ISL 418 FİNANSAL VAKALAR ANALİZİ

7. HAFTA ISL 418 FİNANSAL VAKALAR ANALİZİ Sermaye Bütçelemesi Doç. Dr. Murat YILDIRIM muratyildirim@karabuk.edu.tr Sermaye Bütçelemesi İşletmelerin sahip olduğu varlıklar dönen varlıklar ve duran varlıklarolmaküzereikianagruptatoplanmaktadır. Dönen varlıklara işletme sermayesi, duran varlıklara da sabit sermayeyatırımlarıdenilmektedir. Duran varlıklar; bir yıldan veya normal faaliyet döneminden daha uzun sürelerde işletme faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi için kullanılmak amacıyla elde edilen ve ilke olarak bir yılda veya normal faaliyet dönemi içinde paraya çevrilmesi veya tüketilmesi öngörülmeyenvarlıklardır. Duran varlık yatırımları genellikle yatırım harcamaları, sermaye bütçelemesi olarak adlandırılan grup içinde ele alınırken, dönen varlıkyatırımlarıcariharcamalariçindeyeralmaktadır. 3 Sermaye Bütçelemesi Duranvarlıklara yapılanyatırımlariledönenvarlıklarayapılanyatırımlar arasında bazı farklılıklar bulunmaktadır. Bu farklar şu şekilde açıklanabilir: Duran varlık yatırımları dönen varlık yatırımlarından daha pahalı olup büyükbedellere malolmaktadır. Duran varlıklar yatırımları birbiriyle bağlantılı olup genellikle bir bütünlük arzederken, dönenvarlıkyatırımlarıdahaçokbölünebilir niteliktedir. Duranvarlıkyatırımlarıuzunsüredegerçekleşmektedir.Buyatırımlarileilgili olası hatalar kısa zamanda telafi edilememekte ve yüksek maliyet gerektirmektedir. Buna karşılık dönen varlık yatırımlarında sonuç kısa sürelerde alınabilmekte, yatırım kararlarındaki yanlışlıkların kısa sürede ve dahaazmaliyetle düzeltilme imkanıbulunmaktadır. Duran varlık yatırımlarından gelir elde edilmesi genellikle bir yıldan daha uzun süreyi kapsamakta ve yıllara yayılmaktadır. Dönen varlık yatırımlarından ise genellikle bir yıl içinde ya da daha kısa sürede gelir elde edilmektedir. 4 Sermaye Bütçelemesi Duran varlık yatırımları, kapasite artırma ve yeni alanlara yatırım yapılması konularını kapsadığında, işletmelerin risk derecesini önemli ölçüde etkilemektedir. Dönenvarlıkyatırımlarında isesektördekigelişmelertakipedilirve etkilistok yönetimi politikaları izlenirse, işletmelerin risk derecesini etkilememekte ya daetkisi çoksınırlıolmaktadır. Bir işletmede maddi duran varlıklara yapılan yatırımlar aşağıdaki gibi sıralanabilir: Yenileme yatırımları, Genişleme yatırımları, Stratejik yatırımlar, Modernizasyon yatırımları, Bağımsız yatırımlar, Bağımlı yatırımlar 5 6 1

Yenileme yatırımları: bir işletmede teknolojideki gelişmeler nedeniyle demode olmuş, eskimiş, yıpranmış maddi duran varlıklarınyenilenmesiamacıylayapılanyatırımlarıifadeeder. Genişleme yatırımları: bir işletmenin mevcut faaliyet kolundaki üretim kapasitesini artırmak ya da mevcut üretimine ek olarak yeni üretim ünitelerinin kurulması amacıyla yapılan yatırımları ifadeeder. Stratejik yatırımlar: İşletmenin rekabet ve teknolojik gelişmeler nedeniyle karşı karşıya kaldığı riski azaltmak amacıyla yaptığı yatırımlardır. Modernizasyon yatırımları: bir işletmede maliyet tasarrufu sağlamanın yanı sıra üretim kapasitesini de yükseltmek amacıyla yapılanharcamalardır. Bağımsız yatırımlar, bir yatırım projesinin gerektirdiği giderler ve sağlayacağı para girişi diğer yatırım projelerinin kabul edilmesi veya reddedilmesinden etkilenmiyorsa bu yatırım projesi bağımsızolarakkabuledilir. Bağımlı yatırımlar: bir yatırım projesinin gerektirdiği giderler ve sağlayacağı para girişi diğer yatırım projelerinin kabul edilmesi veya reddedilmesinden etkileniyorsa bu yatırım projesi bağımlı olarakifadeedilir 7 8 Bağımlı yatırımlar, tamamlayıcı, ikame ve almaşık yatırımlar olarakifadeedilir. Tamamlayıcı yatırım: eğer bir yatırımın yapılması öncelikle diğer bir yatırımın yapılmasını gerektiriyorsa yada bir yatırımın yapılması diğer bir yatırımdan beklenen faydayı artırıcı yada maliyetleri azaltıcı bir etkiye sahipse bu tür yatırımlar tamamlayıcıyatırımlarıolarakifadeedilir. İkame yatırım: bir yatırımın yapılması diğer bir yatırımın sağlayacağı faydayı azaltıyor ya da fayda aynı kalırken maliyetler artıyorsa bu durumda birinci yatırım ikinci yatırımın ikamesi olaraknitelendirilir. Bağımlı yatırımlar, tamamlayıcı, ikame ve almaşık yatırımlar olarakifadeedilir. Almaşık yatırım: bir yatırımın yapılması teknik olarak diğer bir yatırımın yapılmasını engelliyorsa bu tip yatırımlar almaşık yatırımolarakifadeedilir.almaşıkyatırımlardaikametamdır. 9 10 İşletmeler Açısından Önemi Maddi duran varlık yatırımları işletmelerin gelecekteki başarısını etkilemenin yanı sıra aşağıdaki nedenlerden dolayı da önem taşımaktadır. Maddi duran varlık yatırımları ciddi boyutta nakit çıkışı gerektiren yatırımlardır. Özellikle teknoloji yoğun çalışan işletmelerde maddi duran varlıklariçinyapılanharcamalarbilançodaönemlibirpayasahiptir. Maddi duran varlık yatırımlarında fonlar uzun vadeli bir zaman dilimine bağlandığından gelecekte ortaya çıkabilecek gelişmelerin dikkate alınmasını gerektiren özelliktaşırlar. Maddi duran varlıklara yapılacak yatırımlarda temel teşkil eden konu satış tahminlerine dayanmaktadır.satıştahminlerinde yapılacakhatalarnedeniyle maddi duran varlık yatırımlarına eksik ya da aşırı yatırım yapılması ciddi sorunlaraneden olabilir. İşletmeler Açısından Önemi Maddi duran varlıkların gerçekleştirilmesinde ihtiyaç duyulan yatırımların doğru şekilde tahmin edilmesi ve yatırımların zamanında gerçekleştirilmesi önemlidir. Maddi duran varlıklar büyük boyutlarda harcama gerektiren yatırımlardır. İhtiyaç duyulan bu büyük kaynaklar için önceden kaynak planlaması yapılmasıgerekir. Maddi duran varlıklar ile ilgili hatalar sadece işletmenin faaliyetleri üzerinde değil aynızamandaekonomiüzerindedeolumsuzluklardoğurur. 11 12 2

Yatırım Projelerinin Değerlendirilmesi için Gereksinim Duyulan Veriler Yatırım projelerinin değerlendirilmesi için gereksinim duyulan veriler aşağıdaki gibidir. Yatırım gerektirdiği harcama tutarı: yatırım hayata geçirilip nakit girişi elde edilmeye başlanıncaya kadar geçecek sürede ihtiyaç duyulacak tüm nakit çıkışıdır. İşletme sermayesi ihtiyacı: maddi duran varlıklara yapılan yatırım, genelde işletme sermayesi ihtiyacının da artmasına neden olmaktadır. İşletme sermayesi ihtiyacının hesaplara dahil edilmesi gerekmektedir. Yatırımın sağlayacağı nakit akışı: Bir yatırım projesinin ömrü boyunca sebep olacağı para giriş ve çıkışlarına nakit akışı denir. Nakit girişleri ve nakit çıkışları arasındaki pozitif ise net nakit girişi, negatif ise net nakit çıkışı ismini alır. Net nakit girişleri, net kar + amortisman şeklinde ele alınır. 13 Yatırım Projelerinin Değerlendirilmesi için Gereksinim Duyulan Veriler Yatırımın ekonomik ömrü: Ekonomik ömür, bir yatırımın faydalı olarak üretimde bulunabileceği süreyi ifade eder. Yatırımların teknik ömürlerinden ziyade faydalı ömürlerinin dikkate alınması gerekir. Hurda değer: maddi duran varlık yatırımlarının ekonomik ömürleri sonunda bir satış değeri var ise bu değerin hesaplara dahil edilmesi gerekir. Ancak geleceğe yönelik tahmin yapılması zordur. Yatırımdan beklenen verim oranı: bu oran aynı zamanda projenin nakit akışlarını bugüne indirgemek için kullanılan bir orandır. Bu nedenle bu oranı saptanırken sadece piyasa faiz oranı, risksiz yatırımların getiri oranı değil, projenin riskine bağlı olarak ortağın beklediği risk priminin de dikkate alınması gerekmektedir. 14 Yatırım Projelerinin Değerlendirilmesi için Gereksinim Duyulan Veriler Yatırımdan beklenen verim oranını belirlemek için dikkate alınan faktörleraşağıdakigibidir: İşletmenin sermaye maliyeti, Benzer yatırımlardaki karlılık oranları, Sermayenin alternatif kullanış alanlarındaki karlılık oranı (sermayenin fırsat maliyeti) İşletmenin ortalama genel karlılık oranı, Yatırımın taşıdığı risk, İşletme ortaklarının ya da potansiyel ortakların yatırımdan bekledikleri minimum getiri oranı Yatırım Projelerinin Değerlendirilmesinde Kullanılan Yöntemler Yatırımdan projelerinin değerlendirilmesinde kullanılan yöntemler paranın zaman değerini dikkate almayan ve paranın zamandeğerinindikkatealanyöntemlerolaraksınıflandırılabilir. Paranın zaman değerini dikkate almayan yöntemler: Yatırımın ortalama karlılığı Geri ödeme süresi yöntemi Paranın zaman değerini dikkate alan yöntemler: İskonto edilmiş geri ödeme süresi yöntemi Net bugünkü değer yöntemi Karlılık endeksi İç verim oranı yöntemi Düzeltilmiş iç verim oranı yöntemi Yıllık eş değer gider yöntemi 15 16 Yatırımın Ortalama Karlılığı (Getirisi) Yıllık net karın yatırım tutarına bölünmesi ile hesaplanan bir yöntemdir. Bu yöntem iki şekilde uygulanabilmektedir. Bunlardan birincisi yatırımın sağlayabileceği en yüksek yıllık karınyatırımtutarınabölünmesişeklindehesaplanmaktadır. Yıllık Net Kar Yatırım Ortalama Karlılık Oranı = Yatırım Tutarı Ekonomik ömrü içinde sağlayacağı kar, yıllar itibarıyla farklılık gösteriyorsa kullanılmakta ve ortalama net karın ortalama yatırımtutarınabölünmesiileuygulanmaktadır. Ortalama Net Kar Yatırım Ortalama Karlılık Oranı = Ortalama Yatırım Tutarı Yatırımın Ortalama Karlılığı (Getirisi) Eğer bir projenin finansmanında borç kullanılmış ise bu borç için ödenecek faiz tutarının net kara eklenmesi söz konusu olabilir. Bu yönteme göre projenin uygulanmasının kabul edilmesi için hesaplanan oranın yatırım yapanın beklediği karlılık oranındanyüksekolmasıgerekmektedir. Paranın zaman değerini dikkate almaması nedeniyle eleştirilen bu yöntem aynı zamanda tek bir yılın kar rakamının alınması da sağlıklıkararverilmesineengelteşkiledebilmektedir. 17 18 3

Geri ödeme süresi yöntemi, yapılan bir yatırımın kendini ne kadarsüredegeriödeyeceğinigösterenbiryöntemdir. Bu yöntemde, projenin sağladığı nakit girişlerinin, projenin gerektirdiği nakit çıkışlarını kaç dönem içerisinde ödediği hesaplanır. Yöntem, fonların ne kadar süre ile yatırım yapılan projeye bağlanacağıhakkındabilgiverir. Geri ödeme süresini hesaplamanın en kolay yolu projenin net nakit akımları toplamının sıfıra eşit olduğu yıl sayısını bulmaktır. Paranınzamandeğerinidikkatealmayanbiryöntemdir. Yatırımın geri ödeme süresi hesaplanırken öncelikle net nakit akışlarının birikimli toplamı olan kümülatif nakit akışları bulunur. Net nakit akışı, her bir yatırım projesinin nakit girişleri ile nakit çıkışlarıarasındakifarktır. Yatırım tutarı, hangi dönemin kümülatif nakit akışına eşit ise o dönem, yatırımıngeriödemesüresiniverir. Çoğunlukla yatırımın tutarı, iki kümülatif nakit akışının arasında bulunmaktadır. Böyle bir durumda geri ödeme süresi, bu iki kümülatif nakit akışının ait olduğu dönemlerin arasındakibirdönemdegerçekleşmektedir. 19 20 Nakit girişlerinin aynı olması durumunda; yatırım için yapılan toplam harcamatutarınınyatırımınheryıl sağlayacağı netpara girişinebölünür. Yatırım Harcama Tutarı G eri Ö deme Süresi = Y ıllık N et Nakit G irişi Örnek: Yatırım harcama tutarı 200.000 TL ve yıllık net nakit girişi 20.000 TL olan bir yatırımın geri ödeme süresi nedir? Bu yatırım için öngörülen geri ödeme süresi 15 yıl ise bu yatırım gerçekleştirilmelimidir? 200.000 Geri Ödeme Süresi = =10 YIL 20.000 21 22 Örnek: A Projesine ilişkin nakit akışları aşağıdaki gibidir. Burada 0(ilk yıl) yatırımın yapıldığı dönemi ifade ederken karşısındaki miktar yatırım harcama tutarını göstermekte ve yıllar itibariyle bu yatırımdan elde edilecek net nakit girişleri yeralmaktadır.budurumdageriödemesüresinihesaplayınız. Yıllar A Projesi (TL) 0-10.000 1 3.000 2 2.000 3 4.000 4 2.000 Geri Ödeme Süresi = 3.000 + 2.000 + 4.000 =9.000 TL Geri Ödeme Süresi = 3 + (1.000/2000)=3,5 Yıl 23 Bir İşletmenin yatırım tutarı 100.000 TL olan bir projesine ait geri ödeme dönemleri ve bu dönemlere ilişkin net nakit akışlarıaşağıdakigibidir. Projeningeriödemesüresinedir? Geri Ödeme Dönemi Net Nakit Akışı (NNA) Geri Ödeme Dönemi Net Nakit Akışı (NNA) Kümülatif ToplamNakit Akışı 1 10.000 10.000 2 20.000 30.000 3 20.000 50.000 4 30.000 80.000 5 40.000 120.000 6 20.000 140.000 G eri Ö d em e S ü resi = 4 + 2 0.0 0 0 / 4 0.0 0 0 = 4,5 Y ıl 24 4

Yatırım tutarı 150.000 TL olan bir projenin geri ödeme dönemleri ve bu dönemlere ilişkin net nakit akışları aşağıda verilmiştir.projeningeriödemesüresinihesaplayınız. Geri Ödeme Dönemi Net Nakit Akışı (NNA) Kümülatif Nakit Akışı 1 20.000 20.000 2 20.000 40.000 3 25.000 65.000 4 35.000 100.000 5 40.000 140.000 6 20.000 160.000 7 20.000 180.000 G eri Ö d em e S ü resi = 5 + 1 0.0 0 0 / 2 0.0 0 0 = 5,5 Y ıl 25 Her yılın NNA sı eşit ise geri ödeme süresi, yatırım tutarının yıllıknna ya bölünmesiilekolaycahesaplanabilir. Y atırım T u tarı G eri Ö d em e S ü resi = Y ıllık N et N ak it A k ım ı Yatırım tutarı 30.000 ve ekonomik ömrü 5 yıl olan bir projenin yıllıknakitakışları7.500 isegeriödemesüresinedir? 30.00 0 G eri Ö d em e S ü resi = = 4 Y ıl 7.5 0 0 26 Genel olarak uzun dönemde risk düzeyi artar bu yöntemde kısa sürede kendini ödeyen proje risk ve likidite açısından avantajlı olarakkabuledilir. Bunun yanı sıra önceden belirlenen bir süre ile karşılaştırılarak da projelerhakkındabirdeğerlemeyapılabilir. Geri ödeme süresi yöntemi bir anlamda yatırımın başa baş analizidir. Çünkü nakit akımları geri ödeme dönemine kadar beklenen oranda gerçekleşirse, proje muhasebe yönünden de başabaş noktasınaulaşır. 27 Bu yöntem, kolay ve basit olması sebebiyle özellikle nakit sıkıntısı içinde olan kurumlar tarafından tercih edilir. Kendini en erken ödeyen yatırımın seçimine dayanan bir yöntem olması sebebiyle riskiazprojelereöncelikverilmesineimkântanır. Yöntemin bir takım sakıncaları bulunmaktadır. Yatırımın geri ödeme dönemindensonrasağlayacağı netnakitgirişlerininhiç bir önemi olmaması, paranın zaman değerini göz önüne almaması ve proje riskini, proje geri ödeme süresinin bir fonksiyonu olarak elealmasıyönteminsakıncalarıarasındasayılmaktadır. Bu nedenle geri ödeme süresi yönteminin, projelerin nihai değerlendirilmesi için kullanılmayıp, bir eleme aracı olarak görülmesigerekmektedir. 28 İskonto Edilmiş Geri Ödeme Süresi Yöntemi Geri ödeme süresi yönteminin, paranın zaman değerini dikkate almayan eksik yönünü ortadan kaldırmak için geliştirilmiş bir yöntemdir. İskonto edilmiş geri ödeme süresi, paranın zaman değeri göz önüne alınarak iskonto edilmiş nakit akımlarının, yatırımın maliyetinikarşıladığıyılsayısınıifadeeder. Bu yöntemde, net nakit akışlarının bugünkü değeri hesaplanarak kümülatif net nakit akışlarına ulaşılır ve buradan yatırımın geri ödeme süresi belirlenir. İskonto edilmiş geri ödeme süresinin hesaplanma şekli ve uygulanan formül, net nakit akışlarının bugünkü değeri bulunduktan sonra geri ödeme süresi yöntemi ileaynıdır. 29 İskonto Edilmiş Geri Ödeme Süresi Yöntemi Bir işletmenin yatırım tutarı 100.000 TL olan bir projesinin geri ödeme dönemleri ve bu dönemlere ilişkin net nakit akışları aşağıdaki gibidir. İskonto faktörünün % 5 olduğunu göz önüne alarak projenin iskonto edilmiş geri ödeme süresini hesaplayınız. Geri Ödeme Dönemi Net Nakit Akışı (NNA) 1 10.000 2 20.000 3 20.000 4 30.000 5 40.000 6 20.000 30 5

İskonto Edilmiş Geri Ödeme Süresi Yöntemi Geri Ödeme Dönemi Net Nakit Akışı (NNA) İskonto Faktörü Net Şimdiki Değeri Kümülatif Nakit Akışı 1 10.000 0,952 9.520 9.520 2 20.000 0,907 18.140 27.660 3 20.000 0,863 17.260 44.920 4 30.000 0,822 24.660 69.580 5 40.000 0,783 31.320 100.900 6 20.000 0,746 14.920 115.820 Geri Ödeme Süresi = 4 +30.420 / 31.320= 4,97 Yıl = 4 Yıl 11 Ay 19 gün Bir yatırımın net bugünkü değeri, yatırımın ekonomik ömrü boyunca elde edeceği nakitgirişlerinin bugünkü değeri ileyatırım tutarıarasındakifarkaeşittir. Diğer bir ifadeyle yatırımın sağlayacağı nakit girişleri toplamı ile yatırımın maliyeti arasındaki farktır. Ancak nakit girişlerinin değeriiskontofaktörükullanılarakbugünküdeğereindirgenir. Net bugünkü değeri pozitif olan, yani maliyetinden daha fazla nakit girişi sağlayan proje yatırım yapılabilecek projedir. Birden fazla yatırım alternatifi söz konusuysa, net bugünkü değeri pozitif olan projeler arasından, en yüksek değere sahip olan proje tercih edilir. 31 32 NBD I 0 0 NNA n tt t 1 (1 i) NBD: Net Bugünkü Değer I : Başlangıçta Yapılan Yatırım Tutarı i: İskonto oranı (Sermaye Maliyeti) n: Ekonomik Ömür Örnek: Bir işletme yatırım yapmayı planladığı bir cihazın yatırım tutarı 40.000 TL, Net nakit akışlarının yıllara göre dağılımı aşağıda verilmiş olup, yatırımın sermaye maliyeti %5 olarak kabul edilmektedir. Bu cihazın net bugünkü değerini hesaplayınız. Geri Ödeme Dönemi Net Nakit Akışı (NNA) 1 10.000 2 20.000 3 20.000 10.000 20.000 20.000 Net Bugünkü D eğer = - 40.000 + + + 1 2 3 (1+0,05) (1+0,05) (1+0,05) NBD= -40.000 + 42.282,68 = 2.282,68 NBD 0 Proje Kabul Edilir. 33 34 Örnek: Yatırım tutarı 140.000TL olan bir projenin ekonomik ömrü boyunca elde etmesi beklenen net nakit akışları aşağıdaki gibidir. Yatırımın sermaye maliyetinin %10 ve ekonomik ömür sonundaki hurda değerinin 30.000 TL olduğu varsayımıyla yatırımın net bugünkü değerini hesaplayarak projenin kabulveyaredkararınıveriniz. Geri Ödeme Dönemi Net Nakit Akışı (NNA) 1 15.000 2 25.000 3 25.000 4 30.000 5 40.000 6 35.000 7 20.000 Paranın zaman değerine önem vermesi ve yatırım projesinin getirisini, yıllık net nakit akışı yanında hurda değeri ile de beraber değerlendirmesiyönteminyararlarıarasındasayılmaktadır. Net bugünkü değer yönteminin başarısının belirlenecek iskonto oranına bağlı olması, iskonto oranının projenin ömrü boyunca sabit kaldığının varsayılması ve farklı büyüklükteki yatırım projelerine uygulandığı takdirde farklı sonuçlar vermesi yönteminsakıncalarıolarakgösterilmektedir. NBD = - 140.000 + 15.000 + 25.000 + 25.000 + 30.000 + 40.000 + 35.000 + 20.000 30.000 2 3 4 5 6 7 7 1 (1+0,1) (1+0,1) (1+0,1) (1+0,1) (1+0,1) (1+0,1) (1+0,1) (1 0,1) NBD= - 140.000 + 143.822 = 3.822 NBD 0 Proje Kabul Edilir. 35 36 6

Alternatif yatırım olanaklarının fazla olması durumunda çoğunlukla geri ödeme süresi yöntemi bir önseçim aracı olarak kullanılır ve geri ödeme süresi önceden tayin edilen süreden daha kısa olan projeler seçilerek sadece bu projelere net bugünkü değer yöntemiuygulanır. Analiz sonucunda net bugünkü değeri en yüksek olan proje yatırımaçısındanenuygunproje olarakkabuledilir. Karlılık Endeksi Yöntemi Karlılık endeksi, bir projenin ekonomik ömrü boyunca sağlayacağı nakitgirişlerinin, yatırım tutarınınbugünkü değerinin yüzdekaçıolduğunuifadeeder. Net bugünkü değer yöntemi ile yakından ilişkili olan bu yöntemde, projenin sağlayacağı nakitgirişlerininbugünkü değeri, projenin gerektireceği nakit çıkışlarının bugünkü değerine (başlangıçtakiyatırımtutarına)bölünmektedir. n NNA t 1 t (1 i) Net Nakit Girişlerinin NBD Karlılık Endeksi = I0 Yatırım Tutarının Bugünkü Değeri Karlılık endeksi yönteminde, yatırım pozitif bir net bugünkü değere sahipse, karlılık endeksi 1 den büyük olacaktır. Net bugünküdeğersıfırise, karlılıkendeksi1 eşitolacaktır. 37 38 Karlılık Endeksi Yöntemi Karlılık Endeksi Yöntemi Örnek: Bir işletmenin gerçekleştirmeyi planladığı yatırım projesinin ilk yatırım harcaması tutarı 250.000 TL'dir. Net nakit akışlarının yıllara göre dağılımı aşağıda verilmiş olup, yatırımın sermaye maliyeti %10 olarak kabul edilmektedir. Projenin karlılık endeksini hesaplayarak yatırımın yapılması konusundaki kararı veriniz. Yıllar Nakit Akışları 1 40.000 2 50.000 3 75.000 4 100.000 5 80.000 6 40.000 40.000 50.000 75.000 100.000 80.000 40.000 Net Nakit Girişlerinin NBD = + + + + + 1 2 3 4 5 6 (1+0,1) (1+0,1) (1+0,1) (1+0,1) (1+0,1) (1+0,1) Net Nakit Girişlerinin NBD 274.588, 57 274.588, 57 Karlılık Endeksi = 1,10 250.000 Bu endeks firmanın bugünkü değer olarak her 1 lik yatırımına karşılık yine bugünkü değer olarak 1,10 kazanacağını göstermektedir. Yatırdığından daha fazlasını kazanıyor olması sebebiyle bu yatırım kabul edilebilir bir yatırımdır. Birden fazla yatırım projesindenbirininseçilmesi durumu sözkonusu olduğunda, her proje için hesaplama yapılarak alternatif yatırımlar arasından karlılıkendeksiyüksekolanyatırımprojesitercihedilir. 39 40 Karlılık Endeksi Yöntemi İç Verimlilik Oranı Yöntemi Karlılık endeksi yöntemi kolay anlaşılabilir ve kullanılabilir bir yöntemdir. Netbugünkü değerleri eşitolanprojelerarasındaseçim yapmada, karlılık endeksi yönteminden yararlanılır ve karlılık endeksi yüksekolanyatırımtercihedilir. Ancak birlikte olanaksız projelerde diğer bir ifadeyle, birisinin kabul edilmesi halinde diğerinin reddedilmesi gereken yatırım kararlarında kullanılması durumunda, doğru olmayan sonuçlar ortayaçıkabilir. İç verimlilik oranı, yatırımın ekonomik ömrü boyunca elde edeceği nakit akışlarının bugünkü değerini, başlangıçtaki yatırım tutarınaeşitleyen iskonto oranıdır. Bir başka ifadeyle netbugünkü değerisıfıraeşitleyeniskontooranıdır. NBD = 0 i = İVO İç getiri oranı veya iç karlılık oranı olarak da adlandırılan yöntemde, iç verimlilik oranı, yatırım projesinden beklenilen karlılıkoranındanyüksekiseyatırımönerisikabuledilir. Önceden belirlenen karlılık oranı hiçbir zaman firmanın iskontooranıolansermayemaliyetindendahadüşükolamaz. 41 42 7

İç verim oranı aşağıdaki şekilde ifade edilebilir: 0 0 n NNAt NBD I t t 1 (1 ivo) NBD: Net Bugünkü Değer I : Başlangıçta Yapılan Yatırım Tutarı 0 i: İskonto oranı (Sermaye Maliyeti) n: Ekonomik Ömür İç verimlilik oranının hesaplanması finansal hesap makinesi veya Excel gibi bilgisayar yazılımları ile kolaylıklayapılabilmektedir. Ancak bu olanakların olmadığı durumlarda deneme, yanılma veya enterpolasyon yöntemi ile iç verimlilik oranı hesaplanabilir. Enterpolasyon yöntemi, deneme yanılma sayısını azaltarak kısa sürede iç verimlilik oranını yaklaşık olarak bulmaya yarayan bir yöntemdir. 43 Örnek: Bir işletmenin yatırım yapmayı planladığı makine yatırımının tutarı 80.000 TL'dir. Net nakit akışlarının yıllara göre dağılımı aşağıda verilmiş olup, firmanın sermaye maliyeti %8 dir. Projeniniçverimlilikoranınıhesaplayınız. Yıllar Net Nakit Akışı (NNA) 1 20.000 2 35.000 3 45.000 2 0.0 0 0 3 5.0 0 0 4 5.0 0 0 N B D = 0 = - 8 0.0 0 0 + + + ( 1 + İ V O ) ( 1 + İ V O ) ( 1 + İ V O ) 2 0.0 0 0 3 5.0 0 0 4 5.0 0 0 N B D = 8 0.0 0 0 = + + 1 2 ( 1 + İV O ) ( 1 + İV O ) ( 1 + İ V O ). 3 1 2 3 44 İç verimlilik oranı enterpolasyon yöntemine göre çözülürken öncelikle tahmini bir oran kullanılır. İVO nun sırasıyla %10, % 12 olduğunu varsayalım. 2 0.0 0 0 3 5. 0 0 0 4 5.0 0 0 N B D = 0 = - 8 0.0 0 0 + + + ( 1 + 0,1 ) ( 1 + 0,1 ) ( 1 + 0,1 ) İ V O % 1 0 N B D 9 1 6, 6 5 1 2 3 2 0.0 0 0 3 5.0 0 0 4 5.0 0 0 N B D = 0 = - 8 0.0 0 0 + + + ( 1 + 0,1 2 ) ( 1 + 0,1 2 ) ( 1 + 0,1 2 ) İ V O % 1 2 N B D 2.2 1 0, 9 7 1 2 3 İVO, %12 olduğunda yatırımın net bugünkü değeri sıfırdan küçük olmaktadır. O halde bu yatırımın iç verimlilik oranı %10 ile %12 arasındaki bir orandır. İVO nun değerini bulmak için orantı hesaplarından yararlanılır. İ V O 'l a r ı A r a s ı n d a k i F a r k = % 1 2 - % 1 0 = % 2 N B D 'le r A r a s ın d a k i F a r k = 9 1 6,6 5 + 2.2 1 0,9 7 = 3.1 2 7,6 2 % 2 3.1 2 7,5 6 % x 9 1 6,6 0 9 1 6,6 0 x % 2 x = 0, 0 0 5 8 6 3.1 2 7, 5 6 İ V O 0, 1 0 0, 0 0 5 8 5 6 0, 1 0 5 8 5 6 % 1 0, 5 8 6 45 46 Bu yatırımın iç verimlilik oranı %10,59 dur. Bu sonuç yaklaşık bir sonuçtur. Yatırımın kabul edilmesi, yatırımın iç verimlilik oranının, önceden belirlenen iç verimlilik oranından daha yüksek olmasına veya önceden belirlenmiş beklenen bir getiri oranı yoksa firmanın sermaye maliyetinden daha yüksek olmasına bağlıdır. Yatırımın iç verimlilik oranı, firmanın sermaye maliyetinden (%8 den) daha yüksek olduğu için bu proje kabul edilebilir bir projedir. Örnek: Özel Tan Hastanesi Göz Polikliniği nde bulunan bir cihazı yenilemeyi düşünmektedir. Yatırım tutarı 120.000 TL olan bu cihazın ekonomik ömrü boyunca elde etmesi beklenen net nakit akışları aşağıdaki gibidir. Yatırımdan bekleneniçgetirioranının%10olduğuvarsayımıylayatırımıniçverimlilikoranını hesaplayarakprojenin kabulveyared kararınıveriniz. Yıllar Net Nakit Akışı (NNA) 1 15.000 2 25.000 3 25.000 4 30.000 5 40.000 6 35.000 7 20.000 47 48 8

İç verimlilik oranı enterpolasyon yöntemine göre çözülürken öncelikle tahmini bir oran kullanılır. İVO nun sırasıyla %10, % 12 olduğunu varsayalım. 15.000 25.000 25.000 30.000 40.000 35.000 20.000 NBD = 0 = - 120.000 + + + + + + + 2 3 4 5 6 7 1 (1+0,1) (1+0,1) (1+0,1) (1+0,1) (1+0,1) (1+0,1) (1+0,1) = - 120.000 +128.428 = 8.428 İVO = % 10 NBD 8.428 15.000 25.000 25.000 30.000 40.000 35.000 20.000 NBD = 0 = - 120.000 + + + + + + + 2 3 4 5 6 1 (1+0,12) (1+0,12) (1+0,12) (1+0,12) (1+0,12) (1+0,12) (1+0,12) 7 = - 120.000 +118.763 = - 1.273 İVO = % 12 NBD 1.273 İVO, %12 olduğunda yatırımın net bugünkü değeri sıfırdan küçük olmaktadır. O halde bu yatırımın iç verimlilik oranı %10 ile %12 arasındaki bir orandır. İVO nun değerini bulmak için orantı hesaplarından yararlanılır. İ V O 'l a r ı A r a s ı n d a k i F a r k = % 1 2 - % 1 0 = % 2 N B D 'le r A r a s ın d a k i F a r k = 8. 4 2 8 + 1 2 3 7 = 9.6 6 5 % 2 9.6 6 5 % x 8.4 2 8 8.4 2 8 x 0,0 2 x = = 0,0 1 7 4 9.6 6 5 İ V O 0, 1 0 0, 0 1 7 4 0, 1 1 7 4 % 1 1, 7 4 49 50 Teşekkür Ederim Makine ve donanım yenileme kararlarında kullanılabilen bu yöntem ayrıca işletme performansının ölçülmesine de imkan tanımaktadır. Olumlu yanlarının yanı sıra yöntemin bir takım dezavantajları da bulunmaktadır. Başlıca dezavantajları, ekonomik ömrü uzun olan projelere uygulanmasının zor olması ve bazı projelerde iki iç verimlilikoranınınbulunabilmesidir. İç verimlilik oranı yöntemi paranın zaman değerini dikkate alan objektif bir yöntem olması nedeniyle yoğun olarak kullanılmaktadır. Sağlıklı ve mutlu bir hafta geçirmeniz temennisiyle, iyi çalışmalar dilerim 51 52 9