doi: 10.5262/tndt.2015.1001.14 Özgün Aaştıma/Oiginal Investigation Böbek Alıcılaında Deesyon, Kaygı ve Yaşam Kalitesinin Değelendiilmesi Evaluation of Deession, Anxiety and Life Quality in Kidney Tanslant Reciients Öz AMAÇ: Çalışma, böbek nakli hastalaında deesyon, kaygı, yaşam kalitesi ve sosyal uyumun nomal oülasyonla kaşılaştıılmasını ve uhsal iyilik halinin değelendiilmesini hedeflemişti. GEREÇ ve YÖNTEMLER: Yüz böbek nakli hastası ve 100 sağlıklı gönüllü çalışmaya alındı. Sosyodemogafik ve laboatuva değişkenlei kaydedildi. Deesyon ve anksiyete semtomlaının şiddeti ve yaşam kalitesi, Beck deesyon ölçeği, süekli ve duumluk kaygı ölçeği ve Kısa fom 36 ile değelendiildi. BULGULAR: Nakil gubunda keatinin ve albümin düzeylei kontol gubuna göe anlamlı yüksek, hemoglobin ve tigliseid düzeylei anlamlı düşük bulundu. Kontol gubunda ünivesite mezunu ve aktif çalışan oanı, nakil gubuna göe daha yüksek, düşük geli düzeyli oanı daha düşüktü. Nakil hastalaının %96 sı diyaliz dönemi ile kaşılaştıdıklaında nakil sonası kendini daha iyi hissediyodu. He iki gubun deesyon, duumluk ve süekli kaygı skolaı aasında fak yoktu. Fiziksel ve mental sağlık skolaı nakil gubunda kontol gubuna göe anlamlı düşüktü. Kontol gubunda fiziksel fonksiyon, fiziksel ol, genel sağlık, sosyal fonksiyon ve emosyonel ol nakil gubuna göe anlamlı yüksekti. Nakil gubunda donö tii, cinsiyet, geli düzeyi ve eğitim duumlaına göe deesyon oanlaı, duumluk ve süekli kaygı skolaı aasında fak yoktu. Canlı veicisi olanlada fiziksel fonksiyon skou kadava veicilee göe daha yüksekti. Kadınlada Beck deesyon skou, ekeklede mental sağlık skou diğe cinse göe daha yüksekti. Yüksek gelililede fiziksel sağlık, fiziksel ol ve ağı skolaı düşük gelililee göe daha yüksekti. Emosyonel ol ilköğenimlilede, ota ve yüksek öğenimli nakil hastalaına göe daha düşüktü. SONUÇ: Böbek nakli sonası hastala deesyon ve kaygı sıklığı açısından nomal oülasyona benzeken, yaşam kalitesi hala daha düşüktü. Anahta sözcükle: Böbek nakli, Deesyon, Kaygı, Yaşam kalitesi Yavuz AYAR 1 Alaslan ERSOY 1 Emel IŞIKTAŞ SAYILAR 1 Ayten YILMAZ 2 Mehmet Fethullah AYDIN 2 1 Uludağ Ünivesitesi Tı Fakültesi, İç Hastalıklaı Anabilim Dalı, Nefoloji Bilim Dalı, Busa, Tükiye 2 Uludağ Ünivesitesi Tı Fakültesi, İç Hastalıklaı Anabilim Dalı, Busa, Tükiye Abstact OBJECTIVE: This study aimed to comae deession, anxiety and quality of life in kidney tanslant atients with nomal oulation and to evaluate mental wellbeing. MATERIAL and METHODS: One hunded enal tanslant atients and 100 healthy voluntees wee enolled in this study. Sociodemogahic and laboatoy vaiables wee ecoded. Seveity of deessive and anxiety symtoms and quality of life wee assessed by the Beck Deession Inventoy, StateTait Anxiety Inventoy, and Shot Fom 36 (SF36), esectively. RESULTS: In the tanslantation atients, seum ceatinine and albumin levels wee significantly highe than the contol gou, hemoglobin and tiglyceide levels wee significantly lowe. In the contol gou, the ecentages of univesity gaduates and active emloyees wee highe than in the tanslantation gou and lowincome ate was lowe. When comaed with the eiod of dialysis, 96% of tanslant atients wee feeling bette afte kidney tanslantation. Thee was no diffeence between deession, state and tait anxiety scoes in both gous. Physical and mental health scoes wee significantly lowe in the tanslant gou. In the contol gou, hysical function, hysical ole, geneal health, social function and emotional ole wee significantly highe than the tanslant gou. In the tanslant gou, dono tye, gende, income level and deession ates of educational attainment, Geliş Taihi : 14.10.2014 Kabul Taihi : 17.11.2014 Yazışma Adesi: Yavuz AYAR Uludağ Ünivesitesi Tı Fakültesi, İç Hastalıklaı Anabilim Dalı, Nefoloji Bilim Dalı, Busa, Tükiye Tel : +90 505 541 60 75 Eosta : yavuzaya@hotmail.com 98 Tuk Neh Dial Tansl 2015; 24 (1): 98105
Tük Nefoloji Diyaliz ve Tanslantasyon Degisi Tukish Nehology, Dialysis and Tanslantation Jounal Aya Y ve ak: Böbek Alıcılaında Deesyon, Kaygı ve Yaşam Kalitesinin Değelendiilmesi state and tait anxiety scoes did not diffe. Patients with living dono eciients had a highe scoe of hysical function when comaed to cadaveic dono eciients. Beck deession scoe fo women and mental health scoes fo man wee significantly highe than othe secies. In highincome atients, hysical health, hysical ole and ain scoes wee highe significantly than those of lowincomes. Emotional ole in tanslant atients with basic education was lowe than in tanslant atients with modeate and high level of education. CONCLUSION: Afte kidney tanslantation, atients wee simila to the nomal oulation egading the fequency of deession and anxiety, but the quality of life was still lowe. Key wods: Kidney tanslantation, Deession, Anxiety, Life quality GİRİŞ Son dönem böbek yetmezliği (SDBY), eişkin hastalaı fiziksel ve sikososyal olaak etkilemektedi (1). Günümüzde en seçkin enal elasman tedavisi böbek naklidi. Sağkalım, maliyet ve yaşam kalitesi yönünden avantaj sağlayan böbek nakli sonası hastalada; fiziksel ve uhsal iyilik hali, sosyal uyum ve teka iş gücüne katılım beklenmektedi (2,3). Alıcılada istihdam oanı %18 ile %82 aasında değişmektedi (4). Ancak, böbek nakli sonası göülen enfeksiyon, ogan eddi, kilo alma, immünosüesif ilaçlaın yan etkilei (hisutizm, kataakt, nöoati, osteoooz, osttanslant diyabet vb.) gibi komlikasyonla hastalaın sikolojik duumlaını olumsuz etkilemekte ve iş kaybına yol açabilmektedi (5,6). Bazı çalışmala kötü sosyoekonomik duumun da sağlık duumunu olumsuz etkilediğini göstemişti (7,8). Bu çalışmada böbek nakli hastalaında sosyodemogafik özellikle ile deesyon, yaşam kalitesi, duum ve süekli kaygı duumlaının değelendiilmesi ve sağlıklı kişilele kaşılaştıılması amaçlanmıştı. HASTALAR ve YÖNTEM Aaştımamız, Böbek Alıcılaında Deesyon, Kaygı ve Yaşam Kalitesinin Değelendiilmesi 100 böbek nakli hastası 100 de kontol gubu olmak üzee 200 olgunun değelendiildiği bi çalışmadı. Tüm katılımcılaa 87 soudan oluşan bi anket yaılmıştı. Yaş, cinsiyet, medeni hal ve eğitim duumu gibi demogafik veile elde edilmişti. Beck Deesyon Envantei, Yaşam Kalitesi Ölçütü Envantei (SF36) ve Duumluk Kaygı ve Süekli Kaygı Envantei ölçeklei kullanılmıştı. Hastalaın hemoglobin, seum keatinin, albümin, C eaktif otein (CRP), total kolesteol ve tigliseit düzeylei elektonik kayıtladan etosektif olaak elde edildi. Vücut kitle indeksi (VKİ); vücut ağılığının, boy uzunluğunun kaesine (kg/ m 2 ) bölünmesiyle elde edildi. Nakil olan hastalaa, Diyaliz dönemi ile kaşılaştıdığımda nakil sonası kendimi daha iyi hissediyoum ifadesine ceva vemelei istendi. Cevala; tamamen katılmıyoum (1), katılmıyoum (2), kısmen katılıyoum (3), katılıyoum (4) ve tamamen katılıyoum (5) du (9). Beck Deesyon Ölçeği (BDÖ) Beck ve akadaşlaı taafından 1961 yılında geliştiilmişti (10). Tükiye deki geçeliliği Tegin ve Hisli taafından 1988 yılında yaılmıştı (11). Bu ölçek, deesyonlu hastalada en sık göülen duygusal, somatik, bilişsel ve motivasyona dayalı belitilee ye vei ve deesyon belitileinin deecesini objektif olaak belilemek için geliştiilmişti. Somatik belitilee az vugu yaan (yalnızca iştahsızlık, kilo kaybı ve libido azalmasına ye veen) ölçek, bu nedenle bedensel hastalığı olan kişilede, deesyonun taanması için uygun bi ölçekti. Ölçek, 21 maddeden oluşan ve maddelei 0 ile 3 aasında olan bi özdeğelendimedi. Elde edilebilecek en düşük tolam uan 0, en yüksek tolam uan ise 63 tü (12). 1117 aasında alınan uan hafif, 1829 aasında alınan uan ota ve 3063 aasında alınan uan şiddetli düzeyde deesyon valığını göstei. Kısa Fom (Shot Fom36, SF36) Yaşam Kalitesi Anketi Wae taafından 1987 yılında yaşam kalitesini değelendimek amacıyla geliştiilmişti (13). Ülkemizde geçelilik ve güvenililik çalışması 1999 yılında Koçyiğit ve akadaşlaı taafından yaılmıştı (14). SF36, beş dakika gibi kısa süede dolduulan bi kendini değelendime ölçeğidi. Genel sağlık kavamlaını içei. Sağlık duumunun olumsuz ve olumlu yönleini değelendii. Son 4 haftayı göz önünde bulunduan ölçek, 36 maddeden oluşu. Fiziksel ve mental sağlık sogulamalaı, 8 boyutun ölçümünü sağla: 1. Fiziksel Sağlık Gubu: Fiziksel fonksiyon (sağlık sounlaı nedeniyle fiziksel aktivitede kısıtlanma, 10 madde), fiziksel sounlaa bağlı ol kısıtlılıklaı (sağlık sounlaı nedeniyle günlük yaşam aktiviteleinde kısıtlanma, 4 madde), bedensel ağı (2 madde) ve genel sağlık (kişinin genel olaak sağlığını değelendimesi, 5 madde). 2. Mental Sağlık Gubu: Canlılık (eneji/vitalite, 4 madde), sosyal fonksiyonellik (2 madde), emosyonel sounlaa bağlı ol kısıtlılıklaı (duygusal ol, 3 madde), mental sağlık (genel uh sağlığı, 5 madde). Puanlama 100 uan üzeinden yaılmaktadı ve alınan uanla he bileşen için 0 ile 100 uan aasında değişmektedi. Bu ölçekte yüksek uanla sağlıkta daha iyi bi düzeyi işaet edeken, düşük uanla sağlıktaki bozulmayı göstemektedi. Fiziksel ve mental sağlık skolaı, he bi gu için SF36 alt ölçek uanlaının otalamalaı alınaak hesalanı. Tuk Neh Dial Tansl 2015; 24 (1): 98105 99
Tük Nefoloji Diyaliz ve Tanslantasyon Degisi Tukish Nehology, Dialysis and Tanslantation Jounal Aya Y ve ak: Böbek Alıcılaında Deesyon, Kaygı ve Yaşam Kalitesinin Değelendiilmesi Duumluk ve Süekli Kaygı Ölçeği Bu ölçek Sielbege ve Lushene taafından 1970 yılında geliştiilmişti (15). Tükçe uyalaması 1977 yılında Öne taafından yaılmıştı (16). Yimişe souluk iki ayı testti. Duumluk kaygı ölçeğinin maddeleinde ifade edilen duygu ya da davanışla; yaşantının şiddetine göe 4 seçenekten (1: hiç, 2: biaz, 3: çok ve 4: tamamiyle) oluşmaktadı. Süeklilik kaygı ölçeği maddeleinde ifade edilen duygu ya da davanışla da sıklık deecesine göe; 1: hemen hiçbi zaman, 2: bazen, 3: çok zaman, ve 4: hemen he zaman şeklinde seçenekleinden oluşu. Duumluk Kaygı Ölçeği nde 10 tane (1, 2, 5, 8, 10, 11, 15, 16, 19 ve 20 maddele), Süekli Kaygı Ölçeği nde ise 7 tane (21, 26, 27, 30, 33, 36 ve 39 maddele) tesine çevilmiş ifade vadı. Doğudan ifadele için elde edilen tolam ağılıklı uandan, tes ifadelein tolam ağılıklı uanı çıkatılı ve bu sayıya değişmeyen bi değe ekleni. Bu değe Duumluk Kaygı Ölçeği için 50, Süekli Kaygı Ölçeği için ise 35 di. He iki ölçekten elde edilen tolam uan değei 20 ile 80 aasında değişi. Yüksek uanla yüksek kaygı seviyeleini, düşük uanla düşük kaygı seviyeleini göstei. Duumluk Kaygı Ölçeği, ani değişiklik gösteen duygusal eaksiyonlaı değelendimede süekli kaygı ölçeği, kişinin genelde, yaşama eğilimi göstediği kaygının süekliliğini ölçmede çok duyalıdı. İstatistiksel Yöntemle Çalışmada süekli değişkenle otalama ± standat sama ya da medyan (minimummaksimum) değeleiyle, kategoik değişkenle ise fekans ve ilgili yüzde değeleiyle ifade edildi. Veilein nomal dağılım göstei göstemediği Kolmogoov Sminov testi ile değelendiildi. Gula aası kaşılaştımalada nomal dağılım vasa bağımsız çift öneklem için t testi (indeendent samles t test), yoksa Mann Whitney testi kullanıldı. Çoklu gu kaşılaştımalaında veilein dağılımına göe Oneway ANOVA veya Kuskal Wallis testlei kullanıldı. Kategoik değişkenlein kaşılaştıılması kikae testi ya da Fishe in kesin kikae testi ile yaıldı. Süekli değişkenle aasındaki ilişkile Peason veya Seaman koelasyon analizi kullanılaak incelendi. İstatistiksel analizle SPSS v. 22 (IBM Acquies SPSS Inc., Somes, NY, USA) ogamında yaılmış olu, <0,05 istatistiksel olaak anlamlı kabul edildi. BULGULAR He iki gubun yaşlaı ve vücut kitle indekslei aasında anlamlı bi fak yoktu (>0,05). Nakil gubunda kadın oanı anlamlı daha düşüktü (%45 e kaşılık %65). Alıcılaın otanca diyaliz süelei 3,95 yıl (oan: 021,5) ve otalama nakil süelei 3,5±0,35 yıldı. 55 i canlı (16 sı eemtif) ve 45 inde kadava donöden nakil olmuştu. Otalama donö yaşı 47,3±1,4 yıldı (oan: 1186). 34 ünde hietansiyon, 10 unda ti 2 diyabet ve 7 sinde ateoskleotik kal hastalığı öyküsü vadı. Nakil gubunda keatinin ve albümin düzeylei kontol gubuna göe anlamlı yüksek, hemoglobin ve tigliseid düzeylei anlamlı düşük bulundu (). Ceaktif otein ve total kolesteol düzeylei benzedi (Tablo I). He iki gubun medeni duumlaı ve otuduklaı konut tilei benzedi. Kontol gubunun ünivesite mezunu ve aktif çalışma oanı, nakil gubuna göe daha yüksekti (sıasıyla %66 ya kaşılık %15 ve %93 e kaşılık %37, ). Düşük geli düzeyli (<500 USD) oanı nakil gubunda anlamlı daha yüksekti (%63 kaşılık %47, ). Kontol gubundaki hastalaın %83 ü, nakil gubundakilein %51 i il mekezinde yaşıyodu () (Tablo II). Nakil hastalaının diyaliz dönemi ile kaşılaştıdığımda nakil sonası kendimi daha iyi hissediyoum ifadesine katılma/ katılmama deecelei değelendiildi; 4 kişi (%4) kısmen katılıyoum, 17 kişi (%17) katılıyoum ve 79 kişi (%79) tamamen katılıyoum cevabını vedi. Hiçbi hasta tamamen katılmıyoum ve katılmıyoum cevabını vemedi. Psikolojik testle kaşılaştııldığında deesyon, duumluk ve süekli kaygı skolaı aasında fak gözlenmedi. Hafif, ota ve ağı deesyon Tablo I: Gulaın demogafik ve laboatuva değelei. Nakil gubu (n=100) Kontol gubu (n=100) Yaş (yıl) 37.5 (1964) 35.5 (1969) 0.195 Cinsiyet (kadın/ekek) 45/55 65/35 0.003 Vücut kitle indeksi (kg/m 2 ) 24.7±4.4 24.8±4.2 0.908 Hemoglobin (g/dl) 12.2±2.0 13.1±1.5 0.001 Keatinin (mg/dl) 1.60±0.86 0.72±0.12 <0.001 Albümin (g/dl) 4.11±0.3 4.32±0.3 <0.001 Ceaktif otein (mg/dl) 1.0±0.73 0.7±0.18 0.259 Total kolesteol (mg/dl) 198±46 191±44 0.196 Tigliseid (mg/dl) 165±94 124±49 <0.001 100 Tuk Neh Dial Tansl 2015; 24 (1): 98105
Tük Nefoloji Diyaliz ve Tanslantasyon Degisi Tukish Nehology, Dialysis and Tanslantation Jounal Aya Y ve ak: Böbek Alıcılaında Deesyon, Kaygı ve Yaşam Kalitesinin Değelendiilmesi oanlaı da benzedi (>0,05). Fiziksel ve mental sağlık skolaı nakil gubunda kontol gubuna göe anlamlı düşük bulundu. SF36 altgulaı değelendiildiğinde, kontol gubunda fiziksel fonksiyon, fiziksel ol ve genel sağlık, sosyal fonksiyon ve emosyonel ol nakil gubuna göe anlamlı yüksek bulunuken, ağı, canlılık ve mental sağlık he iki guta da benzedi (Tablo III). Tüm çalışma oülasyonunda ve böbek nakli gubunda cinsiyet dağılımına göe fiziksel ve mental sağlık skolaı aasında fak yoktu. Tüm çalışma oülasyonunda, kadınlada Beck deesyon (median 5 e kaşılık 3, =0,05), duumluk (median 36 ya kaşılık 32, =0,022) ve süekli (median 43 e kaşılık 40, =0,017) kaygı skolaı ekeklee göe anlamlı daha yüksekti. Böbek nakli gubunda da Beck deesyon, duumluk ve süekli kaygı skolaı kadınlada Beck deesyon (median 6 ya kaşılık 4, =0,045), duumluk (median 36 ya kaşılık 31, =0,028) ve süekli (median 45 e kaşılık 40, =0,028) kaygı skolaı ekeklee göe anlamlı daha yüksekti. Tablo II: Gulaın sosyoekonomik özelliklei. Nakil gubu (n=100) Kontol gubu (n=100) Medeni duum (n, %) 0.191 Hiç evlenmemiş 27 (%27) 25 (%25) Evli 70 (%70) 72 (%72) Bilikte yaşıyo 1 (%1) 0 Boşanmış 0 3 (%3) Eşi ölmüş 2 (%2) 0 Eğitim düzeyi (n, %) <0.001 İlköğetim 57 (%57) 14 (%14) Otaöğetim 28 (%28) 20 (%20) Yüksek öğenim 15 (%15) 66 (%66) Meslek (n, %) <0.001 İşçi 28 (%28) 52 (%52) Memu 9 (%9) 41 (%41) Emekli 14 (%14) 5 (%5) Malulen emekli 31 (%31) 1 (%1) Ev hanımı 18 (%18) 1 (%1) Geli düzeyi (n, %) <0.001 <500 USD 63 (%63) 47 (%47) 5001500 USD 35 (%35) 35 (%35) >1500 USD 2 (%2) 18 (%18) Otuduğu ye (n, %) 0.001 İl 51 (%51) 83 (%83) İlçe 45 (%45) 15 (%15) Köy 4 (% 4) 2 (%2) Konut tii (n, %) 0.774 Aatman 57 (%57) 60 (%60) Müstakil ev 43 (%43) 40 (%40) Tuk Neh Dial Tansl 2015; 24 (1): 98105 101
Tük Nefoloji Diyaliz ve Tanslantasyon Degisi Tukish Nehology, Dialysis and Tanslantation Jounal Aya Y ve ak: Böbek Alıcılaında Deesyon, Kaygı ve Yaşam Kalitesinin Değelendiilmesi Tablo III: Gulaın kaygı, deesyon ve SF36 yaşam kalitesi skolaı. Nakil gubu (n=100) Kontol gubu (n=100) Beck deesyon 7.62±0.77 6.25±0.76 0.124 Deesyon (n) 29 23 0.311 Hafif Ota Ağı 16 12 1 15 5 2 Duumluk kaygı 34.8±9.9 35.6±9.5 0.527 Süeklilik kaygı 42.5±9.3 41.1±7.6 0.235 Fiziksel sağlık skou 65.0±19.4 78.6±14.9 <0.001 Mental sağlık skou 58.3±18.7 64.7±16.6 0.01 Fiziksel fonksiyon 70.1±22.3 87.7±17.7 <0.001 Fiziksel ol 59.2±40.9 82.6±31.2 <0.001 Ağı 73.7±18.4 74.8±18.3 0.574 Genel sağlık 57.1±20.5 69.2±17.8 <0.001 Canlılık 49.2±19.4 47.2±17.5 0.309 Sosyal fonksiyon 75.0±15.4 81.8±20.0 <0.001 Emosyonel ol 63.3±38.6 81.0±33.5 <0.001 Mental sağlık 45.8±18.4 48.8±16.8 0.285 Alt Gu Analizi Nakil gubundaki hastalada donö tii, cinsiyet, geli düzeyi ve eğitim duumuna göe deesyon, duumluk ve süekli kaygı skolaı ve SF36 yaşam kalitesi değelendiildi. Donö tii (2 gu: 55 canlı ve 45 kadaveik veici) incelendiğinde, canlı veicisi olanlada fiziksel fonksiyon skou kadava veicililee göe daha yüksekti (74,7±19,7 ye kaşılık 64,6±24,2, =0,044). Cinsiyet (2 gu: 45 kadın, 55 ekek) incelendiğinde, kadınlada Beck deesyon skou (9,4±8,7 ye kaşılık 6,0±6,6, =0,045) ve ekeklede mental sağlık (60,5±18,8 e kaşılık 55,6±18,4, =0,046) skou diğe cinse göe daha yüksekti. Geli düzeyi (2 gu: 63 <500 USD ve 37 >500 USD) incelendiğinde, yüksek gelililede fiziksel sağlık skou (70,6±18,3 e kaşılık 61,7±19,4, =0,022), fiziksel ol skou (71,6±37,8 e kaşılık 51,9±41,2, =0,021) ve ağı skou (81,6±12,8 e kaşılık 69,0±19,7, =) düşük gelililee göe daha yüksekti. Eğitim duumu (3 gu: 57 ilköğenim, 28 otaöğenim ve 15 yüksek öğenim) incelendiğinde, sadece emosyonel ol ilköğenimlilede (53,2±38,7), otaöğenimli (77,3±35,1, =0,005) ve yüksek öğenimli (75,5±34,4, =0,041) nakil hastalaına göe daha düşüktü. Donö tii, cinsiyet, geli düzeyi ve eğitim duumlaına göe duumluk ve süekli kaygı skolaı aasında fak yoktu. Hafif, ota ve ağı deesyon oanlaı da faklı değildi. Ayıca canlı veicisi olan hastalada diyaliz dönemine göe nakil sonası memnuniyet oanı (%1,8 kısmen katılıyoum, %9,1 katılıyoum ve %81,1 tamamen katılıyoum), kadava veicisi (%6,7 kısmen katılıyoum, %26,7 katılıyoum ve %66,7 tamamen katılıyoum) olanlaa göe daha yüksek bulundu (=0,023). Koelasyon Analizi Tüm çalışma oülasyonunda fiziksel ve mental sağlık, Beck deesyon, duumluk ve süekli kaygı skolaı ile yaş, VKİ, CRP, total kolesteol ve tigliseid düzeylei aasında ile ilişki gösteilemedi. Böbek nakli gubunda fiziksel ve mental sağlık, Beck deesyon, duumluk ve süekli kaygı skolaı ile eğitim süesi, nakil süesi, yaş, total kolesteol ve tigliseid düzeylei aasında ile ilişki gösteilemedi. Diğe değişkenle aasındaki koelasyon analizlei Tablo IV ve V te veilmişti. TARTIŞMA Konik böbek hastalığı, önemli bi duygusal mobidite ve sikolojik zayıflatıcı bi hastalık sebebidi. Deesyon, kaygı ve yaşam kalitesinin südüülebililiğinin kaybı endişesi, bu duumlada en sık göülen belitiledi. Çalışma yeteneğinin kaybı, sağlıklı bi özimaj yitiilmesi, cinsel yetenek düşüklüğü vb. nedenle böbek nakli sonası sikososyal duumu etkilemektedi (17). Çalışmamızda, kontol gubu ile kaşılaştııldığında, nakil gubunda eğitim düzeyi, geli düzeyi ve çalışma oanı daha düşüktü. Duumluk ve süekli 102 Tuk Neh Dial Tansl 2015; 24 (1): 98105
Tük Nefoloji Diyaliz ve Tanslantasyon Degisi Tukish Nehology, Dialysis and Tanslantation Jounal Aya Y ve ak: Böbek Alıcılaında Deesyon, Kaygı ve Yaşam Kalitesinin Değelendiilmesi Tablo IV: Tüm çalışma oülasyonunda koelasyon analizindeki anlamlı ilişkile. Değişken Mental sağlık skou Beck deesyon skou Duumluk kaygı skou Süekli kaygı skou Eğitim süesi Geli miktaı Hemoglobin Keatinin Albümin Fiziksel sağlık skou 0,714 0,551 0,456 0,492 0,346 0,335 0,286 0,340 0,277 Mental sağlık skou Beck deesyon skou Duumluk kaygı skou Süekli kaygı skou 0,691 0,634 0,587 0,234 0,204 0,004 0,288 0,137 0,054 0,212 0,619 0,643 0,205 0,004 0,250 0,229 0,693 0,179 0,011 0,195 0,006 0,217 0,002 0,264 0,242 0,207 0,003 0,137 0,053 0,202 0,004 Tablo V: Nakil gubunda koelasyon analizindeki anlamlı ilişkile. Değişken Mental sağlık skou Beck deesyon skou Duumluk kaygı skou Süekli kaygı skou Diyaliz süesi Geli miktaı Vücut kitle indeksi Albümin Hemoglobin Keatinin Ceaktif otein Fiziksel sağlık skou Mental sağlık skou 0,776 0,576 0,658 0,550 0,631 0,571 0,611 0,237 0,018 0,197 0,050 0,230 0,021 0,243 0,015 0,263 0,008 Beck deesyon skou 0,689 0,643 0,206 0,039 Duumluk kaygı skou 0,719 Süekli kaygı skou 0,235 0,019 0,245 0,014 0,221 0,027 0,253 0,011 0,228 0,023 0,273 0,006 0,217 0,030 0,237 0,018 0,237 0,018 0,209 0,037 Tuk Neh Dial Tansl 2015; 24 (1): 98105 103
Tük Nefoloji Diyaliz ve Tanslantasyon Degisi Tukish Nehology, Dialysis and Tanslantation Jounal Aya Y ve ak: Böbek Alıcılaında Deesyon, Kaygı ve Yaşam Kalitesinin Değelendiilmesi kaygı ölçeği, deesyon skolaı gula aasında faklı değildi. Paaei ve ak. (18) Beck deesyon envanteinin canlı nakil yaılanlada daha yüksek olduğunu, kadaveik nakillilede ise kaygı oanının daha yüksek olduğunu gözlemlemişledi. Çalışmamızda, canlı veicisi olanlada sadece fiziksel fonksiyon skou kadava veicililee göe daha yüksekti. Ayıca canlı veicisi olan hastalada diyaliz dönemine göe nakil sonası memnuniyet oanı, kadava veicisi olanlaa göe daha yüksek bulundu. Bi başka çalışmada da hemodiyaliz ve eiton diyalizi hastalaı aasında kaygı açısından bi fak bildiilmemişti (19). Ülkemizde yaılan bi çalışmada kadava bekleme sıasında olan iki gu (Gu 1: diyaliz bağımlılığı daha fazla olan 49 hasta, diyaliz aası kilo alımı fazla, seum otasyumu >6 meq/l, ediyaliz fosfo 7,5 mg/dl vb., Gu 2: diyaliz bağımlılığı daha az olan hastala) incelenmişti. Yaşam kalitesi diyaliz bağımlılığı olmayanlada anlamlı daha yüksek iken, deesyon bulgulaı bağımlı guta daha fazla bulunmuştu (20). Goss ve ak. (21) fakındalık tabanlı bi stes azaltma çalışmasında, ev eğitimi de veilen böbek, böbekankeas, kaaciğe, kal ve akciğe nakli yaılmış 72 hastayı değelendimişti. Çalışma sonası hastalada kaygı ve uyku semtomlaında anlamlı bi iyileşme satamışladı. Çalışmamızda nakil hastalaında Beck deesyon skou ile eğitim ve nakil süelei aasında anlamlı bi ilişki satamadık. Son bi çalışmada, otalama nakil sonası izlem süesi 6,54 yıl ve %69,3 ü eğitimsiz 213 veya ilkokul mezunu olan böbek alıcılaının %27,7 sinde deesif semtomlaın olduğu bildiilmişti. Bu hastalaın yaşam kalitesi egesyon analiziyle değelendiildiğinde; sikolojik faktöle ve sosyal katılım, tolam sosyal fonksiyon vayansının %37,1 inden soumlu bulunmuştu (22). Çalışmamızda donö tii, cinsiyet, geli düzeyi ve eğitim duumlaına göe duumluk ve süekli kaygı skolaı aasında fak bulamadık. Hafif, ota ve ağı deesyon oanlaı da faklı değildi. Cinsiyet incelendiğinde, kadınlada Beck deesyon skou ve ekeklede mental sağlık skou, diğe cinse göe daha yüksekti. Eğitim duumu incelendiğinde, sadece emosyonel ol ilköğenimlilede, otaöğenimli ve yüksek öğenimli nakil hastalaına göe daha düşüktü. Yunanistan da yaılan bi çalışmada 40 hemodiyaliz (HD), 36 eiton diyalizi (PD), 48 böbek nakli hastası demogafik, fonksiyonel statü, istihdam duumu ve sikososyal sounla açısından kaşılaştıılmıştı (23). Demogafik özelliklede tanslant hastalaında çalışanla daha fazlaydı (%37,5). Nakil hastalaının fonksiyonel statülei PD ve HD hastalaından iyiydi (Kanofsky uanı 90100, %81). Wei ve ak. (24) uzun dönem (>10 yıl) izlemli 88 böbek nakli hastasını (%95,1 kadaveik) incelemişti. Hastalaın %75 i evli, %64,8 i de nakil sonası hehangi bi işte çalışmaktaydı. Hastala 3 yaş aalığı gubuna bölünmüştü (3544, 4554 ve 5564). 5564 yaş gubunda özellikle yaşam kalitesi envanteinde fiziksel fonksiyon, fiziksel ol, vitalite, sosyal fonksiyon ve emosyonel ol anlamlı daha iyi bulunmuştu. Hollanda da yaılan bi başka aaştımada nakil sonası otalama izlem süesi 6,3 yıl olan 34 böbek nakli hastası; 3. ay, 13. ay ve 6. yıllaında yaşam kalitesi açısından değelendiilmişti. Fiziksel fonksiyon, fiziksel ol, genel sağlık ve sosyal fonksiyon nakil sonası çalışan guta anlamlı daha iyi bulunmuştu (25). Çalışmamızda yaşam kalitesi yönünden; fiziksel ve mentak sağlık skou kontol gubunda anlamlı daha yüksekti. Ağı, genel sağlık, vitalite, sosyal fonksiyon ve mental sağlık iki guta da benze olmasına ağmen, kontol gubunda; fiziksel ol, fiziksel fonksiyon ve emosyonel ol nakil gubuna göe anlamlı daha yüksekti. Tavallaii ve ak. (26) böbek nakli hastalaında geli duumunun (düşük, ota, yüksek), kaygı ve deesyon duumunu etkilemediğini, ama ota ve yüksek gelililede yaşam kalitesinin daha yüksek olduğunu bulmuştu. Çalışmamızda geli düzeyi incelendiğinde, yüksek gelililede fiziksel sağlık skou, fiziksel ol skou ve ağı skou düşük gelililee göe daha yüksekti. Koe de yaılan bi çalışmada, böbek yetmezliği hastalaında nakilden 1 ve 3 ay sonaki beslenme duumlaı kaşılaştıılmıştı. Seum albümin seviyeleinde bu dönemlede beligin yükselme (nakil öncesi 3,8±0,5 g/dl den 1.ay 4,2±0,3 ve 3.ay 4,4±0,3 g/ dl), liid değeleinde ilk bi ayda yükselme adından beligin düşme gözlenmişti (nakil öncesi 157,8±34,3 mg/dl den 1.ay 190±41,8 ve 3.ay 176,5±36,2 mg/dl). Bu duum beslenme olaak iyilik halinin göstegesi kabul edilmişti (27). Molna ve ak. (28) etanslant ve osttanslant böbek hastalaında seum albümin değeleini inceledikleinde, özellikle nakil öncesi seum albümin değelei düşük olanlada, nakil sonası sağkalımın kötü olduğunu gözlemlemişledi. Hastalaımızın seum tigliseid düzeylei nakil gubunda, albümin düzeylei kontol gubunda diğe guba göe anlamlı yüksekti. Nakil sonası kullanılan immünsüesif ilaçla seum tigliseid ve kolesteol düzeyleini attıabili. Çalışmamızda nakil gubunun eoeatif değelei incelenmedi. Beslenme duumu gaft fonksiyonu ile de yakın ilişkilidi (29). Çalışmamızda nakil süesi ve seum keatinin düzeylei ile seum albümin ve tigliseid düzeylei aasında anlamlı bi ilişki yoktu. SONUÇ Böbek nakli, günlük sosyal işlevlei südümede, iş kaybının azaltılmasında, sikolojik fonksiyonlaın sağlıklı işleyişinde diğe enal elasman tedavileine göe avantaj sağlamaktadı. Sonuç olaak, nakil hastalaında deesyon ve kaygı seviyeleinin nomal oülasyonla aynı olduğunu, ancak fiziksel ve mental sağlıklaı açısından kısıtlılık yaşadığını gözlemledik. Bu duum özellikle oeasyon sonası kaşılaştıklaı bazı medikal oblemle ve kişisel endişeleden (sık oliklinik izlem geekmesi, ilaç kullanımına devam edilmesi ve yan etkilei, böbeği kaybetme düşüncesi ve mevcut sağlık duumunun kounması kokusu vb.) kaynaklanıyo olabili. Bu konuda özellikle diyaliz ve nakil dönemini içeen deesyon ve kaygı duumunu değelendien osektif izlem çalışmalaın yaılması yaalı olacaktı. 104 Tuk Neh Dial Tansl 2015; 24 (1): 98105
Tük Nefoloji Diyaliz ve Tanslantasyon Degisi Tukish Nehology, Dialysis and Tanslantation Jounal Aya Y ve ak: Böbek Alıcılaında Deesyon, Kaygı ve Yaşam Kalitesinin Değelendiilmesi KAYNAKLAR 1. Chen KH, Weng LC, Lee S: Stess and stesselated factos of atients afte enal tanslantation in Taiwan: A cosssectional study. J Clin Nus 2010;19(1718):25392547 2. Esoy A: Böbek tanslantasyonunda yeni immunsuessif ejim aayışlaı. Tukiye Kliniklei Ceahi Tı Bilimlei Üoloji Böbek Tanslantasyonu Özel Sayısı 2006;2:3944 3. Cohen D, Galbaith C: Geneal health management and longtem cae of the enal tanslant eciient. Am J Kidney Dis 2001;38(6):1024 4. Van de Mei SF, Kol B, van Son WJ, de Jong PE, Goothoff JW, van den Heuvel WJ: Social aticiation and emloyment status afte kidney tanslantation: A systematic eview. Qual Life Res 2006;15(6):979994 5. Van de Mei SF, Kuie D, Goothoff JW, van den Heuvel WJ, van Son WJ, Bouwe S: Longtem health and wok outcomes of enal tanslantation and attens of wok status duing the endstage enal disease tajectoy. J Occu Rehabil 2011;21(3):325334 6. Pawa AA, Rathod J, Chaudhuy S, Saxena SK, Saldanha D, Ryali VS, Sivastava K: Cognitive and emotional effects of enal tanslantation. Indian J Psychiaty 2006;48(1):2126 7. Geenstein S, Siegal B: Odds obabilities of comliance and noncomliance in atients with a functioning enal tanslant: A multicente study. Tanslant Poc 1999;31(12):280281 8. Dunn JR: Housing and inequalities in health: A study of socioeconomic dimensions of housing and self eoted health fom a suvey of Vancouve esidents. J Eidemiol Community Health 2002;56(9):671681 9. Ecan İ, Ediz B, Kan İ: Sağlık kuumlaında teknik olmayan boyut için hizmet memnuniyetini ölçebilmek amacıyla geliştiilen ölçek. Uludağ Ünivesitesi Tı Fakültesi Degisi 2004;30(3):151157 10. Beck AT, Wad CH, Mendelson M, Mock J, Ebaugh J: An inventoy fo measuing deession. Ach Gen Psychiaty 1961;4:561571 11. Hisli N: Beck Deesyon Envantei nin geçeliği üzeine bi çalışma. Psikoloji Degisi 1988;6(22):118122 12. Tuk S, Atalay H, Altintee L, Güney I, Okudan N, Tonbul HZ, Gökbel H, Kücü R, Yeksan M, Yıldız A: Teatment with antideessive dugs imoved quality of life in chonic hemodialysis atients. Clin Nehol 2006;65(2):113118 13. Wae JE J, Sheboune CD: The MOS 36item shotfom health suvey (SF36). I. Concetual famewok and item selection. Med Cae 1992;30(6):473483 14. Koçyiğit H, Aydemi Ö, Fişek G, Ölmez N, Memiş A: Kısa fom 36 (KF36) nın tükçe vesiyonunun güvenililiği. İlaç ve Tedavi Degisi 1999;12:102106 15. Sielbege CD: Anxiety as an emotional state. In: Sielbege CD (ed), Cuent Tend in Theoy and Reseach vol:1. New Yok: Academic Pess, 1972;2449 16. Öne N, Le Comte A: Duumluksüekli kaygı envantei el kitabı. İstanbul: Boğaziçi Ünivesitesi Yayınlaı, 1985 17. Baines LS, Jindal RM: Loss of the imagined ast: An emotional obstacle to medical comliance in kidney tanslant eciients. Pog Tanslant 2002;12(4):305308 18. Pasaei Meh Z, Hami M, Moshtagh Eshgh Z: Anxiety and Deession: A Comaison between living and cadaveic enal tanslant eciients. Int J Ogan Tanslant Med 2011;2(4):178 183 19. Theofilou P: Deession and anxiety in atients with chonic enal failue: the effect of sociodemogahic chaacteistics. Int J Nehol 2011;2011:514070 20. Akman B, Uya M, Afsa B, Seze S, Ozdemi FN, Habeal M: Adheence, deession and quality of life in atients on a enal tanslantation waiting list. Tansl Int 2007;20(8):682687 21. Goss CR, Keitze MJ, Thomas W, ReillySong M, Came Bonemann M, Nyman JA, Fazie P, Ibahim HN: Mindfulnessbased stess eduction fo solid ogan tanslant eciients: A andomized contolled tial. Alten The Health Med 2010;16(5):30 38 22. Chen KH, Huang HL, Wang YW, Weng LC, Chiang YJ, Chou HF: Factos detemining social function of atients afte enal tanslantation in Taiwan. Tanslant Poc 2014;46(2):481483 23. Panagooulou A, Hadalias A, Beati S, Foutounas C: Psychosocial issues and quality of life in atients on enal elacement theay. Saudi J Kidney Dis Tansl 2009;20(2):212218 24. Wei TY, Chiang YJ, Hsieh CY, Weng LC, Lin SC, Lin MH: Health elated quality of life of longtem kidney tanslantation eciients. Biomed J 2013;36(5):243251 25. Van de Mei SF, Kuie D, Goothoff JW, van den Heuvel WJ, van Son WJ, Bouwe S: Longtem health and wok outcomes of enal tanslantation and attens of wok status duing the endstage enal disease tajectoy. J Occu Rehabil 2011;21(3):32534 26. Tavallaii SA, Einollahi B, Azizabadi Faahani M, Namdai M: Socioeconomic links to healthelated quality of life, anxiety, and deession in kidney tanslant eciients. Ian J Kidney Dis 2009;3(1):4044 27. Rho MR, Lim JH, Pak JH, Han SS, Kim YS, Lee YH, Kim WG: Evaluation of nutient intake in ealy ost kidney tanslant eciients. Clin Nut Res 2013;2(1):111 28. Molna MZ, Kovesdy CP, Bunnaadist S, Steja E, Mehota R, Kishnan M, Nissenson AR, KalantaZadeh K: Associations of etanslant seum albumin with osttanslant outcomes in kidney tanslant eciients. Am J Tanslant 2011;11(5): 10061015 29. Tutal E, Seze S, Uya ME, Bal Z, Demici BG, Aca FN: Evaluation of nutitional status in enal tanslant eciients in accodance with changes in gaft function. Tanslant Poc 2013;45(4):14181422 Tuk Neh Dial Tansl 2015; 24 (1): 98105 105