BİRİNCİ BASAMAK SAĞLIK PERSONELİ SAĞLIK OKURYAZARLIĞI EĞİTİMİ HOŞGELDİNİZ Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü T.C. Sağlık Bakanlığı, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Ankara Halk Sağlığı Müdürlüğü
EĞİTİMİN AMACI Bu eğitimin amacı hizmet sunan sağlık personelinin sağlık okuryazarlığı konusunda bilgi,tutum ve becerilerini arttırmaktır Eğitimin ilk dört bölümü internet sitesinde mevcut olup, beşinci bölüm ise katılımcılardan oluşturulacak küçük gruplar ile yüz yüze interaktif gerçekleştirilecektir Soru ve katkılarınız için okuryazarligisaglik@gmail.com adresinden bize ulaşabilirsiniz
EĞİTİMİN AMAÇ VE ÖĞRENİM HEDEFLERİ Amaç: Hizmet sunan sağlık personelinin sağlık okuryazarlığı konusunda bilgi, tutum ve becerilerini arttırmak Öğrenim Hedefleri:Sağlık okur yazarlığı; kavramını açıklayabilme düzeylerini Dünya ve Türkiye genelinde tanımlayabilme etkileyen faktörlerini açıklayabilmeli sağlık ile ilişkisini açıklayabilme sağlık iletişimi yaklaşımını açıklayabilme spesifik uygulamaları açıklayabilme (paydaşlar)
Dr. Halil AKTAŞ
EĞİTİMİN İÇERİĞİ 1.BÖLÜM Giriş Sağlık Okuryazarlığı ve Halk Sağlığı Senaryolarla Tanımlamadan Uygulamaya Sağlık Okuryazarlığı
EĞİTİMİN İÇERİĞİ 2.BÖLÜM Sağlık Okuryazarlığı Nedir? Sağlık İletişimi Sağlık Okuryazarlığı Kapsamı Etkileyen Faktörler Dünya da ve Türkiye'de Sağlık Okuryazarlığı ve Düzeyleri
EĞİTİMİN İÇERİĞİ 3.BÖLÜM Sağlık Okuryazarlığı Neden Önemli? Önemi Birey Ve Toplum Açısından Sağlık Okuryazarlığı Sağlık İletişimi Ve Sağlık Okuryazarlığı Paydaşların Rolü Halk Sağlığı Çerçevesinde Uygulama Senaryolar
EĞİTİMİN İÇERİĞİ 4.BÖLÜM Sağlık Okuryazarlığı Uygulamaları Sağlık Okuryazarlığını Geliştirme Sağlığı Geliştirmede Uygulama Engelleri Temel Prensipler Planlama Değerlendirme
EĞİTİMİN İÇERİĞİ 5.BÖLÜM Yüz yüze İnteraktif Eğitim (1tam Gün) Öğrenim Hedefleri Uygulama Özet
Dr. Halil AKTAŞ
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI BÖLÜM 1 Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü T.C. Sağlık Bakanlığı, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Ankara Halk Sağlığı Müdürlüğü
AMAÇ VE ÖĞRENİM HEDEFLERİ Amaç: Sağlık okuryazarlığı kavramı hakkında bilgi kazanmak Öğrenim Hedefleri:Sağlık okuryazarlığı; kavramını tanımlayabilme kapsamını açıklayabilme etkileşim alanlarını sayabilme sağlık personeli ve sağlık hizmetleri için önemini açıklayabilme
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI Dünya Sağlık Örgütü, sağlık okuryazarlığını; bireylerin iyi sağlık halinin sürdürülmesi ve geliştirilmesi amacıyla sağlıkla ilgili bilgiye ulaşması, anlaması ve kullanması için gerekli olan bilişsel ve sosyal beceri kapasitesi olarak tanımlamaktadır
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI Sağlık okuryazarlığının daha kapsamlı tanımı; Sağlıklı olmayı sürdürme ve bu duruma katkıda bulunmayı sağlayan yollarla; bireylerin enformasyona erişim,anlama ve kullanma yeteneği ile motivasyonunu belirleyen bilişsel ve sosyal beceriler (DSÖ)
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI Sağlığın korunması ve sürdürülmesi için kültür oluşturma aracıdır
SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ TARİHSEL GELİŞİMİ Sağlık okuryazarlığı terimi ilk kez 1974 yılında S.K. Simonds tarafından Health Education as Social Policy adlı kitapta kullanılmıştır 1990 lı yıllarda, insan sağlığı üzerine etkisinin büyük olacağı düşüncesi ile yeniden tanımlanmaya ve tartışılmaya başlanmıştır 2000 li yıllarda konuya ilişkin araştırma ve uygulamalar artmaya başlamıştır
SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ ÖNEMİ Günümüzde bireylerin; kendi hastalıklarını tanıyabilmeleri bulgularını belirleyebilmeleri kendileri için iyi olduğunu düşündükleri kararları alabilmeleri beklenmektedir Sağlık hizmetlerinin etkinliği, etkililiği ve kalitesi de, sağlık hizmetini alan bireylerin kendi sağlıkları konusunda verdikleri bu kararlara bağlıdır
SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ ÖNEMİ Sağlıklı yaşam yılını ve kalitesini artırır Sağlık eşitsizliklerini giderir Sağlık profesyonelleri için *Mesleki tatmin,doğru iletişim ve klinik becerileri kullanabilme Sağlık hizmeti alanlar için *Anlaşılır olabilmek *Karara katılımda daha fazla aktif rol almak *Daha kaliteli sağlık hizmetinden yararlanabilmeyi sağlar
SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ KAPSAMI Okuma Dinleme Analiz etme Karara katılma Karar verme Hayata uyarlama
SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ ARKA PLANI İlaç kutularındaki bilgiyi kavrama Tıbbi eğitim broşürleri Hekimlerin tedavi ve teşhise yönelik direktifleri, onay formları Bütüncül sağlık hizmetlerine yaklaşma yeteneği
SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ ARKA PLANI Görsel okuryazarlık(grafik vb bilginin yorumu) Bilgisayar okur-yazarlığı Bilgi okur-yazarlığı ( doğru bilgiyi elde etme ve uygulama) Sayısal okur-yazarlık ( hesap yapabilme) Sağlık okuryazarlığı, sadece okuma yeteneği değildir
SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ ETKİLEŞİM ALANLARI
SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ BOYUTLARI Sağlık okuryazarlığının Fonksiyonel sağlık okur-yazarlığı sağlık bilgilerini anlama ve kullanmaya yönelik okuma ve yazma becerilerine sahip olma İletişimsel sağlık okur-yazarlığı sağlık sunucuları ile iletişim kurabilme konusunda bilişsel becerilere sahip olma Eleştirel sağlık okur-yazarlığı ileri düzeyde bilişsel, sosyal becerilere ve eleştirel düşünebilme kabiliyetine sahip olma olmak üzere üç önemi boyutu bulunmakta
SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ ÖNEMİ Sınırlı/yetersiz sağlık okuryazarlığı olan kişilerin; %69 u (form doldurma v.b.) işlemleri yapmakta güçlük çektikleri için doktora/sağlık kurumuna başvurmaktan çekiniyor %67 si başvurdukları doktorların, kendilerinin sağlık okuryazarlığı konusunda sınırlı/yetersiz olduğunun farkında olmadığı kanısında %73 ü sağlık çalışanlarını, medikal terimler kullandıkları için anlayamadığını belirtiyor
SINIRLI/YETERSİZ SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ SAĞLIK SONUÇLARINA ETKİLERİ Daha sağlıksız yaşam Kronik hastalıklarla ilgili bilgi eksikliği (hipertansiyon, diabetes) Verilen eğitimleri anlamada güçlük Sağlıklı kalma ve koruyucu sağlık hizmetleri ile ilgili bilgi eksikliği ve bu hizmetleri kullanmada sorunlar (tarama, aşılar, egzersiz programları v.b.) Verilen tedaviye uymada güçlük (ilaç tedavisine, kontrollere uyum v.b.) İlaç uygulama hatalarında artma Hastaneye yatış hızında artma Sağlık harcamalarında artma
SINIRLI/YETERSİZ SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ SAĞLIK SONUÇLARINA ETKİLERİ Tüm bu becerilerin düşük olması durumunda, Bireylerin sağlık durumları kötüleşmekte Hastalar koruyucu sağlık hizmetlerini daha az, tıbbi hizmetleri daha fazla kullanmakta Tedavilerini daha az anlamakta ve tedaviye uyumları daha düşük düzeyde olmaktadır sağlık yöneticileri ve politika yapıcılar açısından da, maliyetleri ve sağlık hizmeti kullanımını arttırdığından dolayı, sağlık hizmetlerinin yeniden organize edilebilmesi ve yapılandırılmasında büyük önem taşımaktadır
SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ ÖNEMİ Toplumumuzun sağlığı,daha sağlıklı bir hayat sürmek için temel sağlık bilgilerinin anlaşılmasına bağlı Sağlık profesyonelleri hastaların sağlık bilgilerini bizim kurduğumuz iletişim biçimiyle anlamadıklarının farkına varmalı Sağlık profesyonellerinin bildikleriyle toplumun anladıkları arasındaki farkı kapatmalıyız Sağlık okuryazarlığı hayatlar kurtarabilir,parayı koruyabilir ve toplumun sağlık ve refah düzeyini artırabilir Dr. Halil AKTAŞ
SAĞLIK OKURYAZARLIĞINDA VİZYON Her bireyin sağlık okuryazarlık düzeyini iyileştirme fırsatı olmalıdır Toplum güvenilir sağlık bilgilerine erişebilmeli ve eriştiği bilgilerin, kaynağı ne olursa olsun doğru olduğuna güvenebilmelidir Her birey güvenilir, anlaşılabilir bilgiye ulaşma fırsatına sahip olmalıdır Sağlık ve bilim temel eğitim sisteminin (12 yıllık) parçası olmalıdır Hastalar sağlık çalışanlarına serbestçe ve rahatça soru sorabilmelidirler
SINIRLI/YETERSİZ SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ ÖRNEKLERİ Astımlı hastalarda inhaler kullanımında güçlük Diabetik hastalarda hipoglisemi (düşük kan şekeri) belirtilerini hatırlamada güçlük Hipertansiyonlu hastalarda kilo verme ve egzersiz programlarını uygulamada güçlük Annelerin çocuklarının ateşini ölçmede yaşadıkları güçlük
SENARYOLARLA TANIMLAMADAN UYGULAMAYA SAĞLIK OKURYAZARLIĞI Senaryo 1 67 yaşındaki bir adam televizyonda grip aşısıyla ilgili randevu alınması için, sağlık riskleriyle ilgili bir reklam izliyor. Bu benim için geçerli değildir,ben çok sağlıklıyım. diye düşünüyor. Daha sonra bir alışveriş merkezinde yürürken, 50 yaş ve üstü yetişkinlerin grip aşısı yaptırmasını tavsiye eden bir poster görünce kafası karışıyor.
SENARYOLARLA TANIMLAMADAN UYGULAMAYA SAĞLIK OKURYAZARLIĞI Senaryo 1-Sağlık Okuryazarlığının Rolü Sağlık personeli toplumun güvenilir, doğru bilgiler almasını sağlamada ve bireylerin sağlıklarıyla ilgili bilinçli kararlar almasında kritik bir rol oynar Medya,toplum kuruluşları ve diğer paydaşlarla çalışarak, çelişkili mesajların olasılığını azaltabilecek net bilgi yaymak için, amaçlanan kitlelere ulaşmak için koordineli bir çaba sağlar
SENARYOLARLA TANIMLAMADAN UYGULAMAYA SAĞLIK OKURYAZARLIĞI Senaryo 2 38 yaşındaki bir kadının babası geç evre kolon kanserine yenik düşerek yaşamını yitirir. Daha sonra, kızı 50 yaş ve üstü erişkinleri kolon kanseri taramasına teşvik edici bir kart aldığında bunu umursamaz ve En az 12 yıl boyunca tarama yaptırmama gerek yok diye düşünür
SENARYOLARLA TANIMLAMADAN UYGULAMAYA SAĞLIK OKURYAZARLIĞI Senaryo 2-Sağlık Okuryazarlığının Rolü Senaryodaki kadın, sağlığıyla ilgili bilinçli bir karar almak için ihtiyaç duyduğu yeterli bilgiye sahip değildi. Bu ister karttaki bilgiyi yanlış yorumlamasından, ister bilginin onun durumunu hedef almamasından kaynaklansın, sonuç aynıdır. Basitçe bir mesaj almak kadının harekete geçmesini garantilemeyecektir. Sağlık personeli olarak, koşullarını öğrenebilmek için hedef kitlemizi tanımalıyız, bilgi ihtiyaçlarını bilmeliyiz, uygulamalarını istediğimiz bilgiyi kavrama yeteneklerini öğrenmeliyiz
SENARYOLARLA TANIMLAMADAN UYGULAMAYA SAĞLIK OKURYAZARLIĞI Senaryo 3 Büyük,kırsal bir toplumda artan kuduz vakalarına karşılık olarak,yerel sağlık kuruluşundaki bir sağlık eğitimcisi toplumda kuduz önleme bilincini artırmaya önderlik etmek için görevlendirilir. Sağlık eğitimcisi kuduz ve korunma yolları ile ilgili bilgi sağlayan bir web sitesi kurmaya karar verir. Eğitimci toplumu en iyi şekilde bilgilendirme yaklaşımı olarak bir web sitesi kurmadan önce neleri dikkate almalıdır?
SENARYOLARLA TANIMLAMADAN UYGULAMAYA SAĞLIK OKURYAZARLIĞI Senaryo3-Sağlık Okuryazarlığının Rolü Herhangi bir müdahale seçilmeden önce, sağlık personeli problemin eğitim ve iletişimle çözülebilir olduğunu doğrulamalılar ve eğer öyleyse hedef kitle hakkında bilgi sahibi olmalılar. Epidemiyolojik veriler çalışmalarımız için gerekli olmasına rağmen, hedef kitlenin tercihleri, davranışları, kabiliyetleri ve kültürü hakkında yeterli bilgi vermez.
ÖZET Sağlık okuryazarlığı sağlığın korunması ve sürdürülmesi için kültür oluşturma aracıdır Sağlık hizmetlerinin etkinliği, etkililiği ve kalitesi sağlık okuryazarlığı ile ilişkilidir Hem sağlık personeli, hem de sağlık hizmeti alanlar için önemli ve gereklidir Sağlık okuryazarlığı, sadece okuma yeteneği değildir
ÖZET Sağlık okuryazarlığı sağlık hizmetlerinin yeniden organize edilebilmesi ve yapılandırılmasında büyük önem taşır Sağlık okuryazarlığı hayatlar kurtarabilir,parayı koruyabilir ve toplumun sağlık ve refah düzeyini artırabilir Toplumumuzun sağlığı,daha sağlıklı bir hayat sürmek için temel sağlık bilgilerinin anlaşılmasına bağlıdır
Dr. Halil AKTAŞ
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI NEDİR? BÖLÜM 2 Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü T.C. Sağlık Bakanlığı, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Ankara Halk Sağlığı Müdürlüğü
Amaç: AMAÇ VE ÖĞRENİM HEDEFLERİ Sağlık okuryazarlığı ölçekleri, düzeyi ve etkileyen faktörler konusunda bilgi ve tutum geliştirmek Öğrenim hedefleri:sağlık okur yazarlığının; sağlıktaki önemini açıklayabilme etkileyen faktörleri sayabilme düzeyini ölçme yöntemlerini açıklayabilme Sağlık iletişiminin öneminin farkında olma Dünya ve Türkiye deki düzeylerini söyleyebilme
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI Tarih boyunca yaşanan sosyal değişimler, tıp teknolojisindeki gelişmeler ve iletişim teknolojilerindeki ilerlemeler, bireylerin sağlık ve sağlıklı yaşam algısını önemli ölçüde değiştirmiştir Yirminci yüzyılda enfeksiyon hastalıklarının yerini kronik hastalıkların almasıyla birlikte, sağlıklı bir yaşamın devam ettirilmesinde sağlık hizmeti sunanlar ve sağlık merkezleri kadar, bireyler ve aileleri de önem kazanmıştır
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI ÇALIŞMALARI NEDEN GEREKLİ? Hastalıklar, hastalıklardan korunma yolları ve tedavi biçimlerinde yaşanmakta olan değişimin yanı sıra, sağlık hizmeti sağlayanlar ile hastalar arasındaki iletişimin de doğası değişmektedir
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI ÇALIŞMALARI NEDEN GEREKLİ? Sağlık hizmeti sağlayanlar ve bireyler arasındaki iletişim sürecinde hastanın hekimi ya da sağlık personelini anlayabilmesi, yazılı metinleri ve sayıları okuyabilmesi, her iki taraf için de büyük önem taşımaktadır
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI ÇALIŞMALARI NEDEN GEREKLİ? İşte bu iletişim sürecinde yaşanan; Hastanın ilaç ile ilgili bilgileri okuyamaması İlaçlarını zamanında ve doğru bir biçimde almaması Kendisine verilen formları anlayamaması, Basılı materyalleri ve uyarıları fark edememesi gibi nedenler sağlık okuryazarlığı ile ilgili çalışmaları önemli ve gerekli hale getirmiştir
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI NEDİR? Okuryazarlık; değişik türdeki yazılı kaynakları, kayıtları kullanarak tanımlama, anlama, yorumlama, bir araya getirme, iletişim kurma ve hesap yapma yeteneği Toplumun geniş bir kitlesine hitap edebilmek, bilgisini ve gücünü geliştirerek hedeflerine ulaşması için bireye olanak veren olgudur Sağlık okuryazarlığı ise; kişinin sağlıkla ilgili etkin ve uygun kararları verebilmesi için sağlık bilgilerini okuma, anlama ve kullanma kabiliyetidir
SAĞLIK İLETİŞİMİ Doğru ve iyi bir iletişimin temelinde; Anlayış Hoşgörü Sabır Net mesaj vardır Dr. Halil AKTAŞ
SAĞLIK İLETİŞİMİ Sağlıkla ilgili bilgileri iletmek bugün oldukça zor bir hale gelmiştir Bunun nedenleri arasında; Tanı koyma sürecinin kompleksliği Sınırlı okuryazarlık düzeyi Kültürel farklılıklar Yaşa bağlı fiziksel ve kognitif değişiklikler sayılabilir
SAĞLIK İLETİŞİMİ Bu durumların yanında iletişimin ideal şartlarda olmaması durumu daha da zorlaştırmaktadır Süre yetersizliği, Hasta veya bilgi almak isteyen kişinin içinde bulunduğu durum Dr. Halil AKTAŞ
SAĞLIK İLETİŞİMİ Sağlık bilgisi; doktorlar ve diğer sağlık çalışanları,gazeteler,televizyon,güvenlik uyarıları,okullar gibi bir çok farklı kaynaktan gelmektedir Sonuç olarak bireyler bazen çelişkili de olabilen bir çok sağlık mesajıyla karşılaşabilmektedir Sağlık çalışanları olarak bizim işimiz bu bilgileri ve hizmetleri anlaşılır, erişilebilir ve günlük hayatta uygulanabilir şekilde tüm topluma ulaştırarak ortaya çıkabilecek tahribatları önlemektir
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI DURUMUNA GÖRE SAĞLIK İLETİŞİMİ Birçok insanının sağlık okuryazarlığı eksikliği nedeniyle bilgi ve hizmetlere erişimde zorluklar yaşayabilecekleri belirtilmektedir Sağlık okuryazarlığı sorunu olan hastaların hastalıkların önlenmesi ve sağlığı geliştirme programlarına katılımlarının ve anlamalarının daha düşük olduğu ve yeterli sağlık okuryazarlığı olan hastalara göre daha fazla hastaneye yatma olasılıklarının olduğu ve sonuç olarak sağlık bakım maliyetlerinin yüksek olduğu belirtilmektedir(safeer ve Keenan, 2005)
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI DURUMUNA GÖRE SAĞLIK İLETİŞİMİ Okuryazarlık düzeyi çok düşük olan kişilerin ortalama yıllık sağlık bakım maliyetlerinin genel nüfustan dört kat daha fazla olabileceği ifade edilmektedir Yeterli okuyamayan hastalarda ilaç kullanım hataları veya randevuların kaçırılması gibi sonuçların görüldüğü belirtilmektedir. Bu durumun yazılı sözcüğün yanlış anlaşılmasından daha çok, hastalığa uyumsuzluğa neden olacağı belirtilmektedir (Grace ve Christensen, 1998)
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI DURUMUNA GÖRE SAĞLIK İLETİŞİMİ Sağlık okuryazarlığının yetersiz olması, sağlık hizmetlerinin kullanımı yönünden önemli bir engeldir (Baker, 2007) Sağlık okuryazarlığı yetersiz olan kişilerin acil servisleri kullanımlarının da daha fazla olduğu bildirilmektedir (Baker ve ark., 2004) Düşük sağlık okuryazarlığı, birçok sağlık çalışanının tahmin ettiğinden çok daha büyük bir sorundur
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI KAPSAMINI ANLAMA Sağlık sistemindeki bir çok faktör insanların sağlık bilgilerini anlamasını ve kullanmasını etkiler. Bunlar; Sağlık personellerinin iletişim becerileri Sağlık bilgisinin yenilik düzeyi ve karmaşıklığı Sağlık bilgi ve hizmetlerinin kültüre ve dile uygunluğu
SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ KAPSAMI Okuma Dinleme Analiz etme Karara katılma Karar verme Hayata uyarlanma Dr. Halil AKTAŞ
SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ ETKİLEŞİM ALANLARI
SAĞLIK OKURYAZARLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Bireysel özellikler Sağlık personelleri Sağlık sistemi Dr. Halil AKTAŞ
SAĞLIK OKURYAZARLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Bireysel özellikler Okur yazarlık becerileri Sağlık bilgisi Demografik kültürü Deneyim Gelir düzeyi Çalışma durumu Yaş Dr. Halil AKTAŞ
SAĞLIK OKURYAZARLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Sağlık okuryazarlığı ile ilişkili olabilen beceriler; Sağlık bilgilerini bulma (Sağlıkla ilgili öğrenilmesi gerekli bilgiye doğru sağlık kaynağından ulaşmak) Bilgi okuryazarlığı (konuyla ilgili bilgiyi bulma, anlama ve uygulayabilme) Sayı veya hesaplama okuryazarlığı (hesaplama ve sayısal sonuç bulabilme) Sözel dil becerileri (hastaların sağlık durumlarını anlatma ve hastalık belirtilerini tam olarak tanımlayabilmeleri için önemli)
SAĞLIK OKURYAZARLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Sağlık okuryazarlığı ile ilişkili olabilen beceriler; Test sonuçlarının yorumlanması(doktor tarafından istenen tetkik sonuçlarının doğru şekilde yorumlanması ile sağlık kuruluşlarına gereksiz başvuru, gereksiz ek tetkik ve tedaviden kaçınılır) Göreceli fayda risk analizi( Elde edilen bilgilerin uygulanmasının ne kadar fayda, ne kadar risk oluşturduğu öngörülerek, karar alma sürecinde mümkün olduğu kadar doğru karar almayı sağlar)
SAĞLIK OKURYAZARLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Bireysel bilgi ve becerilerin yanında geçmiş deneyimlerle birlikte demografik, kültürel ve çevresel faktörler de toplumun anlama ve sağlık bilgisini kullanma şeklini etkiler Dr. Halil AKTAŞ
SAĞLIK OKURYAZARLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Örneklerle konuyu anlamaya çalışırsak; Son influenza salgını ile ilgili bir gazete haberini okuyup anlamak (temel okuma ve anlama) Yiyeceği bir porsiyon yemeğin kalorisini hesaplamaya çalışma (temel matematik) Şekerin diğer bir tanımla glikoz olduğunu bilmek ve şeker miktarı düşük ürünü seçmek (beslenme bilgisi,mesleki dildeki karşılığını bilme)
SAĞLIK OKURYAZARLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Sağlık hizmeti ve sağlık personelleri açısından sağlık okur yazarlığını etkileyen faktörler; Sağlık personellerinin iletişim becerileri Sağlık bilgisinin karmaşıklığı ve yenilik düzeyi Sağlık bilgi ve hizmetlerinin kültürel ve dilsel uygunluğu Bilgi sunma kanalları Mevcut halk sağlığı alt yapısı
SAĞLIK OKUR YAZARLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Kültür ve dilin değerlendirilmesi; Kültür insanların iletişimini sağlık bilgilerini anlamasını ve uygulayışını etkilemekte Sağlık çalışanlarının kültürel ve dil becerileri sağlık okuryazarlığına katkı sağlamakta
SAĞLIK OKUR YAZARLIĞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER Sağlık uzmanlarının bir çoğu eğitim ve iş geçmişlerinin bir sonucu olarak uzmanlık gördükleri alanın dili, tıbbın ve epidemiyolojinin kültürünü edinirler. Bu da sağlık uzmanlarının halk ile olan iletişimini etkiler Dr. Halil AKTAŞ
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI İÇİN ÖLÇÜM YÖNTEMLERİ REALM (Tıpta yetişkin okuryazarlığının hızlı ölçümü) TOFHLA (Yetişkinlerde işlevsel sağlık okuryazarlık testi) WRAT (Geniş kapsamlı başarı testi) NVS (en yeni hayati işaret testi) HALS (Sağlık aktiviteleri okuryazarlık testi) eheals (elektronik Sağlık okuryazarlık testleri) Hastalıklara özel sağlık okuryazarlık testi
REALM Kelime tanıma ve telaffuz testidir Kişiler kendilerine verilen 66 kelimeden oluşan tıbbi tanımlar listesini yüksek sesle okur (kolay terimlerden zor terimlere doğru bir sıralama mevcuttur) Test 2-5 dakika sürer Dezavantajlı yönü kavramayı,anlamayı ve sayısal becerileri test etmemesi
REALM-R REALM deki 66 kelimenin 8 e indirilerek yapılan kısa versiyonu Ancak araştırma ve klinik kullanımdaki yararlılığı ile ilgili çok fazla bilgi yok
TOFHLA Sağlıkla ilgili gerçek materyalleri okuma becerilerini ve metindeki sayıları ve ifadeleri anlama becerilerini ölçer 50 maddelik okuduğunu anlama ve 17 maddelik sayısal anlama testi içerir Test 22 dakika sürer(s-tofhla diye 7 dakika süren kısa formu da mevcut) Test sonucuna göre aşağıdaki gibi gruplandırılır: Yetersiz sağlık okur-yazarlığı (0-59 puan) Düşük düzey sağlık okuryazarlığı (60-74 puan) Yeterli sağlık okur-yazarlığı (75-100 puan)
NVS Esasen birinci basamak sağlık hizmetlerinde kullanılmak üzere tasarlanmış, fonksiyonel ve temel okuryazarlığın değerlendirilmesinde kullanılır Kısa sürede uygulanabilen(3-6 dk) ve kültürel farklılık yaratmayacak bir ölçek Hesap, okuma ve kavrama becerilerini ölçer TOFHLA ile korelasyonu vardır
WRAT Kelimeleri tanıma ve telaffuz testi 5 dakika sürer (Aslında daha uzun bir test ancak sağlıkla ilgili araştırmalarda araştırmacılar genelde testin yaklaşık 5 dakika süren kısmını kullanırlar) Kavrama testi değil Değerlendirme aynı yaş grubundaki kişilerin performansıyla karşılaştırılarak yapılır
HLS-EU The European Health Literacy Survey (HLS-EU), Avrupa Sağlık Okuryazarlığı Projesi 2009-2012 kapsamında, HLS-EU Konsorsiyumu tarafından geliştirilmiş 47 soru ile: sağlık süreçlerinde üç (hastalıktan korunma, sağlığın iyileştirilmesi, sağlık hizmet sunumu) ve bilgiyi işleme süreçlerinde dört (erişim, anlama, değerlendirme, uygulama) alan üzerinden sağlık okuryazarlık düzeyini ölçen bir ankettir
HLS-EU 2011 yılında Institute Health Promotion Research tarafından Avrupa nın sekiz ülkesinde (Almanya, Hollanda, Avusturya, İspanya, İtalya, Yunanistan, Bulgaristan ve Polonya), değişik dillerde, yaklaşık 8000 Avrupa vatandaşına uygulanarak yürütülmüş olan Health Literacy Survey- Europe (HLS-EU) anketi çok farklı sosyo-demografik özellikleri ve sağlık sistemleri olan değişik Avrupa ülkelerinde uygulanabilirliği ve iç geçerliliği kanıtlanmıştır
75 REALM WRAT TOFHLA NVS TOFHLA-S REALM-R (Rapid Estimate of Adult Literacy in Medicine) (Wide Range Achievement Test) (Test of Functional Health Literacy in Adults) (The Newest Vital Sign) (Test of (Rapid Estimate Functional of Adult Literacy Health Literacy in in Medicine)-R Adults)-S Kelime Tanıma ve Telaffuz Okuma yeteneği 66 Tıbbi Kelime Kavrama Testi değil Anketöre 2-3 dak. ulaşır Kelime Tanıma ve Telaffuz Okuma yeteneği 42 Tıbbi Olmayan Terimler Boşluk Doldurma Anlama Yeteneği 17 numerik öğeli soru- 50 boşluk doldurma Kısaltılmış - Boşluk Doldurma Kelime Tanıma Problem Çözme ve Telaffuz Anlama Yeteneği Okuma yeteneği Numerik ve Okuma-Yazma Boşluk Doldurma-2 okuma anlama parçası Kavrama Testi değil Kavrama Testi Kavrama Testi Kavrama Testi Anketöre 5 dak. ulaşır 20-30 dk. Sürer 3 dk. Sürer 5-7 dk. 66 kelime 10 kelimeye indirgenmiş Kavrama Testi değil İngilizcesi mevcut. Diğer dillerde uygun değildir. İngilizcesi mevcut. Diğer dillerde uygun değildir. İngilizce ve İspanyolcası mevcut İngilizce ve İspanyolcası mevcut İngilizce ve İspanyolcası mevcut İngilizcesi mevcut. Diğer dillerde uygun değildir. Daha az hassas Puanlamalı (sınıf Düzeyli) Daha hassas Puanlamalı (sınıf Düzeyli) Yetersiz/Orta/ Yeterli Doğru sayısı Yetersiz/Orta/ Yeterli Puanlamalı (sınıf Düzeyli)
DÜNYADA VE TÜRKİYE DE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI DÜZEYLERİ Amerika da yetişkin bireylerin %50 si temel sağlık okuryazarlığına sahip değil UNESCO 2009 raporuna göre; Dünya da 776 milyon yetişkin temel sağlık okuryazarı değildir (Nielsen-Bohlman, Panzer, Kindig 2004). Rapordan anlaşılacağı gibi Dünya da sağlık okuryazarlık düzeyleri düşük olan birey sayısı oldukça yüksektir
DÜNYADA VE TÜRKİYE DE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI DÜZEYLERİ 8 Avrupa ülkesinde(almanya,avusturya,bulgaristan, Hollanda, İspanya, İrlanda, Polonya, Yunanistan) yapılan çalışmada; ülkeler toplam olarak değerlendirildiğinde çalışmaya katılanların %12 sinin bu konuda yetersiz, %35 sinin ise problemli düzeyde bilgi ve yeteneğe sahip olduğu ortaya çıkmıştır
DÜNYADA VE TÜRKİYE DE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI DÜZEYLERİ Türkiye de yapılan bir çalışmada ise;erişkin toplumun %64,6 sının sorunlu veya yetersiz sağlık okuryazarlığı kategorisinde yer aldığı görülmektedir
DÜNYADA VE TÜRKİYE DE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI DÜZEYLERİ Türkiye Sağlık Okuryazarlığı Araştırma sı, toplumun sadece üçte birinin yeterli veya mükemmel sağlık okuryazarlığı düzeyine sahip olduğunu göstermekte
DÜNYADA VE TÜRKİYE DE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI DÜZEYLERİ Türkiye de HLS-EU ölçeğinin geçerliliği test edilip TSOY-32(Türkiye Sağlık Okuryazarlığı- 32) ölçeği oluşturulmuştur Bu ölçeğin kullanıldığı çalışmada yeterli ve mükemmel sağlık okuryazarlığı düzeyi %26.1 bulunmuştur
ÖZET Sağlık okuryazarlığı kişinin sağlıkla ilgili etkin ve uygun kararları verebilmesi için sağlık bilgilerini okuma, anlama ve kullanma kabiliyetidir Yapılan çalışmalar sonucunda sağlık okuryazarlığı düzeyi tüm dünyada oldukça düşük bulunmuştur Artan kronik hastalıklar, tedavi yöntemlerindeki değişimler, gelişen teknoloji, artan sağlık harcamaları, iletişim sorunları nedeniyle tedavi ve uygulamalarda yaşanan sıkıntılar sağlık okuryazarlığı düzeyinin arttırılmasını önemli haline getirmiştir
Dr. Halil AKTAŞ
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI NIN ÖNEMİ BÖLÜM 3 Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü T.C. Sağlık Bakanlığı, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Ankara Halk Sağlığı Müdürlüğü
AMAÇ VE ÖĞRENİM HEDEFLERİ Amaç: Sağlık okuryazarlığında paydaşlarla; sağlık hizmetleri ve halk sağlığını geliştirmede, etkin sağlık iletişiminin rolü hakkında bilgi ve tutum kazanmak Öğrenim hedefleri: Sınırlı sağlık okuryazarlığının bireysel ve toplumsal sağlık sonuçlarını açıklayabilme Birinci basamak sağlık hizmetlerinde sağlık okuryazarlığının rolünü tanımlayabilme Sağlık okuryazarlığında sağlık iletişiminin özelliklerini açıklayabilme Sağlık okuryazarlığını iyileştirmedeki paydaşları sıralayabilme Halk sağlığı ve sağlık okuryazarlığını ilişkilendirebilme
SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ ÖNEMİ Ülkenin sağlık düzeyi temel sağlık bilgilerinin anlaşılmasına ve hayata geçirilmesine bağlıdır Sağlık çalışanlarının; kendi anladıkları ile sağlık hizmeti alanların anladıkları arasındaki uçurumun kapatılması gerekir Sağlık okuryazarlığı; sağlığı geliştirmek, yaşam kalitesini artırmak, halkın refah düzeyini yükseltmek ve ekonomik yarar sağlamak için önem arz eder
BİREYSEL AÇIDAN SINIRLI SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ SONUÇLARI Sağlık hizmetlerine erişim sorunu Sağlık bilgilerini anlama ve yorumlama sorunu Sağlık sorunları ile ilgili olasılıkları merak etmeme Uygun ilaçları almada problemlerle karşılaşma Sağlık mesajlarını yorumlamada zorluk yaşama Acil servis kullanımında artış Hastanede yatışlarda ve hastanede kalış süresinde artış Kötü sağlık statüsü Bozulmuş yaşam kalitesi Erken ve artan mortalite Koruyucu sağlık hizmetlerini anlama ve uygulamada problemler Kronik hastalıkların yönetimde aksaklık yaşama
TOPLUMSAL AÇIDAN SINIRLI SAĞLIK OKURYAZARLIĞININ SONUÇLARI Sağlık ile ilgili toplumsal mesajların yanlış anlaşılması( Örn: gıda güvenliği ile ilgili) Kaçırılmış fırsatlar ( Örn: aşılama programları Olağandışı durumlardaki hazırlık eksikliklerine (Örn: acil durumlardaki hazırlık eksiklikleri ve kurtarma ve tahliye problemlerine) Çevre sağlığı ve güvenliği ile ilgili uyarılara ilgisizlik Daha sağlıksız yaşam Sağlık harcamalarında artış
BİRİNCİ BASAMAK SAĞLIK HİZMETLERİNE FAYDALARI Daha sağlıklı toplum Mesleki tatmin Sağlıklı kalma ve koruyucu sağlık hizmetlerini ile ilgili bilgi eksikliği ve bu hizmetleri kullanmada sorunların ortadan kaldırılması (tarama, aşılar, egzersiz programları, vb.) Verilen tedaviye uymada güçlüklerin ortadan kaldırılması (ilaç tedavisine, kontrollere uyum, vb.) İlaç uygulama hatalarında azalma Birinci basamak sağlık kuruluşlarındaki hastalık başvurularında azalma Sağlık harcamalarında azalma
SAĞLIK İLETİŞİMİ VE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI İletişim ;düşünce, bilgi ve görüşlerin konuşma, yazı ve resim gibi semboller kullanarak paylaşımı ve aktarımı
İLETİŞİM İki insan birbirinin farkına vardığı andan itibaren iletişim başlar; söylediği söylemediği yaptığı yapmadığı her şeyin anlamı vardır
İLETİŞİM SÜRECİ VE TEMEL ÖĞELERİ Kaynak Mesaj Kanal Alıcı Dönüt(geribildirim)
. ETKİLİ İLETİŞİMİN AMACI İletmek istediğimizi karşımızdaki kişiye amaçladığımız biçimde iletebilmek, isteneni elde etmek ve beklenen tepkiyi oluşturmak
İyi bir iletişimle 3 engel aşılır: ETKİLİ İLETİŞİM Halkın bilgisizlik ve ilgisizliği Sağlık hizmetlerinin kabul edilmesi Yanlış sağlık davranışları
İLETİŞİM Sözsüz iletişim Sözel iletişim
SÖZSÜZ İLETİŞİM Beden dili Yüz ifadeleri güler yüz, göz teması Jestler, mimikler Oturma biçimi Duruş biçimi Mesafe (Alanlar) Temas Dr. Halil AKTAŞ
İLETİŞİM DE Beden dili %60 Ses tonu %30 Sözler %10 etkili
ALANLAR Mahrem Alan (0-25 cm) Kişisel Alan (25-100 cm) Sosyal Alan (100-250 cm) Genel Alan (250 cm den sonrası)
SÖZEL İLETİŞİM İsimle hitap etmek Dikkatli ve kısa konuşmak Yavaş ve açık konuşmak Ses tonunu kontrol etmek Etkin dinleme Dr. Halil AKTAŞ
SES TONU Çok yüksek ya da anlaşılmayacak kadar alçak ve monoton olmayan bir ses tonuyla önemli noktaları vurgulamasını bilmeli Ses tonu kişilere rahatlatmalı, huzur ve güven vermeli
Dinleme bir sanattır, gerçek dinleme konuşmaktan daha zordur, gayret ve disiplin gerektirir DİNLEME
DİNLEME TÜRLERİ Görünüşte dinleme Seçerek dinleme Savunucu dinleme Tuzak kurucu dinleme Etkin dinleme
102 ETKİN DİNLEME Dinleyenin konuşanı anlaması ve anlık da olsa konuşanın gerçeklerinin dünyasına girerek karşıdan gelen iletiye sözlü tepki verme becerisi -Empati -Kendi sözcükleriyle ifade etme Dr. Halil AKTAŞ
103 EMPATİ Kişinin kendisini karşısındakinin yerine koyarak ne hissettiğini anlamaya çalışması Kişinin karşısındakinin duygularının yoğunluğunu ve anlatımını algılama ve anlama yeteneği Dr. Halil AKTAŞ Karşımızdaki kişinin dünyayı görüşünü bir anlık yakalama
104 GERİ BİLDİRİM İletişimin devamı ve başarı için; Olumlu Yapıcı Gelişimi motive edici İyi davranışları pekiştiren, kötü davranışları azaltan
SAĞLIK İLETİŞİMİ VE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI Sağlık iletişimi ise; önemli sağlık sorunları hakkında kurumsal, bireysel ve toplumsal kitleleri bilgilendirme, etkileme ve motive etme sanat ve tekniği Sağlık iletişimi kapsamında hastalık önleme, sağlığın geliştirilmesi, sağlık politikası ve sağlık işine ek olarak yaşam kalitesinin arttırılması ve toplum içindeki bireylerin sağlığı dahildir
SAĞLIK İLETİŞİMİ VE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI Bilimsel gelişmeler ile birlikte sağlık bilgileri de daha karmaşık bir hal almakta Hekim-hasta ilişkisi için ayrılan sürenin yetersizliği Bilgi almak isteyenin içinde bulunduğu durum-korku, ağrı gibi diğer bir sorunlar Açık ve anlaşılır bir iletişim mesajları anlama ve uygulamada büyük öneme sahiptir Sağlık sunucuları; iletişim sorunlarını ortadan kaldırmak için bireyin inançlarını, değerlerini, bilgiyi yorumlamadaki anlayış farklılıklarını da göz önünde bulundurmalıdır
SAĞLIK İLETİŞİMİ VE SAĞLIK OKURYAZARLIĞI Sağlık sunucuları; sağlık mesajlarını geliştirirken Hedef kitle belirlenmeli Hedef kitlenin yaşı, cinsiyeti, etnik kökeni, inançları, davranışları, kültürü, okuma yazma becerileri, sosyoekonomik düzeyi hakkında bilgi sahibi olunmalıdır Anahtar iletiler belirlenmeli Mesajı iletme yolu belirlenmeli Yüz yüze,video, posta, broşür, web sayfası aracılığı ile
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI UYGULAMASININ PAYDAŞLARI
PAYDAŞLARIN ROLÜ Sağlık hizmeti alanlar Sağlık hizmeti sunucuları doktor, diş hekimi, hemşire, ebe, sağlık memuru Gıda, ilaç, tıbbi ilaç üreticileri Tıp öğrencileri Kamu çalışanları Sivil toplum kuruluşları Kitle iletişim araçları Karar vericiler Üniversiteler vb.
PAYDAŞLARIN ROLÜ Bireyin ve toplumun sağlık okuryazarlığını geliştirmek için paydaşlar önemli görev üstelenir Paydaşlar; ülkenin program ve faaliyetlerini bilmeli, toplumu dahil etmeli, olumlu sağlık sonuçlarının elde edilmesine yardımcı olmalı
PAYDAŞLARIN ROLÜ Sağlık hizmeti alanlar ile sunucular arasındaki iletişimi geliştirmek Kamunun koruyucu hizmetlere ulaşmasını artırmak Sağlık durumunu iyileştirmek Sağlık sisteminde verimliliği artırmak Maliyeti düşürmek başlıca görevler arasındadır
HALK SAĞLIĞI ÇERÇEVESİNDE UYGULAMA Toplumun tüm bireyleri tarafından dikkate alınması gereken halk sağlığı aktiviteleri: 1. Toplum sağlığı problemlerini çözmek ve tanımlamak için sağlık durumunu takip etmek 2. Toplumdaki sağlık tehditleri ve sağlık problemlerini tanımak ve araştırmak 3. Bireyleri sağlık sorunları hakkında bilgilendirmek, eğitmek 4. Sağlık problemlerini tanımlamak ve çözmek için toplumsal birliklerini harekete geçirmek 5. Birey ve toplum sağlığı çalışmalarını destekleyecek plan ve politikalar geliştirmek 6. Sağlığı korumak ve güvenliği sağlamak adına kanun ve yönetmelikleri yürütmek 7. Uygun koşulların yokluğu durumunda, kişileri istenen kişisel sağlık hizmetlerine yönlendirmek ve sağlık hizmetlerinin yürütülmesini sağlamak 8. Toplum ve kişisel sağlık hizmeti için etkin işgücünü oluşturmak 9. Toplum ve kişi bazlı sağlık hizmetlerinin kalitesi, etkinliği ve ulaşılabilirliğini değerlendirme 10. Sağlık sorunlarına yeni açılımlar ve yenilikçi çözümler için araştırmalar yapma
HALK SAĞLIĞI ÇERÇEVESİNDE UYGULAMA Değerlendirme Politika Geliştirilmesi Güvence
TOPLUM SAĞLIĞININ ÇEKİRDEK İŞLEVLERİ: DEĞERLENDİRME Toplum sağlığı değerlendirmek için iki temel hizmet vardır: Toplum sağlığı problemlerini çözmek ve tanımlamak için sağlık durumunu takip etmek Toplumdaki sağlık tehditleri ve sağlık problemlerini tanımak ve araştırmak
TOPLUM SAĞLIĞININ ÇEKİRDEK İŞLEVLERİ: DEĞERLENDİRME Toplumun değerlendirilmesi ihtiyacının tam olarak karşılanabilmesi için, sağlık okur yazarlığının sağlık sorunlarının sistematik analizlerinde dikkate alınması şarttır Erişkinlerin sadece %12 si kendi sağlıklarını değerlendirmek ve hastalıklardan korunmak için yeterli beceriye/yeteneğe sahip Toplumdaki sınırlı sağlık okur yazarlığı yetisi bulunan bireyleri görme ihtimalinizin yüksek olduğunu düşündürmekte
TOPLUM SAĞLIĞININ ÇEKİRDEK İŞLEVLERİ: DEĞERLENDİRME Sağlık üzerine etkisini belirlemek adına toplumun bu yetilerinin dağılımı ve prevalansını takip etmeli Uygun bilgi ve hizmetleri alması gereken en sınırlı yetiye sahip olan grupları belirlemek şarttır Sınırlı sağlık okur yazarlığının tıbbi, ekonomik ve sosyal yükünü azaltmak için çok sayıda önemli politika araçları ve birlikteliklerin oluşturulması önerilir
TOPLUM SAĞLIĞININ ÇEKİRDEK İŞLEVLERİ: DEĞERLENDİRME Politika Geliştirme 3 temel basamakta sağlanır: Bireyleri sağlık sorunları hakkında bilgilendirmek, eğitmek Sağlık problemlerini tanımlamak ve çözmek için toplumsal birliklerini harekete geçirmek Birey ve toplum sağlığı çalışmalarını destekleyecek plan ve politikalar geliştirmek
TOPLUM SAĞLIĞININ ÇEKİRDEK İŞLEVLERİ: DEĞERLENDİRME Bu işlev için de 4 temel strateji ile sağlanır: Birey ve toplum sağlığı çalışmalarını destekleyecek plan ve politikalar geliştirmek Uygun koşulların yokluğu durumunda, kişileri istenen kişisel sağlık hizmetlerine yönlendirmek ve sağlık hizmetlerinin yürütülmesini sağlamak Toplum ve kişisel sağlık hizmeti için etkin işgücünü oluşturmak Toplum ve kişi bazlı sağlık hizmetlerinin kalitesi, etkinliği ve ulaşılabilirliğini değerlendirmek
HALK SAĞLIĞI ÇERÇEVESİNDE UYGULAMA İyi kalite, iyi bir iletişim, paylaşımlı kararverme ve kültürel duyarlılık ile bireylere bilimsel olarak hizmet sunumu; etkin sağlık hizmetleri olarak tanımlamıştır Sağlık okur yazarlığının geliştirilmesi, kaliteli bir hizmetin esas içeriği
ÖZET Sağlık okuryazarlığı; sağlığı geliştirmek, yaşam kalitesini artırmak, halkın refah düzeyini yükseltmek ve ekonomik yarar sağlamak için önem arz eder Yetersiz veya sınırlı sağlık okuryazarlığının bireysel ve toplumsal açıdan birçok negatif sağlık çıktısı vardır Sağlık okuryazarlığını geliştirmede; sağlık hizmeti alanların ve sağlık hizmeti sunucularının yanı sıra birçok sektörden toplumun tümüne görev düşmektedir Bu konuda paydaşlar üzerine düşen rolleri yerine getirirken iletişimin önemini unutmamalıdırlar
Dr. Halil AKTAŞ
SAĞLIK OKURYAZARLIĞI UYGULAMALARI BÖLÜM 4 Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı T.C. Sağlık Bakanlığı, Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü T.C. Sağlık Bakanlığı, Türkiye Halk Sağlığı Kurumu, Ankara Halk Sağlığı Müdürlüğü
AMAÇ VE ÖĞRENİM HEDEFLERİ Amaç: Sağlık okuryazarlığını geliştirmede planlama, uygulama ve değerlendirme hakkında bilgi kazanmak Öğrenim hedefleri:sağlık okuryazarlığını geliştirme; uygulamalarını açıklayabilme bariyerleri tanımlayabilme yol gösterici ilkeleri açıklayabilme geliştirme için pratik stratejileri belirleyebilme değerlendirebilme
SAĞLIK OKURYAZARLIĞINI GELİŞTİRME Sağlık okuryazarlığı aşağıdaki her bir halk sağlığı aktivitesi için önemlidir: Toplum için sosyal yardım ve toplum eğitimini yürütmek Muayene ve bağışıklama gibi yerel hizmetlerin sunumunu sağlamak Halkı uyaran kampanyalarını tasarlama ve sunma Uyarı ve ikazları bildirmek
PLANLAMA Sağlık okuryazarlığı müdahalelerinin planlama sürecinin başında kullanıcıların dâhil olması gerekir Toplumun bilgi ihtiyaç ve açıklarını tanımlamak Kütüphane, televizyon, sağlık sunumu sağlayıcıları ve bunun gibi sağlık bilgilerine ulaşmada önerilen ve güvenilir kaynakları tanımlamak Hedef toplumun okuryazarlık düzeyini belirlemek Ürün ve bilgilerin nasıl kullanılacağını tanımlamak
SAĞLIĞI GELİŞTİRMEDE UYGULAMA ENGELLERİ Sağlık profesyonelleri olarak, dinleyicilerin yaşamsal sağlık ve güvenliği ile ilgili mesajlarda rol oynayan ve onların anlamalarını engelleyen uygulamalar üzerine eğilmek önemli
EN YAYGIN UYGULAMA ENGELLERİ Teknik ve medikal terminoloji kullanımı: pandemik, immünize, transmit, influenza, prevalans gibi kelimeler sıklıkla yanlış anlaşılır Yazılı iletişime dayandırmak: Dinleyiciye ulaşmak için tek bir iletişim kaynağının kullanılması gibi örnekleri içerir. Tek bir kaynağa dayandırmak dinleyicilerin farklı öğrenme stilleri ve tercihlerini yok saymak anlamına gelir
EN YAYGIN UYGULAMA ENGELLERİ Eylemden çok bilgiye odaklanma: Sağlık profesyonelleri sıklıkla dinleyicilerin neleri yapması gerektiğine değil, neler bilmesi gerektiğine odaklanır Kültürel farklılıklar konusunda yetersiz farkındalık: Dil ve kelime anlamı farklılıkları yanlış anlaşılma ve yetersiz anlamaya neden olabilir
SAĞLIĞI GELİŞTİRMEDE UYGULAMA ENGELLERİ Sağlık okuryazarlığını geliştirme becerileri kapsamlı bir takım stratejileri gerektirir Bu stratejileri kullanmak sağlık bilgilerinin kullanılabilirliğini geliştirmeyi, mesajları daha iyi anlaşılabilir hale getirmeyi sağlar
SAĞLIK OKURYAZARLIĞINI GELİŞTİRME STRATEJİLERİ Yalın bir dil kullanmak Kültürel ve dilsel olarak uygun mesajları kullanmak Kullanıcı ve katılımcı odaklı mesajlar tasarlamak İletişimin etkinliğini değerlendirmek İletişimde hedeflenen kitlelerle düzenli olarak irtibata geçmek Katılımcıların o anki okuryazarlık durumunu göz önünde bulundurmak ve bu düzeye göre mesajları oluşturmak Yayın ve videolar oluşturmak halk sağlığı mesajlarını ulaştırmayı artırmak adına kullanılan yollardır
UYGULAMADA TEMEL PRENSİPLER 1) Halk sağlığı bilgi ve hizmetlerinin uygun, uygulanabilir, anlama ve kullanımı kolay olmasını sağlamak Sağlığı geliştirme materyalleri Formlar ve talimatlar Uyarılar ve halka tavsiyeler Test sonuçları Basın bültenleri ve diğer medya Birebir eğitim ve toplum eğitimi Aile planlaması Aşılama ve bağışıklama Önleyici taramalar
UYGULAMADA TEMEL PRENSİPLER Yalın Dil ve Etkin Sağlık Mesajları: Yalın dil, kullanıcıların ilk okumalarında veya ilk duyduklarında anlamalarını sağlayan bir iletişim biçimidir Aktif bir seste, bilinen bir dilde olmalı Önemli bilgiler öne yerleştirilmeli Benzer bilgiler küçük gruplar halinde bölümlenmeli Bilgiler bir sıra veya liste şeklinde işaretlendirerek, numaralandırarak verilmeli
UYGULAMADA TEMEL PRENSİPLER Yalın Dil ve Etkin Sağlık Mesajları: Bu tekniklerin birçoğu yazılı kelimeleri daha iyi anlaşılır yapmasının yanı sıra sözel mesajları da daha etkili hale getirmekte Bu teknikler, ilk kullanımda medikal ve teknik açıklamaları yaparken jargondan kaçınmak ve günlük örnekler kullanmayı da içerir
UYGULAMADA TEMEL PRENSİPLER 2) Hedef kitlenin sağlık bilgi ve hizmetlerine ulaşması için planlama, uygulama, yayınlaştırma ve değerlendirmede sunucular arasına dahil olmak Materyal ve mesaj oluşturmak için hedef kitle ile ortak çalışma, kullanıcı odaklı çalışma ve dizayn olarak tanımlanır Bu tür çalışmada, her bir materyal ve mesaj geliştirme aşamasında katılımcılar aktif olarak rol alır Kullanıcıların katılımı ürün ve bilgilerin onların ihtiyaçlarına yönelik olmasını sağlar
UYGULAMADA TEMEL PRENSİPLER 3) Sağlık okuryazarlığı ile ilgili değişimlerin hızlanmasına yardımcı olmak, davranışları değiştirmek ve ilgi yaratmak için anahtar ortaklıklar geliştirmek Halk sağlığı kuruluşları, organizasyonlarında sağlık okuryazarlığı uygulamalarında anlamlı gelişmeler yaratmak ve halkın sunulan bilgi ve hizmetleri kullanabilirliği ile ilgili dâhili ve harici olarak yaygın destek için çabalamalıdır
UYGULAMADA TEMEL PRENSİPLER Ortaklıklar Toplum üyelerine sağlık bilgilerinin yayılmasını sağlamada toplum örgütleri ile birlikte çalışmak faydalı olabilir Yerel okuryazarlık kuruluşları işbirliği için düşünülebilecek topluluklara örnektir Bu kuruluşlar özellikle risk gruplarında kısıtlı olan sağlık okuryazarlığının geliştirilmesi için kullanılabilir
UYGULAMADA TEMEL PRENSİPLER Diğer potansiyel yapılar: Yetişkin eğitim merkezleri Yerel meslek-yetiştirme programları Kütüphaneler Gazeteler ve diğer geleneksel olmayan partnerler Sosyal hizmet sunucuları
UYGULAMADA TEMEL PRENSİPLER Sağlık profesyonellerinin sağlık okuryazarlığı becerilerini geliştirmek için değişiklikleri desteklemek Sağlık profesyonelleri olarak, çalışılan kurumda stratejik plan, performans planları ve eğitim müdahalelerini sağlık okuryazarlığını geliştirme ile ilişkili hedef ve amaçları içeren çalışmalar şeklinde yapmak
UYGULAMADA TEMEL PRENSİPLER İşyeri Ortamında Sağlık Okuryazarlığı İyi bir iletişim için personel eğitimi, kültürel yeterlilik ve etkili mesaj sunumu personel iletişim becerilerini artırırken çalışma ortamında sağlık okuryazarlığı ihtiyaçları konusunda farkındalığı artırır
UYGULAMADA TEMEL PRENSİPLER Personel oryantasyonlarının sağlık okuryazarlığı bilgisi içermesi Personel toplantılarında sağlık okuryazarlığı ile ilgili bir sunum olmasını sağlamak Çalışanlar arasında sağlık okuryazarlığı ile ilgili araştırma yapmak ve raporlar hazırlamak için işbölümü yapmak
UYGULAMADA TEMEL PRENSİPLER Yalın bir dilde yazılmış ve kullanıcılara uygulanarak test edilmiş eğitim ve iletişim araçlarını, formları ve anketleri de içeren tüm ürünleri önermek Oluşturan, devralan, açıklayan ve değerlendiren herkesin sağlık okuryazarlığını geliştirmeye katkıda bulunmasını teşvik etmek Değerlendiricilere temel sağlık okuryazarlığı bilgisinin verilmesini sağlamak ve uygun şekilde eğitim yapmak
UYGULAMADA TEMEL PRENSİPLER Medya ile Çalışmak Birçok yetişkin için medya sağlık bilgilerine erişimde en önemli kaynağı oluşturur Halka sağlık bilgilerinin vaktinde yayılmasını sağlayan güvenilir bir kaynak olarak yerel medya ile ilişki kurmak önemlidir Medya ile çalışırken ; Dinleyici ihtiyaçları ve sağlık okuryazarlığı sorunları hakkında medya farkındalığını artırdığından Bilimsel bilgileri bütün dinleyicilerin kolay anlamasını sağladığından, etnik ve dilsel açıdan farklı gruplara hizmet eden medyayı hedef aldığından emin olmak gerekir
DEĞERLENDİRME Değerlendirmenin amacı tamamlanmış program aktivitelerinin ne kadar iyi gittiğini belirlemektir Değerlendirme, hedef kitleden alınan geribildirimlere dayanarak aktivitelerin revize edilmesine izin verir Değerlendirme kriterleri sağlık okuryazarlığı ölçümleri ve halk sağlığı uygulama ve programlarının gelişmesi için değerlendirme sonuçlarının birleştirilmesini içerir
Süreci Değerlendirme DEĞERLENDİRME Sağlık okuryazarlığı uygulamalarını ölçen pek çok yol vardır: 1. Katılımcıların aktivite hedeflerinin temelini oluşturan örnek bir ön test oluşturmak ve uygulamak 2. Aktiviteyi uygulamak (müdahele) 3. Aktivite hedeflerini içeren değişiklikleri ölçen bir son test oluşturmak. Bu test aktivitelerin etkinliği değerlendirmelidir 4. Katılımcı geri bildirim ve son test sonuçlarına göre aktivite içeriğini düzeltmek
ÖZET Sağlık okuryazarlığı müdahalelerinin planlama sürecinin başında bilgi ihtiyaç ve açıklarının saptanması amacıyla kullanıcıların uygulamaya dâhil olması gerekir Sıklıkla teknik ve medikal terminoloji kullanımı, iletişimi Yazılı iletişime dayandırmak, eylemden çok bilgiye odaklanma, kültürel farklılıklar konusunda yetersiz farkındalık gibi uygulama hataları yapılmaktadır Halk sağlığı bilgi ve hizmetlerinin uygun, uygulanabilir, anlama ve kullanımı kolay olmasını sağlamak(yalın bir dil kullanmak gibi), davranışları değiştirmek ve ilgi yaratmak için anahtar ortaklıklar geliştirmek (medya ile çalışmak gibi) önemlidir Değerlendirme, hedef kitleden alınan geribildirimlere dayanarak aktivitelerin revize edilmesi için gereklidir
TEŞEKKÜR EDERİZ.. EĞİTİM BÖLÜMLERİNİ TAMAMLAMIŞ BULUNMAKTASINIZ YÜZYÜZE İNTERAKTİF EĞİTİMDE PAYLAŞIMLARDA BULUNMAK ÜZERE İYİ ÇALIŞMALAR
Dr. Halil AKTAŞ