3. Bölüm Kalite Kontrol ve Kalite Güvence Ulusal Sera Gazı Envanterleri Uygulamalı Eğitim Çalıştayı - IPCC Kesişen Konular 4-5-6 Kasım 2015, Ankara Türkiye 1
Konular KG/KK ve doğrulamaya ilişkin uygulamaya yönelik değerlendirmeler KG/KK ve doğrulama sistemlerinin unsurları : KG/KK planı Genel ve kategoriye özgü KK prosedürleri Genel KG prosedürleri KG/KK ve belirsizlik tahminleri arasındaki bağlantılar Doğrulamaya ilişkin genel unsurlar ve prosedürler Raporlama ve dokümantasyon
Kalitenin iyileştirilmesi! Şeffaflık Tutarlılık Karşılaştırılabilirlik Tamlık Doğruluk KG/KK Hedefi KG/KK ve doğrulama faaliyetlerinin çıktıları aşağıdaki sonuçları beraberinde getirebilir: Emisyon ya da azaltım tahminlerinde iyileştirmeler Envanter veya kategori belirsizlik tahminlerinin yeniden değerlendirilmesi 3
Tanımlar Kalite Kontrol (KK) Envanter oluşturulurken envanterin kalitesini değerlendirmek ve devam ettirmek için yürütülen rutin teknik faaliyetler sistemi. Envanteri oluşturan personel tarafından yapılır. Kalite Güvence (KG) Envanter oluşturma/geliştirme sürecine doğrudan dahil olmayan personel tarafından yürütülen gözden geçirme prosedürlerinden oluşan planlanmış sistem. Karbon piyasalarında, bu tarz bir bağımsız değerlendirmenin resmi hali doğrulama olarak değerlendirilir.
Tanımlar Sera Gazı Envanteri Doğrulama Diğer kuruluşlar tarafından ya da alternatif yöntemlerle yapılan karşılaştırmalar dahil olmak üzere envanterin dışındaki bağımsız veri referansları ve yöntemleri. Hem KG hem de KK unsurları olabilir IPCC rehberi ve karbon piyasaları tanımı Bağımsız denetimle eş anlamlı. IPCC Rehberleri terminolojisinde bu tarz bir denetim KG prosedürü kapsamına girmektedir.
Uygulamaya ilişkin değerlendirmeler KG/KK için kaynak ve zaman kısıtlıdır! Kaynak ayırmaya yönelik değerlendirmeler Faaliyet verisi toplama ve örneklerin tamlığı Yeni ve iyileştirilmiş emisyon faktörleri ve parametrelerinin geliştirilmesi Üst kademe metodolojilerin uygulanması Metodoloji ya da modellerin geliştirilmesi Doğrulama faaliyetleri için veri elde edilmesi ve uzmanlık geliştirilmesi Gizli bilgilere uygun prosedürler Bilginin dokümante edilmesi ve arşivlenmesi
Gizli veri Gizli verilere yönelik KG/KK uygulanabilir Bilgiyi sağlayan ya da envanteri hazırlayan tarafından yapılabilir Verilerin gizliliği muhafaza etmek amacıyla ulusal düzeyde biraraya getirildiği durumlarda, KG/KK prosedürleri şeffaf bir şekilde açıklanmalıdır.
Önceliklendirme Bu kaynak/yutak kilit kategori midir? Metodoloji karmaşık mıdır veya veri ağır mıdır? Emisyon faktörleri IPCC varsayılan faktörlerden farklı mıdır? Kategori uzun zaman önce mi güncellenmiştir? Son KG/KK ve doğrulama uzun zaman önce mi yapılmıştır? Verilerin işlenmesi ve yönetilmesi açısından önemli değişiklikler olmuş mudur? Çifte sayım ya da eksik tahmin riski var mıdır? 8
KG/KK Unsurları Envanter hazırlayan taraf ve/veya kalite yönetim koordinatörü KG/KK faaliyetlerini koordine eder ve rolleri belirler KG/KK planı Genel KK prosedürleri Tüm envanter kategorilerine uygulayın Kategoriye özgü KK prosedürleri KG ve gözden geçirme prosedürleri KG/KK çalışmalarının belirsizlik değerlendirmesiyle entegrasyonu Doğrulama faaliyetleri Raporlama, dokümantasyon ve arşivleme prosedürleri 9
Roller ve sorumluluklar Prosedürlerin geliştirilmesinden ve KG(KK sisteminin hedeflerine ulaşmasının sağlanmasından sorumlu bir kişinin KG(KK koordinatörü olarak atanması iyi bir uygulamadır. Sorumlu olabilecek kişiler: Envanter takım lideri Bir kategori ya da sektör uzmanları Danışmanlar Dışardan araştırmacılar İstatistik kurumları ve diğer veri sağlayıcılar KG/KK koordinatörü Envanter ekibinin diğer üyeleri KG/KK sisteminizde personel sorumluluklarının MUTLAKA net bir şekilde belirlenmesi ve personele iletilmesi gerekir.
KG/KK Planı
KG/KK planı KG/KK ve doğrulama planında aşağıdakiler belirtilir: 1) Uygulanacak KG/KK ve doğrulama faaliyetleri 2) Uygulamaya yönelik zaman çizelgesi 3) Uygulamaya yönelik kurumsal düzenlemeler ve sorumluluklar Sürekli iyileştirme çalışmalarının envanterinize entegre edilmesini sağlar 12
Standartlar ve KG/KK planları ISO kalite standartları Kuruluşlar için sera gazı niceliklendirme, izleme ve raporlama (ISO 14064 Bölüm 1-3) Genel kalite standartları (örneğin, ISO 9000, ISO 9001, ISO 9004, ISO 10005, ISO 10012, ISO 10013, ISO 19011 ve ISO 17020) Sera gazı emisyonlarının izlenmesi ve raporlanmasına ilişkin Avrupa Komisyonu Direktifi rehber ilkeleri Diğer ülkelerin ulusal envanter raporları (bölüm 1.6)
KK Prosedürleri
Genel KK faaliyetleri Veri bütünlüğü, doğruluğu ve tamlığını sağlamaya yönelik yapılan rutin kontroller Tüm kaynak ve yutak kategorilerine uygulanabilir Hata ve eksikleri tespit eder ve ele alır Envanter materyali ve KK prosedürleriyle bulgular dokümante edilir ve arşivlenir Her bir kategoriden alınan temsili veri ve hesaplama örneklerine her sene genel KK prosedürleri uygulanabilir.
Genel KK faaliyetleri Tahminlerin dışardan danışmanlar ya da kurumlar tarafından hazırlandığı durumlarda, aşağıdakileri bilmeleri gerekir: Kendi çalışmaları için hangi KK prosedürlerinin geçerli olduğu Bu prosedürleri uygulamaları gerektiğini Uygulanan prosedürleri ve çıkan bulguları kayıt altına alıp dokümante edilmeleri gerektiğini Bulguları KG/KK görevlisine rapor etmeleri gerektiğini Resmi devlet istatistiklerinde (örn, faaliyet verileri) KK prosedürleri halihazırda uygulanmış olabilir Fakat envanter kurumu istatistik kurumlarının KK prosedürlerini uyguladığını teyit etmelidir
Genel KK faaliyetleri Manuel ve otomatik kontrollerin birarada yapılması büyük verisetleri için en etkili uygulamadır Örnek: Otomatik aralık kontrolü
KK faaliyetleri ve prosedürleri Hata kontrolü Hesaplama kontrolü Kayıt kontrolü Tutarlılık kontrolü Veri işleme kontrolü Belirsizlik kontrolü Zaman serisi kontrolü Tamlık kontrolü Eğilim kontrolü Dokümantasyon kontrolü
Hata kontrolü Veri girişi ve referanslarda yazım hataları olup olmadığını kontrol edin Bibliyografik veri referanslarına iç dokümanda göndermelerin uygun yapılıp yapılmadığını kontrol edin. Her kategoriden girdi verisi örnekleri alıp orijinal veri referanslarıyla karşılaştırıp yazım hatalarına karşı kontrol edin.
Hesaplama kontrolü Emisyon ve azaltımların doğru hesaplanıp hesaplanmadığını kontrol edin Her bir kategoriden emisyon ve azaltım örnekleri alıp yeniden hesaplayın Benzer sonuçlar veren basit bir yaklaştırma metodu (örn, bir Kademe 1 metodu) kullanın (doğrulama)
Kayıt kontrolü Parametre ve birimlerin doğru kaydedilip kaydedilmediğini ve uygun dönüşüm faktörlerinin kullanıp kullanılmadığını kontrol edin Birimlerin hesaplama sayfalarında uygun işaretlenip işaretlenmediğini kontrol edin Birimlerin hesaplamaların başından sonuna doğru taşınıp taşınmadığını kontrol edin Dönüşüm faktörlerinin doğruluğunu kontrol edin Zaman ve mekan ayarlama faktörlerinin doğru uygulanıp uygulanmadığını kontrol edin
Tutarlılık kontrolü Kategoriler arasında veri tutarlılığını kontrol edin Birden fazla kategoride kullanılan parametreleri belirleyin (örn, faaliyet verisi, sabit sayılar) Değerlerin tutarlı bir şekilde kullanıldığını teyit edin Örnek: Bağırsak fermantasyonu ve gübre yönetiminden kaynaklanan CH 4 ve N 2 O emisyonları tahmininde kullanılan hayvan sayısı
Veri işleme kontrolü İşleme adımlarında envanter verilerinin hareketini kontrol edin Verilerin alt rapor seviyelerinden üst seviyelere kadar doğru toplanması Verilerin farklı hesaplamalarda ya da hesap tablolarında doğru girilmesi
Belirsizlik kontrolü Emisyon ve azaltımlardaki belirsizliklerin değerlendirilip değerlendirilmediğini kontrol edin Uzman görüşü veren kişilerin niteliklerini kontrol edin Niteliklendirme, varsayım ve uzman görüşlerinin dokümantasyonunun yapılıp yapılmadığını kontrol edin Belirsizlikler niceliklendirilmiş mi? Niceliklendirmeyi desteklemek üzere belirsizlik nedenleri dokümante edilmiş mi?
Zaman serisi kontrolü Her kategori için zaman serisi girdisinde zaman tutarlılığını kontrol edin Zaman serilerinde algoritma/metot tutarlılığını kontrol edin Yeniden hesaplamalara neden olan metodoloji ve veri değişikliklerini kontrol edin Azaltım faaliyetleri zaman serisi hesaplamalarına yansıtılmış ve dokümante edilmiş mi?
Tamlık kontrolü Tahminlerin tüm kategoriler ve tüm yıllar için raporlandığını teyit edin Tüm alt kategori tahminlerinin yapıldığını ve toplama dahil edildiğini teyit edin Tüm Diğer kategorilerini net bir şekilde açıklayın Eksik tahminlere yol açan bilinen veri boşluklarının dokümantasyonunun yapılıp yapılmadığını kontrol edin (örn, tahmin edilmedi olarak sınıflandırılan alt kategoriler) Eksik kategorinin öneminin değerlendirilmesi
Eğilim kontrolü Mevcut tahminleri önceki raporlama yılı tahminleriyle karşılaştırın Farklılıkların açıklanması gerekir Zaman serilerinde zımni emisyon faktörlerini kontrol edin Herhangi bir yılda açıklanmayan aykırı değer var mı? Zaman serilerinde değişmiyorlarsa, emisyon veya azaltımlardaki değişiklikler yakalanmış mıdır? Zaman serilerinde olağan dışı ve açıklanmayan eğilimleri araştırın
Dokümantasyon kontrolü İç dokümantasyon ve arşivlemenin gözden geçirilmesi Her kategoride, tüm veriler, destekleyici veriler ve kayıtlar arşivlenmiş midir? Arşivleme ayrıntılı gözden geçirmeyi kolaylaştıracak şekilde mi yapılmıştır? Arşiv güvenli bir yerde mi tutulmaktadır? Envanterin hazırlanmasına müdahil olan harici kuruluşların veri arşivleme düzenlemelerinin bütünlüğünü kontrol edin
Kategoriye özgü KK Aşağıdakilere odaklanarak tek tek ele alınır: Kilit kategoriler Önemli metodoloji ve veri revizyonlarının nerelerde yapıldığı Ayrıntılı araştırmalar ve belirsizlik değerlendirmesinin birleştirilmesi 29
Kategoriye özgü KK Kategoriye ilişkin uzmanlığı olanlar tarafından uygulanır Hedefler 1) Emisyon faktörleri 2) Faaliyet verileri 3) Hesaplama süreçleri
IPCC varsayılan emisyon faktörleri Varsayılan faktörün ulusal koşulları yansıtıp yansıtmadığını değerlendirin Faktöre ilişkin arkaplan bilgisini gözden geçirin Varsayılan faktörü mevcut sanayi ve tesis düzeyinde faktörlerle karşılaştırın
Ülkeye özgü emisyon faktörleri Ülkeye özgü faktörlerin kalitesini değerlendirin Faktör geliştirmede kullanılan arkaplan verileri Kullanılan modeller (zımni faktörler?) IPCC varsayılan faktörlerle karşılaştırın Diğer ülkelerin faktörleriyle karşılaştırın Tesis düzeyindeki faktörlerle karşılaştırın
Doğrudan emisyon ölçümleri Emisyon faktörünün geliştirilmesinde kullanılan emisyon ve faaliyet verisi örnekleri verin Ölçüm için standart referans metotlarını kullanın Kalibrasyon uygulamalarını kontrol edin Tesis ve saha yöneticileriyle KG/KK uygulamalarını değerlendirin Varsayılan ve ülkeye özgü faktörlerle karşılaştırın
Sahaya özgü faaliyet verisi Saha ya da tesisler arasındaki tutarsızlıkları kontrol edin Farklılıkları açıklayın. Hatalardan mı, farklı ölçüm tekniklerinden mi, ya da faaliyet düzeyi, işletim koşulları veya teknolojilerdeki gerçek farklılıklardan mı kaynaklanmaktadır? Kullanılan ölçüm protokolünün kontrolü Üretim ve tüketim dengesini karşılaştırın
Hesaplama süreci dokümantasyonu Tahminlerin envanter raporunu kullanarak destekleyici referans ve dokümantasyonla tamamen yeniden üretilebilir olması gerekir İyi uygulama ve envanter kalitesinin en temel ilkesi şeffaflıktır. Şeffaflık olmadan diğer TACCC ilkelerine uyulduğuna güvenemeyiz.
KG Prosedürleri
KG Prosedürleri Envanterin hazırlanmasına müdahil olmayan kişilerce yapılan faaliyetlerdir Sanayiden uzmanlar, akademisyenler, diğer ülkelerdeki envanter personeli Tarafsız ve nitelikli gözden geçirme uzmanları, denetçileri ya da doğrulayıcılardan geribildirim alın Varsayım, metot tercihleri ve bilimsel bilgilerle ve veri mevcudiyetinin güncel durumunu teyit edin KK prosedürlerinin uygulanmasından sonra tamamlanmış envanter üzerine uygulanır UNFCCC süreçlerinin sonuçları genel KG sürecinin bir parçasıdır
Denetimler İyi uygulamalar uyarınca, envanteri hazırlayan kişilerin KK planında belirtilen asgari KK gerekliliklerine ne ölçüde uyduklarını değerlendirmek için bağımsız denetimler kullanılabilir. Denetimler envanterin hazırlanması sırasında, envanterin hazırlanmasının ardından ya da yayınlanan nihai envanter üzerinde yapılabilir. Denetimler özellikle yeni tahmin metotları benimsendiğinde ya da mevcut metotlarda önemli değişiklikler olduğunda faydalı olur. Uzmanların yaptığı gözden geçirmeden farklı olarak denetimlerde hesaplama sonuçlarına daha az odaklanılır, daha ziyade envanter kalitesinin geliştirilmesi, dokümante edilmesi ve kontrol edilmesinde kullanılan prosedürlere odaklanılır.
KG/KK ve Belirsizlikler KG/KK ve belirsizlik süreçleri birbiriyle yakından ilgilidir Her ikisinde de belirsizlik ve envanter kalitesine katkıda bulunan faktörler tespit edilip açıklanmaya çalışılır Belirsizlik değerlendirmeleri genelde uzman görüşüne dayanmaktadır. Veri kalitesine yönelik incelemeler uzman görüşünü destekleyecek şekilde sağlam bilgi sağlamalıdır
Doğrulama
Doğrulama Veri girişlerinin ve emisyon ya da azaltım tahminlerinin bağımsız değerlendirmeler veya verisetleriyle karşılaştırılması Tanımı emisyon ticaretindeki kullanımından farklıdır Tahminlere duyulan güveni artırır Belirsizlik değerlendirmeniz için girdi Doğrulama yaklaşım(lar)ının seçiminde aşağıdakileri değerlendirin Maliyet Beklenen doğruluk ve kesinlik seviyesi Yaklaşımın karmaşıklığı Veri mevcudiyeti İhtiyaç duyulan uzmanlık seviyesi
Başlıca doğrulama yaklaşımları Yukarıdan aşağıya yaklaşımların uygulanması Düşük kademe metodunun uygulanması Üst kademe metotlarının uygulanması (örn, tek bir tesis ya da işletme) Bağımsız hazırlanan tahminlerle karşılaştırmalar Yoğunluk göstergelerinin karşılaştırmaları Atmosfer ölçümleriyle karşılaştırmalar (ileri düzey, bkz Rehber)
Yukarıdan aşağıya yaklaşımların uygulanması Kategori düzeyinde toplanan verileri ve varsayılan faktörleri kullanın Örnek: Fosil yakıt tüketiminden kaynaklanan CO 2 Referans Yaklaşım Örnek: Görünen tüketim temelinde HFCs, PFCs ve SF 6 potansiyel emisyon tahminleri
Düşük kademe metodunun uygulanması Kademe 1 metodu kullanarak karşılaştırma Örnek: Fabrika düzeyinde nitrik asit üretiminden kaynaklanan N 2 O yu toplam nitrik asit üretimi ve IPCC varsayılan faktörlerini kullanarak karşılaştırın. Farklılıkların kolayca açıklanabilir olması gerekir Fabrika düzeyinde aykırı veri var mıdır? Fabrikaya özgü faktörler ciddi değişiklik göstermekte midir? Emisyon kontrollerinin etkisi yansıtılmakta mıdır?
Bağımsız hazırlanan tahminlerle karşılaştırma Ulusal düzeyde fosil yakıt tüketimi CO 2 emisyonları tahminleri Uluslararası Enerji Kurumu Karbon Dioksit Bilgi ve Analiz Merkezi Diğer kirletenlere ilişkin emisyon tahminleri Küresel Atmosferik Araştırmalar Emisyon Veritabanı ndan (EDGAR) elde edilebilir Önemli konular: Diğer tahminler için verilerin gerçekten bağımsız olduğunun teyit edilmesi Sektör ve kategorilerin uygun bir şekilde eşleştirilip eşleştirilmediğine bakılması Bağımsız tahminlerde iyi düzeyde KG/KK yapılıp yapılmadığı Bağımsız verilerde raporlanan belirsizliklerin gözden geçirilmesi
Yoğunluk göstergeleri karşılaştırmaları Benze koşullara sahip ülkeler, bölgeler, işletmeler ya da projeler arasında yoğunluk göstergelerinin karşılaştırılması. Örnekler: Kişi başına emisyon Katma değer başına endüstriyel emisyonlar Araç başına ulaşım emisyonu Üretilen kwh elektrik başına enerji üretiminden kaynaklanan emisyon Üretilen bir ton süt başına geviş getiren hayvan emisyonu Kişi başına atık emisyonu Farklılıkların açıklanması gerekir
Dokümantasyon ve arşivleme
Dokümantasyon ve arşivleme Sorumluluklar, kurumsal düzenlemeler, planlama, hazırlık ve envanter sürecinin yönetimine ilişin prosedürler Faaliyet verisi ve emisyon faktörü seçimlerindeki varsayımlar ve kriterler Emisyon faktörleri ve kullanılan diğer tahmin parametreleri, varsayılan faktörler için IPCC dokümanına ya da yayınlanan diğer kaynaklara yapılan referanslar veya üst kademe metotlarında kullanılan emisyon faktörleri için diğer dokümantasyon Faaliyet verisi ya da faaliyet verisinin referans verilen kaynağa kadar takibini sağlayacak yeterli bilgi Faaliyet verileriyle ve emisyon faktörleriyle ilişkilendirilen belirsizlikler dair bilgi
Dokümantasyon ve arşivleme (devamı) Metot seçiminin arkasındaki gerekçelendirme Belirsizlik athmininde ve yeniden hesaplamalarda kullanılanlar da dahil olmak üzere kullanılan metotlar Önceki envanterlerden gelen veri girdileri veya metotlardaki değişiklikler (yeniden hesaplamalar) Belirsizlik tahminlerinde uzman görüşü veren kişilerin belirlenmesi ve bu işi yapmak için sahip oldukları nitelikleri Kullanılan elektronik veritabanları veya yazılıma ilişkin bilgiler Kategori tahminleri, toplanmış tahminler ve önceki tahminlerin yeniden hesaplanmalarına ilişkin hesaplama tabloları ve geçici hesaplamalar Nihai envanter raporu ve önceki yıllardaki eğilimlerin analizi KG/KK planları ve KG/KK prosedürlerinin çıktıları
Raporlama Sera gazı envanterinde uygulanan KG/KK faaliyetleri ve kilit bulgularını özetleyen bir rapor hazırlayın KG/KK planına referans, uygulama zaman çizelgesi ve uygulamaya ilişkin sorumluluklar Her kategori için KK faaliyetleri ve KG gözden geçirme çalışmalarına ilişkin bilgi Kilit KG/KK bulguları Girdi verilerinin, metotlarının, işlenmesinin ve tahminlerin kalitesine ilişkin başlıca konular, bu konuların nasıl ele alındığı ya da gelecekte nasıl ele alınacağı. Zaman serilerindeki önemli eğilimlerin açıklamaları Yeniden hesaplamaların etkileri
Yapılan hesaplamaların dokümantasyonu Hesap çizelgesi kullanıldığında Hesap çizelgelerine girilen rakamların veri kaynaklarına verilen referansların net olmasını sağlayın Formül kullanarak hesaplama yapın, böylece denetim araçları veri kaynağının takibi için kullanılabilsin Türetilmiş veri içeren hücreleri sonuçlar olarak işaretleyin Veri hücrelerine not eklemek için yorum kutucuklarını kullanın Hesap çizelgesini dokümante edin Versiyon, yazarlar, güncellemeler, irtibat/sahibi ve kullanım amacını belirtin
Yapılan hesaplamaların dokümantasyonu Veritabanı kullanıldığında Kaynak veri tablolarında veri kaynağına link veren referans sütunu kullanarak referansları net bir şekilde belirtin. Uygulanabilir olduğunda veri işlerken sorguları kullanın, çünkü bunlar kaynak veri tablolarına geri erişim yollarını sağlar. Sorgular uygulanabilir olmadığında ve yeni veri tabloları üretilmesi gerektiğinde, yeni veri setinin türetilmesinde kullanılan komutların kodları ve makrolarının verisetinin referans sütununda kayıt altına alındığından ve referans gösterildiğinden emin olun. Hesap çizelgesini dokümante edin Versiyon, yazarlar, güncellemeler, irtibat/sahibi ve kullanım amacını belirtin
- son -