mali ÇÖZÜM 235 fi KANUNU ALANINDAK YAPTIRIMLARIYLA SOSYAL GÜVENL K REFORMU VE ST HDAM PAKET Tevfik BAYHAN* I- G R fi S on dönemde ifl mevzuat ndaki idari yapt r mlar s k s k de iflikli e u ramaktad r. fl mevzuat nda yak n dönemde; temel ceza kanunlar na uyum sa lamak amac yla 5728 say l kanunla idari para cezas tutarlar na ve yetkili yarg organlar na iliflkin düzenlemeler yap lm fl, 5754 say l kanunla sosyal güvenlik ve ifl mevzuat na iliflkin idari para cezalar de ifltirilmifl ve son olarak ise stihdam Paketi olarak adland r lan 5763 say l fl Kanunu ve Baz Kanunlarda De ifliklik Yap lmas Hakk nda Kanun la fl Kanunu ndaki idari para cezalar na düzenleme getirilmifltir. Bu yaz m zda; Sosyal Güvenlik Reformu olarak adland r lan 5754 say l kanunda ve stihdam Paketi olarak bilinen 5763 say l kanunda yap lan de ifliklikler ve bu de ifliklikler neticesinde fl Kanunlar içerisinde yer alan idari para cezalar n n yeni miktarlar aç klanmaya çal fl lacakt r. II- 5754 SAYILI KANUNLA GET R LEN ÜCRETLER N BANKA ARACILI IYLA ÖDENMES DÜZENLEMES VE YAPTIRIMI 5754 say l kanunla; Borçlar Kanunu na tabi olup da ifl sözleflmesi ile çal flanlar, bas n mesle inde çal flan gazeteciler, Deniz fl Kanunu na tabi gemi adamlar ve fl Kanunu na tabi iflçilerin ücretlerinin banka arac l yla ödenmesine iliflkin düzenlemeler yap lm flt r. Yeni düzenlemeyle; çal flt r lan iflçilerin (veya gazeteci, gemi adam vb.) ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeflit * Çal flma Ve Sosyal Güvenlik Bakanl fl Müfettifli
236 mali ÇÖZÜM istihkak n n özel olarak aç lan banka hesab na yat r lmak suretiyle ödenmesi hususunda; tabi oldu u vergi mükellefiyeti türü, iflletme büyüklü ü, çal flt rd iflçi say s, iflyerinin bulundu u il ve benzeri gibi unsurlar dikkate alarak iflverenleri veya üçüncü kiflileri zorunlu tutmaya, banka hesab na yat r lacak ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeflit istihkak n n, brüt ya da kanuni kesintiler düflüldükten sonra kalan net miktar üzerinden olup olmayaca n belirlemeye Çal flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl, Maliye Bakanl ve Hazine Müsteflarl ndan sorumlu Devlet Bakanl müfltereken yetkili k l nm flt r. Çal flt rd iflçilerin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeflit istihkak n özel olarak aç lan banka hesaplar vas tas yla ödeme zorunlulu una tabi tutulan iflverenler veya üçüncü kifliler, iflçilerinin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeflit istihkaklar n özel olarak aç lan banka hesaplar d fl nda ödeyemeyeceklerdir. Ücret ve her çeflit istihkak n n özel olarak aç lan banka hesaplar na yat r lmak suretiyle ödenmesine iliflkin usûl ve esaslar yönetmelikle düzenlenecektir. Ayr ca, ücretinin banka arac l yla ödenmesi zorunlu olan gemi adamlar yla yap lacak sözleflmelere banka özel hesap numaras n n yaz lmas zorunlulu u da getirilmifltir. Görüldü ü üzere düzenleme, ücret ve eklerinin banka arac l yla ödenmesini amaçlamaktad r. Banka arac l - yla ödeme yapacak iflverenlerin yönetmelikle düzenlenece i belirtildikten sonra, zorunlu olmas na ra men ödemelerin banka arac l yla yap lmamas na iliflkin idari para cezalar da öngörülmüfltür. Burada dikkat edilmesi gereken husus, yeni idari para cezalar n n; ücretin ödenmemesi veya eksik ödenmesine iliflkin olmad, ücretin banka arac l yla ödenmemesine iliflkin oldu udur. Do al olarak, ücretin eksik ödenmesi veya ödenmemesi hallerinde bu durumlara iliflkin idari para cezalar uygulanacakt r. dari para cezas na iliflkin bilgiler afla- daki gibidir.
mali ÇÖZÜM 237 Kanun Ad ve Say s Ceza ve Muhalefet Madde No. 5754 Say l Kanunda De ifliklik Maddesi Uygulanacak Ceza Miktar Aç klama 818 say l Borçlar Kanunu 323-82. - Çal flt rd iflçilerin ücret ve bu nitelikteki her çeflit istihkak n özel olarak aç lan banka hesaplar vas tas yla ödeme zorunlulu una tabi tutulan ifl sahipleri, iflçilerinin ücret ve her çeflit istihkak n özel olarak aç lan banka hesaplar d fl nda ödeyemezler. Usul ve esaslara iliflkin yönetmelik ç kar lacakt r. 5953 say l Bas n fl Kanunu 14. 27. 83. 1.500.-YTL Gazetecinin ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeflit istihkak n zorunlu tutuldu u halde özel olarak aç lan banka hesab na yat r lmaks z n ödenmesi durumunda, her bir gazeteci için idari para cezas uygulanmas öngörülmüfltür. Usul ve esaslara iliflkin yönetmelik ç kar lacakt r. 854 say l Deniz fl Kanunu 6. 29. md 51. 84. 1.200.-YTL Gemiadam n n ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeflit istihkak n zorunlu tutuldu u halde özel olarak aç lan banka hesab na yat rmayan iflveren, iflveren vekili hakk nda, bu durumda olan her gemiadam için idari para cezas uygulanacakt r. Usul ve esaslara iliflkin yönetmelik ç kar lacakt r. 4857 say l fl Kanunu 32. md 102/a 85. 100.-YTL Ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeflit istihkak n zorunlu tutuldu u halde özel olarak aç lan banka hesab na ödemeyen iflveren, iflveren vekili ve üçüncü kifliye bu durumda olan her iflçi ve he r ay için idari para cezas uygulanacakt r. Usul ve esaslara iliflkin yönetmelik ç kar lacakt r. III- 5763 SAYILI KANUNLA fi KANUNUNDA YAPILAN DE fi KL KLER VE DAR PARA CEZALARININ SON DURUMU A- ASIL VE ALT fiverenler N fiyer N B LD RME YÜKÜMLÜLÜ Ü VE YAPTIRIMI 4857 say l fl Kanununun 3. maddesinde iflverenlere, iflyerinin aç l fl n ve kapan fl n ba l olduklar Bölge Müdürlüklerine bildirmeleri yükümlülü ü getirilmifl ve iflyerini bildirme yükümlülü üne ayk r davrananlara idari para cezas öngörülmüfltür. Yap lan de ifliklikle bildirim yükümlülü ü devam etmekle birlikte; as l iflveren-alt iflveren iliflkisinin amac na ayk r olarak kullan lmas n önlemek için, alt iflverenlik sözleflmesinin yaz - l yap lmas zorunlulu u getirilmifl ve alt iflverenli in tescilinden sonra, tescili yap lan bu iflyerine ait belgelerin gerekti inde Çal flma ve Sosyal Gü-
238 mali ÇÖZÜM venlik Bakanl Bakanl k fl Müfettifllerince incelemesi yetkisi verilmifltir. nceleme sonucunda muvazaal ifllemin tespiti halinde, bu tespite iliflkin gerekçeli müfettifl raporu iflverenlere tebli edilecektir. Bu rapora karfl tebli tarihinden itibaren 6 iflgünü içinde iflverenlerce yetkili ifl mahkemesine itiraz edilebilecek olup, itiraz üzerine verilen kararlar kesindir. Rapora alt ifl günü içinde itiraz edilmemifl veya mahkeme muvazaal ifllemin tespitini onam fl ise tescil ifllemi iptal edilecek ve alt iflverenin iflçileri bafllang çtan itibaren as l iflverenin iflçileri say lacakt r. Bakanl k, as l iflveren-alt iflveren iliflkisinin kurulmas, bildirimi ve iflyerinin tescili ile yap lacak sözleflmede bulunmas gerekli di er hususlara iliflkin usul ve esaslara iliflkin bir yönetmelik ç karacakt r(5763/1). Yeni düzenlemeyle, as l ve alt iflverenlerin iflyerini bildirme yükümlülüklerine ayk r l k halinde uygulanacak idari yapt r m, iflyerinin a r ve tehlikeli ifller kapsam nda olup olmamas na göre farkl laflt r lm flt r. Ayr ca, muvazaal alt iflverenlik iliflkisinin tespiti halinde iflçilerin bafllang çtan beri as l iflverenin iflçisi kabul edilmesinin yan s ra, her iki iflverene oldukça yüklü bir idari para cezas öngörülmüfltür. flyerini bildirme yükümlülü üne iliflkin para cezas n n kesinleflmesinden sonra bildirim yükümlülü üne ayk r l n sürmesi halinde takip eden her ay için ayn miktar ceza uygulamas nda bir de ifliklik yap lmam flt r. dari para cezas n n yeni ve eski miktarlar afla daki gibidir. fl Kanunu Ceza ve Muhalefet Madde No. 01.01.2008-25.05.2008 aras Uygulanacak Ceza Miktar 5763 Say l Kanunda De ifliklik Maddesi 26.05.2008 Tarihinden tibaren Uygulanacak Ceza Miktar 100.-YTL Çal flt r lan her iflçi için 3. 98. 88.-YTL Çal flt r lan her iflçi için 1. Yükümlülük, 8. ceza 1.000.- YTL 10.000.- YTL 85. md (a r ve tehlikeli ifller)kapsam ndaki iflyerlerinde çal flt r lan her iflçi için flyerini muvazaal olarak bildiren as l iflveren ile alt iflveren veya vekillerine ayr ayr B- fi KANUNUNUN fi SA LI I VE GÜVENL NE L fik N HÜKÜMLER VE YAPTIRIMI 4857 say l fl Kanunu AB ve ILO normlar da esas alarak haz rlanm flt. Ancak, ifl sa l ve güvenli i alan n n dinamik yap s ve mevzuat n uygulanmas ndan elde edilen geri bildirimler nedeniyle bu alanda da önemli de ifliklikler
mali ÇÖZÜM 239 yap lm fl ve idari para cezalar yeniden düzenlenmifltir. 5763 say l kanun, fl Kanunu nun fl Sa l ve Güvenli ine iliflkin 77, 78, 79, 80, 81, 85, 86, 87, 88, 89, 90 nc maddelerine ayk r l k halindeki idari para cezalar - n de ifltirmifltir. Bu maddelere iliflkin önemli düzenlemeler flunlard r: fl Kanunu nun 78 maddesi ifl sa l ve güvenli i yönetmeliklerinin düzenlenmesini öngörmüfl olup, maddede yap lan de ifliklikle; iflyerlerinin kurulmas aflamas nda istenen iflyeri kurma izni kald r lm flt r. fl güvenli i ile görevli mühendis veya teknik elemanlar ile iflyeri hekimlerine iliflkin düzenlemeler tek madde halinde fl Kanununun 81. maddesinde düzenlenmifltir. fl sa l ve güvenli i hizmetlerini düzenleyen hükümlerle; ortak sa l k ve güvenlik birimlerinin kurulmas na imkan tan nm flt r. Maddede, iflverenlerin yükümlülükleri; devaml olarak en az 50 iflçi çal flt rd klar iflyerindeki iflçi say s, iflyerinin niteli i ve iflin tehlike s n f ve derecesine göre; a) flyeri sa l k ve güvenlik birimi oluflturmak, b) Bir veya birden fazla iflyeri hekimi ile gere inde di er sa l k personelini görevlendirmek, c) Sanayiden say lan ifllerde ifl güvenli i uzman olan bir veya birden fazla mühendis veya teknik eleman görevlendirmek, olarak belirlenmifltir. flverenlere, bu yükümlülüklerinin tamam n veya bir k sm n, iflletme d - fl nda kurulu ortak sa l k ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak da yerine getirme imkan tan nm flt r. Ancak, bu flekilde hizmet al nmas iflverenin sorumluklar n ortadan kald rmayacakt r. A r ve tehlikeli ifller için; iflçilerin çal flt iflle ilgili mesleki e itim almas koflulu getirilmifltir(4857/85) Yine, emzirme odalar veya çocuk bak m yurdu (krefl) kurulabilece i gibi d flar dan hizmet alabilmesi yolu da aç lm flt r(4857/88). Bir di er düzenleme gere i, iflyerinin aç lmas na izin vermeye yetkili belediyeler ile di er ilgili makamlar bu izni vermeden önce, Çal flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl nca ifl mevzuat na göre verilmesi gerekli iflletme belgesinin varl n araflt racakt r. Çal flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl nca iflletme belgesi verilmemifl iflyerlerine belediyeler veya di er ilgili makamlarca aç lma izni verilemeyecektir(4857/95). fl sa l ve güvenli i alan nda idari para cezas n n yeni ve eski miktarlar afla daki gibidir.
240 mali ÇÖZÜM Ceza ve Mu halefet Madde No. 01.01.2008-25.05.2008 aras Uygulanacak Ceza Miktar 5763 Say l Kanunda De ifliklik Maddesi 26.05.2008 Tarihinden tibaren Uygulanacak Ceza Miktar Aç klama 77 105/c 904.-YTL 9. 1000.-YTL fl sa l ve güvenli inin sa lanmas için iflverenlerin ve iflçilerin yükümlülüklerini düzenleyen maddeye ayk r hareket eden iflveren veya iflveren vekiline 78 105/a 88.-YTL 200.-YTL 9. Maddede öngörülen yönetmeliklerdeki ( fl sa l ve güvenli i) hükümlere uymayan iflveren veya iflveren vekiline, al nmayan her ifl sa l ve güvenli i önlemi için. Al nmayan önlemler için izleyen her ay ayn miktar 105/c 904.-YTL 1000.-YTL Madde gere i iflletme belgesi almadan iflyeri açan veya belgelendirilmesi gereken ifller veya ürünler için belge almayan iflveren veya iflveren vekiline 79 105/c 904.-YTL 9. 1000.-YTL 80 105/c 904.-YTL 9. 1000.-YTL 81 105/c 904.-YTL 9. 1000.-YTL 105/d 904.-YTL 1000.-YTL 85 9. 500.-YTL 86 105/b 179.-YTL 9. 200.-YTL 87 105/b 179.-YTL 9. 200.-YTL 88 105/c 904.-YTL 9. 1000.-YTL 89 105/c 904.-YTL 9. 1000.-YTL Faaliyeti durdurulan ifli izin almadan devam ettiren veya kapat lan iflyerlerini izinsiz açan iflveren veya iflveren vekiline fl s a l ve güvenli i kurullar n n kurulmas ve çal flt r lmas ile ilgili hükümlere ayk r davranan, ifl sa l ve güvenli i kurullar nca al nan kararlar uygulamayan iflveren veya iflveren vekiline fl sa l ve güvenli i hizmetlerine iliflkin yükümlülükleri yerine getirmeyen iflveren veya iflveren vekiline A r ve tehlikeli ifllerde onalt yafl ndan küçükleri çal flt ran veya maddede belirtilen yönetmelikte gösterilen yafl kay tlar na ayk r iflçi çal flt ran iflveren veya iflveren vekiline her iflçi için A r ve tehlikeli ifllerde mesleki e itim almam fl iflçi çal flt ran iflveren veya iflveren vekiline her iflçi için A r ve tehlikeli ifllerde iflçilere doktor raporu almayan iflveren veya iflveren vekiline bu durumda olan her iflçi için Çocuklara doktor raporu almayan iflveren veya iflveren vekiline bu durumdaki her çocuk için Gebe veya çocuk emziren kad nlar için yönetmelikte gösterilen flartlara ve usullere uymayan iflveren veya iflveren vekiline Maddeye dayanarak yay mlanan çeflitli yönetmeliklerde gösterilen flartlara ve usullere uymayan iflveren veya iflveren vekiline
mali ÇÖZÜM 241 IV- SONUÇ Kay t d fl ekonomi ve dolay s yla istihdam n azalt lmas amac na yönelik olarak al nan önlemlere son olarak; ücretlerin banka arac l yla ödenmesi ve buna iliflkin idari para cezalar eklenmifltir. Ayr ca, gündemde s kça yer alan ifl kazalar ve bu ifl kazalar - n n kamuoyunda alt iflverenlik uygulamas na ba lanmas karfl s nda, alt iflverenlik ile ifl sa l ve güvenli ine iliflkin düzenlemelerin gözden geçirildi ini ve idari para cezalar n n da yap lan de iflikliklere göre yeniden flekillendirildi ini görmekteyiz. Bu ba lamda, Sosyal Güvenlik Reformu olarak adland r lan 5754 say l ve stihdam Paketi olarak bilinen 5763 say l kanunla idari para cezalar n n bir k sm art r lm fl ve iflverenlere yeni yükümlülükler getirilmifltir. Muvazaal alt iflverenlik iliflkisinin önlenmesine yönelik ciddi tedbirler al nm flt r. Ancak, kanunda iflverenlerin yükümlülüklerini art ran tedbirlerin veya cezalar n d fl nda, zorunlu eski hükümlü istihdam n n kald r lmas, ifl sa l ve güvenli i alan nda kurma izninin kald r lmas, iflletme d fl nda kurulu ortak sa l k ve güvenlik birimlerinden hizmet al nmas, çocuk bak m yurdu (krefl) hizmetinin d flar dan al nmas gibi serbestlikler de göze çarpmaktad r. flverenlerin, ücretlerin banka arac l yla ödenmesine iliflkin ç kart lacak ikincil mevzuat takip etmeleri, alt iflverenlik iliflkisi ile ifl sa l ve güvenli i alan ndaki bu son de ifliklikleri iyi analiz ederek ifllemlerini gerçeklefltirmeleri hak kay plar n n önüne geçecektir. KAYNAKÇA ß T.C. Yasalar. 5763 say l fl Kanunu ve Baz Kanunlarda De ifliklik Yap lmas Hakk nda Kanun. Ankara : Resmi Gazete ß T.C. Yasalar. 5754 Say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanunu le Baz Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde De ifliklik Yap lmas na Dair Kanun. Ankara : Resmi Gazete
242