PROF. DR. ATALAY YÖRÜKOÐLU ULUSAL ÇOCUK VE ERGEN RUH SAÐLIÐI POLÝTÝKALARI II. ÇALIÞTAYI Prof. Dr. Atalay Yörükoðlu Ulusal Çocuk ve Ergen Ruh Saðlýðý Politikalarý Çalýþtayý'nýn ikincisi bu yýl Çocuk ve Gençlik Ruh Saðlýðý Derneði ve Hacettepe Üniversitesi Týp Fakültesi Çocuk Ruh Saðlýðý Anabilim Dalý iþbirliðinde 02 Þubat 2007 tarihinde Hacettepe Üniversitesi dekanlýk binasý R salonunda gerçekleþti. Çalýþtayýn bu yýl konusu "Okul Ruh Saðlýðý Politikalarý" idi. Öðleden önce yapýlan "Okul Ruh Saðlýðý Ýle Ýlgili Sorunlar ve Çözümler" baþlýklý panelin ardýndan "Okul Ruh Saðlýðý Hizmetleri" konulu grup çalýþmalarý yapýldý. Bu yazýda yapýlan grup çalýþmalarýnýn raporlarý sunulmuþtur. A grubu : Okul Öncesi Dönemde Okul Ruh Saðlýðý Yönetici : Prof. Dr. Süha Miral Raportörler : Yrd. Doç. Dr. Ebru Çengel Kültür Arþ. Gör. Dr. Burcu Ersöz Katýlanlar : Figen Þahin, Berna Pehlivantürk, Özlem Sürücü, Ümran Tüzün, Runa Uslu, Özden Üneri, Defne Dursunkaya, Songül Yalçýn, Nermin Aykan, Ufuk Beyazova, Gülçin Demir, Elvan Ýþeri, Gülsev Kale, Eda Kargý, Bircan Kýrlangýç, Zuhal Orhun. Durum Saptama ve Sorunlarýn Belirlenmesi: Okul Öncesi Dönemde Ruh Saðlýðý Hizmetleri konulu grup çalýþmasý çocuklar, anne-babalar, öðretmenler, iþleyiþ, ortam ve koþullar açýsýndan sorunlar, riskli yönler, güçlü yanlar ve çözüm önerileri yönünden ele alýnmýþtýr. Okul öncesi eðitimin ruh saðlýðý açýsýndan koruyuculuðu çok yüksektir. Bu dönemde olan eðitimin çocuklarýn özerkleþmesine, erken dönemde duygu düzenleme iþlevlerine, saldýrganlýðýn ve dürtüselliðin denetiminin saðlanmasýna katkýsý çok büyüktür. Ayrýca bu dönemde çocuklarýn öðrenme hýzý çok yüksektir. Okul öncesi eðitimle aileler ve çocuklar okul kavramýyla erkenden karþýlaþmaktadýr. Hak ve sorumluluklarýn öðrenilmesi açýsýndan eðitimin verilebileceði bu dönemde problem çözme becerilerinin arttýrýlmasý ve çocuðun bireyleþme ile toplumsallaþmasýnýn saðlanmasýyla çocuklar ilköðretime hazýr hale gelmektedir. Ancak okul öncesi denilince sadece 3-6 yaþ arasýnýn akla gelmesi bazý temel özelliklerin kazanýldýðý 0-3 yaþ arasýna gereken önemin verilmemesine yol açmaktadýr. Okul öncesi eðitimin gerekliliðine iliþkin duyarlýlýðýn ve farkýndalýðýn olmamasý, ailelere maddi güçlük getirebilmesi ve kurumlarýn kalitelerinin standartlaþtýrýlmamasý sonucu niteliksel eksiklerinin olmasý nedenleriyle ülkemizde okul öncesi eðitimleþme yaklaþýk %17'lerdedir ve kalkýnma planýnda hedef oran %30'dur. Oysa geliþmiþ ülkelerde bu oran %80'leri bulmaktadýr. Bu dönemde çocuklarýn fiziksel bakýmlarýnýn ön plana çýkmasý psikososyal geliþimlerinin gözardý edilmesine neden olmakta, çok boyutlu deðerlendirmeyi ve geliþimsel sorunlarýn erken farkýna varýlmasýný engellemektedir. Çocuklarýn temel baðlanma nesnelerinden aniden, zorla ayrýlmasý gibi durumlar ve yeni baðlanma nesnesiyle olan iliþkinin niteliðindeki sorunlar ayrýlýk kaygýsý, baðlanma bozukluklarý gibi psikopatolojilere neden olabilmektedir. Aileler çocuklardan yaþlarýna uygun olmayan beklenti ve sorumluluklar istemekte, çocuklara bütüncül yaklaþmayarak sadece çocuðun zeka geliþimlerine odaklanmaktadýr. Öðretmenler açýsýndan okul öncesi dönem annebabalarla iletiþimin en yoðun olduðu çaðdýr; bu da okul-aile iþbirliðinin olumlu, bilinçli baþlamasýna neden olabilir. Çocuðun öðrenme hýzýnýn yüksek, algýsýnýn keskin, merakýnýn fazla olmasý öðretmenlerin daha çok bilgiyi çocuða verebilmesine imkan saðlamaktadýr. Ancak bu alanda uzmanlaþmýþ eðitimci sayýsý azdýr; ayrýca bir çoðunun mesleki donanýmlarý yetersiz olmaktadýr. Aileler akademik beceri geliþimine önem vermekte, eðitime yönelik geri bildirimlerinde bu alana yoðunlaþýp bilinçli davranma- Çocuk ve Gençlik Ruh Saðlýðý Dergisi : 14 (1) 2007 57
makta ve eðitimcilerin yönlendirmelerine önem vermemektedir. Eðitimcilerin iþ güvenceleri, sigorta koþullarý sorun olmakta, bu da iþlerini verimsiz yapmalarýna, sýk iþ deðiþtirmelerine neden olabilmektedir. Okul öncesi eðitimle çocuktaki psikopatoloji daha erken saptanabilmektedir. Ayrýca zenginleþtirilmiþ, bol uyaranlý ortamda geliþim daha olumlu yönde desteklenmektedir. Ancak mevzuat sorun olmakta, okul öncesi eðitim kurumlarýnýn bir kýsmý Sosyal Hizmetlere, bir kýsmý MEB'na, bir kýsmý da kamu kurumlarýna baðlý olmaktadýr. Uzmanlýðý olmayan, bu alanda eðitim almamýþ kiþiler kurum açabilmektedir. Hedeflerin ve yapýlandýrýlmýþ müfredatýn uygulamaya geçirilememesi; ayrýca denetleme kriterlerinin standartlaþmamasý ve teftiþin yapýlmamasý okul öncesi eðitimin iþleyiþ yönünden sorunlarýdýr. Ortam ve koþullar açýsýndan bakýldýðýnda hijyen koþullarýnýn yeterli olmamasý, beslenme sorunlarý, 'çocuk dostu mimarinin' eksikliði, kalabalýk sýnýflar, çocuklara uygun ve yeterli materyalin saðlanmamasý belli baþlý sorunlardýr. Kurumlarda fiziksel koþullar ön plana çýkmakta; marka olup yaratýcýlýða, öðrenmeye katkýsý olmayan oyuncaklar kurumlarca tercih edilebilmektedir. Kurumlarýn bazýlarýnýn ortamý özellikle duygusal ve fiziksel ihmal ve istismara neden olabilecek niteliktedir. Çözüm Önerileri: Okul öncesi eðitimin gerekliliðine iliþkin toplumsal bilincin saðlanmasýna yönelik programlarýn oluþturulmasý gerekmektedir; bu konuda derneklerin, medyanýn ve sivil toplum örgütlerinin desteði alýnabilir. 'Okul öncesi' dönem kavramýnda sadece 3-6 yaþ arasý deðil, 0-6 yaþ arasý da kapsanmalýdýr. Ancak 0-3 yaþ arasýnda çocukla sürekliliði olan birebir ilginin önemi nedeniyle anne-baba eðitimine aðýrlýk verilmeli, anababalýk kurslarý açýlmalý ve yaygýnlaþtýrýlmalýdýr. Ayrýca anne ya da babaya, bebeðin ilk bir yýlýnda uygun izinlerin, iþ yerlerine yakýn bebeðe uygun bakým ortamlarýn saðlanmasý gerekmektedir. Ailelere üreme saðlýðý eðitimi verilmesi önemlidir. Bu þekilde ailelerin planlý ve hazýr olduklarý zamanda çocuk sahibi olmalarý olanaklý olmakta, bu da anne-baba-bebek iliþkisinin niteliðini olumlu etkilemektedir. Ayrýca anne ve babalarýn üreme saðlýðý konusunda bilgilenmelerinin, bu bilgileri yaþlarý geldiðinde çocuklara da aktarmalarý açýsýndan önemlidir. 6 yaþ öncesi eðitim zorunlu hale getirilmeli ve ücretsiz olmalýdýr. Günümüzde maddi olanaksýzlýklar nedeniyle okul öncesi eðitim kurumuna gidemeyen çocuklara yönelik evde verilebilecek eðitim programlarýnýn geliþtirilmesi ve anne eðitiminin saðlanmasý gerekmektedir. Bu konuda televizyon programlarý geliþtirilebilir. Saðlam çocuk deðerlendirilmesi sýrasýnda çocuk-aile iletiþimi konusunda eðitim programlarý verilebilir (örn: Benim Ailem Programý). Öðretmenler aileleri bilinçlendirmede veli toplantýlarýný etkin kýlýp, yüz yüze etkileþimi saðlamalý, ailelerin motivasyonunu arttýrmalýdýr. Bu yaþlardaki çocuklara uygun bir özdeþim modeli ve baðlanma nesnesi olmasý için; öðretmenlere profesyonel ve pratiðe dayalý standart bir eðitim verilmesi ve eðitimlerine ruh saðlýðý konularýnýn da eklenmesi saðlanmalýdýr. Ýstihdam, sigorta, ücret gibi konularda öðretmenlerin desteklenmesi iþlerindeki verimliliði arttýracaktýr. Okul öncesi eðitim, kendine özgü gereksinimlere uygun olarak eðitiminin parçasý haline getirilmelidir. Çocuðun serbest oyunlarýnýn izlenmesi ile bireysel gereksinimlerinin farkýna varýlmasý ve standart eðitim programýnýn yanýnda bu farklýlýklar da göz önünde tutularak çocuðun eðitimi saðlanmalýdýr. Geliþimsel sorunlarý ve özel gereksinimi olan çocuklara erken müdahale yapýlmalý ve koruyucu politikalar geliþtirilmelidir. Eðitim kurumlarýnda fizik koþullarýn ve oyun materyallerinin standartlarý belirlenmelidir. Okul öncesi eðitim ile ilköðretim arasýnda devamlýlýðýn saðlanmasý, her iki dönemin öðretmenlerinin arasýnda iletiþiminin saðlanmasý gerekmektedir. Okul öncesi dönem; geliþimin en hýzlý olduðu 0-6 yaþ arasýný kapsamaktadýr. Okul öncesi eðitimle ilgili yakýn, orta ve uzun vadeli politikalarýn yapýlýp uygulamaya baþlanmasý, ilk olarak da kurumlarýn ücretsiz ve ulaþýlabilir olmasýnýn saðlanmasý çok önemlidir. Çocuklarýn ilerideki yaþantýlarýnýn ve kiþiliklerinin çekirdeðinin oluþtuðu bu döneme yapýlacak yatýrýmlar saðlýklý bir gençlik oluþumunu saðlayacaktýr. 58
B Grubu : Ýlköðretim Döneminde Okul Ruh Saðlýðý Yönetici : Psk. Prof. Dr. Ayþe Yalýn Raportörler : Uzm. Dr. Devrim Akdemir Arþ. Gör. Dr. Gülser Þenses Dinç Katýlanlar : Niyazi Altunya, Ayla Aysev, Fatih Ünal, Hakan Erman, Nüket Ýþiten, Tülin Kuþgözoðlu, Elif Özmert, Elçin Er, Ayþen Baykara, Meltem Kora, Mehtap Burak, Esen Dinçel, Nihal Ýldaþ, Þenay Avcý, Müge Maraþlý, Melike Türkan Baðlý, Türkay Asma, Pýnar Haksal, Gökçe Gürdil Durum Saptama ve Sorunlarýn Belirlenmesi: Ýlköðretim Döneminde Ruh Saðlýðý Hizmetleri konulu grup çalýþmasý çocuklar, anne-babalar, öðretmenler, iþleyiþ, ortam ve koþullar açýsýndan sorunlar, riskli yönler, güçlü yanlar ve çözüm önerileri yönünden ele alýnmýþtýr. Eðitim-öðretim sürecinin her aþamasý kendinden sonraki evreyi belirler. Ýlköðretim dönemi; ortaöðrenim, yükseköðrenim ve tüm yaþamýn temel basamaðý olan en önemli eðitim ve öðrenim dönemidir. Bu eðitim kademesinde bireylere toplum içinde diðer üyelerle uyum içinde yaþamalarý ve yaþamlarýný daha iyi bir biçimde sürdürmeleri için gerekli olan temel bilgi ve becerileri kazandýrýlýr. Eðitim ve öðretimin amacý çocuklarýn zihinsel, bedensel ve duygusal alanlarda geliþiminin saðlanmasýdýr. Müfredat programlarýnýn daha çok zihinsel yetenekleri geliþtirmeye yönelik, aþýrý bilgi yüklülüðü olan, ezberci ve standart olmasý çocuklarýn diðer alanlardaki geliþimlerine olanak saðlamamakta ve çocuða özgü farklýlýklarýn fark edilememesine yol açabilmektedir. Sýnavlarýn çocuklar arasýnda yarýþ aracý haline gelmesi ve sýnav odaklý bir eðitim sistemi sadece zihinsel alanda geliþimi saðlayacaktýr. Çocuklara çok fazla bilgi yüklemek yerine kazandýklarý bilgileri kullanmalarýna imkân saðlanmalýdýr. Bu dönemde öðrencilerin ilgi ve yeteneklerinin fark edilmesi ve doðru yönlendirilmesi çok önemlidir. Eðitim ve öðretimde baþarý için öðretmen çok önemli bir faktördür. Öðretmenin akademik bilgi açýsýndan donanýmlý olmasýnýn yanýnda çocuklarýn döneme özgü geliþimsel özellikleri, gereksinimleri konusunda bilgi sahibi olmalarý gerekmektedir. Ayrýca öðretmenlerin çocukluk döneminde görülecek fiziksel ve ruhsal hastalýklar yönünden bilgi sahibi olmalarý çocuklarýn saðlýk merkezlerine erken yönlendirilmeleri açýsýndan imkân saðlayacaktýr. Öðretmenlerin hem hizmet öncesi hem de hizmet içi eðitimlerinin programlý ve sürekli bir þekilde sürdürülmesi, mesleki becerilerinin geliþtirilmesi onlarý daha donanýmlý kýlacaktýr. Ýlköðretim döneminde öðrencilerin öðretmenlerini model aldýklarýný gösteren pek çok çalýþma bulunmaktadýr. Kalabalýk sýnýflar öðretmenin öðrenciye ayýracaðý zamaný sýnýrlandýrmakta ayrýca öðrencinin derse aktif katýlýmýný engellemektedir. Bu nedenle hem öðretmeni model alma sürecini hem de kendine güven ve yeterlilik duygusu geliþimini aksatmaktadýr. Disiplin eðitim sisteminin vazgeçilmez yapýlaþmasýdýr. Dengeli ve etkili bir disiplin sistemi için öðrencilerin kurallara uyumunu artýracak yöntemler geliþtirilebilir. Çocuklarýn korunmasý amaçlanarak düzenlenen Çocuk Haklarý çocuklar, öðretmenler ve veliler tarafýndan yeterince tanýnmamaktadýr. Eðitim öðretim sürecinde okul ve öðretmen ile ailenin iþbirliðinin bu sürecin olumlu geliþimine katkýsý gösterilmiþtir. Bu iþbirliðinin geliþtirilmesi ailelerin öðretmene olan güvenini de artýracaktýr. Ýlköðretim dönemi; bireyin kendine olan güven ve saygýsýnýn, sosyal iliþkilerinin niteliðinin, gelecekle ilgili planlarýnýn, topluma yönelik tutumlarýnýn geliþtiði bir dönem olmasý nedeniyle rehberlik hizmetlerinin oldukça önemli olduðu bir dönemdir. Rehberlik araþtýrma merkezlerinde çocuklarýn doðru deðerlendirilip yönlendirilmeleri de bu nedenle önemlidir. Çözüm önerileri: Çocuklarýn becerilerinin erken yaþlarda belirlenmesi ve çocuklarýn becerilerine yönelik eðitim almalarý saðlanmalýdýr. Çocuklarýn ince- 59
liklerini, incinmelerini, farklýlýklarýný fark edebilecek bir eðitim sistemi olmalýdýr. Ýlköðretimin ilk döneminde çocuðun kiþisel geliþimine yönelik bir deðerlendirme yapýlmasý, kiþisel geliþimin desteklenmesi, sýnav sisteminin olmamasý uygun olabilir. Sýnavlarýn önemi azaltýlmalý, anne babalar sýnav baþarýsý beklentileri konusunda eðitilmeli, anne babalarýn çocuðun yaþamsal becerileri konusuna yönlenmeleri saðlanmalýdýr. Çocuklara toplum kurallarý, sosyal beceriler, iletiþim kurma yollarý uygulamalý olarak öðretilmelidir. Sadece ulusal kültürün deðil, evrensel kültürün öðretilmesi, öncelikle insan olmanýn gerekliliklerinin öðretilmesi gerekmektedir. Okulda öðrencileri deðerlendirmek için yapýlan sýnavlarýn doðru yanýtlarý o sýnavý yapan öðretmen tarafýndan öðrencilerle birlikte tartýþýlmalýdýr. Derslerin interaktif þekilde olmasý çocuklara iþe yaradýklarýný, güvenilip deðer verildiklerini hissettirecektir. Bazý konular mutlaka uygulamalý olarak öðretilmelidir. Eðitimde müzik eðitimi, sosyal faaliyetler arttýrýlmalý, uygulamalý dersler arttýrýlmalý, spor, müzik gibi sosyal dersler mutlaka yapýlmalýdýr. Anaokulundan sonraki eðitimde öðretmen sadece öðreten pozisyonda bulunmamalýdýr. Ýlköðretimde öncelikli olarak çocuklara okulu sevdirme hedeflenmelidir. Örneðin birinci sýnýfta öðrencilerin gereksinimlerini anlamak ve karþýlamak, okula uyumlarýný saðlamak okuma yazma öðrenmelerinden daha önemli olabilir. Bu nedenle okul baþlamadan birkaç gün öncesinde öðretmen ve öðrencilerin tanýþtýrýlmasý gereklidir. Öðretmen eðitimine ve hizmet içi eðitime maddi kaynak saðlanmalýdýr. Öðretmenlerin kuramsal bilginin uygulanmasýna yönelik eðitilmesi de gereklidir. Ayrýca öðretmenlerle grup çalýþmalarý yapýlarak öðretmenlerin yaþadýklarý sorunlar ele alýnmalýdýr. Öðretmenlerin çocuklarýn fiziksel ve ruhsal özürleri ve hastalýklarý konusunda eðitilmeleri, bunlarýn farkýna varmalarý ve uygun ele almalarý saðlanmalýdýr. Özürlü ve farklýlýðý olan çocuklarýn öðretmenler tarafýndan pozitif ayrýmcýlýkla ele alýnmasý saðlanmalýdýr. Uygun hazýrlanmýþ geri bildirim formlarýyla öðretmenler öðrencilerden kendilerini deðerlendirmelerini istemelidir. Okul kitaplarý her yýl deðiþtirilmemelidir. Böylece kitaplarýn okulda demirbaþ olarak bulundurulmasý ve çocuklarýn gerektiðinde kitaplarý kiralayabilmeleri saðlanabilir. Bir sýnýfta 25 çocuktan fazlasý bulunmamalýdýr. Ýlköðretimden itibaren uygulamalý olarak bedeni koruma ve üreme saðlýðýnýn öðretilmesi gereklidir. Milli Eðitim Bakanlýðý ve belediyeler arasýnda iþbirliði yapýlarak aðaçlandýrma alanlarý belirlenmeli, çocuklar buralara aðaç fidanlarý dikip onlarýn büyümelerini izlemelidir. Böylece çocuklarýn sorumluluk duygusu kazanmalarý saðlanabilecektir. Okul ve sýnýf kurallarý öðrencilerle tartýþarak belirlenmeli böylece öðrencilerin kurallara uyumu artýrýlmalýdýr. Çocuk Haklarý hukuksal bir temel olarak ele alýnmalý, öðretmen, öðrenci ve velilere çocuk haklarý iyi anlatýlmalýdýr. Fiziksel, duygusal ve cinsel istismara uðrayan öðrencilerin Çocuk Haklarý Barosu'na bildirilmesi gereklidir. Rehberlik Araþtýrma Merkezi (RAM) sistemi geliþtirilmeli, buralarda doðru ölçme deðerlendirme yapýlmalýdýr. Okullarda okul saðlýðý merkezlerinin bulunmasý, bu merkezlerde fiziksel ve ruh saðlýðý problemlerinin belirlenmesi, okullarla saðlýk sistemi arasýndaki iliþkinin yoðunlaþtýrýlmasý, RAM ve çocuk ruh saðlýðý merkezleriyle iþbirliði içinde olunmasý gerekmektedir. Okul-aile iþbirliði saðlanmalýdýr. Bu döneme ait kýsa ve uzun vadeli devlet politikalarýnýn geliþtirilmesi ve uygulanmasý; kendisinin ve yaþadýðý ülkenin geliþimine katkýda bulunan, kendi güçlerini kullanma becerisi olan birey yetiþtirmede oldukça önemlidir. C grubu : Ortaöðretim Döneminde Okul Ruh Saðlýðý Yönetici : Prof. Dr. Füsun Çuhadaroðlu Çetin Raportörler : Uzm. Dr. Dilþad Foto Özdemir Arþ. Gör. Dr. Betül Bakkaloðlu Katýlýmcýlar : Gönül Akçamete, Kadriye Kansu, Hatice Kaynak, Zeki Sarýhan, Yasemen Taner, Zeynep Tüzün, Orhan Derman, Nurdan Duman, Tuncay Ergene, Oya Ersever, Mihriban Ertürk, Tülin Gençöz, Bahar Gökler, Sema Kaner, Kadriye Yurdakök 60
Durum Saptama ve Sorunlarýn Belirlenmesi: Ortaöðretim döneminde okul ruh saðlýðý sorunlarý birkaç baþlýk altýnda tartýþýlmýþtýr. Öðretmenler, anne baba, sosyal çevre, öðrenci ve eðitim sistemi seklinde 5 ana baþlýk oluþturulmuþtur. A) Öðretmenlerin sorunlarý; bir çok okulda rehberlik hizmetlerinin olmamasý, bilgi eksikliði (çocuk geliþimi üzerine olan bilgi eksikliði ve çocuðun dönem özelliklerinin bilinmemesi özellikle sorun olabilmektedir), mesleki beceri eðitiminin yetersizliði (örn; önleyici sýnýf yönetimine iliþkin eðitimin yetersizliði), öðretmen ve öðrenci sýnýrlarýný kurma ve korumada zorluk, aileler ile iletiþim ve iþbirliði eksikliði, öðretmene yönelik tehdit ve þiddet, mesleki kimlik ve motivasyon sorunlarý, öðretmende ideal eksikliði, öðretmen statüsünde saygýnlýk azalmasý, tükenmiþlik, sahiplenmeme, öðrenciyi benimsememe, idealsizlik, sorun çözme becerileri, krize müdahale ve kriz yönetiminde yetersizlik, öðretmenlerin ruh saðlýðýna önem verilmemesi, öðretmenlerin eðitime ve Türkiye ve dünyada olan geliþmelere açýk olmasýnda sýnýrlýlýklar, alan ve müfredat yeterliliðinde sorunlar, öðretmenin problem çözme ile ilgili, yönetim ile ilgili, çocuk ve anne baba ile iliþki kurma ile ilgili özyeterliliði ve kendine güvende sorunlar yaþamasý, öðretmenlerden beklenen rol beklentilerindeki deðiþiklikler olarak sayýlabilir. B) Anne-Babanýn yaþadýðý sorunlar kapsamýnda iletiþim sorunlarý, kuþak çatýþmalarý, aile içi þiddet, ihmal, istismar, bilgi eksikliði, anne babalýk becerilerinde eksiklik, sýnýrlar-tutumlar konusunda yetersizlik (internet ve cep telefonu sorununda ailenin sýnýr koyma becerileri), sosyal ekonomik sorunlar, akran iliþkilerine yaklaþýmda sorunlar, okula katýlýmda yetersizlik, anne babanýn baþarý beklentisindeki çocukla uyumsuzluk, medya okur yazarlýðý becerilerinin kazandýrýlamamasý, sorumluluktan kaçma, sorunluluklarý okul ve öðretmene yýkma eðilimi, eðitimden yoksun býrakma, eðitimin istismar edilmesi, sosyal hizmet ve rehberlik alanýna yüklenen sorumluluðun artmasý ve bu alanda yetiþmiþ eleman miktarýnýn az olmasý gibi sorunlar sayýlabilir. C) Sosyal Çevre Sorunlarý kapsamýnda genel eðitim seviyesinin düþük olmasý, olumsuz cazibe odaklarý, ekonomik sorunlar, sosyal destek sistemi eksikliði, çocuklarýn olumlu, onlarý geliþtirecek uyaranlardan yoksun kalmalarý, ulaþým sorunlarý, okula güvensiz ulaþým, güvensiz okul çevresi, okulun çevresinde etnik, siyasi, dinsel, cinsel baskýlarýn olmasý, medyanýn olumsuz etkisi ve kontrolün saðlanamamasý, serbest zaman etkinliklerinde (spor v.b. gibi) sýnýrlýlýklar gibi sorunlar sayýlabilir. D) Öðrencilerin sorunlarý baþlýðý altýnda deðiþen toplum ile birlikte deðiþen bir ergen kesiminin var olduðu ve bu kesime göre bazý düzenlemelerin yapýlmasý gerektiði belirtilmiþtir. Rehber öðretmenlerin kalitesinin yükseltilmesi ve öðrencilere sunulan rehberlik derslerinin yaþam becerileri kazandýrmaya yönelik hazýrlamasý çok önemlidir, buna iliþkin uygulamalarda günümüz ergen ihtiyaçlarýna yönelik odaklanmak gerekir. Öðrenciler amaçsýzlýk, hedef belirleyememe, deðer yargýlarýnýn belirsizliði gibi sorunlar yaþamaktadýr. Rehber öðretmen hizmeti ve kalitesinin düþüklüðü, rehberlik dersinin içeriðinin yetersizliði, öðrencilerde amaçsýzlýk, hedef belirleyememe, deðer yargýlarýnýn belirsizliði, okullarda þiddet, çeteleþme, baðýmlýlýk (madde kullanýmý, internet baðýmlýlýðý ), sýnav kaygýsý, meslek seçimi, kimlik, yabancýlaþma, anne baba ile iliþkiler, zamaný iyi kullanamama, baþ etme güçlükleri, geliþim desteðinin olmayýþý, akran baskýsý, karþý cins iliþkisinde sorunlar, cinsel eðitim yetersizliði, yeme bozukluklarý, okul baþarýsýzlýðý, kendine zarar verici davranýþlar, engellilik ve kronik hastalýk gibi sorunlar öðrencilerin sorunlarý olarak sayýlabilir. E) Eðitim Sisteminin Sorunlarý kapsamýnda öðretim temelli hareketler, sýnav sistemleri, rekabet temelli eðitim, bireyselliði öne çýkaran yapý, baþarý-not odaklý eðitim sistemi olmasý, teknolojik yetersizlik, öðretmen odaklý bir eðitim sisteminin olmasý, okul eðitiminde çocuðun fiziksel ve psikososyal gereksinimlerin ihmal edilmesi, yaratýcýlýðý engelleyen bir sistem olmasý, pasif alýcýlar ortaya çýkarýlmasý, eðitim sistemindeki sýk deðiþiklikler, sürekliliðin olmamasý, müfredatýn yaþam becerilerini kazandýrmaya yönelik olmamasý, meslek eðitimine yer verilmemesi, rehberlik hareketlerinin geliþtirilmemesi, etkin öðretim yöntemlerinin olmamasý, eðitim birliði yasasýndan uzaklaþma, sosyal eðitsel faaliyetlerin eksikliði, okulun fiziki yapýsýnýn çocuðun ruh saðlýðýna etkilerinin göz ardý edilmesi, okul sosyal hizmet servislerinin dev- 61
reye girmemesi, öðrenci kesimine göre yani deðiþik sosyal ve ekonomik düzeylere göre eðitimin uyarlanabilmesinin azlýðý (örneðin yatýlý okullardaki çocuklarýn farklý eðitim ihtiyaçlarý olabilmektedir) gibi sorunlar sayýlabilir. Çözüm Önerileri : 1) Okul çalýþanlarýnýn geliþimine yönelik; Psikolojik danýþma ve rehberlik hizmetlerinin daha etkin hale getirilmesi, geliþtirilmesi ve görev tanýmlarýnýn belirlenmesi, PDR uzmanlarýnýn sayýsýnýn arttýrýlmasý, Rehberlik saatlerinin arttýrýlmasý, Öðretmenlerin kendi eðitim süreçlerinde uygun mesleki beceri geliþtirecek lisans programlarýnýn saðlanmasý, Öðretmenlik mesleðine eski saygýnlýðýnýn kazandýrýlmasýna yönelik çalýþmalar yapýlmasý (öðretmenliðin önemini vurgulayacak politikalarýn geliþtirilmesi), Okullarda çalýþacak yeterli eðitimli personel saðlanmasý ve bunun okullardaki ihtiyaca yönelik uygun oranlarda istihdam edilmesi, Öðretmenin çocukla bir baðlantý kurabilmesinin saðlanmasý, Bilgi, tutum ve beceriler açýsýndan etkili eþdeðer bir tutum birliði içerisinde ana babalýk ve öðretmenlik eðitimi verilmesi gerekmektedir. 2) Okul ruh saðlýðý için savunuculuk sisteminin geliþtirilmesi; Anne-babalarýn okuldaki katýlýmýnýn arttýrýlmasý, Sivil toplum kuruluþlarýnýn desteðinin saðlanmasý, Öðrenci dostu okul ortamýnýn yaratýlmasý, "Okul-aile-öðrenci" sözleþmesinin uygulanmasý, yasal yönetmeliklerin ve eðitim sisteminin çocuk haklarý sözleþmesine uygun hazýrlanmasý, bunun devlet politikasý olmasý, Eðitim sisteminin ve yasal yönetmeliklerin "Çocuk Haklarý Sözleþmesi" ile uyumlu olmasý, Okul-çevre iliþkisinde yerel kaynaklarýn kurumlarla iþbirliði içerisinde olmasý (SHÇEK, saðlýk ocaðý vb..) Sistemli biçimde risk faktörleri açýsýndan okul taramalarýnýn yapýlmasý ve sonrasýnda koruma - önleme çalýþmalarýnýn belirlenmesi, Okul dýþý kurumlar ile iþbirliði yapýlmasý ve okul dýþý çalýþmalarýn koordine edilmesi, sektörler arasý koordinasyon ve iþbirliðinin saðlanmasý, Medya çalýþanlarýna bu yaþ grubunun etkilenme özellikleri konusunda farkýndalýk kazandýrýlmasý, Anne baba bilgi, beceri eksikliðini gidermeye yönelik anne baba eðitim programlarýnýn yaygýnlaþtýrýlmasý, Öðretmen haklarýnýn savunuculuðu, Öðretmenlerin toplumsal statülerini geliþtirici politikalarýn olmasý, öðretmenlerin meslek içi eðitim, mesleki kimlik, geliþim fýrsatlarý gibi alanlarda öðretmen haklarýnýn desteklenmesi gerektiði düþünülmüþtür. 3) Öðrencinin geliþimine yönelik (kimlik, kiþilik geliþimi) hizmetlerin konmasý; Biyopsikososyal ve bedensel geliþimi saðlayan kapsamlý ve bütüncül hizmetlerin konmasý, Kendine hedef edinme, kimlik geliþtirme, deðer yargýsý geliþtirme, mesleki/gelecek planý yapma, yabancýlaþmadan uzaklaþabilme, etkili iletiþim becerisi geliþtirebilme yönünden saðlýklý geliþebilmesi için eðitim sistemi oluþturma, Saðlýklý geliþebilmeleri için öðretmen-öðrenci ve anne baba iþbirliðini saðlayacak önlemler alma, Anne baba, öðrenciler, öðretmenler ve sosyal çevre arasýnda iliþkileri arttýracak programlar düzenleme ve bunun için yetkin elemanlar yetiþtirilebilme, Okullarda ruh saðlýðý risk altýnda olan gruplarýn saptanmasý ve buna yönelik koruma ve dayanýklýlýðý arttýrýcý önlemlerin alýnmasý (bunun her 3 gruba yani anne baba, öðrenci ve öðretmene yönelik yapýlmasý ), Bu amaçla hükümet politikalarýný ve bu alandaki çalýþmalarý geniþ kitlelere yayabilmek adýna medyayý kullanma, medyaya iþbirliði için çaðrý yapma gerektiði düþünülmüþtür. 4) Eðitim; Eðitim sisteminde dershanelerin etkisinin azaltýlmasý, dershanelerin kaldýrýlmasý, eðitim birliði yasasýna uygun politikalar geliþtirilmesi, Ýktisadi farklýlýklarýn eðitim sistemine yansýmamasý, Tedavi alan çocuklara yönelik olarak okul dýþý kurumlar ile iþbirliði saðlanýlmasý, 62
Etkili sýnýf yönetiminin uygulanmasý ve takip edilmesi, Þiddetsiz iletiþim projesi hazýrlanmasý, Okul aile iþbirliðini artýrýcý projeler geliþtirilmesi, Paket programlarýn okuldaki eðitimin temel unsuru olan öðretmenlerin uygulayabilecek yeterlilikte olmasý ve uygulanabilmesi, Anne-babalýk eðitiminin ülke çapýnda uygulanmasý, yaygýnlaþtýrýlmasý ve yasal düzenlemelerin yapýlmasý, Okulda þiddetin önlenmesi ülke strateji planýnýn tanýtýlmasý ve yaygýnlaþtýrýlmasý, Karma eðitimin desteklenmesi, Farklý bölgelerde kýz çocuklarýnýn okumaya yönlendirilmesi, Medya okur yazarlýðý eðitiminin eðitim kurumlarýnýn programlarýna konmasý, Akran eðitiminin yaygýnlaþtýrýlmasý gerektiði düþünülmüþtür. D Grubu: Özel Gereksinimleri Olan Okul Çaðý Çocuklarýnda Ruh Saðlýðý Yönetici : Prof. Dr. Necate Baykoç Dönmez Raportörler : Dr. Ayþe Zeki Uzm. Psk. Þeniz Özusta Uzm. Psk. Gülin Evinç Katýlanlar : Yüksel Baykara Acar, Melda Akçakýn, Murat Altuðgil, Sibel Kazak Berument, Nuran Ceylan, Yaþar Çavdar, Nesrin Dilbaz, Elçin Er, Oya Fiþek, Betül Gündoðdu, Ferhunde Öktem, Hacý Þahin, Semra Þahin, Ýclal Þan, Nurdan Tornacý, Ali Rýza Tümer, Suat Yalçýnsoy Alt Gruplar : "Özel gereksinimi olan okul çaðý çocuklarý" çok geniþ bir grubu oluþturmaktadýr. Sorunlarýn daha detaylý saptanmasý ve çözüm önerileri getirilebilmesi için, 3 ayrý alt grup oluþturulmuþtur: 1. Özelliði olan çocuklar 2. Koruma altýndaki çocuklar 3. Yasayla zorluk yaþayan ve sokakta yaþayan/çalýþan, üreten çocuklar 1. Özelliði Olan Çocuklar: a) Zihinsel engelliler, b) Görme engelliler, c) Ortopedik engelliler, d) Otistikler, e) Süreðen hastalýðý olanlar, f) Dil ve konuþma bozukluðu olanlar, g) Özel öðrenme güçlüðü olanlar, h) Dikkat eksikliði-hiperaktivite bozukluðu olanlar, ý) Üstün yetenekliler Durum Saptama ve Sorunlarýn Belirlenmesi: Özelliði olan çocuklarýn öncelikli sorunlarý kabul görme, kabullenilme ve özgüven eksikliðidir. Bu çocuklar yaþadýklarý ortamlarda çeþitli sorunlar yaþayabilmektedir, bunlarýn baþýnda da okul içinde yaþanan sorunlar gelir. Bunlar; okullarýn fiziksel ve çevre düzenlemelerinin bu çocuklarýn gereksinmelerine uygun olmamasý, eðitim programý ve materyallerinin yetersizliði ve çocuklarýn özelliðine uygun olmamasý ve kaynaþtýrma programlarýnda okul, aile ve öðretmen iþbirliðinin yeterli düzeyde olmamasý olarak sayýlabilir. Kaynaþtýrma eðitiminin, özelliði olan çocuðun geliþimine katkýda bulunabilmesi için, öðrenme sürecinin oluþtuðu çevrenin öðrenmeye uygun bir biçimde düzenlenmesi gerekir. Özelliði olan çocuklarýn normal yaþýtlarýyla bir arada bulunduðu sýnýflarda bu düzenlemenin önemi büyüktür. Bunun yaný sýra sýnýf öðretmeninin kaynaþtýrma eðitimindeki çocuðun özelliklerine iliþkin yeterince bilgi sahibi olmamasý özellikle ciddi sýkýntý yaratmaktadýr. Kaynaþtýrma programlarýnýn orta öðretime uygulanmamasý da bu çocuklarýn karþýlaþtýðý bir baþka problem olabilir. Özelliði olan çocuklarla çalýþan ilgili meslek grubu çalýþanlarý çoðu zaman yeterli donanýma sahip deðildir. Çalýþanlarýn kiþisel özelliklerinin yeterince deðerlendirilememesi nedeniyle özellikle zihinsel engelli ve otistik çocuklar istismara maruz kalabilmektedir. Bu çocuklarýn karþýlaþtýklarý bir diðer önemli sorun da kurumlar arasý taným birliðinin olmamasýdýr. Son olarak, özelliði olan çocuklar deðerlendirme standartlarýndaki eksiklikler nedeniyle yanlýþ deðerlendirilebilmekte ve yanlýþ taný almaktadýr. Ayrýca özelliði olan çocuklara iliþkin MEB' da toplanan bilgiler, gizlilik ilkesi doðrultusunda yeterince saklanamamaktadýr. 63
Çözüm Önerileri: Okul çaðýndaki özelliði olan çocuk ve ergenler ile ilgili koruyucu ruh saðlýðý politikalarýna iliþkin öneriler: Toplumu bilinçlendirme çalýþmalarýnýn okul öncesi dönemde baþlamasý ve bunun çocuklarýn eðitim programlarýna konulmasý, Okul öncesi dönemden baþlayarak, kaynaþtýrma eðitiminin nitelik ve nicelik yönünden iyileþtirilmesi, Eðitim programlarýnýn üniversiteler ve MEB iþbirliðinde güncellenerek deðerlendirilmesi, Eðitim materyallerinin MEB ve üniversiteler iþbirliði ile geliþtirilmesi, çeþitlendirilmesi ve güncellenmesi, Engellilerin eðitiminden sorumlu idareci ve öðretmenlerin eðitimlerinin süreklilik kazanmasý, Engellilerin devam ettiði ve kaynaþtýrma yapýlan okullarda, yardýmcý öðretmen ve diðer yardýmcý destek personelin sayýsýnýn arttýrýlmasý, Sosyal rehabilitasyon çalýþmalarýnýn baþlatýlmasý, Sosyal rehabilitasyon ekibinin -çocuk geliþimci, sosyolog, psikolog, sosyal çalýþmacý- kurulmasý, Okul aile iþbirliðine iliþkin çalýþmalarýn sürekli ve düzenli bir biçimde çocuk ve aile yararýna yürütülmesi, Sýnýf öðretmenliði lisans programlarýna, özel eðitime yönelik zorunlu dersler konulmasý, MEB bünyesinde özürlüler alanýnda çalýþacak olan ekibin (PDR, özel eðitimci, sosyal çalýþmacý, psikolog, çocuk geliþimci, fizyoterapist) oluþturularak, ekip çalýþmasýnýn okullara yerleþtirilmesi, Çocuklarla ilgili toplanan bilgilerin ve yapýlan deðerlendirmelerin, gizlilik ilkesine dayalý yürütülmesi, Engelsiz öðrencileri, anne-babalar ve öðretmenleri engellilik konusunda bilgilendirme çalýþmasý yapýlmasý, Bireysel eðitim programlarýnýn geliþtirilmesi, uygulanmasý ve deðerlendirilmesi aþamasýnda MEB ile üniversitelerin iþbirliði yapmasý, çocuðun yüksek yararý düþünülerek programýn en kýsa sürede oluþturularak uygulanmasý, Orta öðretim döneminde de kaynaþtýrma eðitiminin olmasý ve meslek edindirme aðýrlýklý eðitim planlamasý yapýlmasý, Çeþitli özür gruplarýna yönelik yardýmcý araçgereç ve cihazlarýn bireyin ihtiyacýna uygun temini ve kullanýmýna iliþkin eðitimin yapýlmasý, Okullarda uygun fiziksel çevre düzenlemelerin yapýlmasý, Engelliler ile ilgili oluþturulan politikalarýn sürekliliðinin saðlanmasý, Öðretmenlerin psikososyal açýdan desteklenmesi, Engelli çocuklarla çalýþanlarýn, mesleki yýpranmalarý göz önünde bulundurularak, belirli aralýklarla uzmanlarca deðerlendirilmesi ve psikososyal açýdan desteklenmesi, BEP (Bireysel Eðitim Programlarý) programlarýnýn uygulama aþamasýnda ailelerin eðitiminin saðlanmasý, Engelli olmayan çocuklarýn, engelli arkadaþlarýna yönelik olumlu tutumlarýnýn geliþtirilmesi, Üstün Yetenekliler; Öðretmen eðitiminin saðlanmasý, Üstün yeteneklerinin eðitim programlarýnýn ve eðitim araçlarýnýn uzman kiþilerce geliþtirilmesi ve uygulanmasý, Üstün yetenekli çocuklarýn ailelerin eðitimlerinin saðlanmasý gerekmektedir. 2. Koruma Altýndaki Çocuklar : Durum Saptama ve Sorunlarýn Belirlenmesi: Koruma altýndaki çocuklarýn karþýlaþtýklarý sorunlarýn baþýnda, bulunduklarý çevre tarafýndan kabul görmeme ve deðiþik þekillerde etiketlenme gelir ve bu çocuklar yaþanan bir sorun karþýsýnda kolaylýkla odak olabilirler. Bu çocuklar gerek geldikleri ortam, gerekse kurum bakýmý nedeniyle dil, zihinsel geliþim ve bazen de fiziksel olarak yaþýtlarýndan farklýlýk gösterir, ailelerinden ayrýlma ve kuruma býrakýlmalarý nedeniyle ciddi bir travma yaþarlar. Ayrýca okula da hazýrlýklý baþlamazlar. Bu faktörlerin tümü bu çocuklarda rastlanan özgüven eksikliði ve düþük okul baþarýsý açýsýndan birinci derecede önem taþýr. Koruma altýndaki çocuklar arasýnda engellilik oraný yüksektir. Koruma altýndaki çocuklarýn okula uyum ve okul baþarýsý açýsýndan sorunlu olmalarý ve öðretmenlerin yuva yapýsýný tanýmýyor olmasý, öðretmenlerin bu çocuklara önyargýyla yaklaþmalarýna sebep olmaktadýr. Öðretmenlerin özel gereksinimi olan çocuklara iliþkin yeterli donanýma sahip olmamasý ve 64
yeterli vakitlerinin bulunmamasý, yuvadan gelen çocuklarýn özel gereksinimlerini fark edilebilmelerinde büyük bir eksiklik yaratmaktadýr. Bu çocuklarýn sabit bir velisinin olmamasý ve sýk deðiþen kurum personeli nedeniyle okullar, öðrenciyle ilgili baðlantý kiþisi bulmakta zorlanmaktadýr. Kurumda yaþayan çocuklarýn yaný sýra, evlat edinilmiþ veya koruyucu aileye verilmiþ çocuklarýn aileleri de kendilerine özgü sorunlarla karþýlaþmaktadýr. Bunlar arasýnda evlat edinen ailenin çocuða durumu aktarmakla ilgili ciddi anlamda yaþadýðý güçlükler ve bunu aþabilmek için rehberliðe ihtiyaç duymasý, koruyucu ailenin çocukla ayný soyadýný paylaþmamasýnýn getirdiði sorunlar ve koruyucu ve evlat edinmiþ ailenin biyolojik aileden çekinceleri önde gelen sorunlar arasýnda sayýlabilir. Koruma altýndaki çocuklar kurumlarda öðretim ortamý ve koþullarýyla ilgili de sorunlar yaþamaktadýrlar. Bunlarýn önde gelenleri, grup halinde ve tek bir kurum öðretmeni varlýðýnda çalýþmalarý nedeniyle bu çocuklarýn bireysel ihtiyaçlarýnýn gözetilememesi ve etüd öðretmenlerinin sýklýkla deðiþmesinin yarattýðý zorluklardýr. Problem durumlar belirlenirken, koruyucu etmenlere de deðinilmiþtir. Koruma altýndaki çocuklarýn özel bað kurduklarý birinin olmasý (personel ya da gönüllü aile), zihinsel geliþim ve uyum becerilerinin iyi olmasý, ayrýca güçlü mizaç ve fiziksel özellikler ve öðretmenin koruyucu kiþilik özelliklerinin olmasý bu çocuklarýn ruh saðlýðýnýn ciddi anlamda zedelenmeden saðlýklý bir þekilde geliþmesinde önde gelen önemli koruyucu etmenlerdir. Çözüm Önerileri: Okul çaðýndaki koruma altýndaki çocuk ve ergenler ile ilgili koruyucu ruh saðlýðýný politikalarýna iliþkin öneriler: Okul sosyal hizmetinin yaygýnlaþtýrýlmasý, Çocuðun ihtiyaçlarýnýn öðretmene iletilmesi ve eðitimde çocuðun ihtiyaçlarýna göre düzenlemelerin yapýlmasý, rehber öðretmen ve sosyal hizmet uzmanlarýnýn öðretmenlerle birlikte çalýþmasý, Kurumda çalýþanlarýn çoðunluðunun bayan olmasý nedeniyle, rol modeli olabilecek erkek öðretmen sayýsýný arttýrýlmasý, Kurum bakýmýnýn özelliklerinin öðretmenlere tanýtýlmasý, Her yuva çocuðunun, okul öncesi eðitimden yararlandýrýlarak ilköðretime hazýrlýklý baþlamasý, Her çocuðun gönüllü ailesinin olmasý ya da koruyucu aileye verilmesi, Koruyucu ve gönüllü aile sayýsýnýn arttýrýlmasý için medyayla iþbirliði yapýlmasý, Koruyucu ve gönüllü ailelere destek hizmetlerinin arttýrýlmasý gereklidir. 3. Yasayla Zorluk Yaþayan ve Sokakta Yaþayan/Çalýþan, Üreten Çocuklar: Durum Saptama ve Sorunlarýn Belirlenmesi: Yasayla zorluk yaþayan ve sokakta yaþayan/çalýþan, üreten çocuklarýn önde gelen sorunu MEB, Çalýþma, Saðlýk ve Ýçiþleri Bakanlýklarý arasýnda gerek terminoloji, gerekse sýnýflandýrma ve yaklaþým birlikteliðinin olmamasý ve bakanlýklar arasý iþbirliðinin bulunmamasý nedeniyle bu çocuklarla ilgili denetimlerin ve eðitimlerin saðlýklý yapýlamamasýdýr. Çýraklýk okullarýnýn sadece haftada 1 gün olmasý ve bu çocuklarýn diðer günler çalýþýyor olmasý bu çocuklarýn eðitimini yetersiz kýlmaktadýr. Tüm çalýþanlarýn Çalýþma Bakanlýðý kanunlarýna göre yýllýk izin haklarý olduðu halde, bu çocuklar tatil yapmadan çalýþmaktadýr. Çalýþan, üreten çocuklarýn yetiþkinlerle ayný ortamda çalýþmasý çocuklarý büyüklere benzemeye zorlamaktadýr ve bu durum çocuklarýn kendilerini baský altýnda hissetmesine yol açabilmektedir. Durum böyle olunca da bu çocuklarýn cinsel, fiziksel ve duygusal istismar riski artmaktadýr. Bu gruptaki çocuklarla çalýþan öðretmenlerin deneyimsiz olmalarý ve çalýþtýklarý çocuklarýn özelliklerini tanýmýyor olmalarý ciddi bir sorundur. Anne babalar da benzer zorluklar yaþamakta ve sorunu fark edememektedir. Okullarda çocuklarýn haz alýcý, aitlik duygusuna olanak saðlayýcý etkinliklerinin kýsýtlý ya da hiç 65
olmayýþý ve okul sonrasý zamanlarýný deðerlendirecek olanaklarýn bulunmamasý çocuklarý madde kullanmaya iten ve madde kullaným riskini artýran nedenlerin önde gelenlerindendir. Bu çocuklarda ek olarak sorunlarla baþ etme becerileri eksik olup, çevreleri de farklý ve yanlýþ deðer sistemlerine sahip olabilmektedir. Ayrýca çocuklara saðlýklý önderlik edebilecek rol modellerinin kýsýtlý olmasý ve madde kullanmaya özendirici ortam ve yaklaþýmlarýn bulunmasý da bu çocuklarýn yaþadýðý güçlükler arasýndadýr. Tüm adalet, eðitim-öðretim ve saðlýk çalýþanlarýnýn ve özellikle de çocuk eðitim evi ve çocuk kapalý ceza infaz kurumunda çalýþanlarýn, çocuklarý suça iten ülke, bölge ve ev koþullarýna yönelik bilgileri eksiktir ve bu kuruluþlardaki uzmanlarýn eðitimleri ve yaklaþým biçimleri yeterli olamamaktadýr. Tutuk evlerinde çocuklara ayrýlan yerler ve uygulanan cezai yöntemler çocuðun yararýna ve geliþimine yönelik deðildir. Eðitici nitelikte tedbirler ve yaptýrýmlar yok denecek kadar azdýr. Çözüm Önerileri: Okul çaðýndaki yasayla zorluk yaþayan ve sokakta yaþayan/çalýþan, üreten çocuk ve ergenler ile ilgili koruyucu ruh saðlýðý politikalarýna iliþkin öneriler: "Çalýþan ve üreten çocuklarýn" yasal çalýþtýrýlanlar ve yasal olmayan uygunsuz iþlerde çalýþtýrýlanlar diye iki gruba ayrýlabileceði, Çalýþan, üreten çocuklarýn eðitim ve bireysel farklýlýklarýnýn deðerlendirilmesi ve eðitim programlarýnýn buna uygun olarak hazýrlanmasý, Özellikle baba eðitimine önem verilerek, babalarýn çalýþan, üreten çocuklarýn sorunlarý konusunda bilgilendirilmesi, Okullar yapýlýr ve düzenlenirken imece usulünün oluþturulmasý ve ana-babalar ve çocuklarýn katýlýmlarýnýn saðlanmasý, bu konunun öneminin bu okullarý kullanacak olan çocuklar ve velilerine aktarýlmasý, Çalýþan, üreten çocuklarýn düzenli saðlýk taramalarýnýn yapýlmasý ve çalýþtýklarý yerlerde hijyenik koþullarýn saðlanmasý ve çocuklarýn ve iþverenlerin bu konuya duyarlýk kazandýrýlmasý, Ana-babalar ve eðiticilerin suç ve sokak iliþkisi konusunda bilinçlendirilmesi, Çocuklarýn yeteneklerine göre düzenlenmiþ eðitim programlarýnýn oluþturulmasý ve çocuklarýn yaþam özeliklerine uygun eðitim yaklaþýmlarýnýn iþlerlik kazanmasý, Özel gereksinimi olan çocuklarýn özel eðiticilere ve eðitim programlarýna da gereksinimi olduðunun bilincinin yaratýlmasý, Meslek elemanlarýnýn görev tanýmlarýnýn ve çalýþma alanlarýnýn belirlenmesi, Dershanelerin etkinliðinin azaltýlmasý ve okulun öneminin artýrýlmasý, Saðlýk Bakanlýðýnýn ve MEB tarafýndan öðrencilerde ve ailelerde saðlýk bilincinin uyandýrýlmasý, Ýllerdeki rehberlik araþtýrma merkezlerine baðlý ünitelerde konunun uzmaný kiþilerin bulunmasý ve hizmetlerde sürekliliðin ve mesleki uzmanlaþmanýn saðlanmasý, Okul, öðrenci ve eðitime yönelik olumsuz imaj yaratacak, güven ve saygýnlýk azaltacak yaklaþýmlarýn ve yayýnlarýn kontrolü, Yeniden özgür ortama dönen çocuklarýn yaþama hazýrlanýp, bu çocuklara iþ, eðitim gibi olanaklarýn saðlanmasý gerekmektedir. 66