YURTTAŞLIK EĞİTİMİ GİRİŞ Sosyal Lise bölümünde,yurttaşlık Eğitimi haftada 2 ders olmak üzere 11. sınıfta da öğrenilmektedir. 11. sınıf Yurttaşlık Eğitiminde sadece bir kategori bulunmaktadır Üç alt kategoriye ayrılan KÜRESEL BAĞ dır. bütünleşmeler uluslararası kuruluşlar ve küresel sorunlar ve çevre Kosova toplumunun güncel istemlerine dayanan yurttaşlık eğitiminin programıyla, günümüzün ve geleceğin daha etkin bir yurttaşlıklığın ve her geçen gün daha da bağımlı olan bir dünya yurttaşlıklığın hazırlanmasına mümkün kılar. Bütünleşmeler (etkiler ve karşılıklı şartlandırmalar) artık bir trendten çok tüm dalların bir gerçeğini oluşturmaktadır. Bunlar siyasi, ekonomik, askeri, kültürel, eğitim, spor v.b. bütünleşmelerdir. Çünkü gelişme, güvenlik, sağlık, çevre kirliliği gibi gelişmeler, küresel sorunları oluşturuyor. Gelecek, toplumun küresel gelişmesi, her geçen gün sadece insanların değil, kendi gelişme politikalarını belirlemekte karar alan ülkelerinde ilgi odağını oluşturuyor. Bu doğrultuda bizim de ulusal sorunumuzun (özellikle Kosova sorununun) çözümünü, bunula birlikte yöresel ve daha geniş sorunları, gelişmeler trendi ve küresel bütünleşmeler açısından seyretmek gerek. Yurttaşlık eğitimi öğrencide sadece Kosova yurttaş sorumluluğunu değil, küresel yurttaşlık, dünya yurttaşı duygusunu yaratmayı amaçlamaktadır. Diğer sözlerle bu ders sayesinde öğrencide, sorunları, gelişmeleri ve küresel açıdan bağımlılıkları yorumlayabilme yeteneği hedeflenmektedir.
UZAK HEDEFLER Yurttaşlık Eğitimi dersinin hedefleri: öğrencinin,yaşamakta olduğumuz dünyade bağımlılığın ve şartlandırılmanın her geçen gün daha da büyüdüğü konusunda bilinçleşmesi; öğrencilerin,bireysel, ulusal ve küresel kararlar konusunda kendi saptamalarında bulunabilmeleri; barış, insan hakları, ticaret ve küresel ekoloji gibi konuların dahil olduğu işbirlik ve sonuçlar konusunda bilinçleşmeleri; değişik küresel konulara, öğrencilerinde kapsanmalarına dair olanaklar; öğrencilerde hoşgörü duygusunun gelişmesinin olduğu gibi, diğerlerin düşüncelerine saygılı olmayı ve toplulukta ile daha geniş çapta çatışmaların (olayların) barışçıl çözümden yana olunmayı; Kosovanın geleceğinin kendi yurttaşlıklarının bugünkü yurttaşlık hareketlerine bağlı olduğu konusunda öğrencilerde sorumluluğu yaratmayı. GENEL HEDEFLER 11. sınıf programının hedefleri temelince öğrencilerin şu hedeflere ulaşmaları gerekir: Bilgi açısından küreselleşme, bütünleşme ve çevre kirliliği konseptlerini dünyanın değişik ülkelerinde insanların yaşam stil ve davranışlarını; küresel sorunları etkiliyen sosyal etmenleri yöre, avrupa ve dünya bütünleşme süreçlerini. Anlama açısından yaşamın değişik dallarındaki küresel bağımlılığı: doktor bakımı, ekonomik gelişme, çevre kalitesi ve insan hak ile özgürlükleri en önemli uluslararası kuruluşların fonksiyonunu (işlevliğini): yaş, inanç, kültür, dil, ulus, ırk v.b. etmenlerle ilgili insanların bağlılığı ve yorumları Analiz açısından küreselleşme süreçlerin gelişmesini kolaylaştıran ve zorlaştıran faktörleri (etmenleri) küresel topluluğa teknolojinin etkisini Kosova da ki sosyal yaşamın küreselleşmesinde değişik açıları Uluslararası kuruluşlarle ilişkilerde Kosova nın durumunu Yöresel ve küresel çapta çevre kirliliğinin sonuçları
Değerlendirme açısından kültür, dil, eğitim, inanç gibi etmenlerin küresel süreçleri nasıl kolaylaştırır veya zorlaştırır küresel süreçler ve ulusal egemenlik arasındaki ilişkilerle bağlı olan özel sorunları. Küresel sorunların çözümlenmesinde hükümetin ve uluslararası ile yerli hükümet dışı kuruluşların rolünü. Değer ve tutum açısından Yaşamın değişik biçimlerine saygı gösterebilme Açık, hoşgörülü olabilme ve de cinsel, etnik, inanç ve ırksal ayrımların her çeşidine karşı olabilme Çevre korunmasında sorumluluk duyabilme. KÜRESEL BAĞLAR DERS BÖLÜMLERİ (haftalık 2, yıllık toplam 70 ders saati) Kategoriler Alt kategoriler Ders sayısı Bütünleşmeler 30 Uluslararası Kuruluşlar 25 Küresel sorunlar ve çevre 15 I. KÜRESEL BAĞLAR I.1 BÜTÜNLEŞMELER Program içeriği Öğrenciler şu konseptlerin içerik ve fonksiyonlarını öğrenmeli: küreselleşme, küresel siyasetler (politikalar), bütünleşme politikaları. Kosova ve onun Balkan yöresinde, Avrupa ve dünya siyasetleriyle ilişkileri. Kosova nın yöre ve daha geniş çapta ülkelerle ekonomik işbirliği. Yerli, yöresel ve daha geniş çapta ki kuruluşların, şirketlerin uluslararası ilişkilere etkisi. Kültürlerarası eğitim (kültürler ve değişik kültürlerarası modeller) Bütünleşme süreçlerinde medyaların rolü. Kosova, yöre ve daha geniş çapta ki ülkeler arasında eğitim ve kültür alanında ki değiş tokuş.
Kazanımlar Öğrenci: küreselleşmenin ne olduğunu açıklamakla birlikte, onun çağdaş dünyaya ve insanların günlük yaşamına nasıl yansıdığını açıklar, bütünleşme politikaların nasıl gerçekleştiğini ve bütünleşmeye ait şart ve standartları açıklar, uluslararası kuruluşlarle, yöresel kuruluşlarle, ulusal ve çok uluslu şirketlerle işbirliğin, ekonomik gelişme için nasıl bir önem taşıdığını açıklar, Kosova`nın uluslararası ilişkilerle bütünleşmesindeki yön ve yolları açıklar, Kosova`nın yöre ve daha geniş çapta siyasi ile ekonomik ilişkilerinin analizini yapar, Kosova`nın yöre ve daha geniş çapta ki ülkelerle kültürel, eğitimsel ve bilimsel değiş tokuşunun önemini değerlendirir. I.2. ULUSLARARASI KURULUŞLAR Program içeriği Öğrenci şunları öğrenmelidir: başta gelen şu uluslararası kuruluşların konseptini, fonksiyonunu, sorumluluklarını ve strüktürünü: BMÖ - Baş organlarını, onun en önemli komite ve enstitülerini Kosova da ki Birleşmiş Milletlerin uluslararası misiyonunu,unmik- i. Avrupa birliğinin en önemli organlarını: Avrupa Konseyi, komiteler, avrupa komiteleri enstitüleri, yardımcı organları ve onların fonksiyonlarını. Dünyade ki barış misiyonları.kosova da ki barış gücü misiyonu, KFOR-u. UNESKO, UNICEF, IOM, UNDP, UNHCR, Kızıl haç ve benzeri uluslararası hükümet ile hükümet dışı kuruluşlar. Kosova nın uluslararası kuruluşlarle olan ilişkileri. Kazanımlar Öğrenci: hükümet ve hükümet dışı kuruluşlar arasında ki farkı yapar, uluslararası ve yerli hükümet ile hükümet dışı kuruluşların en önemli organlarını belirler, BMÖ organları ve BMÖ enstitüleri arasında ki rol ve fonksiyonların farkını yapar, Dünyanın değişik ülkelerinde ki örnekler sayesinde, insan haklarının ilerletilmesinde BMÇ - nün rolünü ve yetkisini açıklar, En önemli küresel ve avrupa komitelerini açıklar: Avrupa Konseyini, komite enstitülerini ve yardımcı organlarını ayrıca UNESKO, UNICEF, IOM, UNDP, UNHCR, Kızıl haç gibi uluslararası hükümet dışı kuruluşlarını, Kosova da ki hükümet ve hükümet dışı kuruluşların katkısını analiz eder.
I.3 KÜRESEL SORUNLAR VE ÇEVRE Program içeriği Öğrenci şunları öğrenmelidir: Yaşadığı toplulukta ve küresel düzeyde sorunların tanıtma şekillerini (işsizlik, fakirlik, göçler, narkomani, AIDS, kriminalite, enerji kaynakları, çevre kirliliği), Küresel düzeyde çevre kirliliği konseptleri, iklim değişiklikleri, ozon deliği, seres efektleri, kuru yağmurlar, küresel ısınma, ekolojik denge ve nükleer tehlike. Çevre kirliliği ve diğer küresel sorunlardan gelen tehlikenin önlenmesi için, dünya, yöre ve Kosova da faaliyet gösteren devlet, hükümet ve hükümet dışı kuruluşların rolü. Uluslararası güvenlik ve çevre. Kazanımlar Öğrenci: işsizlik, (fakirlik), güvensizlik, sağlık, göç, enerji kaynakları ve çevre kirliliği gibi insan toplumunu endişelendiren küresel sorunları belirler, yöresel ve küresel düzeyde çevre kirliliğine neden olan etkenleri belirler (tespit eder), küresel çapta çevre kirliliğinin yarattığı olumsuz sonuçları analiz eder, küresel sorunlarla ve çevre konularıyla ilgilenen en önemli uluslarararası ve yerli kuruluşları belirler, Kosova`da çevre kirliliğiyle ilgilenen hükümet ve hükümet dışı (sivil toplum kuruluşları) kuruluşların rolünü değerlendirir. DERSLER ARASI İLİŞKİ Yurttaşlık Eğitimi, yurttaşlık ve yurttaş sorumlulukları için değişik konuları ele alır. KÜRESEL BAĞLAR kategorisinde yoğunlaşan 11. sınıflar için Yurttaşlık Eğitimi program içeriği, toplumsal bilimler, insani, fen ve sanat disiplinlerinin program içeriklerinin bir kesişmesidir. Bu kategori, yaşamın ve bilginin değişik bölümlerinin program içeriklerinin yatay ve dikey ilişkilerinin karşılıklı bağımlılığın tam bir örneğidir. Küreselleşme bileşik ve çok yönlü bir süreçtir. Dolayısıyla iyi anlaşılabilmesi için, çok boyutlu bir yaklaşımı gerektirir. Küreselleşme süreci yaşamın tüm bölümlerine iner, doğrusu toplumsal bölümlerden, yani politikadan (bütünleşme politikaları) çevre kirliliği sorunlarına kadar.11. sınıf Yurttaşlık Eğitiminin program içeriğinden de görüldüğü gibi bu ders programı içeriğinin ve 11. sınıfa dahil olan nerdeyse tüm diğer derslerin program
içerikleriyle sıkı bağlar mevcuttur. Buna rağmen ancak şu derslerle yakın ilişkiler mevcuttur: sosyoloji, hukuk (uluslararası ilişkiler) ekonomi sanayi ürünleri, holdingler, petrol, sanayileşme, ticaret, ortak para birimi, coğrafya (demografi), tarih - uluslararası kuruluşların doğuşu ve onların geçmişteki fonksiyonları, biyoloji (çevre ekolojisi) yaşam karşılıkları biyolojide de ele alınır - bitki ve hayvan alemine ait içerikler, fizik - radiyasyonun çevre kirliliğine etkisi, kimya - sera gazları dioksit ve karbonittir, metan gazı, klorfluorkarbonat, nitrik asidi, zehirli attıklar vb. enformatik ve teknoloji, kitle ve küresel iletişim araçları olarak dil ve sanatlar 11. sınıflara ait yurttaşlık eğitimi dersinin içeriğine de dolaysız bir şekilde yansır. Bu durumda öğretmenin görevi, program içeriklerinin planlanması ve geliştirilmesi esnasında, diğer ders öğretmenleriyle devamlı temasta olarak, küreselleşme olarak bilinen bir program bütünlüğünün zenginleştirip tamamlanması için, program içeriklerini uyumlaştırmaktır. ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ Yurttaşlık eğitimi programı, öğretmene, amaç, hedef ve kazanımları elde edebilmesi için, örgütlenme, planlama ve gerçekleştirmede, yaratıcı olanaklar sunmaktadır. Alt kategorilerin sıralanması (alt kategori çerçevesinde ders içeriğinin sıralanması) yada onların gerçekleşmesi için gereken ders sayısı fonunun belirlenmesi, kazanımları gözönünde bulundurarak, program strüktürüne göre değişebilir. Bir ders birimi bir ders saati içinde geçilebilir, ancak öğretmen bu dersin az olduğunu yada bu program içeriğiyle ilgili öğrencilerin önceden bilgilerinin olmadığını değerlendiren öğretmen, bunu iki ders birimine genişletebilir. Bu durumlarda ayrıca değişik alt kategorilern ders birimleriyle yapılabilecek kombinasyonlarla tek bir ders birimine indirenebilir. 11. sınıf yurttaşlık eğitimi programının başarılı bir şekilde gerçekleşmesi ereğiyle, şu metodolojiler kullanılabilir: öğrencilerin aralarında öğrenmeleri (interaktiv); sorunları çözerek öğrenmek, öğrencinin merkez olarak gösterilen öğrenme; projelerle öğrenme ve özelikle keşfetme sayesinde öğrenme üçüncü seviyede yurttaşlık eğitimi öğretmenleri için en başarılı ve önerilen bir şekildir. Metodlar: dersin öğrenciler tarafından gelişmesi; tartışma; rollerde oyunlar; taklitler; öncülüklerin saptanmasını hedefleyen etkinlikler, karar almalar, çevre sorunlarının çözümlenmesi ve narkomani, AIDS, kriminalite v.b. sorunlar üzerinde ki tartışmalar, grubu, topluluğu veya tüm toplumu endişelendiren çözümünde öğrencilerin pratik bir şekilde aktifleşmelerini olanaklaştırır. Öğretmenlere ayrıca pratikte oldukça başarılı gösterilen, Brainstroming metodunu da uygulama olanağı tanınır. Öğretmenler çok sayıda pratik etkinlikler de uygulayabilirler.
DEĞERLENDİRME Değerlendirme sayesinde, 11. sınıfların plan-programlarında öngörüldüğü gibi, kazanım istemlerinin düzeyleri saptanır. Bu saptama ise, kimlik belirleme, açıklama gibi en düşük düzeylerden başlıyarak, analiz, sentez, kuruluş, olayların değerlendirmesi v.b. en üst düzeylerle gerçekleşir. Bu şekilde planprogramların uyumluğundan ve efektif metodoloji yada dersvermenin efektif olmamayışından doğan sonuçlar olarak, öğrencinin ilerlemesi veya ilerlemesindeki zorluklar hakkında bilgiler sunulur. Kazanımlara uyumlu olarak öğrencinin ilerlemesi değişik açılardan değerlendirilmelidir. Bu çok yönlü değerlendirme gözetleme, ödevler, testler, dosyalar, projeler sayesinde yapılabilir. Fakat öğretmen tarafından öngörülen diğer olasıllıklarda dışlanılmamalıdır. Gözetleme şunlara dayanmalıdır: Öğrencinin grupta çalışma yeteneği (Nasıl bir işbirlik kurar? grup içinde ayrılan görev için sorumluluk, kararların alınmasında ne kadar hoşgörülü (toleranslı) olduğu - konsenzus nasıl sağlanır? Yönetimde ki yetenekleri) bağımsız bir çalışma için. Belirli bir içerik için bilgilerin bulunma şekli (bilgiler nereden alınmıştır? hangi kaynaklar kullanılmıştır? Kaynak olarak sadece kitap mı kullanılmıştır yoksa öğrenci örneğin: bireyler, kuruluşlar, broşürler, gazeteler gibi diğer olasıl kaynakları da mı kullanmış?). Öğrencinin kitap ve diğer yazılı kaynaklara yaklaşımı: bilgileri sadece sunar; onları kıyaslar; kitap ve diğer yazılı kaynaklara karşı eleştirisel yaklaşıma sahiptir; kitaptaki bilgileri diğer kaynaklardaki bilgileri kullanabilmesi için yöntem olarak kullanır; İş, bilgiler ve sonuçların tanıtımında kalite. Öğrencinin yetenekleri, ilgi odakları değişik etkinliklere katılımı. Öğretmen tarafından verilen ödevler, öğrenmede onların süreçlerinin ve sonuçlarının değerlendirilmesini olanaklı kılar. Öğretmen, öğrencilerin katıldıkları süreçleri değerlendirebilir ve onların neler öğrendikleri konusunda bilgi toplayabilir. Grupta, grubun kararlarının ve görüşlerinin savunmasını gerektiren ödevlerin öğrenciye verilmesiyle, öğretmene, öğrencinin gruptaki çalışmasını değerlendirmesini olanaklaştırır, öğrencinin diğerleriyle nasıl konsenzusa vardığını ve öğrencilerin verdikleri sonuçların geçerli olup olmadığını da değerlendirir. Gözetleme yanısıra, belirli içeriklerle ilgili kazanımlar düzeyinin teyid edilmesi için belirli dönemlerde testler de uygulanır. BU değerlendirme tekniği dersin sonunda (ders amaçları kazanımlarının doğrulanması için), manşetlerin sonunda veya başlangıcında (öğrencilerin önceki bilgileri konusunda öğretmenin bilgilendirilmesi sağlanır, bununla da gelecek çalışmalarını planlar) üç aylık dönemden sonra, neyin ölçülmesi istenmesine bağlı olarak yarı yıl yada yıl sonunda uygulanabilir. Dosya sayesinde öğrencinin kazanımları konusunda geniş bir bilgi sağlanabilir. Öğrenci tarafından yapılan çalışmalar, öğrenğin: demçler için kullanılan sorular, çalışma
projeleri, yazılı etkinlikler, gazete - dergi sayfaları, belirli testlere cevaplar, resimler yada değişik malzemeler, öğrencinin kazanımlarının izlenmesini olduğu gibi, öğrenci ve veliler için bir transparan yaklaşımı da olanaklı kılar. Bu değerlendirme, öğretmenin veliyle ve öğrenciyle bağları güçlendirmekle birlikte, öğrencinin öğrenmede ki rolünü de artırır. Öğrencinin öğretmen tarafından değerlendirilmesi, kendi kendini değerlendirme ve diğer öğrenciler tarafından değerlendirme, proje çalışmaları esansında da yapılabilir. Öğretmen yada öğrenci tarafından işlerin ayrılması örneğin: bir çok milletlerin kültürlerinin tanınmasında saptanan görevler, öğrencilerin yeteneklerine göre ayrılmalıdır. KAYNAKÇA 1. Bardhyl Musai, Metodologjia e mësimdhënies, Tiranë, 2003 2. Bardhyl Musai, Psikologjia e edukimit, Tiranë, 2003 3. www.dadalos.org 4. www.moe.gov.al