GERİATRİK DEĞERLENDİRME Uzm. Hem. Münevver ÖZCAN Hacettepe Üniversitesi Erişkin Hastanesi İç Hastalıkları Ana Bilim Dalı Geriatri Bilim Dalı 2014
YAŞLILIK; Birden fazla kronik hastalığın eşlik ettiği, birçok organ sisteminde fonksiyonel cevapta değişikliğin oluştuğu, Akut hastalıkların daha ciddi seyrettiği Hastalıkların iyileşme sürecinin uzun olduğu, bağımsız yaşama yeteneğinin fonksiyonel bozukluklar nedeni ile sınırlandığı, Çevresel faktörlere uyum sağlayabilme yeteneğinin azaldığı bir dönemdir.
YAŞLILIK DÖNEMİ Bireyin sağlık bakım gereksinimleri değişir ve artar. Sağlık harcamaları artar. Yaşlı birey ile çalışan sağlık personelinin uzmanlaşmış ve alanda yeterli bilgi ve donanıma sahip olması gerekir.
KAPSAMLI DEĞERLENDİRME NEDEN GEREKLİ? Yaşlılarda organ ve sistemlerde önemli fizyolojik değişikliklerin oluşması. Fonksiyonel kapasitede azalma ve kayıpların olması Günlük yaşam faaliyetlerinde azalma ve kısıtlamaların gelişmesi. Hastalıkların sık ve atipik seyirli olması. Hastalık etkenleri, semptomları ve bulgularının farklılık gösterebilmesi. Multipl patoloji ve polifarmasinin olması yaşlı hastayı değerlendirmede kapsamlı bir bakış açısını gerektirmesi.
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRME Yaşlı bireyin çeşitli problemlerini ortaya koyan, tarif eden, açıklayan, Bireylerin rezervlerini ve dayanıklıklarını sınıflandıran, Bireyin problemlerine müdahale edebilecek gerekli servisleri belirleyen Koordine bir tedavi planı geliştiren Bir Ekip Değerlendirmesi
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN STANDART DEĞERLENDİRMEDEN FARKI; Yaşlı bireylerin kompleks problemlerine odaklanması, Yaşam kalitesi ve fonksiyonel durumu değerlendirmesi, İnterdisipliner ekip üyelerinin varlığı Değerlendirme sırasında skalaların kullanılması nedeniyle standart değerlendirmeye göre daha avantajlıdır.
Standart Değerlendirme Geriatrik Değerlendirme Yaşlı bireylerin sıklıkla yaşadığı; bilişsel bozukluk, immobilite, dengesizlik, inkontinans iatrojenik hastalıklardan oluşan sorunlar gözden kaçabilmektedir. Tüm sorunların değerlendirilmesini ve belirlenmesini; Soruna yönelik olarak uygun bakım, Uygun tedavi Uygun rehabilitasyon hizmetinin sunulmasını sağlar.
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRME Hastane Huzurevi Toplumda yaşayan yaşlı bireylerin fiziksel, sosyal, psikolojik fonksiyonlarında oluşan değişimi belirlemek amacıyla rutin olarak yapılabilir.
GERİATRİK HASTA DEĞERLENDİRİLMESİ İnterdisipliner Ekip Multidisipliner ekip Kapsamlı geriatrik değerlendirmede interdisipliner ekip ön planda
İNTERDİSİPLİNER EKİP ÜYELERİ Hasta ve ailesi Klinisyen geriatrist veya iç hastalıkları uzmanı Hemşire Sosyal hizmet uzmanı Diyetisyen Psikolog İş ve uğraşı terapisti Fizyoterapist
İNTERDİSİPLİNER EKİP ÇALIŞMASI Yaşlı hastaların değerlendirilmesi Hastaların ve aile bireylerinin hastalığa ve tedaviye uyum sağlaması önemli. Temel hedef: Yaşlı sağlığının korunması ve tedavisi
İNTERDİSİPLİNER EKİP Ekip üyeleri hastayı birlikte değerlendirir. Hastanın tedavi planı ekip üyelerinin ortak görüşüyle belirlenir. Ekip temel olarak geriatrist ve hemşire tarafından yönlendirilir. Ekipte her üyenin yeri, rolü ve misyonu farklı ve birbirini tamamlayıcıdır. Yaşlının tüm sağlık sorunları, sosyal problemleri, duygusal problemleri ile ilgilenir.
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN AMAÇLARI Gizli kalabilecek hastalıkları ortaya çıkarmak Kesin tanıya yardımcı olmak Sağlığı korumak ve yeniden kazandırmak için uygun bakımı planlayıp uygulamak Gerektiğinde optimum çevresel ve sosyal destek için danışmanlık yapmak
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN AMAÇLARI Sonuçları öngörerek hastalığın seyrini takip etmek Fonksiyonel düzeyi korumak ve geliştirmek Yaşam kalitesini arttırmak Tekrarlı ve gereksiz hastane başvurularını önlemek Gereksiz istenen tetkiklerin önüne geçmek
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN YARARLARI Fiziksel, bilişsel, emosyonel sağlıkta olabilecek sorunların ve fonksiyonel kapasitedeki yetersizliklerin saptanarak, giderilmesi uygun tedavi ve bakım stratejilerinin oluşturulması Tedavi ve bakımın etkinliğinin artırılması Tedavi ve bakım uygulamalarının klinik ve fonksiyonel durum üzerine etkisinin belirlenmesi
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN YARARLARI Hastalıklara yönelik prognozun saptanması ve iyileştirilmesi Hastaneye yatışlarda azalma Mortalitede azalma Fonksiyonel bağımlılıkta azalma Hastane ve bakımevine başvuruda azalma
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRMENİN YARARLARI Sağlık harcamalarında azalma Kazalarda azalma Yaşam kalitesinde artma Yaşam süresinin uzaması Hasta memnuniyetinde artma
KAPSAMLI GERİATRİK DEĞERLENDİRME Fiziksel Sağlık Problemler, Kronik Hastalıklar, Beslenme, Laboratuar Bulguları, Kullandığı İlaçlar, Muayene Bulguları Fonksiyonel Kapasite Günlük Yaşam Aktiviteleri, Enstrümental Günlük Yaşam Aktiviteleri, Egzersiz, Yürüme-denge Psikolojik Sağlık Kognitif Durum Değerlendirmesi, Duygu-durum Değerlendirmesi Sosyal Faktörler Sosyal Destek Ve Rol, Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma Ve Ulaşım, Bakım İmkanları, Ekonomik Durum Çevresel Faktörler Ev Güvenliği, Tele Sağlık, Transport İmkanları, Kazaların Önlenmesi
GERİATRİK DEĞERLENDİRMEDE HEMŞİRENİN SORUMLULUKLARI
Geriatri Ve Gerontoloji Hemşireliği Yaşlıların özgün gereksinimlerini anlamayı, değerlendirmeyi, Geriatrik bakım ve rehabilitasyonu planlamada, uygulamada bilgi ve beceri ile yürütülen bakım etkinliklerini kapsar.
HEMŞIRENIN EKIP IÇINDEKI ROLLERINI YERINE GETIREBILMESI IÇIN; Geriatri ve gerontoloji ile ilgili yeterli bilgi ve beceriye sahip olması Yaşlı bireyle iletişimi Yaşla birlikte oluşan fizyolojik değişiklikleri Yaşlı bireyde sık görülen sağlık sorunları Hastalıkların klinik seyri ve özellikleri Yaşlı bireyin kapsamlı değerlendirilmesi bilgi sahibi olması gerekmektedir. v.b. konularda
Geriatri hemşiresinin yaşlı bireyin değerlendirilmesi ve bakımının planlanması sürecinde aile ile birlikte; Yaşlı bireyin sorunları ve öncelikleri, Fonksiyonel durumu, Sağlık bakım gereksinimleri, Çevresi, çevresi ile etkileşimi Bakımda hedef/hedefleri değerlendirir.
DEĞERLENDİRMEDE KULLANILAN ÖLÇEKLER Enstrümental Günlük Aktivite Skalası (Lawton ve Brody) Günlük Yaşam Aktivitelerinde Bağımsızlık İndeksi (Katz) Temel İnsan Gereksinimleri Piramidi (Maslow), Mini Mental Test, Montreal Bilişsel Değerlendirme Ölçeği Geriatrik Depresyon Ölçeği, Mobilite İndeksi, Pittsburg Uyku Kalitesi İndeksi, Tinetti Yürüme ve Denge Testi, Mini Nutrisyonel Test İnkontinans şiddet indeksi kullanılır.
DEĞERLENDİRME Ayrıca; deri bütünlüğü İnkontinans ağrı görme, İşitme aşılanma durumu düşme öyküsü ve riskleri ihmal ve istismara ilişkin formlar kullanılabilmektedir.
SAĞLıK ÖYKÜSÜ Akut ve kronik sağlık problemleri Hastanın yakınmaları ve sistemlere ilişkin belirtiler Tedaviler Kullanılan ilaçlar Hastalıktan korunma ve sağlığı geliştirme uygulamaları Kanser taramaları Fonksiyonel durum Sosyal destek (aile, bakım veren, yaşam alanının güvenliği)
FİZİKSEL DEĞERLENDİRME Yaşlı bireyin fiziksel değerlendirmesinin kapsamlı ve karmaşık olması nedeniyle modellerin kullanılması yararlı olmaktadır. FANCAPES (Sıvı dengesi, havalanma, beslenme, iletişim, aktivite, ağrı, boşaltım, sosyalizasyon ve sosyal beceriler) SPICES (uyku sorunları, yeme/beslenme sorunları,inkontinans, konfüzyon, düşme, cilt bütünlüğünün bozulması)
BESLENME DEĞERLENDIRMESI Boy, kilo, BKI Kilo kaybı Tüketilen besin miktarı, Mekanik ve psikososyal beslenme faktörleri, Çiğneme-ısırma ve yutma becerileri, Diş protezi, diş eksiklikleri, Diyet değişimleri (tedavi, ekonomik değişimler, yaşam koşullarına bağlı), Sıvı alma durumu Görsel-nörolojik problemleri ve Fonksiyonel-ekonomik durum değerlendirmelerini içermelidir.
DÜŞMELER Önemli bir mortalite ve morbidite nedeni Mobilitenin kısıtlanmasına, Günlük yaşam aktivitelerinde bağımlılığa Bakımevine yerleştirilme ihtiyacında artışa neden olur. Düşmelerin 1/10 u yaşlıda o o o o Kalça ve diğer bölge kırıkları, Subdural hematom, Kafa travması Ciddi yumuşak doku travması gibi mortalite ve morbiditeyi artıran ve yaşam kalitesini bozan sorunlara neden olur.
Düşmeyi Etkileyen Faktörler Ektrensek faktörler (çevresel değişiklikler,yetersiz ışıklandırma gibi) İntrensek faktörler (fiziksel hastalık, nörolojik değişiklikler, duyusal bozukluklar gibi) Birden çok ilaç kullanımı, ilaç etkileşimleri ve alkol kullanımı (uyuşukluk,koordinasyonun azalması ve postüral hipotansiyona neden olarak)
MOBİLİTE DEĞERLENDİRMESİ Kalk-yürü Testi Hastadan kollarını kullanmadan oturduğu yerden kalkması, 3 metre yürüyerek geri dönmesi ve tekrar oturması istenir. Bu test ile kuvvet, duruş ve denge değerlendirilebilmektedir.
İNKONTİNANS Yaşlılarda inkontinans sık görülen bir durum olup, genellikle yaşlı birey tarafından ifade edilmeyen bir sorundur. Tüm yaşlılarda inkontinans değerlendirilmesi yapılmalıdır.
ÜRİNER İNKONTİNANSIN DEĞERLENDİRİLMESİ Obstetrik ve ürojinekolojik öykü Üriner inkontinansın tipi, sıklığı, şiddeti, süresi, paterni Eşlik eden semptomlar Barsak alışkanlığında bozulma Kanser, diyabetes mellitus, nörolojik hastalıklar, üriner sistem infeksiyonu gibi eşlik eden hastalıklar Mental durumu Hastanın kullandığı reçeteli-reçetesiz tüm ilaçlar
Saat İçilen Sıvının Cinsi MESANE GÜNLÜĞÜ İçilen Sıvının İdrar İdrar Miktarı Yapma Yapma Zorunluluğ u İdrar Kaçırma İdrar Kaçırıldığında Yapılan İş
UYKU Uyku bozuklukları yaşlıların %50 den fazlasını etkileyen bir sorundur. Uyku; İnsanların enerjinin korunması Yorgunluğun önlenmesi Organların dinlenmesi ve gerilimin azalması için önemlidir.
Psikososyal Durumlar Demans Artrit Depresyon Yüksek Kan Basıncı İnkontinans UYKU Kanser Osteoporoz Akciğer Hastalığı Gastrik Problemler İlaçlar Menapoz
UYKU Uyuma- uyanma saatleri Uyku süresi Uykuya dalmada sorun Uykuda Bölünme Horlama problemi Sabah dinlenmiş uyanma Uyku apnesi
PITTSBURGH UYKU KALITESI İNDEKSI (PUKİ) Pittsburgh Uyku Kalitesi Ölçeği 'nin 7 bileşeni vardır. öznel uyku kalitesi uyku latensi uyku süresi alışılmış uyku etkinliği uyku bozukluğu uyku ilacı kullanımı gündüz işlev bozukluğu Toplam puan 0-21 arasındadır. Puanın yüksek oluşu uyku kalitesinin kötü olduğunu gösterir. Toplam puanının 5 ve üzerinde olmasının kötü uyku kalitesini gösterdiği belirtilmektedir
İLAÇ KULLANIMI Yaşlı Bireyde Uygunsuz İlaç Kullanımı Mortalitede artış Hastanede uzun süre yatma İlaç yan etkileri TEDAVİYE UYUM
Tedaviye Uyumu Etkileyen Faktörler Yutma Güçlüğü İhmal Tedaviye Uyum Bilgi Eksikliği Fazla İlaç Kullanımı Hafıza Sorunları
Yaşlı birey ve ailesinin İlaçların etkisi, Kullanım şekli, Saati, Dozu Yan etkileri İLAÇ KULLANIMI Düzenli İlaç kullanımı ve önemi Reçetesiz ilaç kullanımı Bitkisel ilaç kullanımı Muadil ilaçların kullanımı konusundaki bilgileri Değerlendirilmeli
FONKSIYONEL ÖYKÜ Öz-bakım aktivitelerini yerine getirebilme yeteneği Bağımsız yaşayabilmesi için desteğe ihtiyacı olup olmadığı değerlendirilir.
GÜNLÜK YAŞAM AKTİVİTELERİ (GYA) GYA Banyo Giyinme Yemek yeme Tuvalet Transfer Kişisel hijyen Yatak içi hareket Lokomosyon Kontinans Enstrümental GYA Telefonu kullanabilme Alışveriş Yemek hazırlama Ev temizliği Çamaşır Yolculuk İlaçları kullanabilme sorumluluğu Mali işler
SOSYO-KÜLTÜREL DEĞERLENDIRME Sosyal yaşam ve destek öyküsü, sağlık öyküsünü tamamlayıcı niteliktedir. Pek çok yaşlı birey aile üyelerinden sosyal destek almakta ve fonksiyonel yetersizlikleri kompanse edilmektedir.
SOSYAL ÖYKÜ Yaşlı bireyin; Eski işi ve emeklilik Sağlık-sosyal güvencesi, durumu, Ekonomik durumu, Aile öyküsü ve ilişkileri, Sosyal aktivite ve hobileri, Evlilik durumu ve ilişki Ulaşım olanakları ve niteliği, araçları, Yaşam alanları, Toplum entegrasyonu Ailenin ve bakım verenin ve desteği, beklentileri, Dini inançları sorgulanmalıdır.
BİLİŞSEL VE PSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME Geriatri hemşiresi yaşlı birey ve yakını ile kuracağı terapötik, güvenli ve destekleyici iletişim ile yaşlı bireyin dile getirmeye çekineceği Düşük benlik saygısı Depresyon Korku Anksiyete gibi duygularını ifade etme fırsatı vermelidir.
BİLİŞSEL VE PSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME Psikolojik değerlendirme kapsamında; Geçmiş mental hastalık öyküsü, Psikolojik problem nedeniyle alınan tedaviler ve hastane yatış öyküsü, Geçmiş ve şimdiki stresler ve baş etme yöntemleri, Alkol ve ilaç kullanımı, Anksiyete, Uykusuzluk ve depresyon gibi nedenlerle kullanılan ilaçlar,
BİLİŞSEL VE PSİKOLOJİK DEĞERLENDİRME Hafıza, yargılama ve düşünce sürecinde yaşanan değişim ve sorunlar, Kişilik, alışkanlıklar ve yaşam doyumu ile ilgili değişiklikler, Benlik algısı ve gelecek umutlarının tanımlanması, Yaşam ve sağlık durumuna ilişkin duyguları, Yaşlı bireyi seven, destekleyen ve yüreklendiren birinin varlığı, Umutsuzluk ve intihar düşüncesi konuları değerlendirilmelidir.
BİLİŞSEL DEĞERLENDİRMEDE KULLANILAN ÖLÇEKLER Montreal Bilişsel Değerlendirme Testi Mini Mental Test Saat Çizme testi
BİLİŞSEL DURUM DEĞERLENDİRMESİ Mini Mental Test Saat Çizme Testi Oryantasyon Hafıza-Kayıt etme Dikkat ve Hesaplama Hatırlama Lisan Motor Fonksiyon ve Algılama Doğru yere 12 yazılmış 12 sayıyı da yazmış Akrep ve yelkovan çizilmiş Söylenen zaman doğru işaretlenmiş
SAAT ÇİZME TESTİ
PSİKOLOJİK DEĞERLENDİRMEDE SIKLIKLA KULLANILAN ÖLÇÜM ARAÇLARI; Yesavage Geriatrik Depresyon Skalası, Hamilton Depresyon Ölçeği, Hamilton Anksiyete Ölçeği, Yaşam Doyumu Ölçeği dir.
EV ORTAMI VE GÜVENLİK DEĞERLENDİRMESİ Çevre güvenliği her yaştaki bireyler için önemlidir. Bilişsel, Hareket, Görme, Duyma gibi alanlarda sınırlılıkları Düşme riski olan yaşlı gruplarda çevre güvenliği daha da önemlidir.
EV ORTAMI VE GÜVENLİK DEĞERLENDİRMESİ Çevre güvenliği kapsamında; Temel yapı, Isı kontrolü, Beslenme, Yangından korunma, Bireysel yaralanma- şiddetten korunma, İlaç yönetimi vb. konular değerlendirilmelidir.
KÜLTÜR VE EĞİTİM DÜZEYİ Geriatri hemşiresi; Eğitim seviyesini değerlendirme, Dil engelleri, Okuma düzeyleri Kültürel geçmişi belirlemeli, değerlendirmelerini bu bilgilere göre yapmalıdır. İnançlar, tutumlar, değerleri ve yaşlı bireylerin yaşam, hastalık ve sağlık durum ve kültüre uygun bakımı etkileyecek faktörler içinde yer almaktadır.
SONUÇ OLARAK; Hemşirenin; Yaşlı bireyin özgün gereksinimlerini saptaması Geriatrik bakım ve rehabilitasyonunu planlaması Bireyin hastalık öncesi fonksiyon düzeyine ulaştırılması Patolojik sürecin çözümlenmesi için uygulamalar yapması Yaşlının bakımından sorumlu bireylerin gereksinimlerini de dikkate alması gerekmektedir.
TEŞEKKÜRLER