Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği Doç.Dr.Tufan BAL I.Bölüm Tarım Ekonomisi ve Politikası Not: Bu sunuların hazırlanmasında büyük oranda Prof.Dr.İ.Hakkı İnan ın Tarım Ekonomisi ve İşletmeciliği Kitabından Faydalanılmıştır.
2 Tarımın Türkiye Ekonomisine Katkısı 1. Nüfus ve İşgücü Katkısı 2. Üretim ve Verim Katkısı 3. Toplum Beslenmesine Katkı 4. Sanayi Sektörüne Katkı 5. Milli Gelire Katkı 6. Dış Ticaret Katkısı
3 1.Nüfus ve İşgücü Katkısı Yıl Nüfus Yıllık Nüfus Artış Hızı (%o) Nüfus Yoğunluğu 1927 13 648 270-18 1950 20 947 188 21.7 27 1960 27 754 820 28.5 36 1970 35 605 176 25.2 46 1980 44 736 957 20.7 58 1990 56 473 035 21.2 73 2000 67 803 927 18.3 88 2010 73 722 988 15.9 96 2011 74 724 269 13.5 97 2012 75 627 384 12.0 98 2013 76 667 864 13.7 100 2014 77 695 904 13.3 101
1.Nüfus ve İşgücü Katkısı 4
Yıllık Nüfus Artış Hızı (%o) 5
6 1.Nüfus ve İşgücü Katkısı Yıllar Genel Nüfus (Milyon Kişi) Tarım Nüfusunun Oranı (%) 1927 13,6 76 1960 18,9 68 2000 67,8 35 2011 74,7 26 2012 75,6 2013 76,7 21 2014 77,7
1.Nüfus ve İşgücü Katkısı 7
1.Nüfus ve İşgücü Katkısı (2013-2075) 8
9 1.Nüfus ve İşgücü Katkısı-Türkiye de Cinsiyete Göre Nüfus (2013 Yılı) Cinsiyet Sayı Oran (%) Erkek 38 473 360 50,2 Kadın 38 194 504 49,8 Toplam 76 667 864 100.00
10 Yaş Grubuna Göre Nüfus (2013 Yılı) 0-14 15-64 65+ Sayı 18 849 814 51 926 356 5 891 694 Oran 24,6 67,7 7,7 Toplam 18 849 814 51 926 356 5 891 694
11 1.Nüfus ve İşgücü Katkısı Türkiye de Yerleşim Yerlerine Göre Nüfus Durumu (2011 Yılı) Nüfus Sayı Oran (%) İl ve İlçe 57 385 706 76.8 Belde ve Köy 17 338 563 23.2 Toplam 74 724 269 100.0
12 1.İşgücünün Dağılımı (2013) Nüfus Sayı Oran (%) Kent 50 885 68,3 Kır 23 572 31,7 Toplam 74 457 100.0
13 1.Nüfus ve İşgücü Katkısı Türkiye de Okuryazarlık Durumu (2013) Durumu Sayı Oran (%) Okuma Yazma Bilen 32 971 783 98.69 Erkek Okuma Yazma Bilmeyen 449 328 1.31 Toplam 34 421 110 100.00 Okuma Yazma Bilen 32 108 720 93,13 Kadın Okuma Yazma Bilmeyen 2 205 315 6,87 Toplam 34 314 035 100.00
14 1.Nüfus ve İşgücü Katkısı Sektörlerin İstihdamdaki Payları İstihdam (000) 2014 Sektörlerin Payları (%) Türkiye 25.933 100,0 Tarım 5.470 21,1 Sanayi 5.316 20,1 -İnşaat 1.912 7,4 Hizmet 12.235 51,0
15 1.Nüfus ve İşgücü Katkısı Türkiye de Şehir-Kırsal Kesimde İşgücünün Durumu (2010) Türkiye Şehir Kırsal Kurumsal olmayan nüfus (000) 72.321 49.513 22.808 15 ve daha yukarı yaştaki nüfus (000) 53.539 36.933 16.606 İşgücü (000) 27.438 17.854 9.584 İstihdam (000) 24.901 15.790 9.111 İşsiz (000) 2.537 2.064 473 İşgücüne katılma oranı (%) 51,2 48,3 57,7 İstihdam oranı (%) 46,5 42,8 54,9 İşsizlik oranı (%) 9,2 11,6 4,9 Tarım dışı işsizlik oranı (%) 11,9 12,1 11,2 Genç nüfusta işsizlik oranı (1) (%) 18,0 21,4 11,7 İşgücüne dahil olmayanlar (000) 26.101 19.079 7.022
1.Nüfus ve İşgücü Katkısı (2014) 16
17 1.Nüfus ve İşgücü Katkısı Aktif Nüfusun Sektörlere Dağılımı (%) 1970 2004 2011 Tarım 67,7 34 24,7 Sanayi 12,1 23 20,5 Hizmet 20,2 43 54,8
18 2.Üretim ve Verim Katkısı Kendi arazisini işleyenlerin oranı (2001) : %74 Türkiye deki toplam tarım işletmesi sayısı (2001) : 3 milyon Ortalama işletme arazisi (2001) : 61 dekar (da) 100 dekardan daha az araziye sahip işletmeler (2001) : %83 Ortalama parsel sayısı (2001) : 5
19 2.Üretim ve Verim Katkısı Türkiye de Toprak Kaynakları (2011) Milyon ha Tarım alanı 28,05 Sulanabilir alan 25,75 Kuru tarım alanı 7,25 Ekonomik sulanabilir alan 8,50 Sulanan alan 5,50
20 2.Üretim ve Verim Katkısı Türkiye de Tarım ve Orman Alanları (2014 Yılı) Alan (1000 Ha) Oran (%) Tahıllar ve diğer bitkisel ürünler Toplam 20 582 34.0 Ekilen alan 15 789 - Nadas 4 108 - Sebze bahçeleri 804 1.3 Bağ 478 0.8 Meyveler, içecek ve baharat bitkileri 3 238 2.9 Zeytin 826 1.4 Çayır -mera 14 617 24.1 Orman 21 537 35.5 Toplam 60 591 100.0
2.Üretim ve Verim Artışı -Bazı Ürünlerin Verimleri (kg/ha) 21 Yıllar Mısır Buğday Arpa Ş.Pancarı Pamuk (lif) 1990 4078 2116 2179 36819 1021 2014 7190 2540 2430 53320 1520
22 2.Üretim ve Verim Katkısı- Türkiye de Tarım İşletmelerinin Büyüklüklerine Göre Dağılımı (%) İşletme Genişliği (Dekar) 1950 1963 1970 1980 1991 2001 Sayı Alan Sayı Alan Sayı Alan Sayı Alan Sayı Alan Sayı Alan 1-20 30.6 4.3 40.9 6.9 44.2 10.4 28.4 4.1 36.7 5.6 33.4 5.3 21-50 31.6 14.3 27.9 16.9 28.7 16.8 32.7 15.9 31.1 16.6 31.5 16.0 51-100 21.8 20.7 18.1 23.3 15.6 21 20.8 21.3 17.5 19.9 18.5 20.7 101-200 10.3 19.3 9.4 23.2 7.8 21 11.8 23.8 9.4 20.9 10.8 23.8 201-500 4.2 16.6 3.2 16.6 3.1 19.6 5.5 22.7 4.4 19.8 5.1 22.8 501-+ 1.5 24.8 0.5 13.1 0.6 11.2 0.8 12.2 0.9 17.2 0.7 11.3 Toplam 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 İşletme Sayısı Alan (1000 Ha) 2 527 800 3 100 900 3 058 900 3 558 800 3 966 800 3 021 196 19 452 17 143 17 065 22 764 23 451 18 432
23 2.Üretim ve Verim Katkısı Türkiye de Buğday Ekim Alanı, Üretimi ve Verim Değerleri Yıllar Ekim alanı (Hektar) Üretim (Ton) Verim (Kg/Ha) 1925 3 129 640 1 075 287 344 1930 2 809 300 2 586 377 921 1940 4 381 420 4 067 950 928 1950 4 471 191 3 871 926 864 1960 7 700 000 8 450 000 1 097 1970 8 600 000 10 000 000 1 163 1980 9 020 000 16 500 000 1 829 1990 9 450 000 20 000 000 2 116 2000 9 400 000 21 000 000 2 234 2010 8 103 400 19 674 000 2 428 2014 7 919 208 19 000 000
24 2.Üretim ve Verim Katkısı Yıllar Türkiye de Arpa Ekim Alanı, Üretimi ve Verim Değerleri Ekim alanı ( Hektar) Üretim (Ton) Verim (Kg/Ha) 1925 862 988 1 251 541 1 450 1930 1 513 300 1 536 589 1 015 1940 2 092 789 2 249 314 1 074 1950 1 901 910 2 047 018 1 076 1960 2 836 000 3 700 000 1 304 1970 2 590 000 3 250 000 1 255 1980 2 800 000 5 300 000 1 990 1990 3 350 000 7 300 000 2 179 2000 3 629 000 8 000 000 2 204 2010 3 040 000 7 250 000 2 385 2014 2 787 297 6 300 000
2.Üretim ve Verim Katkısı Türkiye de Pamuk-Lif Ekim Alanı, Üretimi ve Verim Değerleri Yıllar Ekim alanı ( Hektar) Üretim (Ton) Verim (Kg/Ha) 1925 173 951 76 011 437 1930 275 385 51 435 187 1940 324 636 77 115 238 1950 448 459 118 377 264 1960 621 000 175 500 282 1970 527 635 400 000 758 1980 671 700 500 000 744 1990 641 253 654 600 1 021 2000 654 177 879 940 1 345 2010 480 650 816 705 1 699 2014 25
26 2.Üretim ve Verim Katkısı Türkiye de Şekerpancarı Ekim Alanı, Üretimi ve Verim Değerleri Yıllar Ekim alanı ( Hektar) Üretim (Ton) Verim (Kg/Ha) 1925 3 700 6 484 1 752 1930 8 900 91 419 10 272 1940 40 887 552 829 13 521 1950 50 953 855 066 16 781 1960 202 917 4 384 647 21 608 1970 123 838 4 253 631 37 457 1980 269 358 6 766 017 25 119 1990 379 853 13 985 741 36 819 2000 410 023 18 821 033 45 902 2010 329 167 17 942 112 54 508 2014 288 785 16 572 790
2.Üretim ve Verim Katkısı Türkiye de Yıllar İtibariyle Hayvan Sayıları Cinsler 1995 2000 2010 2014 27 Sığır 11 789 000 10 761 000 11 369 800 14 122 847 Koyun 3 3791 000 28 492 000 23 089 691 31 115 190 Keçi 9 111 000 7 201 000 6 293 233 10 347 159 Et Tavuğu 71 690 000 193 459 000 163 985 000 199 976 000 Yumurta Tavuğu 57 325 000 64 709 000 70 934 000 93 751 000
28 2.Üretim ve Verim Katkısı Türkiye de Yıllar İtibariyle Et Üretimi (Ton) 1995 2000 2010 2014 Sığır 292 450 354 636 618 584 881 999 Koyun 102 115 111 138 135 687 98 978 Keçi 14 125 21 394 23 060 26 770 Tavuk 282 064 643 436 1 444 000 1 894 669
29 2.Üretim ve Verim Katkısı Türkiye de Yıllar İtibariyle Süt Üretimi (Ton) 1995 2000 2010 2014 İnek 9 275 310 8 732 041 12 454 000 16 867 000 Koyun 934 495 774 380 817 000 1 113 000 Keçi 277 205 220 211 273 000 463 000 Toplam Süt 10 487 010 9 726 632 13 544 000 18 498
30 2.Üretim ve Verim Katkısı Türkiye de Bazı Tarımsal Mekanizasyon Araçlarının Durumu Traktör Biçerdöver 1990 692 454 11 741 1995 776 863 12 706 2000 941 835 12 578 2005 1 022 365 11 811 2010 1 096 683 13 799 2014 1 243 300 15 899
31 2.Üretim ve Verim Katkısı Tarımal Alet ve Makina Sayıları 18000 1 400 000 16000 14000 12000 10000 1 200 000 1 000 000 800 000 8000 6000 4000 2000 600 000 400 000 200 000 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Biçerdöver sayısı Traktör sayısı
32 3.Belenmeye Katkısı (Türkiye de ve Bazı Ülkelerde KBD Yıllık Gıda Tüketimi (kg)(2011)) Gıda Maddeleri Almanya İsveç ABD Türkiye Tahıllar 71.0 64.2 75.9 208.8 Pirinç 2.4 4.5 10.2 6.5 Patates 73.6 83.6 22.8 59.9 Şeker 34.3 42.2 81.2 27.2 Et 85.6 60.5 123.2 20.7 Süt Ürünleri 93.3 152.0 134.3 87.6 Yumurta 14.2 12.6 13.9 6.2
33 4.Sanayi Sektörüne Katkısı 4.1.Tarıma Dayalı Sanayiye Katkısı 4.2.Tarımsal Girdi Sanayine Katkısı
Tarımsal Girdi Sanayi-Tarıma Yönelik Sanayi Girdiler 1980 1990 1995 2014 34 Gübre (Bin Ton) 7451 8981 8556 10694 Traktör (Bin Adet) 436 704 777 1250 Yem (Bin Ton) 1449 3976 4607 5718 Tarımsal İlaç ( Bin Ton) 39 Sulanan Alan (Bin ha) (Kamu) 1969 2910 3261 3591
4.1.Tarıma Dayalı Sanayiye Katkısı 35
36 4.1.1.Gıda Sanayi Un-unlu mamuller sanayi Et-et mamulleri sanayi Süt-süt mamulleri sanayi Şeker-şeker mamulleri sanayi Yağ sanayi Meyve-sebze işleme sanayi Su ürünleri sanayi Diğer sanayiler
37 4.2.Tarımsal Girdi Sanayine Katkısı Üretilen mamul maddelerin tarım sektörünün kullandığı Ürettikleri mamulleri tarıma girdi olarak veren sanayilerdir.
38 4.2.Tarımsal Girdi Sanayine Katkısı Yem sanayi Tarım alet ve makineleri sanayi Tarımsal ilaç sanayi Sulama sistemleri sanayi Tohum ve tohumculuk Sanayi Kimyasal gübre sanayi
39 5.Milli Gelire Katkısı Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (Cari fiyatlarla-2012) 1 trilyon 416 milyar 798 milyon TL 786 milyar 283 milyon $ Kişi başına milli gelir 10 444 $ Tarımın gayri safi yurtiçi hasıladaki payı % 8.9 (Yaklaşık 68 milyar $)
40 6.Dış Ticaret Katkısı Dış Ticaret 2009 2010 2013 Toplam (Milyar $) 102 143 113 883 151 803 İhracat Tarım (Milyar $) 4 347 4 935 5 626 Tarımın Payı (%) 4.3 4.3 3.7 Toplam (Milyar $) 140 928 185 544 251 661 İthalat Tarım (Milyar $) 4 594 6 457 7 557 Tarımın Payı (%) 3.3 3.5 3.0
41 İletişim Bilgilerim Doç.Dr.Tufan BAL Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü, Isparta. e-posta: baltufan@yahoo.com http://tufanbal.net