Envanter Neden Önemlidir? Bölüm II Envanter Yönetimi ve Risk Havuzu Oluşturma Doç. Dr. Kazım Sarı Uluslararası Lojistik ve Taşımacılık Bölümü Beykent Üniversitesi Dağıtım ve lojistik maliyetleri oldukça yüksek Amerikan üretim sanayindeki envanterin toplam değeri: 1992-01-31: 808,773 milyon dolar 1996-08-31: 1,000,774 milyon dolar 2006-05-31: 1,324,108 milyon dolar Envanter-Satış Oranı (Amerikan Üreticileri için): 1992-01-01: 1.56 2006-05-01: 1.25 Bu bölümün hazırlanmasında, Simchi-Levi, D., Kaminsky, P. and Simchi-Levi, E., 2008. Designing and Managing the Supply Chain, 3rd edition, McGraw-Hill, IL. kitabı kullanılmıştır. 1 2 Envanter Neden Önemlidir? GM nin üretim ve dağıtım ağı 20,000 tedarikçi firma 133 parça üretim tesisi 31 montaj tesisi 11,000 satış bayisi Taşıma maliyetleri: 4.1 milyar $ (Bunun %60 hammadde taşıması) GM nin bulundurduğu envanterin toplam değeri 7.4 milyar dolar (%70 yarı mamul; %30 son mamul) Ne yapılabilir: Envanter ve taşıma maliyetlerinin toplamını düşürmek gerekli. Yıllık %26 maliyet düşüşü sağlanmıştır: Envanter politikaları Dağıtım stratejileri Neden Envanter Bulunduruyoruz? Müşteri talebindeki belirsizlik Ürün yaşam döngülerinin sürekli kısalması Pazarda daha fazla benzer ürünün bulunması Tedarik sürecindeki belirsizlikler Kalite/Miktar/Maliyet/Temin süreleri Temin süreleri Fazla miktarda satın almanın sağladığı avantajlar 3 4 Doğru zamanda ve doğru miktarda envanter bulundurmak çok zor! 1993 yılında Dell Computer ün yanlış talep tahminleri neticesinde gereğinden çok fazla ürün bulundurması IBM nın yanlış envanter planlaması neticesinde; 1994 yılında ThinkPad serisinde yaşanan durum: talep olmasına rağmen ürünün elde bulunmaması Cisco nun satışlarında gözlenen düşüş nedeniyle oluşan maliyet; 2001 yılında 2.25 milyar dolarlık fazla envanter maliyeti Envanter Yönetimi Envanter kararları verilirken talep tahmin yöntemleri hayati bir öneme sahiptir (müşteri talebinin belirsiz olduğu durumlarda) Hangi ürün (hammadde) sipariş verelim? Ne zaman sipariş verelim? Hangi miktarda sipariş verelim? Bu sorulara yanıt verebileceğimiz yaklaşımlar kümesi ENVANTER POLİTİKALARI!! 5 6 1
Envanter Politikalarını Etkileyen Faktörler Talep tahminleri Temin süresi Dikkate alınan ürün sayısı Planlama döneminin uzunluğu Maliyetler Sipariş Maliyeti: Satın alma maliyeti Nakliye maliyeti Envanter bulundurma maliyeti: Vergi, sigorta vb. giderler Tesis giderleri Değer kayıpları Fırsat maliyeleri Hizmet düzeyi gereksinimleri 7 Tek Bir Tesis için Envanter Yönetimi Tedarik zinciri üzerinde tek bir firma dikkate alınır Kullanılan Teknikler Ekonomik sipariş miktarı Müşteri talebinin belirsiz olduğu durum Tek dönemlik envanter kararları Dönem başında stokta ürün bulunması durumu Çok dönemli envanter kararları Sürekli izleme envanter politikaları Temin sürelerinin değişken olduğu durum Dönemsel izleme envanter politikaları Hizmet düzeyinin enbüyüklenmesi durumu 8 Ekonomik Sipariş Miktarı (ESM) Zamana göre değişen envanter seviyesi ESM: Varsayımlar D: dönemlik talep miktarı Q: sipariş miktarı K, sabit sipariş maliyeti, sipariş verildiği anda ortaya çıkar h, elde bulundurma maliyeti (adet/dönem) Temin süresi = 0 (siparişin verilmesi ile teslim alınması arasında geçen süre) Başlangıç envanter düzeyi = 0 Planlama süresi uzun (sonsuz) 9 10 ESM nin hesaplanması Verilen sipariş sayısı: D/Q Ortalama envanter düzeyi: Q/2 Toplam envanter maliyeti: Ekonomik Sipariş Miktarı KD hq Q 2 Q * 2KD h ESM: Maliyetler Envanter maliyetleri ve sipariş miktarı arasındaki ilişki 11 12 2
Bir Örnek Bir Örnek Bir cep telefonu satıcısının aylık satış miktarı 500 adettir. Yıllık elde bulundurma maliyeti ürün maliyetinin %25 dir. Cep telefonunun firmaya maliyeti 600 TL / adet iken sabit sipariş verme maliyeti 250 TL dir. Bu firma için aşağıdakileri hesaplayınız. a. Ekonomik Sipariş Miktarı b. Aylık Toplam Envanter Maliyeti D= 500 Adet (Aylık) h= 150 TL / Adet / Yıl 12,5 TL / Adet / Ay K= 250 TL Q* = 141,4 adet (Yaklaşık 142 adet) Aylık Toplam Envanter Maliyeti = Aylık Elde Bulundurma Maliyeti + Aylık Sipariş Verme Maliyeti = 883,9 TL 883,9 TL = 1767,8 TL 13 14 Duyarlılık Analizi Müşteri Talebi Belirsiz ise? Toplam envanter maliyeti, sipariş miktarına aşırı duyarlı değil Sipariş Miktarı: Q Q, ekonomik sipariş miktarının (Q*) b katı. Yani, herhangi bir b değeri için, Q = bq* b.5.8.9 1 1.1 1.2 1.5 2 Toplam envanter maliyetindeki artış 25% 2.5% 0.5% 0.4% 1.6% 8.9% 25% Talep tahmini yapmak zorunlu hale gelir Maalesef yaptığımız tahminler genellikle yanlış olur Arz / talep dengesi kurmak çok güç Ne kadar uzun dönem için tahmin yapılırsa, yapılan tahminler o derece daha yanlış olur Toplu tahminler daha doğru sonuçlar verir. Tek bir ürün için tahmin yapmak yerine, ürün ailesi için tahmin yapmak daha doğru sonuçlar verir 15 16 Tek dönemlik Envanter Planlama Ürün yaşam döngüsü kısa olan ürünler Tek bir satın alma / üretim siparişi şansı söz konusu Sipariş miktarı talep gerçekleşmeden önce belirlenmek zorunda Sipariş miktarı > Talep => Fazla envanter Sipariş miktarı < Talep => Satış/Kar kaybı Tek dönemlik Envanter Planlama Geçmiş verileri kullanarak Müşteri talebine ilişkin farklı senaryolar belirlenir, Her bir senaryo için bir olasılık belirlenir, Belirlenen envanter politikası için Her bir senaryo için ortalama kar hesaplanır, Belirlenen bir sipariş miktarı ile Her bir senaryonun karlılığı ile o senaryonun oluşma ihtimali çapılır Ortalama kar belirlenir Ortalama karlılığı enbüyükleyecek sipariş miktarı belirlenir 17 18 3
Tek dönemlik Envanter Planlama:Örnek İlave Bilgiler: Sabit üretim maliyeti: 100,000 $ Değişken üretim maliyeti: 80 $ / adet. Yaz sezonu boyunca, satış fiyatı: 125 $ / adet. Hurda maliyeti: ürünün seri sonu fiyatı: 20 $ / adet Olasılıklı talep tahmini 19 20 İki Farklı Senaryoyu Dikkate Alalım Üretici firmanın 10.000 adet ürettiğini ve bu durumda 12.000 adetlik bir talebin oluştuğu durumda, Kar = 125(10.000) - 80(10.000) 100.000 = 350.000$ Üretici firmanın 10,000 adet ürettiğini ve bu durumda müşteri talebinin 8.000 adet olduğu durumda, Kar = 125(8.000) + 20(2.000) - 80(10.000) 100.000 = 140.000$ Üretim Miktarı 10.000 Adet Olduğunda Talep miktarının 8.000 adet olma ihtimali = %11 Karın $140.000 olma ihtimali = 11% Talep miktarının 12.000 adet olma ihtimali = 27% Karın $140.000 olma ihtimali = 27% Toplam Kar = Her bir senaryodaki karların ağırlıklı ortalaması 21 22 Ortalama Karı Enbüyükleyen Sipariş Miktarı Ortalama kar miktarı ile sipariş miktarı arasındaki ilişki Eniyi Sipariş Miktarı İle Ortalama Talep Arasındaki İlişki İlave bir ürün satmanın marjinal karı ile ilave bir adet satamamanın marjinal maliyeti karşılaştırılır Marjinal kar/adet = Satış Fiyatı Değişken sipariş (veya, Üretim ) Maliyeti Marjinal maliyet/adet = Değişken sipariş (veya, üretim) Maliyeti Hurda değeri Eğer Marjinal Kar> Marjinal Maliyet => Eniyi Sipariş Miktarı > Ortalama Talep Eğer Marjinal Kar < Marjinal Maliyet => Eniyi Sipariş Miktarı < Ortalama Talep 23 24 4
Mayo Örneği Dikkate Alındığında Ortalama Talep = 13.000 adet Eniyi Üretim Maliyeti = 12.000 adet Marjinal Kar = 45$ Marjinal Maliyet = 60$ Dolayısıyla, Marjinal Maliyet > Marjinal Kar => Eniyi Üretim Miktarı < Ortalama Talep Risk ve Kazanç Arasındaki İlişki Ortalama karı enbüyükleyen üretim miktarı 12.000 adet Üretici firma 9.000 adet veya 16.000 adet üretirse ortalama karı 294.000$ olur. Eğer 9,000 veya 16,000 adet üretmek arasında bir seçim yapmanız gerekse, hangi üretim miktarını seçersiniz? 25 26 Risk ve Kazanç Arasındaki İlişki Kar miktarının olasılık dağılımı Risk ve Kazanç Arasındaki İlişki Üretim Miktarı = 9.000 adet Kar: %11 ihtimalle 200.000$ %89 ihtimalle 305.000$ Üretim Miktarı = 16.000 adet 5 farklı durumla karşılaşmaktayız. %11 ihtimalle 220.000$ zarar % 50 ihtimalle en az 410.000$ kar Aynı düzeydeki ortalama karlılık için, üretim miktarının artırılması: Riski artırır Muhtemel kazancı artırır 27 28 Temel Bulgular: Eniyi sipariş miktarı tahmini talep miktarı veya ortalama talebe eşit olmak zorunda değil, Genel olarak, sipariş miktarı arttıkça, belirli bir noktaya kadar ortalama kar miktarı da artar. O noktadan sonra ise ortalama kar miktarı azalmaya başlar, Üretim miktarı arttıkça, hem risk hem de muhtemel kazanç artar, Eğer sezon başında üreticinin elinde bir miktar ürün olsaydı? İki durum söz konusu: Hiç üretim yapmayarak, elde bulunan envanterden müşteri talebi karşılanmaya çalışılır. Bu durumda sabit üretim maliyetinden kaçınılmış olunur, Üretime başlanır. Bu durumda sabit üretim maliyeti oluşur. 29 30 5
Başlangıç Envanter Durumu Başlangıç envanterinin kar miktarı üzerindeki etkisi Dönem başında üreticinin 5.000 adet stoğu olursa Eğer üretim yapılmazsa, ortalama kar miktarı = 225.000 (şekilden görüldüğü gibi) + 5.000 x 80 = 625.000 Eğer üretici üretim yapmaya karar verirse, Envanter miktarı 5.000 den 12.000 e çıkarılır (üretim miktarı=7.000) Ortalama kar miktarı = 371.000 (şekilden görüldüğü gibi) + 5.000 80 = 771.000 31 32 Dönem başında üreticinin 10.000 adet stoğu olursa Üretim yapmaya gerek yok Ortalama Kar > Envanter miktarı 12.000 e çıkartıldığında oluşan kar Eğer üretim yaparsak, ulaşılabilecek en yüksek kar miktarı 375.000$. Aynı kar miktarına 8,500 adetlik başlangıç envanterinin bulunduğu ve hiç üretim yapılmadığı durumda ulaşılıyor. Eğer başlangıç envanteri < 8,500 adet => envanter miktarını 12.000 adete çıkaracak kadar üretim yapılmalı, Eğer başlangıç envanteri en az 8,500 adetse hiçbir şey üretilmemeli (s, S) politikaları veya (min, max) politikası 33 Çok Dönemli Envanter Planlama ENVANTER BULUNDURMANIN NEDENLERİ Yıllık elde bulundurma ve sipariş maliyetleri arasında bir denge kurmak için. Temin süresi boyunca karşılaşılacak müşteri talebini karşılamak. Müşteri talebindeki belirsizliğe karşın güvence olarak. İKİ TÜR ENVANTER POLİTİKALARI Sürekli İzleme Yöntemleri Envanter düzeyi sürekli olarak izlenir Envanter düzeyi belirli bir düzeye indiğinde, derhal sipariş verilir Dönemsel İzleme Yöntemleri Envanter düzeyi belirli aralıklarla izlenir Her bir izleme sonrasında, uygun sipariş miktarı belirlenir 34 Sürekli İzleme Yöntemleri Bir dağıtıcı ve bir üretici firmayı dikkate alalım Dağıtıcı firmanın karşılaştığı talep rassal ve normal dağılıma göre oluşuyor Dağıtıcı firma sipariş verdiği anda bir sabit sipariş maliyeti (K) ve sipariş miktarı ile orantılı bir maliyet oluşur (satın alma maliyeti) Envanter elde bulundurma maliyeti, h, dönemsel olarak ve birim ürün başına hesaplanır Dağıtıcı firma envanter düzeyini günün her anında sürekli olarak takip ediyor Dağıtıcı firma sipariş verildiğinde, verdiği siparişleri temin süresi (L) kadar süre sonra teslim alıyor Talep oluştuğunda, dağıtıcı firmanın elinde ürün yoksa, satış kaybı gerçekleşir Dağıtıcı firma hedeflediği bir hizmet düzeyi mevcut Sürekli İzleme Yöntemleri AVG = dağıtıcı firmanın karşılaştığı dönemsel talebin ortalaması STD = dağıtıcı firmanın karşılaştığı dönemsel talebin standart sapması L = temin süresi h = elde bulundurma maliyeti (bir adet ürünün bir dönem boyunca oluşturduğu maliyet) α = hizmet düzeyi. Dolayısıyla, elde bulunmama ihtimali = (1 α) 35 36 6
Sürekli İzleme Yöntemleri (Q,R) politikası envanter düzeyi R a düştüğü anda, Q kadar sipariş ver R değeri nasıl hesaplanır? Sürekli İzleme Yöntemleri Temin süresi boyunca karşılaşılacak ortalama talep: L x AVG Emniyet stoğu: z STD L Tekrar Sipariş Verme Noktası, R: L AVG z STD L Sipariş Miktarı, Q: K AVG Q 2 h 37 38 Hizmet Düzeyi ve Emniyet Faktörü, z Zamana Göre Envanter Düzeyi Değişimi Envanter düzeyi ve (Q,R) politikası arasındaki ilişki Hizmet Düzeyi 90% 91% 92% 93% 94% 95% 96% 97% 98% 99% 99.9% z 1.29 1.34 1.41 1.48 1.56 1.65 1.75 1.88 2.05 2.33 3.08 z değeri istatistiksel tablolardan alınan ve temin süresi boyunca elde bulunmama durumunun oluşması ihtimalinin tam olarak (1 α) olması ifade eder Sipariş teslim edilmeden önceki envanter düzeyi = z STD L Sipariş teslim edildikten hemen sonraki envanter düzeyi = Q z STD L Q Ortalama Envanter = 2 z STD L 39 40 Örnek Problem Bir dağıtıcı firma üreticiye sipariş vererek TV satın alıyor ve bu TV leri perakendecilere satıyor Sabit sipariş maliyeti = 4.500 YTL TV nin dağıtıcı firmaya maliyeti = 250 YTL / adet Yıllık elde bulundurma maliyeti = ürün maliyetinin %18 Temin süresi = 2 hafta Hizmet düzeyi = %97 Ay Eyl Ek Kas Aral Ock Şub Mar. Nisn May Hzn Tms Ağs Satışla r Örnek Problem 200 152 100 221 287 176 151 198 246 309 98 156 Ortalama aylık talep = 191,17 Aylık talebin standart sapması = 66,53 Ortalama haftalık talep = Ortalama Aylık Talep/4.3 Haftalık talebin standart sapması = aylık talebin standart sapması/ 4.3 41 42 7
Parametreler Ortalama Haftalık Talep Örnek Problem Haftalık Talebin Standart Sapması Temin Süresi Boyunca Karşılaşılaca k Ortalama Talep Emniyet Stoğu Değer 44,58 32,08 89,16 86,20 176 0.18 250 Haftalık Elde Bulundurma Maliyeti = 0.87 52 2 4,500 44.58 Eniyi Sipariş Miktarı = Q 679.87 Ortalama envanter miktarı = 679/2 + 86.20 = 426 Yeniden Sipariş Verme Noktası Değişken Temin Süreleri Ortalama temin süresi, AVGL Temin süresinin standart sapması, STDL. Tekrar Sipariş Verme Noktası, R: 2 2 2 R AVG AVGL z AVGL STD AVG STDL Emniyet Stoğu= Sipariş Miktarı = 2 2 2 z AVGL STD AVG STDL K AVG Q 2 h 43 44 Dönemsel İzleme Yöntemleri Envanter düzeyi dönemsel olarak izlenir. Örneğin, aylık, haftalık vb. Her bir izlemeden sonra uygun miktarda sipariş verilir İki durum söz konusu: Kısa Aralıklarla Yapılan İzleme (Örk. Günlük) s ve S olmak üzere iki değer belirlenir Her bir izlemeden sonra, eğer envanter pozisyonu s altına düşmüşse, envanter pozisyonunu S çıkaracak kadar sipariş verilir (s, S) envanter politikası Uzun aralıklarla Yapılan İzleme (Örk. Haftalık veya Aylık) Her bir izleme dönemi sonunda sipariş verilir. Hedef envanter düzeyi belirlenir, Envanter pozisyonunu belirlenen hedef-envanter düzeyine çıkaracak miktar kadar sipariş verilir, Temel-stok düzeyi politikası (Base-stock level policy) (s, S) Envanter Politikası Sürekli envanter izleme modelinde olduğu gibi Q ve R değerlerini hesapla s değerini R a eşitle S değerini ise R+Q a eşitle. 45 46 Temel-Stok Düzeyi Politikası Hedef envanter düzeyi belirlenir, buna temelstok düzeyi adı verilir Her bir izleme döneminde, envanter sayılır ve envanter düzeyini temel-stok düzeyine çıkaracak miktar kadar sipariş verilir Değişkenler: r = İzleme döneminin uzunluğu (Örneğin, 7 dönem) L = temin süresi AVG = ortalama dönemsel talep miktarı STD = dönemsel talebin standart sapması. Temel-Stok Düzeyi Politikası r + L dönemi boyunca envanter gereksinimi= ( r L) AVG Emniyet stoğu= z STD r L 47 48 8
Temel-Stok Düzeyi Politikası Örnek Problem Zamana göre envanter düzeyindeki değişimler Verilenler: Dağıtıcı firma 3 hafta da bir sipariş veriyor Temin süresi 2 hafta (Temel-stok düzeyinin 5 haftalık talebi karşılaması gerekiyor) Ortalama talep = 44.58 x 5 = 222.9 Emniyet stoğu = 1.9 32.8 5 Temel-stok düzeyi = 223 + 136 = 359 3 44.58 Ortalama envanter düzeyi = 2 1.9 32.08 5 203.17 Dağıtıcı firma 5 (= 203.17/44.58) haftalık stok tutuyor. 49 50 Hizmet Düzeyi Eniyilemesi Eniyi envanter politikası, uygun bir hizmet düzeyi belirlenerek hesaplanır Uygun hizmet düzeyi nedir? Bazen müşterilerimiz belirler Örneğin, bazı durumlarda perakendeciler, tedarikçilerden belirli düzeyde bir hizmet düzeyi sağlamasını isteyebilir Bu durumda, tedarikler de perakendecilerin belirledikleri hizmet düzeylerini kullanarak envanterini yönetirler Bazen ise firma farklı hizmet düzeylerinden birkaçını seçme şansına sahiptir Hizmet Düzeyi Eniyilemesi Temin süresine göre envanter düzeyi ve hizmet düzeyi arasındaki ilişkinin değişimi 51 52 Elde Edilen Çıkarımlar Diğer bütün unsurların eşit olduğunu varsayarsak: Envanter düzeyinde ki artış hizmet düzeyini de artırır Aynı düzeydeki envanter miktarı için, temin süresi arttıkça, sağlanan hizmet düzeyinde azalma görülür Envanter düzeyi azaldıkça, birim envanterin hizmet düzeyi üzerindeki etkisi, dolayısıyla ortalama kar üzerindeki etkisi de artar Perakendecilerin Stratejisi Toplam karlılığı enbüyüklemek için, her bir Stok Tutma Birimi (SKU) düzeyinde hizmet düzeyi belirlenmesi gerekmektedir Diğer bütün unsurların eşit olduğunda, aşağıdaki tür ürünler için hizmet düzeyinin yüksek tutulması gerekmektedir: Yüksek kar marjı olan ürünler Yüksek satış hacmi olan ürünler Talep değişkenliğinin düşük olduğu ürünler Temin süresinin düşük olduğu ürünler 53 54 9
Karlılığın Eniyilenmesi ve Hizmet Düzeyi Stok Tutma Birimi (SKU) düzeyinde hizmet düzeyi eniyilenmesi Karlılığın Eniyilenmesi ve Hizmet Düzeyi Tüm ürünlerde, ortalama hizmet düzeyinin 95% olması hedefleniyor. Hizmet düzeyi > 99% yüksek kar marjı olan, satış hacmi büyük olan ve talep değişkenliği düşük olan ürünler için Service level < 95% düşük kar marjı olan, düşük satış hacmi olan ve talep değişkenliği yüksek olan ürünler 55 56 Risk Havuzu Oluşturma Farklı bölgelerdeki müşteri taleplerinin bir bütün olarak dikkate alınarak, envanter yönetiminin merkezi olarak yapılması Herhangi bir dönemde, A bölgesinde talep yüksek olursa, B bölgesinde talep düşük olabilir Bu durum, emniyet stoklarında ve envanter düzeylerinde ciddi azalmalar sağlar Müşteri Talebindeki Değişkenlik Standart sapma, ortalamanın etrafında ne kadar değişmelerin olduğunu ölçer Mutlak değişkenlik ölçütüdür, Karşılaştırma olanağı sağlamaz, Değişkenlik Katsayısı standart sapmanın ortalamaya oranıdır Ortalamayı dikkate alarak, göreceli bir ölçüt sunar 57 58 Örnek Problem Elektronik eşyalar üreten bir üretici firma ve bu ürünlerin dağıtımını yapan bir dağıtıcı firmayı dikkate alalım Marmara bölgesinin Avrupa Yakasına ve Asya Bölgesine hizmet veren İstanbul da ve Bursa da iki depo bulunmaktadır Her bir perakendeci, kendi bölgesine hizmet veren depodan ürün temin etmektedir Her iki depo da %97 hizmet düzeyi hedeflemektedir Yeni bir fikir İstanbul ve Bursa daki bu iki deponun yerine belirlenecek uygun bir bölgeye tek bir depo kurulsun Dağıtım temin süreleri artabilir Ancak envantere yapılan yatırımı önemli ölçüde azaltabilir 59 60 10
Satış Verileri Satış Verileri: İstatistikler A ÜRÜNÜ Hafta 1 2 3 4 5 6 7 8 Ürün Ortalama Talep Talebin Standart Sapması Değişkenlik Katsayısı İstanbul 33 45 37 38 55 30 18 58 Bursa 46 35 41 40 26 48 18 55 Toplam 79 80 78 78 81 78 36 113 B ÜRÜNÜ Hafta 1 2 3 4 5 6 7 8 İstanbul 0 3 3 0 0 1 3 0 Bursa 2 4 0 0 3 1 0 0 İstanbul A 39.3 13.2 0.34 İstanbul B 1.125 1.36 1.21 Bursa A 38.6 12.0 0.31 Bursa B 1.25 1.58 1.26 Toplam A 77.9 20.71 0.27 Toplam B 2.375 1.9 0.81 Toplam 2 7 3 0 3 2 3 0 61 62 Envanter Düzeyleri Ürün Temin Süresi boyunca karşılaşılan Ortalama Talep Emniyet Stoğu Yeniden Sipariş Verme Noktası İstanbul A 39.3 25.08 65 132 İstanbul B 1.125 2.58 4 25 Bursa A 38.6 22.8 62 131 Bursa B 1.25 3 5 24 Toplam A 77.9 39.35 118 186 Toplam B 2.375 3.61 6 33 Sipariş Miktarı Q Kazanımlar A ürünü için ortalama envanter düzeyi: Bursa deposunda yaklaşık 88 adet İstanbul deposunda yaklaşık 91 adet Eğer merkezi bir depo olsaydı yaklaşık 132 adet Ortalama envanter düzeylerinde görülen azalma yaklaşık %36 civarında B ürünü için ortalama envanter düzeyi: Bursa deposunda yaklaşık 15 adet İstanbul deposunda yaklaşık 14 adet Eğer merkezi bir depo olsaydı yaklaşık 20 adet Ortalama envanter düzeylerinde görülen azalma yaklaşık %43 civarında 63 64 Çıkarımlar Değişkenlik katsayısı büyüdükçe, risk havuzu oluşturmadan elde edilecek fayda da büyür Emniyet stoğu ile değişkenlik katsayısı arasındaki ilişki.. Farklı bölgelerdeki müşteri talepleri arasındaki ilişki risk havuzu oluşturmadan elde edilecek fayda üzerinde etkilidir Müşteri talepleri arasındaki ilişkinin negatif yönde olduğu durum Merkezi depoda bir bölge için depolanmış ürünlerin, gerekli olması halinde başka bir bölge içinde kullanımı mümkündür, merkezi olmayan depolarda ise bu mümkün değildir Merkezi ve Merkezi Olmayan Dağıtım Sistemleri Emniyet Stoğu: merkezi sistemlerde daha az Hizmet Düzeyi: aynı envanter yatırımı için merkezi olan sistemde daha yüksek Genel giderler: dağıtılmış sistemlerde daha fazla Müşteri temin süresi: ayrık sistemlerde daha kısa Nakliye maliyetleri: çok açık değil. Tesise giren ve çıkan ürünlerin nakliye maliyetleri dikkate alındığında genel bir yargıya ulaşmak zor 65 66 11
Tüm Tedarik Zinciri için Envanter Yönetimi Envanter kararları tek bir karar verici tarafından ve tüm sistemin maliyetini enküçükleyecek şekilde verilir Karar verici dağıtıcı firma ve perakendecilerdeki envanter bilgilerine ulaşabilir Kademeli envanter sistemleri Kademeli envanter sisteminde üretim veya sipariş kararı verilirken, yerel envanter sistemlerinden farklı olarak kademeli envanter pozisyonu ve kademeli temin süresi dikkate alınır. Kademeli envanter pozisyonu, o üyenin envanter pozisyonu ile o üyenin altında bulunan bütün üyelerin envanter pozisyonlarının toplanması ile elde edilir. Kademeli temin süresi o üyenin temin süresi ile o üyenin altında bulunan tüm üyelerin temin sürelerinin toplamı ile elde edilir. 67 Kademeli Envanter 68 Kademeli Envanter Sisteminde Sipariş Yenileme Noktası L e = kademeli temin süresi, AVG = perakendecinin karşılaştığı ortalama talep STD = talebin standart sapması Sipariş Yenileme Noktası e R L AVG z STD e L Kademeli Envanter Sistemleri Örnek Perakendeci haftalık ortalama 45 adetlik bir talep ile karşılaşıyor Haftalık talebin standart sapması 32 Yönetim müşterilerine %97 lik bir hizmet vermeyi hedefliyor (z=1.88) Her bir düzeydeki temin süresi 1 haftadır. 69 70 Maliyet ve Sipariş Miktarları K D H Q Perakendeci 250 45 1.2 137 Toptancı 200 45.9 141 Dağıtıcı 205 45.8 152 Üretici 500 45.7 255 Sipariş Yenileme Noktaları Perakendeci için, R=1*45+1.88*32* 1 = 105 Toptancı için, R=2*45+1.88*32* 2 = 175 Dağıtıcı için, R=3*45+1.88*32* 3 = 239 Üretici için, R=4*45+1.88*32* 4 = 300 71 72 12
Bir kademede birden fazla işletme olması durumunda Aynı yaklaşım takip edilir Depodaki envanter düzeyi, deponun envanter düzeyi ile deponun hizmet verdiği bütün perakendecilerin toplam envanter düzeylerinin hesaplanması ile elde edilir Deponun Kademeli Envanter Düzeyi Deponun kademeli envanteri 73 74 Pratik Öneriler Dönemsel Envanter Kontrol Yöntemini kullan Temin sürelerinin, emniyet stoklarının ve envanter kullanım oranlarının sıkı kontrolünü yap Emniyet stoklarını mümkün olduğunca düşürmeye çalış ABC yaklaşımı uygula Envanter ve envanter sahipliğini mümkün olduğunca tedarikçilere doğru kaydır Kantitatif (matematiksel) yöntemler kullan. ODAKLANMA: maliyetleri değil, envanter düzeylerini düşürmeye yoğunlaş. Stok devir hızının artırılması için ciddi çabalar var Farklı Sektörlerdeki Üreticilerin Stok Devir Hızı Sektör İlk çeyrek Medyan Son çeyrek Elektronik Parça ve Aksesuarlar 8.1 4.9 3.3 Bilgisayar 22.7 7.0 2.7 Ses ve Video Aletleri 6.3 3.9 2.5 Kağıt Üretimi 11.7 8.0 5.5 Kimyasal Ürünler 14.1 6.4 4.2 Yiyecek: Ekmek, pasta vb. 39.7 23.0 12.6 Kitap 7.2 2.8 1.5 Stok Devir Hızı= Yıllık Satışlar / Ortalama Envanter Düzeyi 75 76 Talep Tahmini GENEL KURALLAR Tahminler daima yanlış sonuçlar verir. Tahmin yapılan süre arttıkça, elde edilen sonuçlar daha hatalı sonuçlar verir Toplu yapılan tahminler daha az hata verir. Örneğin, ürün aileleri için yapılan tahminler, her bir ürün için yapılan tahminlere göre daha az hatalı olur. Talep Tahmin Yöntemleri Tahmin sürecinde karşılaşılan birçok zorluklara karşın, çok farklı durumlardaki karar verme süreçlerinde, karar verici için yardımcı araçlardan birisidir. Farklı koşullarda kullanılabilecek çok farklı türde tahmin yöntemleri mevcuttur 77 78 13
Talep Tahmin Yöntemleri Yargısal Yöntemler Satış Uzmanları Tahminlerinin Toplanması Uzman Panelleri Delphi Yöntemi Pazar Araştırmaları Zaman Serileri Analizi Hareketli Ortalamalar Üssel Düzeltme Trend Analizi Regresyon Holt s Yöntemi Mevsimsellik Trend + Mevsimsellik Winter ın Tahmin Yöntemi Nedensellik Yöntemleri En Uygun Teknik? Tahminin amacı nedir? Tahmin ne amaçla ve nasıl kullanılacak? Tahmin yapılacak sistemin yapısı nasıl? Geçmişte yapılan tahminler ne ölçüde doğru sonuçlar vermiş? 79 80 ÖZET: Talep Tahminleri Arz ve talebin dengelenmesi çok zor ve önemli Talep tahminleri genellikle hatalı sonuçlar verir Tahmin yapılan süre arttıkça, sonuçlar daha da hatalı oluyor Toplu tahmin yapmak daha az hata verir En uygun tahmin tekniğinin belirlenmesi önemli En uygun envanter kontrol yöntemi belirlenmeli 81 14