SORU SORMAYI TEŞVİK ETMEK

SORU SORMAYI TEŞVİK ETMEK Etkinliği Geliştirenler: Mahmut Bektaş (Rehber Öğretmen), Nurten Mutlu Pehlivan (Fen ve Teknoloji Öğretmeni), Sündüz Yorgancılar (Sınıf Öğretmeni), Yıldız Paldar (Sınıf Öğretmeni) Etkinliği Yazanlar: Sündüz Yorgancılar, Yıldız Paldar Hedef Öğrenim Kazanımları: Soru nedir? ve Soru sormak nedir? konularında farkındalık kazanır. 2. Soru türlerini kavrar. Amacına ulaşmak için ilişkili soru sormanın önemini kavrar. Soru çeşitleri ile sorgulama arasında ilişkiyi kavrar. Süre: Etkinlik için 2 ders saati (40 + 40 = 80 dk.) Süreç: Süreç, atölye çalışması sonrasında da, dönem boyunca devam eder (Yaş gurubuna ve özelliklerine göre süreç uzayıp kısalabilir.). Yaş Grubu: İlkokul, ortaokul Kullanılacak Malzemeler: Blob Ağacı çıktısı, KÖPRÜ çıktısı, A4 kâğıt, kalem, sunumlar, yaş düzeyine uygun okuma metni ve süreç kullanılmak üzere soru balonları, soru yeleği, soru kutuları, soru parkı uygulamaları

Yazardan Not: Öğretmen Ağı nın pilot dönemi olan 2016-2017 döneminde, ATÖLYE işbirliğiyle yürütülen tasarım odaklı düşünme metodolojisinin uygulandığı problem çözme sürecinde, farklı gruplar farklı sorunları çözmek üzere çalışmıştır. Bu etkinlik, Nasıl soran ve sorgulayan bireyler yetiştirilebilir? sorusuna cevap arayan Sokrat grubu öğretmenleri tarafından geliştirilmiştir. Grubumuz, farklı branşlardan ve farklı kademelerde çalışan öğretmenlerden oluşuyordu. Nasıl soran ve sorgulayan bireyler yetiştirebiliriz? sorusunu, metodolojimiz gereği, konu ile ilgili kişilere sorarak işe başladık. Öğrenciler, öğretmenler ve veliler ile bireysel görüşmeler yaptık. Öğrenciler neleri merak ediyor?, Kime soru soruyor?, Kimler soruları nasıl cevaplıyor?, Öğretmenlerin, velilerin, öğrencilerin sorular karşısında tutumu nedir? sorularına cevap aradık. Görüşmelerimizin sonucunda gördük ki birçok çocuk, ebeveynlerine ve öğretmenlerine sorular yönelttiğini; ama kendilerinin dikkate almadığını düşünüyordu. Onlar için çok önemli bir soruya karşılık Çok saçma!, Şimdi sırası mı bu sorunun?, Gereksiz bir soru. gibi ifadeler kullanılması, çocukların özgüvenlerini zedeliyordu. Öğrencilerin sorgulayabilmeleri için soru sormaları gerektiğinin önemli olduğunu, bunun için güvenilir bir ortamın sağlanması gerektiğini ve güven duygusunun olduğu bir ortamda öğrencilerin daha fazla soru sorduğu verilerini elde ettik. Öğrencilerin neleri merak ettiklerini anlamak ve soru sormaya teşvik etmek için soru yeleği, soru balonları, soru parkı, doğrudan soru sorma yöntemi ile öğrencilerden sorular topladık. Grubumuzdaki her öğretmen, kendi öğrenci seviyesine göre farklı teknikleri kullandı. Soru toplama sürecinde, öğrencilerin sorunun ve soru çeşitlerinin neler olduğu, ihtiyacı olan cevabı bulabilmek için ne tür sorular sorması gerektiği hakkında bilgi eksiklikleri olduğunu; açık uçlu soruları çok kullanmadıklarını veya kullanırken zorlandıklarını öğrendik. Etkinliğimizi, öğrencilerin bu eksiklerini kapatmak üzere revize ederek sonlandırdık. Etkinlik Özeti: İlkokul 4. sınıf öğrencilerine uygulanmış iki oturumluk atölye çalışmasıdır. Farklı sınıf seviyelerine de uygulanabilir. İlk oturum Soru nedir? konusuna odaklanmaktadır. İkinci oturumda, soru çeşitleri üzerine paylaşımların yapılmakta, öğrencilerin de aktif katıldığı bir uygulama süreci yürütülmektedir. Çözüm geliştirme sürecinde de çocuklardan soru toplamaya devam edilmektedir.

Nasıl? 1. Ders (40 dakika) Isınma Etkinliği (15 dakika) Öğretmen, derse Ben Nerde Yanlış Yaptım? adlı oyun ile başlayacaklarını söyler. Öğrencileri 1-2 şeklinde numaralandırarak 2 numaralı öğrencileri sınıf dışına alır. Sınıfta kalan öğrencileri tekrar 1-2 şeklinde numaralandırır ve tüm öğrencilere bir metin verir. İçeride kalan 1 numaralara metin ile ilgili 5N1K soruları, 2 numaralara ise cevabı metinde olmayan sorular verir. ÖĞRETMENE NOT: 5N 1K (Ne, nerede, ne zaman, niçin, nasıl ve kim) sorularını içerir. Aşağıdaki metin tüm öğrencilere verilir. BENEKLİ KUZUCUK Anne koyunun dört tane küçük kuzusu vardı. Bunlardan üç tanesi kar gibi bembeyazdı. Bir tanesinin ise siyah benekleri vardı. Koyun benekli kuzunun kirli olduğunu düşünüyordu. Onu su ile yıkamaya karar verdi. Su ile yıkadı, ama kuzunun siyah benekleri çıkmadı. O zaman benekli kuzuyu dereye götürmeye karar verdi. Benekli kuzuyu dereye götürdü ve orada yıkadı; benekleri yine çıkmadı. Bu sefer anne koyun kuzusunu çobanın yanına götürdü. Çoban kavalını çalıyordu. Anne koyun ile benekli kuzuyu görünce ayağa kalktı. Benekli kuzuyu kucağına aldı ve onu Aman ne güzel kuzu! diye öpmeye başladı. Anne koyun kuzusunu benekleri ile sevmesini öğrenmişti. Benekli kuzuyu kardeşlerinin yanına götürdü ve hep beraber ot yemeye başladılar. İçeride kalan ve 1 numara olan öğrencilere, cevabı metinde olan, aşağıdaki sorular verilir. 1. Anne koyunun kaç kuzusu varmış? 2. Koyun neden benekli kuzuyu yıkamayı düşünmüş? 3. Çoban benekli kuzuyu ne yapmış? 4. Koyun benekli kuzuyu en son kime götürmüş? 5. Benekli kuzu temizlenmiş mi? İçeride kalan ve 2 numara olan öğrencilere, cevabı metinde olmayan, aşağıdaki sorular verilir. 1. Karınca nereye düşmüş? 2. Güvercin, karıncayı nasıl kurtarmış? 3. Karınca, güvercini nasıl kurtarmış? 4. Bu okuma parçasının başlığı nedir? 5. Avcı kime nişan almış?

Öğretmen sınıf dışına aldığı öğrencilere de içeridekilere verdiği metnin aynısını verir. Öğretmen, içeridekilere yönerge verirken dışarıdakilerin de metni okumasını ister. İçeridekilere verilecek yönerge: Dışarıdan gelip sizinle eş olan kişiye elinizdeki soruları sorup cevap vermelerini isteyin. Öğrenciler içeriye girdirdikten sonra, içeride kalmış öğrencilerden biriyle eş olurlar. İçeride kalan kişiler dışarıdan gelen eşine sorular sorar ve cevaplamasını beklerler. Cevap için 5 saniye bekleme kuralı uygulanır. Cevap veremediğinde diğer soruya geçilir. Öğretmen, öğrencileri içeri alır ve yönergeye uygun olarak etkinliği gerçekleştirmelerini bekler. Öğrencilerden süreç sonunda paylaşımda bulunmalarını ister. Önce içeride kalan 1 numaralı metin ile ilgili 5N1K soruları soranlara ve cevap verenlere bu süreçte neler yaşandığını sorar ve görüş alır. Daha sonra metinde doğru cevabı bulunmayan soruları soranların görüşlerini alır. Sorulara cevap veremeyenlere neden cevap veremediklerini ve ne hissettiklerini sorar. ÖĞRETMENE NOT: Yapılan uygulama çalışmalarında öğrenciler, amaca ulaşmak için ilişkili soru sormak gerektiğinin farkına vardılar. Ana Etkinlik (20 dakika) SORU NEDİR? (Beyin Fırtınası/ Serbest Çağrışım) Öğretmen öğrencilere Soru nedir? diye sorar ve gelen cevapları tahta kâğıdına yazar. ÖĞRETMENE NOT: Öğretmen, öğrencilerden gelen tüm cevapları herhangi bir yargılama yapılmaksızın, doğru veya yanlış sınıflandırılması yapılmadan kabul eder ve tahta kâğıdına yazar. Öğretmen, öğrencilerin verdikleri cevaplar üzerinden giderek ortak tek bir tanım yapmalarını sağlar. Aşağıdaki Öğretmene Not dan yararlanarak sorunun Türk Dil Kurumu (TDK) na göre tanımını söyler. Nottaki diğer tanımları da tahtaya yansıtarak bir tartışma yürütür. ÖĞRETMENE NOT: Soru; bir şeyi öğrenmek için birine yöneltilen ve karşılık gerektiren söz veya yazı şeklinde tanımlanmaktadır (TDK).

Aşağıdaki farklı soru tanımları her sayfada bir tanım olacak şekilde bir sunumdan açılarak öğrencilerle paylaşılabilir. -Sormak bir yol açmaktır, konuşmaya diyaloğa giden adımdır. -Sormak hayatı anlama ve anlamlandırma çabasıdır. -Soru; öğrenmenin, düşünmenin, yeni bağlantılar kurmanın yoludur. -Soru; bir başkasına yönelme, ilgilenme ve konuya katılma biçimidir. Çıkış Etkinliği (10 dakika) Öğretmen, A3 ya da A2 boyutunda BLOB ağacı çıktısını sınıf tahtasına asar. Dersin sonunda öğrencilerden sınıftan çıkarken kendilerini nasıl hissettiklerini belirten resmi boyamalarını ister.

ÖĞRETMENE NOT: BLOB Ağacı, Pip Wilson tarafından 80 li yıllarda okuma güçlüğü çeken çocuklarla çalışırken kullanmak için hazırlanmıştır. Zaman içerinde psikoterapistler, psikolojik danışmanlar, sınıf öğretmenleri ve tüm branş öğretmenleri tarafından farklı amaçlar için kullanılmıştır. www.blobtree.com/collecteions/all web sitesinde birçok Blob Ağacı çeşidi bulunmaktadır. Bir etkinliğe ya da derse başlamadan önce bu uygulamayı yaparsanız; etkinlik veya dersin ardından öğrencilerin başta ve sonda kendilerini değerlendirmelerini sağlayabilir, değişen algıları üzerine konuşabilirsiniz. Bu çalışma içinde, derse başlamadan önce Blob Ağacı nda kendilerine en yakın buldukları karakteri boyatabilir; ders sonunda da 2. Blob Ağacını asıp öncesi ve sonrası arasında bir karşılaştırma yapabilirsiniz. 2. Ders (40 dakika) Ön hazırlık: Öğretmen aşağıda belirtilen malzemeleri etkinlik öncesi hazırlar. Kullanılacak malzemeler: 1 adet A4 kağıdı (Renkli kağıt da olabilir.), kalem, tahta kağıdı, tahta kalem Isınma Etkinliği (10 dakika) Öğretmen öğrencilere boş bir A4 kağıt verir ve merak ettikleri bir soruyu yazmalarını ister. Öğrencilere sorularını yazdıktan sonra kağıtlarını top haline getirmeleri söylenir. Öğrencilere top haline getirdikleri kağıtlarıyla birlikte ayağa kalkmaları, ortam müsaitse çember olmaları ve birbirlerine soru toplarını atarak örüntü oluşturacakları söylenir. Bu örüntüde başkasının soru topunu topu alan öğrenciye, daha önce soru topu almamış bir kişiye kendi soru topunu atması gerektiği belirtilir.

Öğretmen, öğrencilerden bu dersin ardından bir tweet attıklarını hayal etmelerini ister (ya da Öğretmen de bir soru topu hazırlar ve etkinliği başlatmak için soru topunu öğrencilerden birine atar. Öğrencilere topu kimden aldıklarını ve kime attıklarını akıllarında tutmaları istenir. Herkes kendi topunu birine attığında ve kendi de başka birinin soru topunu aldığında etkinlik sona erer. Bütün öğrencilerin elinde soru topu olduğundan emin olunduktan sonra sorular açılır. ÖĞRETMENE NOT: Arkadaşlarınızın merak ettiği soruları şu anda elinizde tutmaktasınız ve soru toplarını açtığınızda bildiğiniz bir soru olabileceği gibi sizin için çok basit bir soru gibi de gelebilir. Burada önemli olan nasıl bir soru olursa olsun samimice karşımızdakini kırmadan cevap veriyor olmaktır. açıklamasını öğretmen tarafından yapılabilir. Sorulacak soru o gün işledikleri konuyla ilgili olabileceği gibi, öğrencilerin merak ettiği başka bir konuda da olabilir. Öğretmen bunu öğrencilerine belirtmelidir. Etkinliği ilk kez yapacak öğretmenlerin soru konusunu serbest bırakmaları öğrencilerin daha fazla soru sormasını teşvik edecektir. Etkinliğe öğretmenin de aktif katılması çocukların kendilerini daha güvende hissetmelerini sağlayacaktır. Ana Etkinlik (25 dakika) Öğretmen tahtaya iki kağıt asar. Kağıtlardan birine açık uçlu sorular diğerine kapalı uçlu sorular başlığını yazar. Elinde soru topu olan öğrenciler yerlerine geçer ve sırayla sesli olarak soruları okurlar. Öğrenciler ellerindeki soruları okudukça daha önce tahtaya asılan kağıtlara öğretmen tarafından yazılır. Açık uçlu ve kapalı uçlu sorular ayrıştırılarak ilgili başlığın bulunduğu kağıda yazılır. Öğretmen, öğrencilerden sorularda cevaplarını bildikleri varsa, sözlü olarak söylemelerini ister. Cevaplarını bilmedikleri soruları da araştırmak üzere ödev olarak öğrencilere verilir. ÖĞRETMENE NOT: Tahta kağıdına yazılan bazı soruların cevaplanması, gerek cevabı bilmedikleri için gerek daha detaylı bir araştırma gerektirdiği için, o an zor olabilir. Bunlar, öğrencilere araştırma ödevi olarak verilebilir. Öğrencilere, kendi sorduğu soruların cevaplarını araştırma ödevi verilmesi; merak ettikleri bilgiye nasıl ulaşacakları hakkında da yardımcı olacaktır. Öğrencilere hangi soruların tek bir doğru cevabı olduğu, kısa net ifadeler içerdiği ve hangi sorularda daha detaylı, açıklayıcı cevaplar verildiği sorulur. Öğrencilerden gelen cevaplar üzerine öğretmen, açık uçlu ve kapalı uçlu soruların açıklamasını yapar.

ÖĞRETMENE NOT: Açık Uçlu Sorular: Basitçe; evet ya da hayır olarak cevaplanamayan, soruyu cevaplayanın duygu ve düşüncelerine (analiz, sentez, değerlendirme) yer verilen soru tipidir. Karşımızdaki kişiden detaylı bilgi almak istediğimizde açık uçlu sorular sorarız. Örnek: Kitaplar senin için ne ifade etmektedir?, Balık nasıl tutulur?, Neden üzgünsün? Kapalı Uçlu Sorular: İki seçenekli bir soru sadece evet-hayır, katılıyorum-katılmıyorum veya benzeri iki yönlü yanıt olanağı olan sorulardır. Bu tür sorular ile çok sınırlı bilgi alınabilir. Kısa ve net cevapları olan sorulardır. Örnek: Evli misin?, Nerede doğdun?, Kaç yaşındasın?, Hangi tür kitap okumayı seversin?, Ankara ya ne zaman gideceğiz? Bu açıklamadan sonra, öğrencilere aşağıda örneği olan daha önce hazırlanmış olan açık uçlu ve kapalı uçlu soruların olduğu soru kartları dağıtılır. Her gruba bir set soru kartı verilir. Öğrencilerin aldıkları soru kartlarını açık uçlu kapalı uçlu olarak ayırmaları istenir. Bütün öğrencilerin kartları ayırdıklarına emin olduktan sonra tüm sınıfla birlikte kartlar üzerinden geçilir. (Sonraki sayfada göreceğiniz hazır kartları bastırıp sınıfınızda dağıtabilirsiniz.) Kalem Konuşur Etkinliği: Öğretmen etkinlik öncesinde, sınıfın uygun köşelerine üzerinde Nerede?, Kime?, Ne zaman?, Nasıl? yazan dört ayrı tahta kağıdı asar. Öğrencilere Nerede, kime, ne zaman, nasıl sorular soruyoruz? diye sorar ve düşünmelerini ister. Ardından 1, 2, 3, 4 olarak numaralandırıp birler, ikiler, üçler ve dörtler şeklinde gruplara ayırır. Dört gruba ayrılan öğrencilerin ellerine birer keçeli kalem almalarını söyler. Her grubun bir tahta kağıdının başına geçerek orda belirtilen soru köküyle ilgili düşüncelerini resim, şekil ve yazıyla anlatmalarını ister. Çalışma sırasında mutlak sessizlik olacağı ve yalnızca kalemlerin konuşacağı belirtilir. Her grubun bir tahta kâğıdının başında iki dakika duracağı ve marakas çaldığında hemen bir sonraki kâğıda geçecekleri söylenir. Tüm grubun dört başlıkta çalışacakları belirtilir. Her grubun tahta kâğıdın önüne geçmesi sağlanır ve süre başlatılır. 2 dakika ara ile marakas çalınır ve grupların yer değiştirmesi sağlanır. Tüm gruplar tamamlandığında yerlerine geçebilecekleri söylenir. Tahta kâğıtlar üzerinde yazılanlar tüm sınıfça sesli olarak gözden geçirilir. ÖĞRETMENE NOT: Kalem Konuşur Etkinliği: Öğrencilerin eşit katılım sağlayabildiği, sessiz bir şekilde yazı yazarak, çizerek iletişim kurmak üzerine kurulu bir etkinliktir. Yeni fikirleri ortaya çıkarmak problem çözmek, ünite sonlarında öğrenmeyi zevkli bir şekilde ölçmek için kullanılır.

CUMHURİYET NE ZAMAN KURULDU? NİÇİN AĞLIYORSUN? BUGÜN KENDİNİ NASIL HİSSEDİYORSUN? BU KONUDA NE DÜŞÜNÜYORSUN? NEREDEN GELİYORSUN? KİTAP OKUMAYI SEVİYOR MUSUN? KADIKÖY E HANGİ ARAÇLA GİDEBİLİRİM? NELER YAPMAKTAN HOŞLANIRSIN? İLK CUMHURBAŞKANIMIZ KİMDİR? SİNEMAYA GİDELİM Mİ?

Çıkış Etkinlik (5 dakika) Çıkış Bileti Öğretmen her öğrenciye birer yapışkanlı kâğıt verir ve 2 ders boyunca sorularla ilgili gözlemledikleri ve tespit ettiklerini yazmalarını ister. Yazma işlemini tamamlayan öğrenci kâğıdını tahtaya asarak çıkabilir. ÖĞRETMENE NOT: Etkinlikler öğrencilere uygulandıktan önce ve sonra öğrencileri soru sormaya teşvik etmek ve soru sormalarını desteklemek amacıyla sınıflarda soru yelekleri, soru balonları, soru parkı vb. uygulamalar sınıf seviyesine göre seçilerek yapılabilir. Sokrat grubu olarak soru parkı, soru yelekleri ve soru kutuları uygulamalarını ilkokul ve ortaokul öğrencileri ile yaptık. SORU YELEĞİ: Öğrencilerle birlikte cepleri olan bir yelek tasarlanır ve üzerine haydi sor sor yazılır. Yeleği her gün bir öğrenci giyer ve gün içerisinde öğrenciler merak ettikleri soruları yazarak yeleğin ceplerine koyarlar. Yelekte biriken sorular her cuma ya da her gün açılır ve öğrencilerle birlikte cevaplanır. Cevaplar için uzmanlardan, videolardan vb. destekler alınabilir. SORU BALONLARI: Öğrenciler merak ettikleri soruları yazıp balonun içine atarlar ve balonu küçük bir şekilde şişirip sınıfın herhangi bir köşesinde biriktirirler. Öğrenciler cuma günleri balonları patlatarak içerisindeki soruları ayrıştırırlar. Soruları ayrıştırmak için 3 kutu hazırlanır. Kutuların üzerine UZMAN BİLİR, BEN BİLİRİM, VİDEOLAR BİLİR yazılır. Bir sonraki hafta içinde sorular ara ara cevaplandırılır. SORU PARKI: Sınıfta görülebilecek ve öğrenciler tarafından ulaşılabilecek bir yere A4 kağıdına SORU PARKI yazılarak asılır. Üzerine yapışkanlı kağıtlar yapıştırılır. Öğrenciler gün içerisinde ders ile ilgili ya da akıllarına gelen cevaplanmasını istediği soruları yazar ve yapıştırır. Gün sonunda öğretmen soruları okur ve öğrencilerle birlikte cevaplandırılır.

Sündüz Yorgancılar Hakkında: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Sınıf Öğretmenliği bölümünden 2004 yılında mezun oldu. 2009 yılında Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Programları ve Öğretim alanında yüksek lisansını tamamladı. Öğretmenliğe İzmir de başlayıp, Yozgat ve Denizli illerinde devam etti. 3 yıl Milli Eğitim Müdürlüğü AR-GE biriminde görev yaptı. 2013 yılında tekrar sınıfa dönüp aktif öğretmenlik yapmaya karar verdi. İstanbul Çengelköy de bir devlet okulunda sınıf öğretmeni olarak görev yapmaktadır. 2011 yılından bu yana Öğretmen Akademisi Vakfı tarafından geliştirilen eğitimlerde Kısmı Zamanlı Eğitmen olarak görev almakta ve yetişkin eğitimleri vermektedir. Farklı ülkelere seyahat etmeyi ve kültür gezilerini, bisiklet kullanmayı sever. Kitap okur, hayal kurar ve gerçekleştirmeye çalışır, meraklıdır ve öğrenmeyi sever. Öğretmen Ağı na pilot döneminden beri dahil olan Sündüz; şu an Değişim Elçisi Öğretmen olarak Ağ da çeşitli etkinlikler yürütmektedir. Yıldız Paldar Hakkında: Atatürk Üniversitesi Erzincan Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği bölümünden 2005 yılında mezun oldu. Van ve Giresun da öğretmenlik yapmıştır. Şu an İstanbul da Kağıthane de bir devlet okulunda öğretmenlik yapmaktadır. Ankara Üniversitesi nde Yetişkin Eğitimi üzerine yüksek lisansına devam etmektedir. 2012 yılından bu yana Öğretmen Akademisi Vakfı tarafından geliştirilen eğitimlerde Kısmı Zamanlı Eğitmen olarak görev almakta ve yetişkin eğitimleri vermektedir. Kitap okur, seyahat etmeyi sever. Çocukların yararına olan tüm eğitimlerde olmaktan keyif alır. Öğretmen Ağı na pilot döneminden beri dahil olan Yıldız; şu an Değişim Elçisi Öğretmen olarak Ağ da çeşitli etkinlikler yürütmektedir.