27 YILI ÇALIfiMA STAT ST KLER VE figücü MAL YET N N T SK ARAfiTIRMA SERV S NCE DE ERLEND R LMES Konfederasyonumuz 1965 y l ndan beri, 43 y ld r istihdam, k dem, medeni hal, ö renim durumu, personel girifl-ç k fllar, sendikalaflma, ücretler, iflgücü maliyeti ve çal flma hayat n n di er konular nda Üye flveren Sendikalar na ba l iflyerlerinden derledi i bilgileri de erlendirerek her y l Çal flma statistikleri ve flgücü Maliyeti ad alt nda yay mlamaktad r. flletme düzeyinde anket metodunun uyguland araflt rmam z için haz rlanan soru formlar, Üye Sendikalar m z arac l yla iflyerlerine gönderilmekte ve bu yolla elde edilen bilgiler istatistik çal flmalar sonucu iflkollar baz nda ana tablolar haline dönüfltürülmektedir. Çal flma statistikleri ve flgücü Maliyeti Araflt rmas na 27 y l nda 14 iflkolunda faaliyet gösteren 433 iflletme dahil edilmifltir. Anket kapsam ndaki çal flan say s y lsonu itibariyle 228 bin 277 kifli; y ll k ortalama 224 bin 779 kiflidir. Araflt rma, toplu ifl sözleflmesi uygulayan kesimde, çal flma hayat n n temel alanlar nda meydana gelen de iflimleri ülke çap nda izleme imkan n vermektedir. Araflt rmadan elde edilen bilgiler ekonomik ve sosyal aç dan de erlendirildi inde afla daki sonuçlara ulaflmak mümkün olmaktad r. 27 YILINDA HEM REEL ÜCRET, HEM DE ST HDAM ARTTI Konfederasyonumuzun 27 Y l Çal flma statistikleri ve flgücü Maliyeti Araflt rmas n n sonuçlar na göre, 27 y l nda çal fl lan saat bafl na iflgücü maliyeti nominal olarak %9.31; iflçi bafl na y ll k ortalama iflgücü maliyeti ise ortalama %1.37 oran nda art fl göstermifltir (Tablo 1). 1
TABLO 1 27 YILINDA ORTALAMA figücü MAL YET VE ORTALAMA ÜCRETLERDEK ARTIfiLAR Kaynak: T SK, Ç M 26 ve 27 Araflt rmalar Çalışılan Saat Başına Ortalama İşçi Başına Yıllık Ortalama 26 27 Artış 26 27 Artış (YTL/Saat) (YTL/Saat) (%) (YTL/Yıl) (YTL/Yıl) (%) İŞGÜCÜ MALİYETİ 13.1 14.32 9.31 26,585 29,341 1.37 BRÜT GİYDİRİLMİŞ ÜCRET 9.73 1.73 1.28 19,746 21,985 11.34 NET GİYDİRİLMİŞ ÜCRET 6.92 7.64 1.4 14,44 15,654 11.46 27 de iflgücü maliyeti ve ücret yükseliflleri enflasyona göre daha fazla olmufltur. 27 y l nda çal fl lan saat bafl na ortalama iflgücü maliyetinde %.51; iflçi bafl - na y ll k ortalama iflgücü maliyetinde %1.48 oranlar nda reel art fl meydana gelmifltir (Tablo 2). TABLO 2 27 YILINDA figücü MAL YET VE ÜCRETLERDEK REEL DE fi M (*) Çalışılan Saat Başına İşçi Başına Yıllık Ortalama Reel Değişim (%) Reel Değişim (%) İŞGÜCÜ MALİYETİ +.51 + 1.48 BRÜT GİYDİRİLMİŞ ÜCRET + 1.4 + 2.37 NET GİYDİRİLMİŞ ÜCRET + 1.51 + 2.48 (*) Deflatör olarak, TÜ K 23=1 Tüketici Fiyatlar Genel Endeksi'nin 27 y l 12 ayl k ortalamalara göre art fl oran (% 8,76) uygulanm flt r. Kaynak: T SK, Ç M 26 ve 27 Araflt rmalar ; TÜ K 27 deki nominal art fl oranlar çal fl lan saat bafl na brüt giydirilmifl ücrette %1.28, çal fl lan saat bafl na net giydirilmifl ücrette %1.4 t r. Reel art fllar ise s - ras yla %1.4 ve 1.51 olmufltur. 1985-27 dönemindeki iflgücü maliyetine iliflkin geliflmeler (Tablo 3) te belirtilmifltir. Öte yandan, 27 y l nda toplu ifl sözleflmesi uygulanan iflyerlerindeki (mevsimlik çal flmadan etkilenen nflaat ve fieker iflkollar hariç olmak üzere) istihdam n seyrine bak ld nda, hafif dalgalanma görülmesine ra men genel bir yükselifl e ilimiyle istihdam n hafifçe artt dikkati çekmektedir. 27 Aral k ay nda, Ocak ay na göre istihdamda %1,3 oran nda art fl tespit edilmifltir (fiekil 1 ve Araflt rma fiekil 2). 2
TABLO 3 ORTALAMA figücü MAL YET NDEK GEL fimeler NOMİNAL (2) REEL (1) İŞGÜCÜ TÜKETİCİ İŞGÜCÜ İŞGÜCÜ MALİYETİ FİYATLARI MALİYETİ MALİYETİ İNDEKSİ ENDEKSİ ENDEKSİ YILLAR (TL/SAAT) (*) (1985=1) (1985=1) (1985=1) 1985 88 1. 1. 1. 1986 1,55 13.6 134.6 97. 1987 1,622 2.7 186.9 17.4 1988 2,68 331.7 327.8 11.2 1989 5,896 729.7 555.9 131.3 199 11,82 1,371.5 891.1 153.9 1991 27,132 3,357.9 1,479.2 227. 1992 45,595 5,642.9 2,516.1 224.3 1993 77,18 9,531.9 4,179.2 228.1 1994 124,86 15,446.3 8,621.7 179.2 1995 195,825 24,235.8 16,691.6 145.2 1996 364,336 45,91.1 3,111.6 149.7 1997 675,177 83,561.5 55,917.2 149.4 1998 1,363,543 168,755.3 13,223.2 163.5 1999 2,412,2 298,517.3 17,215.1 175.4 2 4,118,843 59,757.8 263,663.2 193.3 21 5,622,111 695,85.8 47,96. 17.9 22 7,727,79 956,321.6 59,289.2 162. 23 9,445,875 1,169,43.9 739,632.4 158. 24 1,891,126 1,347,911.6 817,885.5 164.8 25 12.6 1,492,677.3 884,788.5 168.7 26 13.1 1,621,287.1 969,728.2 167.2 27 14.32 1,772,277.2 1,54,676.4 168. (1) Çal fl lan saatler esas na göre hesaplanm flt r. (2) Endeks oluflturulurken 1986-1989 dönemi için D E 1978-1979=1 Türkiye Kentsel Yerler Tüketici Fiyatlar Endeksi, 199-1995 dönemi için D E 1987=1 Türkiye Kentsel Y. Tüketici F.E., 1996-24 dönemi için D E 1994=1 Türkiye Kentsel Y. Tüketici F.E., 25-27 dönemi için TÜ K 23=1 Tüketici Fiyatlar Endeksi kullan lm flt r. (*) 25 y l ndan itibaren Yeni Türk Liras olarak. Kaynak: T SK, Çal flma statistikleri ve flgücü Maliyeti Araflt rmalar, 1985-27 12. fiek L 1 27 YILINDA ST HDAMIN SEYR (Mevsimlik Çal flmadan Etkilenen fieker ve nflaat hariç) (OCAK=1) 11.5 11. 1.5 1. 99.5 1. 99.8 99.9 1.2 99.8 11.1 1.9 11.5 11.2 11.3 1.7 1.6 99. 98.5 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Kaynak: IMD, Dünya Rekabet Gücü Y ll, 27 3 12. 11.5 11. 1.5 1. 99.5 1. 99.8 99.9 1.2 99.8 11.1 1.9 11.2 1.7 1.6 11.5 11.3 99. 98.5 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII
fiek L 2 MALAT SANAY NDE DOLAR C NS NDEN B R M figücü MAL YETLER NDEK DE fi M, (Bir Önceki Y la Göre, %) 27 Litvanya Rusya Estonya Çin Ukrayna Bulgaristan Türkiye Meksika srail Yunanistan Norveç Kanada Danimarka Yeni Zelanda Macaristan sveç Avustralya Singapur Fransa Güney Afrika Hong Kong Portekiz talya rlanda Slovenya ngiltere Hollanda H rvatistan spanya ABD sviçre Belçika Kore Avusturya Lüksemburg Japonya Polonya Almanya Çek Cumh. Finlandiya Slovak Cumh. Tayvan Malezya -5.37-5.7-3.81-4.64-3.25-3.36-3.66-1.24-1.98-2.32 -.1 -.1 -.22 -.28 -.43 -.48.54.5 1.9 1..97.9 3.29 3.1 3.4 3.3 2.91 2.64 2.6 2.37 2.9 1.9 4.14 3.94 3.7 3.66 5. 12.4 11.83 15.23 2.9 2.52 23.37 Kaynak: Uluslararas Yönetim Gelifltirme Enstitüsü (IMD) 28 Dünya Rekabet Gücü Y ll 4
27 DE DÖV Z C NS NDEN B R M figücü MAL YET ARTMAYA DEVAM ETT ç ve d fl piyasalarda uluslararas s nai rekabet döviz baz nda gerçekleflti inden ve yabanc mallar n fiyatlar belirleyici oldu undan, Türk Sanayii aç s ndan döviz cinsinden birim iflgücü maliyetinin önem tafl d aç kt r. Uluslararas Yönetim Gelifltirme Enstitüsü (IMD) taraf ndan yay nlanan 28 Dünya Rekabet Gücü Y ll verilerine göre Türkiye, 27 de dolar baz nda birim iflgücü maliyetinin en h zl artt ülkeler aras nda yer alm flt r (fiekil 2). Oysa iç ve d fl piyasalarda mücadele etti imiz önemli ticari rakiplerimizde birim iflgücü maliyeti ya azalm fl ya da çok daha küçük art fllar meydana gelmifltir. Uzun dönemli bir inceleme yap ld nda da, OECD verilerine göre 1996-27 döneminde dolar cinsinden birim iflgücü maliyetinin en fazla artt ülkelerden biri Türkiye dir. Söz konusu dönemde Türkiye, 3 OECD ülkesi içinde %48.6 l k art flla 5. s rada yer alm flt r (fiekil 3). Bu veriler iflgücü maliyetinde Türk Ekonomisinin uluslararas rekabet gücünün azald n ortaya koymaktad r. Durum sadece OECD ve AB ülkeleri aç s ndan de il; yükselen piyasalar olarak da tan mlanan, geliflen ve yo un rekabet içinde bulundu umuz ülkelerin iflgücü maliyetleri aç s ndan da incelendi inde, Türkiye nin mevcut iflgücü maliyetleri ile dünyada rekabet dezavantaj yaflad bir kez daha görülmektedir. Öyle ki Türkiye, söz konusu ülkeler grubu içinde 9.16 $/saatlik iflgücü maliyeti seviyesi ile Slovenya (1.2 $/saat) dan sonra ikinci s rada yer almaktad r. Saat bafl na iflgücü maliyeti Rusya da 2.18 $, Bulgaristan da 1.28 $, Çin de 1.14 $, Hindistan da.58 $, Romanya da.53 $ d r (fiekil 4). VER ML L K ÜCRETE GÖRE DÜfiÜK 27 y l itibariyle ülkemiz, kifli bafl na GSY H ve iflgücü verimlili i aç s ndan OECD ülkeleri aras nda en düflük de erlerle en altta yer almas na karfl l k, y ll k brüt giydirilmifl ücrette Polonya, Macaristan, Slovak Cumhuriyeti gibi AB Ülkeleri ve Meksika y geride b rakm fl, verimlilik düzeyi Türkiye den %84 daha yüksek olan Çek Cumhuriyeti ne yak n bir ücret seviyesine ç km flt r (Tablo 4). 5
fiek L 3 SANAY DE DOLAR C SN SNDEN B R M figücü MAL YET NDEK DE fi M, (%) 1996-27 MEKS KA ZLANDA 72.6 74.6 NG LTERE 61.5 KANADA TÜRK YE TALYA 46.9 48.9 48.6 AVUSTRALYA NORVEÇ ÇEK CUMH. 39.3 38.1 4.9 YEN ZELANDA 28.3 SPANYA MACAR STAN 17.5 16.3 DAN MARKA 12.6 YUNAN STAN HOLLANDA 9.3 9. LÜKSEMBURG PORTEK Z SLOVAKYA EURO ALANI BELÇ KA 5.2 2.9 2.4 1.5 1.4 FRANSA AVUSTURYA ABD ALMANYA -9.4-1.3-12.5-15.5 POLONYA F NLAND YA -21.1-21.5 KORE RLANDA JAPONYA SVEÇ -25.2-25.3-28.7-3.9 Kaynak: OECD, OECD Economic Outlook, No.83 6
fiek L 4 SEÇ LM fi ÜLKELERDE MALAT SANAY NDE SAAT BAfiINA figücü MAL YET SEV YELER ABD Dolar 26 Slovenya 1.2 Türkiye (*) 9.16 Singapur 8.54 Portekiz H rvatistan 7.64 7.57 Çek Cumh. Tayvan Macaristan 6.43 6.29 6.78 Hong Kong Polonya Brezilya 4.99 4.9 5.16 Slovak Cumh. 3.54 Meksika Malezya 2.75 2.74 Rusya fiili Arjantin Bulgaristan Çin Tayland Filipinler Hindistan Romanya Endonezya 2.18 2.5 1.75 1.28 1.14.92.85.58.53.33 (*) Türkiye için T SK, Fazla Çal flma Ödemeleri Hariç Kaynak: Uluslararas Yönetim Gelifltirme Enstitüsü (IMD), 28 Dünya Rekabet Gücü Y ll ; T SK, 26 Çal flma statistikleri ve flgücü Maliyeti Araflt rmas 7
8
En yüksek iflgücü verimlili i seviyesine sahip olan Fransa ve Türkiye aras nda yaklafl k 3.4 kat (%241) verimlilik aç olmas na karfl l k, ücretlerde aram zda sadece %113 lük bir fark bulunmaktad r. flgücü verimlili i Türkiye ye göre %73 yüksek olan Macaristan n ücret düzeyi Ülkemize k yasla düflüktür. Ücret-verimlilik dengesinin kurulabilmesi için; Üretimi, yat r m, ihracat ve istihdam temel alan ve ulusal rekabet gücünü gözeten bir Ulusal Ücret Politikas na geçilmelidir. Ücret art fllar nda çal flan n, iflletmenin ve iflkolunun verimlili i dikkate al nmal ; ücret art fllar verimlilik art fl n aflmamal d r. Üretimle ilintili ç plak ücretin toplam iflgücü maliyetindeki pay Türkiye de sadece %37.5 dir (27 de %37.9). Buna karfl l k bu oran 26 y l itibariyle di- er ülkelerde %84 e kadar ç kmaktad r (fiekil 5). Ücret, çal flmay ve nitelik gelifltirmeyi ödüllendiren yap ya kavuflturulmal d r. - Üretime ba l ücretin iflgücü maliyeti içindeki pay büyütülmelidir. - Üretimle ba lant s bulunmayan yan ödemeler ücrette birlefltirilmelidir. - Performansa dayal ücret sistemleri yayg nlaflt r lmal d r. - Çal fl lmad halde ücreti ödenen gün say s, rakiplerimiz seviyesine indirilmelidir. - Tüm ücret ödemeleri, fiili çal flma süresine göre yap lmal d r. flgücü maliyeti düzey ve art fllar, iç ve d fl piyasalardaki rakiplerimize göre düflük tutulmal d r. Bu husus, üçlü iflbirli i ve koordinasyonu gerekli k lmaktad r. Geliflmifl ülkelerde, özellikle AB ülkelerinde hükümet-iflçi-iflveren üçlüsünün ülkenin gelece ini ilgilendiren temel sorunlar n çözümüne ve çal flma yaflam - n n öncelikli konular na yönelik üçlü anlaflmalara giderek, bunlar titizlikle uygulad klar gözlenmektedir. Örne in Hollanda, Almanya, Avusturya, rlanda, ngiltere, Danimarka ve Finlandiya da kalk nmay destekleyen Üçlü Anlaflmalar gelenek haline gelmifltir. Ülkemizde de ücretin rasyonel biçimde yönlendirilmesi ve ekonominin istihdam ve verimlilik gibi hedefleriyle ba daflt r labilmesi amac yla konfederal 9
fiek L 5 ÇALIfiAN SÜREYE L fik N ÜCRET N TOPLAM figücü MAL YET NDEK PAYI (%) 26 Yeni Zelanda 84. Danimarka rlanda Kanada ABD Avustralya ngiltere Singapur Lüksemburg Norveç sviçre Portekiz Finlandiya Japonya Hollanda Almanya sveç Fransa talya spanya Avusturya Belçika 72. 71.5 71.1 7.5 7.4 69.7 68.4 67.3 67.1 65.3 62.3 59.4 58.4 58.2 57.9 56.5 55.7 54.9 54.5 51.5 5.6 Türkiye 26 (*) Türkiye 27 (*) 37.5 37.9 (*) Fazla çal flmaya iliflkin ödemeler hariçtir. Kaynak: ABD Çal flma statistikleri Bürosu, Türkiye için T SK 1
(ulusal) düzeyde Çerçeve Anlaflmalar na geçilmelidir. Bu anlaflmalar iflgücü maliyetinde yap labilecek azami nominal art fl saptamal ve grup/iflletme/iflyeri toplu ifl sözleflmeleri ile kamu kesimindeki ücret art fllar nda bu koridor esas al nmal d r. flletmeler üzerindeki a r vergi, prim, tazminat ve istihdamla ilgili di er yükler hafifletilmeli ve rakip ekonomilerden düflük tutulmal d r. Toplu ifl sözleflmeleri ile öngörülen ücret art fllar enflasyon hedefleriyle uyumlu olmal, istihdam n korunup gelifltirilmesi amaçlanmal d r. Toplu ifl sözleflmeleri, iflletmelerin sürekli de iflen piyasa koflullar na h zla uyumunu sa layabilecek esnek hükümler içermelidir. Grup toplu ifl sözleflmeleri önemini korumaktad r. Grup toplu ifl sözleflmelerinin yayg nlaflt r lmas, çal flma bar fl n n korunmas n n ve kay td fl ekonomideki genifllemenin engellenmesinin de bir arac d r. Bununla birlikte, grup toplu ifl sözleflmelerinin ücret konusunda iflletmelerin özel flartlar n hesaba katacak flekilde esnek tarzda düzenlenmesi gereklidir. 4857 say l fl Kanunu nun ücrete ve çal flma süresine iliflkin esneklik imkanlar art r lmal d r. ÜLKEM Z EKONOM S ÜZER NDEK KIDEM TAZM NATI YÜKÜ AZALTILMALI 23 te 11 561 YTL olan, çal flan bafl na ortalama k dem tazminat yükü, 25 te 14 854 YTL ye; 27 y l nda 16 762 YTL ye; 28 y l nda ise 22 817 YTL ye ç km flt r (Tablo 5). Ülke genelinde, toplu ifl sözleflmesi sisteminin potansiyel k dem tazminat yükü 26.2 milyar YTL olarak hesaplanmaktad r. Bu rakama toplu ifl sözleflmesi düzeni d - fl nda kalan kesim de dahil edilirse, toplam 43.3 milyar YTL tutar nda bir potansiyel k dem tazminat yükü karfl m za ç kmaktad r. Belirtilen tutar, 28 y l nda merkezi kamu yönetimi personel harcamalar toplam na (tahmini 48.7 milyar YTL) yak nd r ve k dem tazminat n n ekonomi üzerinde yaratt bask ve riskleri aç kça ifade etmektedir. 11
TABLO 5 Y llar Çal flan Bafl na Ortalama K dem Tazminat Yükü (YTL) 199 12 1991 23 1992 42 1993 69 1994 114 1995 173 1996 377 1997 756 1998 1,438 1999 2,624 2 4,439 21 6,479 22 9,92 23 11,561 24 13,174 25 14,854 26 15,782 27 16,762 28 (Temmuz) 22,817 Kaynak: T SK Dünya Bankas na göre Türkiye de k dem tazminat ödemelerinin gerek hak edifl süresi, gerek yap lan ödeme miktar bak m ndan di er ülkelere göre çok daha cömert olmas yeni iflçi al m n, kay tl l ve do rudan yabanc sermaye giriflini olumsuz etkilemektedir. Dünya Bankas Doing Business in 29 Raporunun verileri, dünyada en a r k - dem tazminat yükünün Türkiye de oldu unu ortaya koymaktad r (fiekil 6). Ülkemizde k dem tazminat 2 y ll k hizmet karfl l 86.7 haftal k ücret tutar nda ödenmektedir. Buna karfl l k OECD ve AB ülkelerinin ço unda k dem tazminat olmad ndan, bu süre s f r d r. K dem tazminat n n bulundu u OECD ve AB ülkelerinin ço unda ise k dem tazminat düzeyi, Türkiye ile mukayese edilemeyecek ka- 12
fiek L 6 Seçilmifl Ülkelerde K dem Tazminat Yükü (2 y ll k hizmet karfl l kaç haftal k ücret tutar nda ödendi i) 28 Türkiye Portekiz 86.7 86.7 spanya 52. Almanya 43.3 Brezilya Yunanistan Fransa Macaristan Kanada rlanda Çek Cumhuriyeti ngiltere Rusya 26. 24. 23.1 21.7 2. 16.4 13. 1.1 8.7 Bulgaristan Romanya 4.3 4.3 ABD Polonya Finlandiya sveç Norveç Hollanda Avusturya talya zlanda Belçika sviçre Japonya Yeni Zelanda Danimarka Avustralya Kaynak: Dünya Bankas, Doing Business in 29 Raporu Veritaban 13
dar düflüktür. Yükselen ekonomilerden Brezilya da 26 hafta, Rusya da sadece 8.7 haftal k k dem tazminat ödenmektedir. flten ç karma maliyeti, k dem tazminat yla s n rl de ildir. hbar tazminat hesaba kat l p, ifl güvencesi ile ilgili ve di er tazminatlar hariç tutuldu unda yap lan uluslararas k yaslamada da Türkiye birinci s rada ç kmaktad r. Dünya Bankas n n Doing Business in 29 Raporu verilerine göre Türkiye, 177 ülke aras ndan seçilen OECD ve AB ülkeleri ile Brezilya ve Rusya gibi yükselen piyasalar, yani temel rakiplerimiz aras nda en yüksek iflten ç karma maliyetine katlanan ülkedir. Türkiye den daha yüksek maliyetler Mozambik ve Zambia gibi Afrika ülkelerinde görülmektedir. 2 y ll k k dem itibariyle söz konusu maliyet Türkiye de 95 haftal k ücret iken, ABD de s f r ; OECD ülkelerinde ortalama 25,8 haftad r (fiekil 7). Ülkemizde iflten ç karma maliyeti, Do u Avrupa ve Orta Asya y içeren kendi bölgemiz ortalamas na göre yaklafl k 4 kat daha a rd r. Üstelik Ülkemiz aç s ndan söz konusu maliyetlere ifl güvencesi ile ilgili tazminatlar ve mevzuatta öngörülen di er tazminatlar yans t lmam flt r. flten ç k fl n zorlaflt r lmas ; ifle giriflin de zorlaflt r lmas sonucunu do urmaktad r. Nitekim OECD 28 Türkiye Raporu nda da ülkemizde yasal düzenleyici çerçevenin büyümeyi desteklemedi ini belirtmekte ve büyüme odakl bir yasal çerçevenin oluflturulmas için s k ifl güvencesi düzenlemeleri ile OECD bölgesinin en yüksek düzeydeki k dem tazminat ödemelerinin yeniden belirlenmesi gerekti ini belirtmektedir. Öte yandan, Rapor da iflgücü piyasas düzenlemeleri aç s ndan en önemli gündem maddelerinden biri olan k dem tazminat n n 28 y l nda kabul edilen stihdam Paketinde yer almamas elefltirilmekte ve mevcut k dem tazminat sisteminin kay tl istihdam üzerinde en yüksek maliyetli unsurlardan biri oldu unun alt çizilmektedir. Dünya Bankas, Türkiye gibi ülkelere yat r m ve istihdam art fl için k dem tazminat müessesesini terk ederek iflsizlik sigortas na geçmesini önermektedir. Türkiye, iflsizlik sigortas sistemini benimsemifl, ifl güvencesini kabul etmifl ama k dem tazminat na dokunulmam flt r. K dem tazminat müessesesini düzenleyen yasal çerçeve bir an önce de ifltirilerek, k dem tazminat yükü Türk Ekonomisinin rekabet gücünü gözetecek flekilde hafifletilmelidir. 14
fiek L 7 Seçilmifl Ülkelerde flten Ç karma Maliyeti (2 Y ll k K dem Karfl l nda Çal flana Yap lan Ödemede Esas al nan Hafta Say s ) 28 Türkiye (*) Portekiz Almanya spanya Brezilya Macaristan Fransa Kanada D. Avrupa ve Orta Asya Ülk. sveç Finlandiya OECD Ortalamas Yunanistan rlanda ngiltere Çek Cumhuriyeti Rusya Hollanda Belçika Polonya Slovak Cumh. zlanda sviçre Norveç talya Bulgaristan Romanya Japonya Avustralya Avusturya Danimarka ABD Yeni Zelanda 4 4 2 17 17 16 13 13 13 13 13 11 9 8 37 35 32 28 26.3 26 26 25.8 24 24 22 22 56 69 95 95 (*) fl Güvencesi ile ilgili ve di er tazminatlar (4857 say l fl Kanunu nun 21/1 ve 21/3 say l maddeleri, 5. ve 17 maddeleri ile 2821 say l Sendikalar Kanunu nun 31. maddesi) dikkate al nmam flt r. Kaynak: Dünya Bankas Doing Business in 29 Raporu 15
fiek L 8 27 YILINDA figücü MAL YET N N fiç GEL R AÇISINDAN DA ILIMI DEVLETE G DEN 39.4 YTL fiç ÇALIfiTIRMAK Ç N fiveren N ÖDED 1 YTL fiç YE KALAN 53.4 YTL D ER (*) 7.2 YTL (*) flgücü maliyeti unsuru olmakla beraber, ne çal flan iflçinin cebine giren, ne de devlete giden k dem tazminat, ihbar tazminat vb. ödemeler Kaynak: T SK, Ç M 27 27 DE ST HDAM VERG LER NDE OECD K NC S Y Z 27 y l nda iflçi çal flt rmak için iflverenin ödedi i her 1 liradan sadece 53.4 liras iflçinin cebine girebilmifltir (fiekil 8, Tablo 6, Tablo 7). Devletin istihdam üzerinden ald vergi ve primlerin yükü iflçi ve iflveren için aç s ndan çok a r olmufl, devlet 27 y l nda iflçinin gelirine yans mayan 46.6 liran n 39.4 liras na el koymufltur. flgücü maliyetinin ayr nt l analizi (Tablo 6) da verilmektedir. OECD verilerine göre ülkemiz, istihdam vergilerinin a rl bak m ndan 27 y - l nda OECD ikincisi olmufltur. Bir baflka ifadeyle, vergi ve sigorta primi yönünden dünyada istihdam art fl n en cayd r c uygulamalardan biri Türkiye dedir. OECD ülkelerinde yayg n olan ailevi vergi desteklerinin hesaba kat ld ve 3 ülkenin kapsand OECD verileri incelendi inde, 27 y l nda da ikinci s rada bu- 16
TABLO 6 27 YILINDA ÇALIfiILAN SAATLER (*) ESASINA GÖRE figücü MAL YET N N fiç GEL R VE DEVLETE YAPILAN ÖDEMELER AÇISINDAN DA ILIMI YTL/SAAT % 1. Ç plak Ücret (Fiilen Çal fl lan Normal Süreler Karfl l ) 5.43 37.9 2. Hafta Tatili ve Genel Tatil Ücretleri 1.18 8.3 3. zin Ücretleri.43 3. 4. kramiye, Prim vb. 2.33 16.3 5. Sosyal Yard mlar (Çal flana intikal edenler) (a) 1.36 9.5 BRÜT G YD R LM fi ÜCRET (1-5) 1.73 75. 6. flverence Ödenen Sosyal Güvenlik Primleri (b) 2.23 15.6 7. flsizlik Sigortas Fonu flveren Pay.24 1.7 8. Di er.8.5 fiverence DEVLETE YAPILAN ÖDEMELER (6-8) 2.55 17.8 9. K dem Tazminat.67 4.7 1. hbar Tazminat.9.6 11. fl Elbisesi, Korunma Malzemeleri.19 1.3 12. Di er.9.6 figücü LE LG L D ER HARCAMALAR (9-12) 1.4 7.2 TOPLAM figücü MAL YET (1-12) (c) 14.32 1. BRÜT ÜCRETTEN DEVLETE YAPILAN KES NT LER 3.9 21.6 - SSK Primi flçi Pay 1.5 1.5 - flsizlik Sigortas Fonu flçi Pay.11.8 - Gelir Vergisi 1.42 9.9 - Damga Vergisi.6.4 NET G YD R LM fi ÜCRET (d) 7.64 53.4 NOT: (*) 27 y l nda fiili çal flma süresi, fazla çal flma hariç, ortalama 248,94 saattir (17,74 saat/ay). (a) Sosyal Yard mlar (Çal flana intikal edenler): Yemek yard m, yakacak yard m, ulaflt rma yard m, izin ve bayram harçl klar, aile, çocuk ve ö renim yard mlar, do um, ölüm, evlenme yard mlar ve di er muhtelif sosyal yard mlar. (b) 2,2YTL/saat (% 15,4) tutar ndaki SSK flveren Primleri ile,3 YTL/saat (%,2) tutar ndaki, iflçi ad na ödenen Özel Sigorta Primlerinden oluflmaktad r. (c) Fazla çal flmaya iliflkin ödemeler kapsanmam flt r. (d) Özel Gider ndirimi dahildir. Kaynak: T SK, 27 Çal flma statistikleri ve flgücü Maliyeti Araflt rmas. 17
lunan Türkiye de ortalama iflçilik maliyetinin %42.7 sinin istihdam vergilerine (ücretten al nan vergiler ile iflçi ve iflveren sosyal güvenlik primleri) ayr ld görülmektedir. Bu oran OECD genelinde ortalama %27.3, ABD de %18.1 ve rlanda da %-1.1 dir (fiekil 9). Üstelik 2 y l nda OECD genelinde %28.4 olan vergi ve sosyal sigorta prim yükü 27 y l nda %27.3 e gerilerken, ülkemizde %4.4 ten %42.7 ye yükselmifltir. flletmelerin iflçi ad na ödedi i gelir vergisi ile iflsizlik sigortas dahil, SGK ya ödedi i iflçi-iflveren primleri iflgücü maliyeti içinde yer almaktad r. flçi ad na ödenen vergi, sosyal sigorta primi ve iflsizlik sigortas primi hariç tutularak yap lan uluslararas karfl laflt rma da ülkemizdeki reel sektörün rekabet dezavantaj n bir kez daha yans tmaktad r. flverenin istihdama iliflkin yükümlülüklerinin iflgücü maliyeti içindeki pay 2 de %22. iken, 26 da %25,7 ye yükselmifltir. Türkiye nin ekonomik ve ticari rakiplerinin ço unda bu oran çok daha düflüktür (fiekil 1). flveren yükümlülükleri oran dünyada %4.5 e kadar inmektedir. Türkiye de %25.7 düzeyinde bulunan bu oran, uluslararas piyasalarda rekabet etti imiz Uzak Do u Ülkeleri nde ortalama %13.9, OECD de %19.2 dir. Sosyal Sigorta Prim Yükü, Net Ücretin Yar s ndan Fazla Araflt rma sonuçlar na göre, 27 y l nda iflletmelerin sosyal güvenlik prim yükünün net ücrete oran %53.4 olarak gerçekleflmifltir (fiekil 11). flletmelerin sosyal güvenlik prim yükü 1999 y l nda % 22.8 iken, yedi y lda yaklafl k 2.5 kat, yani %134 oran nda artm flt r. Bu, iflverenin iflçiye ödedi i ücretin yar s ndan fazlas n SSK ya prim olarak vermek durumunda b rak ld n göstermektedir. Sosyal güvenlik prim yükü, iflletmeler aç s ndan tafl namaz hale gelmifltir. Prim yükünün afl r l, iflsizlikle mücadelede geliflme sa lanamamas n n temel nedenlerinden biridir. Yüksek vergi ve prim yükleri, iflçiyi de iflvereni de kay td fl kalmaya özendirmektedir. Rakiplerimizin tümü iflsizli i ve kay td fl istihdam önlemek için, sosyal güvenlik primlerinin ve di er ücret-d fl iflgücü maliyetlerinin iflletmeler üzerindeki yükünü sürekli olarak azaltmak amac yla hareket etmektedir. flsizlik sigortas dahil, prime esas ücretin %21.5 ila %27 si olan iflveren prim oran son derece yüksektir. 18
19
fiek L 9 OECD Ülkelerinde stihdam Vergilerinin Yükü (Ücretten al nan vergiler ile iflçi ve iflveren sosyal güvenlik primleri toplam n n iflgücü maliyetine oran, %) -Ailevi Vergi Destekleri Dahil- 27 Macaristan Türkiye Yunanistan Fransa Belçika sveç Avusturya Finlandiya Polonya Hollanda Almanya talya spanya AB 15 Norveç Danimarka ngiltere Portekiz OECD Ort. Slovak Cumh. Japonya Çek Cumh. Kanada sviçre ABD Kore Meksika Avustralya Lüksemburg zlanda Y. Zelanda rlanda -1.1 2.8 11.4 24.2 23.8 21.3 19.9 18.3 18.1 17.3 15.3 15.1 14.3 43.8 42.7 42.6 41.9 4.5 39.4 37.9 37.8 37.4 36.6 36.4 33.8 32.7 31.9 3.4 29.7 28.3 27.5 27.3 Kaynak: OECD, Taxing Wages 26-27, fiubat 28 2
fiek L 1 fiveren N ST HDAMA L fik N YASAL YÜKÜMLÜLÜKLER N N TOPLAM figücü MAL YET Ç NDEK PAYI, 26 (%) ( flçi Ad na Ödenen Vergi ve Primler Hariç) Y. Zelanda 4.5 Hong Kong Danimarka Meksika Tayvan Singapur Lüksemburg Asya Kaplan. Ort. srail sviçre rlanda Kore Polonya Japonya OECD Ort. Portekiz Kanada Norveç Avustralya Finlandiya ngiltere ABD Hollanda Almanya 8.5 1.4 1.8 12.6 13.4 13.5 13.9 15.9 16.4 16.9 17. 17.2 17.8 19.2 19.6 19.7 2. 2.1 21. 21.3 21.9 22.4 23. spanya Türkiye 25.6 25.7 Çek Cumh. Belçika talya Fransa sveç 27.7 3. 3.4 32. 33.1 Kaynak: ABD Çal flma statistikleri Bürosu; Türkiye için T SK 21
fiek L 11 filetmeler N PR M YÜKÜ: SOSYAL GÜVENL K PR MLER N N NET ÜCRETE ORANI, YÜZDE (*) 52.4 5.9 51.3 52.7 54.5 54.4 53.4 4.7 22.8 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 (*) flçi bafl na y ll k ortalama sosyal güvenlik prim ödemelerinin, iflçi bafl na y ll k ortalama net giydirilmifl ücrete oran d r. flsizlik sigortas primleri dahildir. flçi ve iflveren primlerini kapsamaktad r. Kaynak: T SK, 1999-27 dönemi Ç M Araflt rmalar Bu alanda stihdam Paketi olarak an lan 5763 say l Kanun la getirilen, uzun dönemli sigorta kollar (malullük, yafll l k ve ölüm sigortalar ) iflveren primlerinin 5 puanl k k sm n n 1 Ekim 28 den itibaren Hazine taraf ndan karfl lanmas yla ilgili düzenleme ile kad nlar n, gençlerin ve özürlülerin istihdam n art rmaya yönelik hükümler son derece olumludur. Öte yandan, 28 y l bafl ndan itibaren net ücret / brüt ücret oran n art ran asgari geçim indirimi uygulamas na geçilmesi de olumlu bir geliflmedir. Söz konusu iki düzenleme sayesinde 28 y l nda hem iflveren hem de iflçi üzerindeki vergi-prim yüklerinin azalaca ve yüklerin iflgücü maliyetindeki pay n gösteren OECD s ralamas nda Türkiye nin yerinin daha alt s ralara inece i tahmin edilmektedir. Vergi ve prim yükü azalt lmaya devam edilmeli, belirli bir takvime ba l ve kademeli flekilde indirime tabi tutulmal d r. An lan yüklerdeki geçici ve yerel indirimler, Ülkemizin bu çok önemli sorununun çözümünde yeterli olmayacakt r. 22
23
24