SINIF İÇİ DİSİPLİN VE DİSİPLİN MODELLERİ Yrd. Doç. Dr. Adnan Boyacı
a Bu derste: Kavramsal isimlendirmeler Disiplin ne olduğu ve ne olmadığı Disiplin sorunu yaratan rik etmenleri Disiplin modelleri sunulmaktadır.
Kavramsal İsimlendirmeler Disiplin İstenmeyen davranışların önlenmesi Sorun davranışların yönetilmesi
Disiplinin amacı ne değildir?
Disiplinin kontrol etmek, baskı yapmak, uymaya zorlamak, inkar etmek, red etmek, utandırmak, ihmal etmek, kendine güvensizlik aşılamak, değildir
Disiplinin nedir?
Öğrencinin kendisini kontrol etmesini kontrol etmesini sağlamak, Özdisipli geliştirmek, Kendine, başkalarına ve kurallara saygı duymasını sağlamak, Kendini gerçekleştirmesine yönelik fırsatlar sunmak, Disiplinin amacı Ahlaki otonomi oluşturmak, Olumlu benlik algısı oluşturmaya katkı sağlamaktır.
Sınıfta disiplin kavramı genel olarak eğitim öğretim ortamlarında öğrencilerin istendik davranışlarını kazanmalarına ilişkin olarak ortaya koyulan ilke, kural, yasa ve düzenlemelere uygun davranma olarak tanımlanabilir.
Disiplin başkalarını kontrol etmek değildir, onların kendilerini kontrol etmelerine yardımcı olacak bir ortam sağlamaktır
Risk etmenleri nelerdir?
Ebeveyler, Sosyo-kültürel çevre, Okul çevresi, Öğretim programı, Öğretim yöntem ve teknikleri, Sınıfın fiziksel düzeni, Yazılı ve görsel medya, Öğrencinin özellikleri,
Sosyal çevreden kaynaklanan risk etmenleri Alaycılık, Dalga geçme, Saldırganlık, Şiddet, Tehditkarlık Edigenlik, Suskunluk, İddasızlık, Sakınma Utangaçlık Aşırı kontrol Değerler Sosyal Çevre Öğrenci Davranışları
Okuldan kaynaklanan risk etmenleri (1)
Okuldan kaynaklanan risk etmenleri (2) Dolaylı iletişim Öğretmenler arasında yabancılaşma Okul Temelli Riskler Yönetim ve yöneticiye güvensizlik Zarar verici rekabet,
Öğretim programından kaynaklanan risk etmenleri Kazanımların fazla olması İçeriğin iyi düzenlenmem esi Yaş grubunu dikkate almaması Disiplin sorunu
Öğretim yöntem ve tekniklerinden kaynaklanan risk etmenleri Amaca Uyun Olmayan Yöntem Katılımcı Olmayan Disiplin Sorunu Öğrenciyi İhmal Eden Konuya uygun Olmayan
Sınıfın fiziksel düzeninden kaynaklanan risk etmenleri Akran Dinamikleri İlgi/Dikkat Düzeyi Motivasyon İyi anlaşanlar Başarısı düşük olanlar İlgisizler Dikkat yeterizliği olanlar Sınıf içi yarışma Yüksek güdülenmişlik
Görsel medyadan kaynaklanan risk etmenleri İnternet Disiplin Sorunu Bilgisayar Oyunları Televizyon
Ebeveylerden kaynaklanan risk etmenleri Ebeveynlerin Risk Yaratabilecek Özellikleri Çocuk ebeveynler Anne ya da babanın olmaması Ebeveynlerdeki psikiyatrik bozukluklar Hükümlü ya da suça eğilimli ebeveynler Anti sosyal ebeveynler Ebeveynlerin Çocuk Yetiştirmeye İlişkin Benimsedikleri Tutum Algı ve Davranışları Çocuğun davranışlarına ilişkin; Katı otorite İlgisizlik Tutarsız davranış Aşırı hoşgörü Belirsiz/kararsız tepkiler Suçlama Ölçüsüz ceza ya da ödül Başka çocukların davranışlarıyla karşılaştırma Ailenin Yapısına İlişkin Risk Yaratabilecek Etmenler Aile içi şiddet ya da uyumsuzluk Parçalanmış aile Ebeveynler arasında şiddetli geçimsizlik Uzun çalışma saatleri nedeniyle çocukla ilgilenememe Ailenin sosyal çevresine ilişkin yetersizlik ya da sosyal yalıtım Uzun süreli işsizlik Çok düşük gelir ya da ekonomik yetersizlikler
Fiziksel ve Sözel Şiddet
Şiddet Hakkında Bildiklerimiz İstismar edilen çocuk istismar eden yetişkin olur. Şiddeti öğrenen çocuk şiddet gösterir. Şiddet ve zorbalığın önlenmesi ile edilgenlik ortadan kalkmaz. Şiddet ve zorbalık ile edilgenlik madalyonun iki istenmeyen yüzüdür. Disiplin yetişkinlerde de bir sorundur.
Fiziksel ve sözel şiddetin işlevsizliği Sorun davranış ile davranışı gerçekleştiren öğrenci arasında davranışın sahipliği konusundaki bağ kaybolur. Öğrenci sorun davranışı cezalandırılıncaya gösterir ya da cezalandırılmayı göze aldıkça sorun davranışı göstermekten çekinmez. Şiddet kullanarak cezalandırılan öğrenci şiddeti sorunların çözümünde bir yol olarak öğrenirve bu durum birçok diğer sorun davranışa neden olabilir.
Ceza vermenin işlevsizliği Sorun davranışlara cezaya yönelik tepki verme eğiliminde olan öğretmenler aşağıda belirtilen noktaları dikkate almalıdırlar: Öğretmenler akademik ve sosyal davranış sorunlarına yönelik tepki verirlerken öğrencilerin yeni davranış ve beceriler geliştirme sürecinde yardıma gereksinme duyacakları gerçeğini göz ardı etmemelidir. Öğretmeni sınıfta cezalandırıcı olarak kabul eden öğrenci daha az öğrenir ve daha çok saldırganlık gösterebilir. Cezalandırma öğrencinin suçu başkasına atmasına ve sorun davranışa yönelik sorumluluklarını kabul etmemesi ile sonuçlanabilir
Disiplin Modelleri
Disiplin Modelleri Öğretmen Merkezli Disiplin Modelleri Davranışçı Model Canter Modeli Güvengen Davranış Modeli Glasser Modeli Gerçeklik Terapisi Öğrenci Merkezli Disiplin Modelleri Dreikurs Modeli Ussal Sonuçlar Modeli Gordon Modeli Öğretmen Etkiliği Eğitimi Modeli Disiplin Modelleri: Sınıf yönetiminde disiplin ilişkin modeller öğretmen ve öğrenci merkezli olarak iki bölümde değerlendirilebilir.
Davranışcı Model
Davranışçı Model Varsayımı Skinner ın kuramını temel alır. Temel varsayımı: öğrencilerin davranışlarını kılavuzlayacak içsel uyaranlara sahip değildir. Davranışlar bireyin içinde yer aldığı çevreden gelen uyaranlarla şekillenir. Davranışlar sonuçlarına bakılarak pekiştireç ve cezalarla şekillendirilebilir.
Davranışçı Model İşleyişi Öğretmen tüm öğretim sürecini tasarlar ve uyaranları düzenler. Ödül ve ceza sürecin merkezindedir. Çok basit olması ve hemen sonuç alınmasına karşın, ödül ve ceza davranışların kalıcılığı, öz disiplin becerilerinin edinilmesi ve içsel güdülemenin gelişmesi üzerinde olumsuz bir etkiye sahiptir (Celep, 2002; Jones ve Jones, 2004; Edwards, 1997).
Davranışçı Model İşleyişi Ödül ve ceza sürecin merkezindedir. Farklı pekiştireçler kullanılır.
Sabit Oranlı Sabit Aralıklı Değişken Oranlı PEKİŞTİREÇLER Tanımı Yararı Sınırlılığı Belirli sayıda tekrar eden davranış pekişir Belirli sabit süreler sonunda davranış pekişir Farklı sayıdaki tekrar sonunda pekişir Değişken Aralıklı Davranış farklı süre aralıkları sonunda pekişir Yavaş yerleşme Yavaş kaybolma Çok yavaş kaybolma Çok yavaş kaybolma Çabuk kaybolma Yavaş yerleşme Çok yavaş yerleşme Çok yavaş kaybolma Ersanlı, K. (2002) Öğrenmede Davranışsal Yaklaşımlar. B Yeşil Yaprak (Ed.) Gelişim ve Öğrenme Psikolojisi.
Davranışçı Model Kullanımı basittir. Sonuçlar hemen alınmaktadır. Kontrolü merkezlidir. Öğrenciler ödül elde ettiklerinde kendilerini başarılı hissederler Standart davranışlar bütün öğrenciler için tek sürekli ve açıktır. Yaş dikkate alındığında bütün öğrenciler için kullanılabilir
Davranışçı modelin sınırlılıkları Sonuçlar kalıcı değildir. Ödüllere sınırlandırılma getirildiğinde öğrenciler istenilen başarıyı gösteremeyebilir. Öğrencilerin kendi davranışlarını yönetemeyeceği varsayılır. Bazı öğretmenler için rüşvetçi bir durum alabilir Sosyal sorunları çözümünde sınırlıdır. Demokratik becerilerin geliştirilmesinde kontrol merkezli bir yaklaşım ahlaki olmayabilir. Öğrencilerin duygularını açığa vurması, çözümler üzerinde karar verme ve yeteneklerini geliştirme konusunda sınırlılıkları vardır.
Canter Modeli ( Güvengen Disiplin Modeli)
Canter Modeli ( Güvengen Disiplin Modeli) Varsayımı Öğretmenin sınıf kurallarını oluşturması, öğrencilerin kurallara uymaya zorlanması cezalandırması olumlu davranışı özendirerek pekiştirmesi bu konuda okul yönetimi ve ailelerden yardım alınmasının öngörür. Bu modelde öğretmen disiplinin sağlanmasın etkin ve zorlayıcıdır.
Canter Modeli ( Güvengen Disiplin Modeli) Öğretmen Davranışı Cezalandırıcı eyleme başlamadan önce Gizli ileti, ipuçları düzenler. Örneğin dikkati dağılan bir öğrencinin dikkatini toplaması için sınıfa lütfen dersle ilgilenelim iletisini gönderir. Buda başarısız olursa ben iletisi ile mesaj düzenler.
Güvengen disiplini uygulama 4 basmakta uygulanır: 1. Kurallar ve beklentiler oluşturulur, 2. Yanlış davranış izlenir, 3. Sınırları zorlamak için ceza kullanılır, 4. Olumlu davranışlarda güdüleme ön plana çıkarılır.
Olumsuz Davranışa Verilen Tepki 1. Güvengen olmayan biçim 2. Kırıcı biçim 3. Güvengen biçim
Güvengen Modelde Kullanılan Cezalandırma Yöntemleri 1. Öğrenciyi izole etmek 2. Ödülden mahrum bırakmak 3. Öğrenciyi yapmakta olduğu etkinliği bitirene kadar sınıfta bırakmak 4. Müdüre göndermek 5. Velileri okula çağırmak 6. Öğrenciyi başka sınıfa göndermek
Güvengen Davranış Modelinin Sağladığı Yararlar 1. Kullanımı basittir 2. Öğretmenin kişisel isteklerini yerine getirir 3. Disiplin süreçlerine yönetici ve aile katılımını sağlar
Güvengen Davranış Modelinin Sınırlılıkları 1. Disiplin sorunun altında yatan nedenleri ele almada yetersizdir. 2. Ceza vurgulanırken, Canter ın olumlu pekiştireçleri kullanmayı önermesi genellikle ihmal edilir. 3. Ceza ortadan kaldırılması hedeflenen birçok davranışı uyandırır.
Gerçeklik Terapisi Modeli (William Glasser) Kaliteli Okul
Gerçeklik Terapisi Modeli (William Glasser) VARSAYIMLARI İnsanlara kendi davranışlarını yönetmeyi öğrenebilir Öğrenciler davranışlarının sorumluluğunu üstlenebilir İnsan davranışları gereksinmeleri gidermeye yöneliktir. Her birey kendi gereksinmelerini farklı yollardan doyurur. Öğrenciler gereksinmelerini nasıl daha iyi doyurabileceklerine ilişkin inandıkları şeyleri değiştirmek için kendilerini zorlamazlar
Gerçeklik Terapisi Modeli KALİTELİ OKUL Okulun temel işlevi öğrencilerin tüm gereksinmelerini doyurmaktır. Bu konuda okul yöneticisinin yöneticilik ve liderlik özellikleri önemlidir
Gerçeklik Terapisi Modeli KALİTELİ OKUL Kaliteli Okullardaki Öğretmen Davranışları: Öğrenci gereksinmelerini dikkate almalıdırlar İşbirlikçi öğrenmeye önem vermelidirler. Bireysel farklılıklara uygun gereksinmelere önem verilmelidir.
Gerçeklik Terapisi Modeli KALİTELİ OKUL Öğrencilerin kendilerini ifade etmeleri cesaretlendirilmelidir. Baskı ve ceza istenmeyen davranışın sıklığını arttırır Standart başarı testleri yerine kendi gereksinmelerine ilişkin ölçütler oluştururlar Sınıf Kuralları az ve basittir. Öğrencilerin kişisel yaşantılarına ilgi gösterirler Okul ve sınıfla ilgili sorunlar konusunda aile işin içine karıştırılmamalıdır
Gerçeklik Terapisi Modeli KALİTELİ OKUL Bir sorun ortaya çıktığında öğretmen sırasıyla 1. Sorunu tanımlama 2. Sonuçlar 3. Yapılması gerekenler ve bir daha yapılması gerekenler biçiminde bir yol izleyebilir
Gerçeklik Terapisi Modeli (William Glasser) YARARLARI 1. Öğrenci özerkliği ve sorumluluğu artar 2. Öğrenci davranışlarının sonuçlarını görür. 3. Öğrencilerin kendilerinden kaynaklanan sorunlarının farkına varır. 4. Öğrencilerin gereksinmelerini anlamaya yardım eder. 5. Öğretmene şiddetten kaçınma olanağı sağlar 6. Sınıf toplantılarında tartışılan sorun davranışlar öğrencilerin disiplin sorunlarını anlamlarına yol açar
Gerçeklik Terapisi Modeli (William Glasser) SINIRLILIKLARI 1. Uygun olmayan davranışlar konusunda öğretmen öğrenciye tepki vermede zorlanır. 2. Sınıf toplantıları istenen sürede bitmeyebilir. 3. Okulda olmayı istemeyen öğrencilerin davranışlarını geliştirme konusunda plan yapmak güçtür. 4. Öğrenciler, davranışlarını geliştirme planı yapmayı gerektiren becerilere sahip olmayabilir. 5. Yaklaşım öğretmenleri sınırsız biçimde hoşgörülü ve iyimser yapmaya yöneltebilir.
Ussal (Mantıksal) Sonuçlar Modeli (Rudolf Dreikurs)
Ussal Sonuçlar Modeli (Rudolf Dreikurs) Öğrencilerin sorun davranış gösterme nedenleri 4 temel amaç/ gereksinmeye bağlı olarak gerçekleşir. 1.Dikkat çekme 2.Güç elde etme 3.Öç alma 4.Yetersizlik gösterme
1. Dikkat Çekme Dört farklı dikkat arama davranışı örüntüsü vardır: 1.Aktif-yapıcı davranışlar 2.Pasiv-yapıcı davranışlar 3.Aktif yıkıcı 4.Pasiv yıkıcı davranışlar
2. Güç elde etme Dikkat çekmeye ilişkin amaçlarını gerçekleştiremeyen öğrenciler, genellikle öğretmen ve diğer yetişkinlerle bir güç mücadelesine girerler. Sorun davranışa kaynaklık eden, öğrencinin güç göstermeye ilişkin amacına ulaşma isteğidir.
3. Öç Alma Öç alma güç gösterme davranışı amacına ulaşamayan öğrenciler tarafından benimsenen bir amaçtır.
4. Yetersizlik gösterme Sorun davranışlara kaynaklık eden bir diğer amaç ise yetersizlik göstermedir. Dikkat çekme, güç gösterme ve öç almanın işe yaramadığı durumlarda ortaya çıkabilir.
Yararları 1. Öğrenci özerkliğini arttırır. 2. Öğrencilerin yaptıkları şeylerin nedenini anlamalarına olanak sağlar. 3. Öğrencilerin doğru davranışları öğrenmelerini sağlar. 4. Keyfi cezalandırma ve sistematik pekiştirme yerine ussal sonuçlara güvenir. 5. Öğrenciler davranışa geçmeden önce davranışın nedeni üzerine odaklanır.
Sınırlılıkları 1. Öğretmenler öğrencilerin günlük hareketlerini belirlemede zorlanırlar 2. Öğrencinin davranışının altında yatan amacı belirlemek daha zordur.
Gordon Modeli Öğretmen Etkiliği Eğitimi Modeli
Gordon Modeli Öğretmen Etkiliği Eğitimi Modeli Öğretmen ve öğrenci arasındaki ilişki 1.Açıklık ve şeffaflık 2.Özen 3.Bağımsızlık 4.Bireysel olarak her bir öğrencinin kendine özgü özellikleri doğrultusunda büyümesine ve gelişmesine olanak sağlamak 5.Karşılıklı gereksinmeleri dikkate almak üzerine kurulmalıdır.
Gordon Modeli Öğretmen Etkiliği Eğitimi Modeli Öğretmen Etkiliği Öğretimin İlkeleri Sorun sahipliği Öğrenci gereksinmelerini tanımlamak Çevreyi yönlendirmek
Gordon Modeli Öğretmen Etkiliği Eğitimi Modeli YARARLARI Etkili öğretmen öğrenci ilişkisi geliştirir. Öğrencilerin kişisel sorunları ve duyguları dikkate alınır. Öğretmenlere öğrencilerin kendi davranışlarının diğerlerini nasıl etkilediğini değerlendirebilmesi için gereksinmeleri tanımalarına yardımcı olur
Gordon Modeli Öğretmen Etkiliği Eğitimi Modeli SINIRLILIKLARI Öğretmenler etkin dinleme rolünden öğrenciyi yönetme ve kontrol etme rolüne geçmektedirler Öğretmen öğrencinin kendisinden farklı olan değerlerini kabul etmede zorlanabilir.
Kaynaklar Aydın, A. (1998). Sınıf Yönetimi. Ankara: Anı Yayıncılık. Aydın M. (1994). Eğitim Yönetimi. Ankara: Hatipoğlu Yayınevi. Balcı, A. (2000). Etkili Okul ve Okul Geliştirme. Ankara: Pegema Yayıncılık. Başar, H. (2003). Sınıf Yönetimi. Ankara: Anı Yayıncılık. Boyacı, A. (2006). Administrative Challenges and Problems for Planning Paradigm of Turkish Higher Education System Emerged With European Union Membership Process International Society of Educational Planning 36th Congress. Pittsburgh, USA 2006. Boesser, B. ve Fields, M. V.Constructivist Guidance and Discipline: Preschool and Primary Education. New Jersey: Merill Prentice Hall Budak, S. (2000). Psikoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları. Celep, C. (2002). Sınıf Yönetimi ve Disiplini. Ankara: Anı Yayıncılık. Çelik, V.(2000). Eğitimsel Liderlik. Ankara: Anı Yayıncılık. Duy, B. (2007). Güdülenme ve Bireysel Farklılıklar. Eğitim Psikolojisi. Ed. Alim Kaya Ankara: Pegema Yayıncılık. Edwards, C. (1997). Classroom Discipline and Management. New Jersey: Prentice Hall. Emmer, E. T., Everstone, Corolyn M. ve Worsham, Murray E. (2003). Classroom Management. Boston: Pearson Education Inc. Erçetin, Ş. (1998). Lider Sarmalında Vizyon. Ankara. Jacobsen ve diğerleri (1985) Methods for Teaching: A Skill Approach. Columbus: Charles and Merill Pub. Comp. Jones, V ve Jones, L.. (2004). Comprehensive Classroom Management. Boston: Pearson Education Inc.
Kaynaklar Kauffman, J.M. (1998). Managing Classroom Behavior: A Reflective Case Based Approach. Boston: Ally and Bacon. Landau, B. (2004). The Art of Classroom Management. New Jersey: Pearson Education Inc. Manning M. L. ve Bucher, K.(2003). Classroom Management: Models, Application and Cases. New Jersey: Pearson Education Inc. Marlow, B.A. ve Page, M.L. (1998). Creating and Sustaining The Constructivist Classroom. California: Corwin Press. Şimşek, H. (1998). Paradigmalar Savaşı ve Kaostaki Türkiye. Anakara: Sistem Yayıncılık. Sarı, H. Dilmaç, B. (2004). Sınıf Yönetiminin Temelleri. Sınıf Yönetimi.M Gürsel, H. Sarı, B. Dilmaç (Ed) Konya. Smith, J.E. ve Laslett, R. (1993). Effective Classroom Mangement: A Teachers Guide. London: Routledge. Solity, J.E. (1987). Classroom Management: Principles to Practice. London: Routledge. Woolfolk, A ve Nicolich, L. (1980). Educational Psychology For Teachers. New Jersy: Prentice Hall.