ÖNSÖZ Ülkemizde son y llarda yaflanan sosyal, siyasal ve ekonomik geliflmeler çal flma hayat n farkl yönlerden önemli flekilde etkilemifltir. Elbette, bu geliflmelerden ifl iliflkileri de birçok yönden nasibini alm flt r. Buna paralel olarak kanun koyucu da dinamik olan çal flma hayat na uygun flekilde mevzuat gelifltirme gayreti içine girmifltir. Bu ba lamda di er birçok alanda oldu u gibi fl Hukukuna iliflkin mevzuatlarda da de- ifliklik yap lmas na ihtiyaç duyulmufltur. fl iliflkisi içinde olan taraflar n hak ve yükümlülüklerinin belirtilmesi amac yla 4857 say l fl Kanunu nun kabul edilmesiyle de de iflen ifl yaflam n n ihtiyaçlar n n giderilmesi amaçlanm flt r. Bu Kanunda genel olarak iflçi ve iflverenin temel hak ve ödevleri ile alacak ve borçlar düzenlenmifltir. Belirtilen mevzuat çal flmas genel olarak yerinde olmufltur. Ancak, kanuni düzenlemelere ra men ifl iliflkisi süresince taraflar aras nda birçok uyuflmazl k ortaya ç kmaktad r. Bu uyuflmazl klar nihayetinde mahkemeler nezdinde dava olarak çözümlenmeye çal fl lmaktad r. Günümüzde ifl davalar sürekli olarak artmaktad r. Özellikle büyükflehirlerde mahkemeler, yo unluktan ötürü ifl davalar n n duruflmalar n çok ileri tarihlere b rakmak zorunda kalmakta ve uyuflmazl klar n çözümü birkaç y l bulmaktad r. Hatta baz uyuflmazl klar n farkl nedenlerle, çok daha uzun sürelerde çözüldü- ü görülmektedir. Bilindi i gibi, ifl sözleflmesinden kaynaklanan uyuflmazl klar ço unlukla tazminat veya ifl hukukuna özgü alacak talebi niteli indedir. Bu alacaklar n birçok yönden irdelenmesi mümkündür. Bu çal flmada fl Kanununa tabi alacaklar, zamanafl m bak m ndan de erlendirilmeye çal fl lm flt r. Bir alacakla ilgili talep ve dava hakk n n kanunda öngörülen süre içinde kullan lmamas sonucunda bu hakk n dava edilememesi olarak ifade edilebilecek olan zamanafl m n n hem usul hukuku, hem de maddi hukuk bak m ndan önemli sonuçlar bulunmaktad r. Daha öz bir ifadeyle zamanafl m n n haklar n kazan lmas ve kaybedilmesi noktas nda çok büyük etkileri söz konusudur. Bununla birlikte zamanafl m, esas itibariyle Borçlar Hukuku Kurumu olup fl Hukukçular taraf ndan fl Hukuku yönüyle derinlemesine incelenmemifltir. Hâlbuki zamanafl - m, ifl iliflkisinden kaynaklanan alacaklar aç s ndan çok büyük önem arz etmektedir. Zira, sürekli ve karfl l kl bir sözleflme türü olan ifl sözleflmesinin devam süresince taraflar n çeflitli alacaklar (ücret alacaklar, taz-
IV minatlar k dem tazminat, ihbar tazminat, ayr mc l k tazminat, ifl güvencesi tazminat vs.) ortaya ç kmaktad r. Bu çal flma ile fl Kanunu na tabi alacaklarda zamanafl m konusu ifllenerek, bu hususta duyulan ihtiyaca cevap verilmeye çal fl lm flt r. Çal flmam z n her aflamas nda fikir ve de erlendirmeleriyle yol gösterici olan ve çal flman n bugünkü son fleklini almas nda çok büyük fedakârl olan sayg de er hocam Doç. Dr. Nurflen CAN KL O LU na teflekkür ederim. Ayr ca, elefltirileriyle çal flman n olgunlaflmas na katk sunan Doç. Dr. Kübra Do an YEN SEY ile Yrd. Doç. Dr. Arzu Arslan ER- TÜRK ve Yrd. Doç. Dr. Saim OCAK a teflekkürü bir borç bilirim. Bu çal flma süresince hep yan mda olan ve bana sürekli destek olan eflim ve ailemin di er fertlerine minnettarl m arz etmek isterim. Kitab n dizgisi ve tasar m n gerçeklefltiren Gülgonca ÇARPIK ile kitab n bas lmas konusunda yard mlar n esirgemeyen Beta Bas n Yay n Da t m A.fi. yöneticisi Seyhan SATAR a çok teflekkür ederim. Kitab n, ilgilenen herkese yararl olmas dile iyle stanbul, 2010 Müflerref YAKIfiIK
V Ç NDEK LER KISALTMALAR...XI 1. G R fi...1 B R NC BÖLÜM GENEL OLARAK ZAMANAfiIMI, ÖZELL VE D ER KAVRAMLARDAN FARKI 2. ZAMANAfiIMI KAVRAMI VE DAYANDI I ESASLAR...5 1. Zamanafl m Kavram...5 2. Zamanafl m Kurumunun Dayand Esaslar...7 3. ZAMANAfiIMININ DEF ÖZELL VE T RAZDAN FARKI...9 1. Zamanafl m n n Bir Def i Nitele i Tafl mas...9 2. tiraz Kavram...11 3. Zamanafl m Def i ve Usuli tirazlar...11 4. Cevap Layihas n n Islah ve Zamanafl m...14 4. ZAMANAfiIMI KAVRAMININ D ER BENZER KAVRAMLARDAN FARKI...16 1. Hak Düflürücü Süreden Fark...16 a. Hak Düflürücü Süre Kavram ve Tayini...16 b. Zamanafl m ile Hak Düflürücü Sürenin Karfl laflt r lmas...18 2. Usuli Süreden Fark...20 5. ZAMANAfiIMININ fiartlari...21 1. Zamanafl m na Tabi Bir Alaca n Olmas...21 2. Alaca n Muaccel Olmas...21 3. Zamanafl m Süresinin Geçmesi...22 6. ZAMANAfiIMI SÜRES N N BAfiLANGICI VE HESAPLANMASI...22
VI 1. Zamanafl m Süresinin Bafllang c...22 2. Zamanafl m Süresinin Hesaplanmas...25 7. BORÇLAR KANUNUNDA ÖNGÖRÜLEN ZAMANAfiIMI SÜRES NE L fik N GENEL KURAL VE ÖZEL DÜZENLEMELER...26 1. Zamanafl m Süresine liflkin Genel Kural...26 2. Özel Düzenlemeler...28 a. Borçlar Kanunu nun 126. Maddesinde Öngörülen Befl Y ll k Zamanafl m Süresi....28 b. Haks z Fiillerde Zamanafl m Süresi...31 aa. Bir ve on y ll k zamanafl m süresi...31 bb. Ceza kanunundaki zamanafl m süresinin uygulanmas...33 cc. Daimi def i hakk...35 c. Sebepsiz Zenginleflmede Zamanafl m Süresi...35 aa. Bir ve on y ll k zamanafl m süresi...35 bb. Daimi def i hakk...36 K NC BÖLÜM 4857 SAYILI fi KANUNUNA TAB ALACAKLAR VE BU ALACAKLARDA ZAMANAfiIMI 8. fi KANUNUNDA DÜZENLENEN TAZM NAT ALACAKLARININ TAB OLDU U ZAMANAfiIMI...38 1. K dem Tazminat nda Zamanafl m...38 a. Genel Olarak...38 b. K dem Tazminat nda Zamanafl m Süresi...42 c. K dem Tazminat nda Zamanafl m Süresinin Bafllang c...44 aa. Genel olarak...44 bb. Sözleflmenin feshi halinde...45 aaa. Fesih kavram...45 bbb. Feshin hukuki sonuç do urdu u an...47 ccc. Sözleflmenin iflveren veya iflçi taraf ndan feshi yahut ifl sözleflmesinin muvazzaf askerlik sebebiyle sona erdirilmesi halinde...49
VII ddd. Sözleflmenin yafll l k ayl (emeklilik), toptan ödeme almak amac yla veya emekli olmamakla birlikte emeklilik ba lant l yahut evlenme nedeniyle feshi...54 eee. Sözleflmenin iflçinin ölümü sebebiyle son bulmas...59 cc. K dem tazminat nda özellik arz eden durumlar ve bu durumlarda zamanafl m.....60 aaa. Ayn iflverenin bir veya de iflik iflyerlerinde sürekli veya aral kl çal flma...60 bbb. Önceki çal flma nedeniyle k dem tazminat n n ödenmifl olmas...61 ccc. Feshe ra men aral ks z çal flma...63 ddd. Önceki çal flman n k dem tazminat na hak kazand rmayan bir nedenle sona ermesi...64 eee. fff. ggg. flverenin de iflmesi veya iflyeri devrinin k dem tazminat na etkisi...65 De iflik kamu kurulufllar nda çal flma halinde k demin hesab...67 K dem tazminat n n taksitler halinde ödenmesi durumunda zamanafl m bafllang c...69 d. Fazla Ödenen K dem Tazminat n n adesi ve Tabi Oldu u Zamanafl m Süresi...71 2. fl Kanununda K dem Tazminat D fl nda Düzenlenen Di er Tazminatlar ve Bu Tazminatlarda Zamanafl m...72 a. fl Kanununda K dem Tazminat D fl nda Düzenlenen Di er Tazminatlar...72 aa. hbar tazminat...72 bb. Kötüniyet tazminat...74 cc. Sendikac l k tazminat...76 dd. Maddi ve manevi tazminat...77 ee. Ayr mc l k tazminat...79 ff. aaa. Genel olarak ayr mc l k tazminat...79 bbb. Ayr mc l k tazminat d fl nda talep edilebilecek haklar...81 flverenin sözleflme yapma zorunlulu una ayk r davran fl ndan kaynaklanan tazminatlar...81
VIII aaa. Maluliyeti sona eren iflçinin çal flt r lmamas ndan kaynaklanan tazminat...81 bbb. Askerli i veya kanuni ödevi sona eren iflçinin çal flt r lmamas ndan kaynaklanan tazminat...83 gg. fl güvencesinden kaynaklanan tazminat ve alacaklar...84 aaa. fl güvencesi kavram ve kapsam...84 bbb. Fesih bildirimine itiraz ve geçersiz sebeple yap lan feshin sonuçlar...87 ccc. fl güvencesi tazminat ve boflta geçen sürelere iliflkin ücret...89 b. K dem Tazminat D fl ndaki Di er Tazminatlarda Zamanafl m Süresi...91 aa. Genel olarak...91 bb. Özel Durumlar...95 c. Zamanafl m Bafllang c...97 aa. Genel olarak...97 bb. Özel Durumlar...100 9. fiveren N GÖZETME BORCUNDAN KAYNAKLANAN TALEPLERDE ZAMANAfiIMI...103 1. Genel Olarak...103 2. flverene Karfl Aç labilecek Tazminat Davalar ve Bu Davalarda Zamanafl m...105 3. Zamanafl m Bafllang c...110 a. Genel Olarak...110 b. flçinin Ölümü Halinde...111 c. Bedensel Zararlarda Zamanafl m Bafllang c...112 d. Bedensel Zarar n Zaman çinde Artmas Durumunda Zamanafl m Bafllang c...113 e. Meslek Hastal ndan Kaynaklanan Tazminat Taleplerinde Zamanafl m Bafllang c...113 f. Hastal n Zaman çinde Artmas Durumunda Zamanafl m Bafllang c...114 10. fi KANUNUNDA DÜZENLENEN ÜCRETLER VE ÜCRET ALACAKLARINDA ZAMANAfiIMI...115
IX 1. Normal Çal flma Süresi Karfl l Olan Ücret...115 a. Genel Olarak Ücret Kavram...115 b. Ücret Ekleri...117 2. Normal Çal flmay Aflan Sürelerde Ücret...118 a. Genel Olarak...118 b. Fazla Çal flma ve Fazla Sürelerle Çal flma Ücreti...119 3. zin Ücretleri...122 a. Hafta Tatili Ücreti...122 b. Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücreti...127 c. Y ll k zin Ücreti...128 4. Ücret Alacaklar nda Zamanafl m Süresi...131 5. Ücretin Ödenme Zaman...134 6. Ücret Alacaklar nda Zamanafl m Bafllang c...136 a. Genel Olarak...136 b. Y ll k Ücretli zin Alaca nda Zamanafl m Bafllang c...139 7. Ücret Alaca nda Zamanafl m le Tazminat Alacaklar nda Zamanafl m Aras ndaki Farklar...141 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ZAMANAfiIMININ DURMASI, KES LMES VE TARAF RADELER N N ZAMANAfiIMINA ETK S 11. ZAMANAfiIMINININ DURMASI...143 1. Genel Olarak...143 2. Borçlar Kanunundaki Zamanafl m n Durduran Sebepler...144 3. Zamanafl m n n Durmas n n Sonuçlar...150 12. ZAMANAfiIMININ KES LMES...151 1. Genel Olarak...151 2. Zamanafl m n Kesen Sebepler...152 a. Zamanafl m n n Borçlunun Fiili le Kesilmesi...152 b. Zamanafl m n n Alacakl n n Bir Fiili le Kesilmesi...153 aa. Mahkeme veya hakem nezdinde dava açma...154 bb. cra takibinde bulunma...158 cc. Alacakl n n def i ileri sürmesi...159
X dd. Alacakl n n borçlu aleyhindeki iflâs masas na kat lmas...160 c. Zamanafl m n n Yarg lama Veya Takibe liflkin Bir fllemle Yahut Yarg c n Karar le Kesilmesi...160 13. ZAMANAfiIMININ KES LMES N N SONUÇLARI...161 1. Müteselsil Borçluluk Veya Bölünemeyen Bir Borcun Ortak Borçlulu unda...161 2. Kefalette...163 3. Müteselsil Alacakl l kta...163 4. Üçlü fl liflkisi Ba lam nda Zamanafl m n n Kesilmesinin Sonuçlar...164 a. As l flveren-alt flveren liflkisinde...164 b. Geçici (Ödünç) fl liflkisinde...166 c. flyeri Devrinde...170 d. fl Sözleflmesinin Devrinde...175 14. ZAMANAfiIMININ KES LMES HAL NDE fileyecek YEN ZAMANAfiIMI SÜRES...179 1. Genel Olarak...179 2. Zamanafl m n n krar veya Hüküm le Kesilmesinde...179 3. Zamanafl m n n Kesilmesinden Sonra fllemeye Bafllayan Yeni Sürenin Bafllang ç Tarihi...182 15. TARAF RADELER N N ZAMANAfiIMI SÜRELER NE ETK S VE HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI...182 1. Sözleflme ile Zamanafl m n n De ifltirilip De ifltirilemeyece i Meselesi...182 2. Zamanafl m ndan Feragat...185 3. Zamanafl m Savunmas ve Hakk n Kötüye Kullan lmas...188 SONUÇ...191 KAYNAKÇA...197
XI KISALTMALAR AÜHFD BK bkz C dn E HD HGK HUMK BGK K fl K K m MK RG S s Sen. K SSK Tasar TTK vb vd vs Yarg : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi : Borçlar Kanunu : Bak n z : Cilt : Dipnot : Esas : Hukuk Dairesi : Hukuk Genel Kurul Karar : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu : çtihad Birlefltirme Genel Kurul Karar : cra ve flas Kanunu : fl Kanunu : Karar : Madde : Medeni Kanunu : Resmi Gazete : Say : Sayfa : Sendikalar Kanunu : Sosyal Sigortalar Kanunu : Türk Borçlar Kanunu Tasar s : Türk Ticaret Kanunu : Ve benzeri : Ve devam : Ve saire : Yarg tay