilerarası-Sosyal Zekâ... 440 Kişisel - İçsel - Özedönük Zekâ... 441 Doğa Zekâsı... 442 ELEŞTİREL DÜŞÜNME Giriş... 443 Düşünme ve Eleştirel Düşünme Becerisi... 444 Düşünme Nedir?... 444 Eleştirel Düşünme Nedir?... 445 Eleştirel Düşünmenin Boyutları... 446 Eleştirel Düşünmenin Öğretilmesi... 447 Eleştirel Düşünme Stratejileri... 448 Eleştirel Okuryazarlık Stratejileri... 448 Bir Makalenin Eleştirel Değerlendirilmesi... 449 Eleştirel Düşünme Standartları... 450 Eleştirel Düşünme Becerileri... 450 Genellikle Eleştirel Düşünme Süreci Nasıl İşler?... 451 Yaşam Boyu Öğrenme... 452 Yaşam Becerilerinin Öğrenilmesindeki Temel Gereksinler... 454 Yaşam Boyu Öğrenmenin Temel Özellikleri... 454 Özet... 455 Değerlendirme Soruları... 458 Kaynakça... 466 İçindekiler xvii
8. BÖLÜM ÖĞRETİM HİZMETİNİN NİTELİĞİNİ ARTTIRMADA ÖĞRETMENİN ROLÜ Giriş... 472 Etkin Öğrenme... 472 Etkin Öğretmen... 473 Etkili Öğretmenlik Profili... 474 Öğretmenlik Mesleğinin Yeterlilikleri... 476 Öğretmen Eğitiminde Yeterlilikler... 476 Yeterlilik ve Sorumluluk Alanları... 479 1- Kişisel ve Mesleki Değerler - Meslekî Gelişim... 480 2- Öğrenciyi Tanıma Yeterliliği-Sorumluluğu... 483 3-Öğretme ve Öğrenme Süreci Yeterliliği-Sorumluluğu... 486 4- Öğrenmeyi, Gelişimi İzleme ve Değerlendirme Yeterliliği-Sorumluluğu... 490 5- Okul, Aile ve Toplum İlişkileri Yeterliliği-Sorumluluğu... 492 6- Program ve İçerik Bilgisi Yeterliliği-Sorumluluğu... 494 Özet... 496 Kaynaklar... 497 xviii Öğretim İlke ve Yöntemleri
Öğrenme Hedefleri TEMEL KAVRAMLAR 1. Bölüm Doç. Dr. Ahmet Çoban Dicle Üniversitesi Bu bölümün sonunda aşağıdaki kazanımların edinilmiş olması beklenmektedir: 1. Eğitim teriminin tarihi gelişimini ve tanımlarını kavrama 2. Eğitim sürecinin anlaşılmasına temel oluşturan formal, informal, örgün, yaygın eğitim terimlerini tanımlama 3. Eğitim süreci ile ilgili olan öğretim, öğrenme, öğretme ve öğrenim kavramları arsındaki farklılıkları kavrama ve bu kavramları yerinde ve doğru şekilde kullanma 4. Eğitim programı, öğretim programı, ders programı, örtük program ve müfredat programını tanımlama ve farklılıkları bulma 5. Eğitim sürecinin hedef, davranış, eğitim durumu ve sınama durumu aşamalarını bilme ve bunların birbiriyle olan etkileşimlerini ifade etme 6. İlke, strateji, yöntem ve teknik kavramlarını tanımlama ve bu kavramları yerinde ve doğru şekilde kullanma. İçindekiler Temel Kavramlar Eğitim Süreç Sistem Olarak Eğitim Eğitim Türleri Formal Ve İnformal Eğitim Örgün Ve Yaygın Eğitim Öğretim Öğrenme Öğretme Öğrenim Eğitim-Öğretim- Öğrenme-Öğretme İlişkisi Öğrenme-Öğretme-Öğretim İlişkisi Hedef-Amaç Davranış Yaşantı
İçerik Eğitim Durumu Sınama Durumları Hedef-Davranış-İçerik-Eğitim Durumu-Değerlendirme İlişkisi Belirtke Tablosu Programlar Eğitim Programı Eğitim Programı Ve Öğretim Öğretim Programı Ders Programı Örtük Program Müfredat Programı Resmi Programı İşevuruk/İşlevsel Programı Öğretisiz/ İhmal Edilen Program Ekstra / Destekleyici Program Kübik Program Eğitim Programı, Öğretim Programı Ve Ders Programı İlişkisi Eğitim Programı Tasarımı Programın Hazırlanması Programın Denenmesi (Uygulanması) Program Geliştirme Program Düzenleme Program Geliştirme Ve Program Düzenleme İlişkisi Eğitim Programlarının Hazırlanması Ve Geliştirilmesi Program Değerlendirme Plân İlke Strateji Teknik Yöntem-Metot Teknik-Yöntem İlişkisi Özet Kaynakça Değerlendirme Soruları
Doç. Dr. Ahmet Çoban Bir alanı anlayabilmek için, öncelikle o alanla ilgili temel kavramlarda ortak bir dil geliştirmek gerekmektedir. Bir konunun anlaşılabilmesi o alanla ilgili kavramların açıklığa kavuşturulmasına bağlıdır. Eğer bir davranışı yeterli düzeyde kullanmıyorsak, onu yeteri kadar bilmiyoruz demektir (Clark ve Starr, 1968 akt. Bilen, 1990). Eğitim (Education, Training) Eğitim, batı dillerinde education olarak anılmakta ve iki ana özelliği bulunmaktadır: 1.Educare: beslemek, yükseltmek ve desteklemek, 2.Educare: yükselmek ve düzey kazanmak (Varış, 1981; İşman, 2005). Bununla birlikte eğitim, insanlık tarihi boyunca bilim adamlarının tanımında anlaşamadıkları disiplin alanlarından biridir. Antik çağ Yunan döneminden günümüze kadar birçok eğitimci tarafından, aslında toplumsal bir olgu, insan ve topluma özgü bir süreç olarak düşünülmekle birlikte, farklı açılardan yaklaşan tanımlara bağlanmıştır. Bu tanımlardan birkaçına şu örnekler verilebilir: Çocuğu insan haline getirme sanatı (Çiçero), Bedene ve ruha yetenekli olduğu güzelliği vermek (Eflatun), insanı doğasına göre yetiştirmek (Rousseau), Kişiyi önce kendisi, sonra da insanlık için mutluluk aracı yapmak (James Mill), insanı mükemmel bir hayat yaşamaya hazırlamak (Herbert Spencer), yetileri hep birden ve uyumlu olarak geliştirmek (Stgin), Yetişmiş nesiller tarafından, henüz sosyal hayat için olgun hale gelmemiş bulunan nesiller üzerinde yapılan her çeşit etki (E. Durkheim)dir (Küçükahmet ve Diğerleri, 2002). Literatürde geçen belli başlı eğitim tanımları, farklılıkları ile birlikte terim olarak şu şekillerde ifade edilebilir (İşman, 2005; Fidan ve Erden, 1992; Aykaç ve Diğerleri, 2006): Tezcan a (1996) göre eğitim, bireyin toplumsal yeteneğinin ve en elverişli düzeyde kişisel gelişmesinin elde edilmesi için seçilmiş ve denetimli bir çevreyi içine alan toplumsal bir süreçtir. Varış a (1981) göre eğitim, kişinin toplumsal yeteneklerinin ve optimum kişisel gelişmesinin sağlanması için, seçkin ve kontrollü bir çevreyi ve okul etkinliklerini içine alan sosyal bir süreçtir. Bu tanımda, daha çok bireysel gelişim ve eğitim-öğretim ortamlarının tasarımı ön plana çıkmaktadır. Binbaşıoğlu na (1998) göre eğitim, öğrenme ve öğretim sonucu, kişiyi, içinde yaşadığı toplumun değer yargılarına uygun olan yetenek ve tutumlar ile olumlu nitelikte olan diğer davranış biçimlerini geliştirmesine yönelik süreçtir. Bu tanımda ise, toplumsal yaşantı ve kültürleme ön plana çıkmaktadır. Eğitim daha çok, içinde yaşanılan toplumun normlarını kazanma olarak algılanmaktadır. Alkan a (1997) göre eğitim, davranış geliştirme bilgi-beceri ve tutum kazanma sürecidir. Bu tanımda ise eğitim daha çok, öğrencinin yeni bir şeyler kazanması ve kendisini geliştirmesidir yargısı ön plana çıkmaktadır. Fidan ve Erden e (1992) göre eğitim, en genel anlamıyla insanları belli amaçlara göre yetiştirme sürecidir. Bu tanımda ise eğitimi daha çok, belli hedef ve davranışlara göre Temel Kavramlar 3
bireylerin yetiştirilmesi olarak algılanmaktadır. Bu hedef ve davranışlar daha önceden belirlenmektedir. Bruner e (1964) göre eğitim, bir bireyin zihinsel gelişim sürecidir. Bu tanım diğer tanımlara göre farklıdır. Burada, belli bir takım hedef ve davranışlar sadece öğrencinin zihinsel olarak gelişimini ifade etmektedir. Bu gelişim, sosyal, bireysel ya da kurumsal bazdan etkilenebilir. Smith, Stanley, Shores e (1957) göre eğitim, bireylerin toplumun standartlarını, inançlarını ve yaşama yollarını kazanmasında etkili olan tüm sosyal süreçlerdir. Bu tanım da, diğer tanımlara göre farklıdır. Burada toplumsal yaşantı ve kültürleme ön plandadır. Bireyin, içinde yaşadığı toplumun genel özelliklerini ve yapısını öğrenmesi bir eğitim olarak algılanmaktadır (İşman, 2005). Good a (1973) göre eğitim, kişinin yaşadığı toplum içinde değeri olan, yetenek, tutum ve diğer davranış biçimlerini geliştirdiği süreçlerin tümüdür. Yine Good a (1973) göre eğitim, seçilmiş ve kontrollü bir çevrenin (özellikle okulun) etkisi altında sosyal yeterlik ve optimum bireysel gelişmeyi sağlayan sosyal bir süreçtir. Oğuzkan a (1974) göre eğitim, önceden saptanmış esaslara göre insanların davranışlarında belli gelişmeler sağlamaya yarayan planlı etkiler dizgesidir. Bu tanımda eğitim, daha önceden belirlenen hedef ve davranışların öğrencilere kazandırılması olarak algılanmaktadır (Fidan ve Erden, 1992). Ertürk e (1984) göre eğitim, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir. Bu tanımda, plan ve isteklilik ön plandadır. Öğrenci, yaşayarak öğrenmeli ve isteyerek kendisinde değişiklikler oluşturmalıdır. Burada, İstendik nitelemesi, eğitimin önceden belirlenen amaçlar doğrultusunda yürütülen planlı bir süreç olduğunu, kasıt nitelemesi ise, elverdiğince rastlantı unsurlarının dışarıda bırakıldığı bilinçli bir yönlendirme şekli olduğunu ortaya koymaktadır. Kendi yaşantısı yoluyla vurgusu ise, eğitimin yaşantıya dayalı olduğunu açıklamaktadır (Aykaç ve Diğerleri, 2006). Smith, Stanley, Shores ın tanımları ve Good un ilk tanımı, eğitimin geniş anlamına (formal ve formal olmayan süreçleri içeren biçimde), Good un ikinci tanımı ile Oğuzkan ve Ertürk ün tanımları ise eğitimin formal yönüne ağırlık vermektedir. Dictionary of Education da eğitim, bireyin yaşadığı toplumda, uygulama değeri olan yetenek, yöneliş ve diğer davranış örüntülerini kazandığı süreçler toplamı olarak tanımlamakta; ayrıca eğitimin bireyin toplumsallaşmasında ve bireysel gelişimin oluşmasında seçkin ve kontrollü bir çevreyi ve okul etkinliklerini içine alan toplumsal bir süreç olduğu vurgulanmaktadır (Demirel ve Ün, 1987). Eğitim, her felsefi sisteme ve psikolojik yaklaşıma göre değişik şekillerde tanımlanmıştır. Bu tanımların pek çoğu, eğitime bir amaç yüklemiştir (Sönmez, 1993): İdealist anlayışa göre eğitim, özgür ve bilinçli insanoğlunun Allaha olan yükselici uyum çabalarının bitimsiz sürecidir. Realist anlayışa göre eğitim, yeni kuşaktaki bireylere kültürel mirası aktararak, onları yetişkinler toplumuna uyuma hazırlama sürecidir. Pragmatist anlayışa göre ise eğitim, bireyi yaşantılarını yeniden inşa yoluyla yetiştir- 4 Öğretim İlke ve Yöntemleri