Bölüm 5 Bilginin Değeri

Transkript

1 Giriş Bölüm Bilginin Değeri Doç. Dr. Kazım Sarı Uluslararası Lojistik ve Taşımacılık Bölümü Beykent Üniversitesi Bu bölümün hazırlanmasında faydalanılan temel kaynaklar, 1. Simchi-Levi, D., Kaminsky, P. and Simchi-Levi, E., 8. Designing and Managing the Supply Chain, 3rd edition, McGraw-Hill, IL. Bilişim ve haberleşme teknolojilerindeki gelişmelerin sağladığı olanakların tedarik zinciri performansına etkileri, Daha çok ve daha detaylı bilgiler tedarik zinciri üyelerin kullanımına açılabilir, Bu bilgilerin kullanıma açılmasının, bütünleşik tedarik zincirlerinin tasarım ve yönetime yönelik sağladığı faydalar, Kullanılması Muhtemel Bilgi Türleri Envanter düzeyleri Satış Bilgileri Üretim miktarı Kapasite bilgileri Teslimat bilgileri vb.. Daha fazla bilgi Tedarik zincirlerindeki değişkenliği azaltır Tedarikçilere daha iyi tahmin yapma fırsatı verir (Pazardaki değişimleri ve promosyonları dikkate alma olanağı sağlayarak) Üretim ve dağıtım sistem ve stratejileri arasında koordinasyon kurmayı sağlar Perakendecilerin tedarik problemlerine daha hızlı ve daha etkili önlem almalarını sağlar. Temin süresinin düşürülmesine katkıda bulunur. Kamçı Etkisi (Bullwhip Effect) Dört seviyeli bir tedarik zinciri Herhangi bir ürün için müşteri talebi çok fazla değişken değilken Tedarik zinciri boyunca, envanter ve gecikmeli sipariş düzeylerinde ciddi dalgalanmalar görülüyor P&G ın çocuk bezi vakası Perakendecilerdeki, satış rakamlar büyük oranda sabitken Dağıtıcı firmalardan verilen siparişler, perakendeci satışlarından daha değişken Tedarikçi siparişleri ise daha fazla değişken Üretici Dağıtıcı Malzeme Akışı Bilgi Akışı (siparişler halinde) Toptancı Perakendeci 1

2 Miktar Miktar Miktar Miktar Kamçı Etkisi - Talep Tahminleri Perakendeci Satışları Toptancıdan Üreticiye Verilen Siparişler Perakendeciden Toptancıya Verilen Siparişler 1 1 Üretici Firmadan Tedarikçiye Verilen Siparişler 1 1 Talep kestirim yöntemleri Kamçı etkisine iki yönde katkıda bulunmaktadır: Talep kestirim yöntemlerinin son dönemlerde gerçekleşen talep miktarlarına karşı aşırı duyarlı olması. Başka bir deyişle, talep kestirim yöntemlerinin, önceki dönemlerde yüksek gerçekleşen talebe karşın bir sonraki dönemde de talebin yüksek olacağı; önceki dönemlerde görülen düşük talep karşısında ise bir sonraki dönemde oluşacak talebin düşük olacağı sonucunu vermesi Geleneksel tedarik zinciri altyapısı. Bir üyenin kestirim yaparak oluşturduğu siparişlerin başka bir üye tarafından talep kestirimi yapmak için kullanılması ve sipariş oluşturması son tüketici talep bilgisinin bozulmasına neden olur. Tipik bir tedarik zincirinde talep bilgisi bozulması (Lee ve diğ. 1997) - Temin Süreleri Temin sürelerinin yüksek olması, tedarik zincirindeki değişkenliğin daha şiddetli olmasına neden olur Emniyet stoğu ve temel-envanter envanter düzeyi hesaplanırken temin süreleri dikkate alınır. Daha uzun temin süreleri: Talep tahmini neticesinde öngörülen küçük bir artış veya azalışın Emniyet stoğuna ve temel-envanter envanter düzeyine daha şiddetli yansımasına neden olur Bu durumda sipariş miktarlarında ciddi değişimler yaratır (Kamçı Etkisi!!!) - Sipariş Parti Hacimleri Genellikle, ürüne ilişkin her bir dönemdeki talebin arkasından tedarikçi firmaya sipariş verilmesi yerine, birkaç dönemde gerçekleşen talep birleştirilerek daha büyük miktarda bir sipariş verilir. (s, S) politikaları, MRP sistemleri vb. gibi Genellikle aşağıdaki unsurlar tetikler: Nakliye maliyetleri, büyük miktardaki siparişler için daha cazip hale gelir with large orders Dönemsel satış kotaları, teşvikleri vb. - Fiyat Dalgalanmaları Perakendeciler, genellikle promosyon dönemlerinde Gereğinden daha fazla ürün siparişi vererek, birim maliyetlerini düşürmek isterler Promosyonu izleyen dönemlerde ise depolarında fazladan bulundurdukları ürünleri kullandıklarından gereğinden az miktarda sipariş verirler Sipariş miktarındaki değişkenlik artar - Kıtlık Oyunu Üreticiler, genellikle talebi karşılayamadıkları durumlarda, müşterilerine her bir müşterinin verdiği siparişler oranında dağıtım yaparlar. Bunu bilen perakendeciler: Tedarikte sorun yaşanacağını öngördüklerinde, daha fazla ürün alabilmek için gerçek ihtiyaçlarının üzerinde siparişler verirler. Üründe yaşanan kıtlık bittiğinde ise verilen sipariş miktarı aniden azalır veya verilen siparişlerin büyük bir kısmı iptal edilir. Perakendecilerin daha fazla pay alabilmek için siparişlerini şişirmelerine kıtlık oyunu adı verilir

3 Kamçı Etkisinin Ölçülmesi İki-kademeli kademeli bir tedarik zinciri dikkate alalım: Bir perakendeci Bir üretici firma. Perakendecinin temin süresi sabit. Herhangi bir t dönemi sonunda verilen bir sipariş t+l döneminin başında teslim alınıyor Perakendeci dönemsel envanter kontrol yöntemi kullanıyor Her bir dönem envanter düzeylerini kontrol ediyor Envanter düzeyini temel stok düzeyine çıkaracak kadar sipariş veriyor. Dolayısıyla, envanter izleme dönem uzunluğu bir dönem Kamçı Etkisinin Ölçülmesi Temel-Stok Düzeyi = L x AVG + z x STD x L Temel-Stok Düzeyi = ˆ t L z LS t Eğer perakendeci hareketli ortalamalar yöntemini kullanıyor ise, t t 1 Di it p p t 1 ( D ) it p i t St p 1 Kamçı Etkisinin Ölçülmesi Kamçı Etkisi ile p Arasındaki İlişki Var(D), perakendecinin karşılaştığı talebin varyansı Var(Q), perakendecinin verdiği siparişlerin varyansı Var ( Q) L L 1 p p p büyük olduğunda,, L ise küçük olduğunda kamçı etkisi ihmal edilecek düzeyde küçük. Kamçı etkisi L nin artması ve p nin azalması ile ciddi oranda artıyor. p ile kamçı arasındaki ilişki (alt limit) p =, L=1 p = 1, L=1 Örnek Var ( Q) 1.4 Var ( Q) 1. Tahmin yönteminde daha fazla geçmiş dönem verisinin girdi olarak kullanılması, yani tahmin yönteminin son dönemlerdeki değişkenliklere karşı daha az duyarlı olması, Kamçı Etkisini azaltır Satış Bilgileri nin (POS) Paylaşılması Tüm tedarik zinciri üyelerinin perakendecideki satış noktası bilgilerine ulaşılmasını sağlamak Tüm üyelerin pazardaki müşterinin satın alma eğilimi hakkında bilgili olmasını sağlar Bu durum, her bir üyenin daha sağlıklı ve doğru talep tahmini sağlar (Tekrarlı tahminlerden kaçınılır) 3

4 POS Bilgilerinin Paylaşıldığı Durumda Kamçı Etkisi Var(D), perakendecinin karşılaştığı talebin varyansı Var(Q k ), k.. Düzeydeki üyenin verdiği siparişin varyansı L i, i. kademe ve (i + 1). kademeleri arasındaki temin süresi k k k Var ( Q ) L ( L ) i1 i i1 i 1 p p Herhangi bir kademedeki tedarik zinciri üyesinin verdiği siparişlerin varyansının talebin varyansına oranı (kamçı etkisi), o kademedeki üye ile perakendeci arasındaki temin süresine bağlı olarak artar POS Verilerinin Paylaşılmadığı Durumdaki Kamçı Etkisi POS verileri paylaşılmaz Diğer üyeler sipariş bilgilerini kullanmak zorunda k k Var ( Q ) Li Li (1 ) p i1 p Kamçı etkisi, çarpan etkisi ile artar Yönetimsel Bulgular POS bilgileri paylaşılsa da paylaşılmasa da Kamçı Etkisi oluşur, ancak: Paylaşıldığı durumda tedarik zincirinin her bir kademesine kamçı etkisi toplanarak büyürken Paylaşılmadığı durumda, çarpan etkisiyle büyür POS bilgilerinin paylaşılması, ortadan kaldıramasa bile, Kamçı Etkisini ciddi oranlarda düşürür. POS bilgilerinin paylaşıldığı ve Paylaşılmadığı Durum POS bilgilerinin paylaşıldığı ve paylaşılmadığı durum Kamçı Etkisi nden Kurtulmanın Yolları Belirsizliği Azalt. Bilgi paylaşımı Değişkenli Azalt. Müşteri talep yapısında görülen değişkenliği azalt. Her gün En Düşük Fiyat Garantisi (EDLP) stratejisi. Kamçı Etkisi nden Kurtulmanın Yolları Temin Sürelerini Azalt Temin süresinin yüksek olması, Kamçı Etkisini ciddi oranda arttırır. Yöntemler: Çapraz Yükleme vb. dağıtım stratejileri kullanılabilir Elektronik Veri İletimi (EDI) vb. kullanılabilir Stratejik Ortaklıklar Kur Tedarikçi Yönetimli Envanter (VMI) Perakendecideki envanter Tedarikçi tarafından yönetilir Ortaklaşa Planlama, Tahmin ve İkmal Yöntemi (CPFR) 4

5 Bilgi Paylaşımı ve Bilgi Paylaşımı için Sağlanan Teşvikler Bilgi paylaşımı, kamçı etkisini azaltır Tedarik zincirinin üst kademelerinde bulunan üyeler, bilgi paylaşımından daha çok faydalanır Bu yüzden perakendecilere bir takım teşvikler sağlanmalı veya perakendeciler, bilgi paylaşımı için ikna edilmeli Birçok endüstri de bilgi paylaşımı problemli işliyor Kıtlık oyunu ve şişirilmiş siparişler bir gerçek Paylaşılan bilgi, doğru değil veya tahrip edilmiş olabiliyor Bu durumda, tedarikçiler paylaşılan bilgileri tamamen dikkate almayabilir Bilgi Paylaşımını Destekleyen Teşvikler Kapasite Rezervasyon Anlaşmaları Üretici firma, belirli bir miktar ödeme yaparak, tedarikçi firmanın belirli miktardaki kapasitesini rezerve eder, Farklı düzeylerdeki kapasite rezervasyonu için, tedarikçi farklı fiyatlar sunar Üretici firma, aslında kapasite rezervasyonu yaparken, yapmış olduğu tahminleri de herhangi bir çarpıtma yapmadan tedarikçisine yansıtmış olur Erken Satın Alma Anlaşmaları Etkili Talep Tahminleri Perakendeci Tahminleri Genellikle, önceki dönemlerde gerçekleşen satış miktarları kullanılır. Fiyatlandırma, promosyonlar ve piyasaya yeni sunulan ürünler, vb. faktörler gelecek dönemlerde gerçekleşecek talebi etkiler. Bu tür faktörleri dikkate almak daha doğru tahminler yapmamıza sebep olur. Bu faktörlerin bir çoğu üretici veya dağıtıcı tarafından kontrol edilebilir Dağıtıcı ve Üretici Tahminleri Perakendecinin kontrolü altındaki birçok faktörden etkilenir. Promosyonlar veya fiyatlandırma, genellikle, perakendeciler tarafından şekillendirilir. Perakendecide yeni ürünler pazara sürülebilir Perakendeciler, müşteriye daha yakın olduğundan daha doğru bilgilere sahip olabilirler Etkili Talep Tahminleri (Devam) Ortaklaşa Tahmin Sistemleri Gelişmiş bilişim sistemleri Ortaklaşa bir tahmin süreci Tüm üyelerin katılımıyla ortak bir talep tahmini yapılır Tüm üyeler talebe ilişkin sahip oldukları tüm bilgileri paylaşırlar Üyeler arası Koordinasyon ve Bilgi Paylaşımı Tedarik zinciri birbiri ile ilişki birçok süreci içerir Üretim, depolama, nakliye, ve perakendecilik Bir sürecin çıktısı, başka bir sürecin girdisi durumunda Tek bir sürecin eniyilenmesi için yöntemler geliştirmek yeterli değil, Tüm sistemi ve süreçleri dikkate alarak, verilen kararlar arasında koordinasyon kurulması gerekmektedir Koordinasyon yapılmayan sistemlerde Her bir tesis kendisi için en iyi olanı bulmaya çalışıyor Sonuç yerel eniyileme. Küresel Eniyileme Karşılaşılan Problemler: Eniyilemeyi kim yapacak? Kazanımlar tedarik zinciri üyeleri arasında nasıl paylaşılacak? Bu problemler için çözüm yöntemleri: Tedarik Anlaşmaları Stratejik Ortaklıklar

6 İstenen Ürünün Yerinin Belirlenmesi Müşteri talebini elde tutulan envanterden karşılanır Eğer istenen ürün perakendeci de değilse? Bu ürünün nerede var olduğunu belirleyebiliyor ve müşteriye kısa bir süre sonra teslim etme teklifi yapabiliyorsak, bu ürünün elimizde olması kadar etkili olabilir Diğer Yöntemler Risk Havuzu Oluşturma Dağıtıcı firma entegrasyonu Temin Süresinin Azaltılması Birçok faydası var: Elde ürün bulunmadığı ve talep olduğu durumlarda, daha kısa sürede müşterinin isteği karşılanır Kamçı Etkisini azaltır. Daha kısa dönemler için talep tahmini yapılacağından, daha az tahmin hatası oluşur. Envanter düzeylerinde önemli düşüşler gerçekleşir Birçok firma, temin süresi az olan tedarikçi arayışı içerisine girmiştir Son yıldaki üretim teknolojileri ve yönetim yaklaşımları, temin sürelerinde ciddi düşüşler sağlamıştır. Diğer Yöntemler: Dağıtım Ağı Tasarımı Etkin Bilişim Sistemleri (örk. EDI) Stratejik Ortaklıklar (Örk. Bilgi paylaşımı) Bilgi ve Tedarik Zinciri Üyelerinin Çelişkili Hedefleri Tedarik zinciri üyelerinin hedefleri birbirleri ile çelişir durumdadır Dolayısıyla, bu çelişen ve çatışan hedefleri dikkate alarak tedarik zinciri tasarımını yapmak gerekmektedir Farklı Kademelerdeki Üyelerin İstekleri Hammadde Sağlayıcıların İstekleri Siparişlerin dönemden döneme değişkenlik göstermemesi Esnek teslimat süreleri Müşterilerin yüksek miktarda satın alma yapmaları Üreticilerin İstekleri Yüksek üretkenlik ve düşük üretim maliyetleri Gelen siparişlerin çok az değişken olması Malzeme, depolama ve dışsal lojistik Nakliye maliyetlerinin düşürülmesi: miktar ıskontoları, envanter düzeylerinin düşürülmesi, küçük sipariş miktarlarıyla sık teslimat Perakendecilerin İstekleri Daha kısa temin süreleri ve zamanında teslimat yapılması Müşterilerin İstekleri Stokta çok ürün olmasını, ürün çeşitliliğinin çok olmasını ve fiyatların düşük olması Envanter - Üretim/Sipariş Parti Hacmi Üretici firmalar üretim parti hacminin büyük olmasını isterler. Birim ürün başına düşen hazırlık maliyeti düşürülür Belirli bir ürün için üretim tecrübesi artar Süreçleri kontrol etmek ve planlama daha kolay olur Modern pratikler (Hazırlık sürelerinin düşürülmesi,, Kanban ve CONWIP, vb.) ise: Envanter miktarını azaltmayı ve sistemin çevikliğini arttırmayı hedefler Gelişmiş üretim sistemleri, üreticilerin daha kısa sürede ve daha çabuk bir şekilde müşteri ihtiyaçlarına cevap vermelerini olanaklı kılmayı hedefler Üreticiler, müşterilerinden (dağıtıcı/perakendeci) gelen siparişleri karşılayacak yeterli süreye sahip olmak isterler Dağıtıcı/perakendeci üreticinin üretim statüsüne ulaşabildikleri durumda: Müşterilerine daha doğru bir temin süresi verebilirler Üreticinin durumunu anlamak ve güvenmek daha kolay olur Envanter- Nakliye Maliyetleri Eğer firma kendi filosunu kullanırsa. Sabit giderler + değişken giderler Kamyon yükü taşımak nakliye maliyetlerini düşürür. Dış kaynak kullanılırsa Miktar ıskontosu Kamyon yükü taşımak, Kamyon yükünden az yük taşımanın maliyetinden daha ucuz Birçok durumda Talep, kamyon yükünden az Kamyon yükü olacak şekilde siparişlerin birikmesini beklemek envanter düzeylerini arttırır Bu çelişki tamamen giderilemez. Gelişmiş bilişim teknolojileri Dağıtım Kontrol Sistemleri Çapraz yükleme, Karar Destek Sistemleri 6

7 Temin Süresi Nakliye Maliyetleri Büyük hacimde taşıma yapmak nakliye maliyetlerini düşürür. Ancak, bu durum siparişlerin yeterli hacme ulaşması için bekletilmesini gerektirir Siparişleri biriktirmeden hemen gönderilmesi temin sürelerini düşürür. Tamamen ortadan kaldırmak mümkün değil Bilgi ve bilgi paylaşımı önemli. Daha gelişmiş tahmin yöntemleri ve bilişim sistemlerinin kullanılması temin sürelerini azaltmada yardımcı olur Ürün Çeşitliliği ve Envanter Ürün çeşitliliğinin fazla olması, tedarik zinciri kararlarının daha karmaşık ve zor olmasına neden olur Pazardaki müşteri tatmini için gerekli Envanter düzeylerini arttırır Stratejiler: Geciktirilmiş Farklılaştırma Jenerik ürünlerin üretilerek, farklılaştırmanın mümkün olduğunca geciktirilmesi Lojistik için tasarım Maliyet-Müşteri Müşteri Hizmet Düzeyi Envanter miktarını düşürmek, üretim maliyetlerini düşürmek ve nakliye maliyetlerini düşürmek genellikle hizmet düzeyini de düşürür Müşteri hizmet düzeyi, bir perakendecinin müşterilerinin gereksinimlerini ne oranda karşıladığıyla ölçülebilir Stratejiler: Aktarmalı nakliyat (transhipment) Depolardan müşterilere doğrudan teslimat yapılabilir Bilginin sağladığı marjinal faydanın azalması Bilgiyi elde etmek ve paylaşmak bedava değil Birçok firma, topladığı bilgileri tam olarak nasıl kullanacağını yönünde çalışmalar yapmaktadır. Bilgi paylaşımının maliyeti ve elde edilen bilginin sağladığı faydalar. Varolan tüm bilgilerin paylaşılması veya bu bilgilerin sürekli olarak paylaşılması gerekmeye bilir Bilginin sağladığı marjinal fayda azalmaktadır Merkezi olarak yönetilmeyen çok aşamalı tedarik zincirlerinde, çok detaylı bilgi paylaşımı yerine, bazı temel bilgilerin paylaşılması durumunda da aynı düzeylerde bir performans yakalamak mümkün olabilmektedir Çok detaylı ve sık aralıklarla yapılan bilgi paylaşımı maliyeti yüksek olabilmektedir Özet Kamçı etkisi, talep bilgisindeki bozulmayı ve tedarik zinciri boyunca bu bozulmanın şiddetinin artmasını ifade etmektedir Bu bozulma, ciddi operasyonel verimsizliklere neden olmaktadır Kamçı etkisi ile başa çıkmanın yolları Bilgi paylaşımı,, i.e., centralized demand information. Firmaların tahminlerini paylaşması Bu tahminlerin karşılaştırılması ve farklılıkların üzerinde tartışmak. Tedarik zinciri üzerindeki firmalar arası ilişki. Farklı seviyedeki üyeler arasındaki hedeflerde bazı çatışma ve çelişmeler mevcuttur. Bilgi ve bilgi paylaşımı bu üyeler arasındaki koordinasyon için en önemli unsurdur Bilgi ve bilgi paylaşımı, üyeler arasındaki bu çelişkileri azaltabilir 7