Prof. Dr. Öner EYRENCİ Prof. Dr. Savaş TAŞKENT Prof. Dr. Devrim ULUCAN Doğuş Üniversitesi İTÜ Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi İşletme Fakültesi Hukuk Fakültesi BİREYSEL Ş HUKUKU 7. BASKI İSTANBUL 2016
Yayın No : 3388 Hukuk Dizisi : 1643 5. Baskı - Mart 2014 - İSTANBUL 6. Baskı (Tıpkı Baskı) - Ekim 2015 - İSTANBUL 7. Baskı - Mart 2016 - İSTANBUL ISBN 978-605 - 333-564 - 1 Copyright Bu kitabın bu basısı için Türkiye deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş. ye aittir. Her hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Aksine hareket edenler hakkında kanunî işlem yapılır. Dizgi : Beta Basım A.Ş. Baskı - Cilt : Yaz n Bas n Yay n Matbaac l k Trz.Tic.Ltd.fiti. (Sertifika No: 12028) İkitelli Çevre Sanayi Sitesi 8. Blok No: 38-40-42-44 Başakşehir/ STANBUL 0212 565 01 22-0212 565 02 55 Kapak Tasarım : Gülgonca Çarpık Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16136) Narlıbahçe Sok. No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0212) 513 87 05-511 36 50 www.betayayincilik.com
ÖNSÖZ Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) nun ilkeleri, Avrupa Birliği nin sosyal normları ve ülke gerçekleri doğrultusunda hazırlanan 4857 sayılı İş Kanunu Türk çalışma yaşamına önemli ölçüde değişim ve dinamizm getirmiştir. Bu kanunda işçiye iş güvencesi ve ücret güvencesi gibi yeni haklar sağlanmış; buna karşılık, işverenler için de yeni çalışma türleri ve düzeni, dolayısıyla esneklik içeren hükümler öngörülmüştür. 4857 sayılı İş Kanunu nun bazı maddeleri zamanla ihtiyaçlar doğrultusunda değişikliğe uğramıştır. Özellikle, 2012 yılında kabul edilen 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, 4857 sayılı İş Kanunu nun iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin maddelerini yürürlükten kaldırmış, bazı maddelerinde de değişiklikler yapmıştır. Ayrıca, 1 Temmuz 2012 tarihinde yürürlüğe giren 6098 sayılı (yeni) Türk Borçlar Kanunu Hizmet Sözleşmeleri başlığı altında iş sözleşmesi ile ilgili olarak ayrıntılı hükümler getirmiş; bunun yanında da pazarlamacılık sözleşmesi ile evde hizmet sözleşmesini düzenlemiştir. Bunların yanında, 6462, 6518, 6552 ve 6645 sayılı yasalar (torba kanunlar) ile de birtakım değişiklikler daha yapılmış, kanuna yeni hükümler eklenmiştir. Kitabın bu (7.) baskısında, yasada yapılan değişiklik ve eklemeler, öğretide öne sürülen görüşler ve Yargıtay kararlarında meydana gelen değişimler geniş bir biçimde değerlendirilmeye çalışılmıştır. Ancak, kitabın ders kitabı olma özelliği de göz ardı edilmemiştir. Kitapta 1, 2, 3, 4, 5. ile 9, 10. paragraflar Savaş Taşkent; 6, 7, 8. paragraflar Devrim Ulucan; 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17. paragraflar ise Öner Eyrenci tarafından kaleme alınmıştır. Metindeki yorum veya görüşler ilgili paragrafı yazan kişiye aittir. Kapaktaki yazar isimleri soyadına göre sıralanmıştır. Kitabın bu baskısının hazırlanmasında katkıları bulunan değerli çalışma arkadaşlarımız Ar.Gör. Başak Güneş, Ar.Gör. Arzu Hacıoğlu, Ar.Gör. Volkan Güneş ile Ar.Gör. Demet Belverenli ye içtenlikle teşekkür ediyoruz. Ayrıca, kitabın yayımını kısa bir süre içinde ve en iyi bir biçimde gerçekleştiren Beta Basım A.Ş nin değerli yöneticisi sayın Seyhan Satar a, sayfa düzenini büyük bir beceriyle yapan sayın Gülgonca Çarpık a ve ayrıca basımda emeği bulunan tüm çalışanlara da teşekkürlerimizi sunuyoruz. Kitabın meslektaşlarımıza, öğrencilerimize ve uygulamacılara yararlı olmasını diliyoruz. İstanbul, Şubat 2016 Ö. Eyrenci/S. Taşkent/D. Ulucan
İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...III KISALTMALAR...XIX Birinci Bölüm GENEL BİLGİLER 1. fi HUKUKUNUN KONUSU VE GELİŞİMİ...1 2. İŞ HUKUKUNUN AMACI VE BÖLÜMLERİ...3 I. İş Hukukunun Amacı...3 II. İş Hukukunun Bölümleri...5 1. Bireysel iş hukuku...5 2. Toplu (kolektif) iş hukuku...6 3. Sosyal güvenlik hukuku...6 3. İŞ HUKUKUNUN KAYNAKLARI...8 I. Uluslararası Kaynaklar...8 1. Birleşmiş Milletler...8 2. Uluslararası Çalışma Örgütü...9 3. Avrupa Birliği...11 II. Ulusal Kaynaklar...13 1. Resmi kaynaklar...13 a) Anayasa...13 b) Kanun (yasa)...14 c) Kanun hükmünde kararname...16 d) Tüzük...16 e) Yönetmelik...17 2. Özel kaynaklar...17 a) Toplu iş sözleşmesi...17 b) İş sözleşmesi...18 c) Personel Yönetmeliği...18 d) İşyeri uygulaması...20 e) İşverenin yönetim hakkı...22
VI İçindekiler İkinci Bölüm İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI VE KANUNUN KAPSAMI 4. İŞ HUKUKUNUN TEMEL KAVRAMLARI...25 I. İşçi...25 1. Bir sözleşmenin varlığı...26 2. Bağımlı iş görme...26 3. Ücret karşılığı çalışma...26 II. Çırak ve Stajyer...27 1. Çırak...27 2. Stajyer...28 III. İşveren...29 IV. Alt İşveren...31 1. Genel olarak...31 2. Asıl işveren-alt işveren ilişkisinin koşulları...33 3. Asıl işveren-alt işveren ilişkisine getirilen sınırlamalar...35 4. Birlikte sorumluluk...38 5. Sınırlamalara aykırı davranılmasının yaptırımı...39 V. İşveren Vekili...42 VI. İşyeri...43 1. İşyerinin tanımı...43 2. İşyerinin kapsamı...44 a) İşyerine bağlı yerler...44 b) Eklentiler ile araçlar...46 VII. İşyeri ve İşletme Kavramları...47 5. İŞ KANUNUNUN KAPSAMI...49 I. Genel Olarak...49 II. İstisnalar...50 1. Deniz ve hava taşıma işleri...50 2. Tarım ve orman işleri...50 3. El sanatlarının yapıldığı işler...51 4. Ev hizmetleri...51 5. Çıraklar...52 6. Sporcular...52 7. Rehabilite edilenler...53 8. Üç kişinin çalıştığı işyerleri...53
İçindekiler VII Üçüncü Bölüm İŞ SÖZLEŞMESİ 6. İŞ SÖZLEŞMESİ KAVRAMI VE TÜRLERİ...55 I. Tanımı...55 II. İş Sözleşmesinin Unsurları...56 1. İş görme...57 2. Bağımlılık...57 3. Ücret...58 III. İş sözleşmesinin hukuki niteliği ve özellikleri...59 1. Kişisel ilişki kurması ve karşılıklı borç doğurması...59 2. Sürekli bir ilişki kurması...60 3. Bağımlılık ilişkisi kurması...60 4. Özel hukuk sözleşmesi olması...60 IV. İş Sözleşmesinin Türleri...61 1. Sürekli ve süreksiz iş sözleşmeleri...62 2. Deneme süreli iş sözleşmeleri...63 3. Belirli süreli ve belirsiz süreli iş sözleşmeleri...64 a) Belirli süreli iş sözleşmesinin tanımı...65 b) Belirli süreli iş sözleşmesinin unsurları...66 c) Belirli süreli iş sözleşmelerinde şekil...71 d) Belirli süreli ve belirsiz süreli iş sözleşmesi ayırımının sınırları...73 e) Belirli süreli iş sözleşmeleri benzeri iş sözleşmeleri ve belirli süreli iş sözleşmesinin sona ermesi...76 4. Kısmi süreli ve tam süreli iş sözleşmesi...81 a) Genel olarak...81 b) Kısmi süreli iş sözleşmesi...82 5. Takım sözleşmesi...87 6. Mevsimlik iş sözleşmesi...89 7. Çağrı üzerine çalışma...91 7. İŞ SÖZLEŞMESİNİN YAPILMASI...93 I. Sözleşme Yapma Özgürlüğü...93 1. Tarafların ehliyeti...95 2. Yaş küçüklüğü...96 3. Cinsiyet...97
VIII İçindekiler 4. Onsekiz yaşından küçük işçiler için rapor alınması...97 5. Yabancılık...98 6. İş sözleşmesinde şekil...99 II. İş Sözleşmesi Yapma Zorunluluğu...100 1. Engelli ve eski hükümlü...100 2. Askerlik ve kanundan doğan çalışma...102 III. Sözleşme Yapma Yükümlülüğünün Sonuçları...103 IV. İş Sözleşmesinin Hükümsüzlüğü...104 8. İŞ SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN BORÇLAR...107 I. İşçinin Borçları...107 1. İş görme borcu...107 a) İş görme borcunun kapsamı...108 b) İşin özenle yapılması...109 c) İş görme borcunun talep hakkının devri...110 aa) İşyerinin veya bir bölümünün devri sonucunda iş görme borcu...112 bb) İş ilişkisinin devri sonucunda iş görme borcu...115 cc) Geçici iş ilişkisi (ödünç iş ilişkisi) ve iş görme borcu...117 2. İşçinin işverenin talimatlarına uyma borcu ve işverenin yönetim yetkisi...123 3. İşçinin sadakat borcu...125 4. İşçinin rekabet etmeme borcu...126 a) İşçinin iş sözleşmesi süresince rekabet etmemesi...126 b) Rekabet yasağı sözleşmesi...127 II. İşverenin Borçları...129 1. Ücret ödeme borcu...129 a) Ücretin tanımı ve özellikleri...129 aa) Ücretin tanımı...129 bb) Ücretin özellikleri...131 aaa) Bir iş karşılığı ödenmesi...131 bbb) İşveren ya da üçüncü kişilerce ödenmesi...132 b) Ücret türleri...133 aa) Zamana göre ücret...133 bb) Verime göre ücret...135
İçindekiler IX cc) Yüzde usulüne göre ücret... 136 dd) Prim... 136 ee) İkramiye... 137 ff) Komisyon ücreti... 138 gg) Kardan pay alma... 138 c) Ücretin belirlenmesi... 139 d) Asgari ücret... 140 aa) Asgari ücreti saptama yetkisi... 140 bb) Asgari ücretin belirlenmesinde geçerli olan esaslar... 141 e) Ücretin ödenmesi... 142 aa) Ücret ödeme şekli... 142 aaa) Nakdi ücret... 142 bbb) Ayni ücret... 143 bb) Ücretin ödeme yeri... 143 cc) Ücretin belgelenmesi... 144 dd) Ücret ödeme zamanı... 145 ee) Avans ödeme... 145 f) Ücretin ödenmemesi... 146 aa) Genel olarak... 146 bb) İşçinin iş yapmaktan kaçınma hakkı... 147 cc) Ücrette zamanaşımı... 150 g) Ücretin korunması... 151 aa) Ücretin saklı kısmı... 151 bb) Ücret garanti fonu... 151 cc) İşçi ücretinin imtiyazlı alacak olması... 153 dd) Kamu işyerlerinde çalışan işçilerin ücretlerinin korunması... 153 ee) Ücret kesme cezası ve sınırları... 154 ff ) Ücrette indirim yapılamaması... 154 2. Eşit işlem yapma borcu... 155 3. İşverenin gözetim borcu... 159
X İçindekiler Dördüncü Bölüm İŞ SÖZLEŞMESİNİN ASKIYA ALINMASI VE SONA ERMESİ 9. fi SÖZLEŞMESİNİN ASKIYA ALINMASI... 161 I. Genel Olarak... 161 II. Özel Bir Uygulama: Ücretsiz İzin... 163 10. İŞ SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ... 166 I. Fesih Dışı Sonra Erme Durumları... 166 1. Tarafların anlaşması (İkale)... 166 2. İşçinin ölümü... 168 3. Belirli sürenin dolması... 169 II. İş Sözleşmesinin Fesih Yolu İle Sona Ermesi... 170 1. Fesih bildirimi... 170 2. Fesih bildiriminin geri alınamaması... 171 III. Süreli Fesih... 172 1. Bildirim sürelerine uyma gereği... 172 a) Bildirim süreleri... 172 b) Peşin ödeme yoluyla fesih... 174 c) Yeni iş arama izni... 176 2. Bildirim sürelerine uymadan yapılan fesih (usulsüz fesih) ve ihbar tazminatı... 177 3. Fesih hakkının kötüye kullanılması... 178 4. Sendikal nedenle fesih (sendikal tazminat)... 181 IV. İş Güvencesi Düzenlemesi... 183 1. İş güvencesi kavramı... 183 2. İş güvencesinin önemi... 183 3. İş güvencesinin mevzuatımızdaki gelişimi... 185 V. İş Güvencesinden Yararlanma Koşulları... 186 1. Genel olarak... 186 2. Otuz işçi koşulu... 187 3. Altı aylık kıdem koşulu... 189 4. Belirli konumdaki işveren vekilleri... 190 VI. Feshin Geçerli Sebebe Dayandırılması... 192 1. Genel olarak... 192
İçindekiler XI 2. Geçerli sebep örnekleri... 192 a) İşçinin yetersizliğinden kaynaklanan sebepler... 192 b) İşçinin davranışlarından kaynaklanan sebepler... 193 c) İşletmenin, işyerinin veya işin gereklerinden kaynaklanan sebepler... 195 3. Geçerli sebep bağlamında belirli ilkeler... 196 a) Feshin son çare olması ilkesi... 196 b) Sosyal seçim ilkesi... 198 4. Fesih için geçerli sebep oluşturmayacak hususlar... 199 5. Özel bir durum: Emekliliğe hak kazanma... 200 VII. Sözleşmenin Feshinde Usul ve Feshe İtiraz... 201 1. Feshin yazılı olması ve sebep bildirilmesi... 201 2. İşçinin savunmasının alınması... 202 3. Fesih bildirimine itiraz... 203 4. Özel hakeme başvurma... 204 5. İspat yükü... 205 VIII. Geçersiz sebeple yapılan feshin sonuçları... 205 1. İşçinin işe başlatılması... 205 2. İşçinin işe başlatılmaması... 207 3. İşçinin başvurusu... 208 4. İşyerinin kapatılması... 209 5. İşyerine geri dönmek istemeyen işçinin hakları... 210 6. Fesih için geçerli sebep aranmayan durumlar... 210 IX. Çalışma Koşullarında Değişiklik... 210 X. Toplu İşçi Çıkarma... 214 1. Toplu işçi çıkarmanın yöntemi... 214 2. Bildirim ve görüşme yapma yükümü... 215 3. Fesih bildirimlerinin hüküm doğurması... 216 4. Usule uymamanın yaptırımı... 217 5. Yeniden işçi alma gerekmesi... 218 XI. Derhal Fesih... 218 1. Genel olarak... 218 2. İşçinin iş sözleşmesini haklı nedenle derhal fesih hakkı... 219 a) Sağlık nedenleri... 219
XII İçindekiler aa) İşin yapılmasının işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olması... 219 bb) İşverenin veya başka bir işçinin bulaşıcı bir hastalığa tutulması... 220 b) Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri... 220 aa) İşverenin işçiyi yanıltması... 220 bb) Şeref ve namusa yönelik sözler, davranışlar, taciz olayı... 221 cc) Sataşma, kanuna karşı davranışa yönlendirme, suç işleme veya asılsız ağır isnat ya da ithamlar... 222 dd) İşçinin cinsel tacize uğraması... 222 ee) Ücretin gerektiği gibi hesap edilmemesi veya ödenmemesi... 222 ff) İşçiye az iş verilmesi veya çalışma şartlarının uygulanmaması... 223 c) Zorlayıcı nedenler... 224 3. İşverenin iş sözleşmesini haklı nedenle derhal fesih hakkı... 224 a) Sağlık nedenleri... 224 b) Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri... 226 aa) İşçinin işvereni yanıltması... 226 bb) Şeref ve namusa yönelik sözler veya davranışlar... 226 cc) İşverenin başka bir işçisine cinsel tacizde bulunma... 227 dd) Sataşma veya içki veya uyuşturucu madde kullanma... 227 ee) Doğruluk ve bağlılığa uymayan davranışlarda bulunma... 228 ff) İşyerinde suç işleme... 228 gg) İşe gelmeme... 229 hh) Görev yapmamakta ısrar... 230 ıı) İş güvenliğini tehlikeye düşürme veya işverene zarar verme... 230 c) Zorlayıcı nedenler... 231 d) Gözaltına alınma veya tutuklanma nedeniyle devamsızlık... 231 4. İş güvencesi hükümlerinden yararlanma... 232 5. Derhal fesih hakkını kullanma süresi... 233 6. Haklı nedenle feshin hukuki sonuçları... 234 7. Haksız fesih... 234 XII. İş Sözleşmesinin Sona Ermesinin Sonuçları... 235 1. İşçinin parasal haklarının ödenmesi... 235
İçindekiler XIII 2. Çalışma belgesi verilmesi... 235 3. İbraname alınması... 236 4. Kıdem tazminatı... 237 a) Kıdem koşulu... 237 aa) Aralıklı çalışmalar... 238 bb) Askı süresinin kıdeme etkisi... 241 cc) İstirahat süresi ile boşta geçen süreler... 243 dd) İş sözleşmesi devam ederken yapılan ödemeler... 243 ee) İşverenin değişmesinin kıdeme etkisi... 244 b) Sözleşmenin belirli nedenlerle sona ermesi... 244 aa) Sözleşmenin işveren tarafından feshi... 244 bb) Sözleşmenin işçi tarafından feshi... 245 cc) İşçinin ölümü... 248 c) Kıdem tazminatının miktarı ve hesaplanması... 248 Beşinci Bölüm İŞİN DÜZENLENMESİ 11. ÇALIŞMA SÜRELERİ... 251 I. Çalışma Süresi Kavramı... 251 1. Çalışma süresinin tanımı... 251 2. Çalışma süresinden sayılan haller... 252 3. Çalışma süresinin düzenlenmesinde işçinin korunması ve esnekleştirme... 253 4. Çalışma süresinin sınırlanmasında kişisellik ilkesi... 255 II. Çalışma Süreleri... 256 1. Haftalık döneme göre çalışma süreleri... 256 a) Haftalık normal çalışma süresi... 256 b) Günlük normal çalışma süreleri... 256 c) Normal günlük çalışma süresinden daha az çalışma süreleri... 258 d) Olağanüstü hallerde çalışma süreleri... 260 2. Haftalık dönemi aşan çalışma süreleri (denkleştirme süreleri)... 260 a) Genel olarak haftalık dönemi aşan çalışma süreleri (Denkleştirme esasına göre çalışma)... 260 b) Nitelikleri bakımından haftalık iş günlerine bölünemeyen işlerde çalışma dönemi... 263
XIV İçindekiler 12. FAZLA SAATLERLE ÇALIŞMALAR... 265 I. Fazla Saatlerle Çalışma Kavramı... 265 II. Fazla Çalışmalar... 265 1. Fazla çalışma kavramı... 265 2. Fazla çalışma türleri ve uygulanma koşulları... 269 a) Olağan fazla çalışma... 269 aa) Fazla çalışma nedenleri... 269 bb) İşçinin onayı... 269 cc) Fazla çalışma yasaklarının bulunmaması... 273 dd) Süresi... 275 ee) Fazla çalışmanın karşılığı... 276 aaa) Fazla çalışma ücreti... 276 bbb) Serbest zaman verilmesi... 277 b) Zorunlu nedenlerle fazla çalışma... 278 aa) Sebepleri ve koşulları... 278 bb) Süresi ve ücreti... 279 c) Olağanüstü hallerde fazla çalışma... 280 aa) Sebebi ve süresi... 280 bb) Ücreti... 280 III. Fazla Sürelerle Çalışma Kavramı ve Karşılığı... 281 IV. Fazla Saatlerle Çalışmanın Saptanması ve Kanıtlanması... 282 13. ÖZELLİK ARZEDEN ÇALIŞMALAR... 287 I. Gece Çalışmaları ve Postalar Halinde Çalışma... 287 1. Gece çalışmaları... 287 a) Gece kavramı... 287 b) Gece çalışmalarının süresi... 288 c) Gece çalışmalarında işverenin yükümlülükleri ve gece çalıştırma yasağı... 288 2. Postalar halinde çalışma... 289 II. Hazırlama, Tamamlama ve Temizleme İşleri... 290 1. Anlamı... 290 2. Hükümleri... 291
İçindekiler XV III. Telafi Çalışmaları... 291 1. Koşulları... 292 2. Uygulanması... 294 3. Ücreti... 295 IV. Kısa Çalışma... 296 1. Koşulları... 297 2. Uygulanması... 298 3. Kısa çalışma ödeneği... 299 4. Kısa çalışmanın iş sözleşmesine ve fesih haklarına etkisi... 300 14. DİNLENME ve TATİL HAKLARI... 302 I. Dinlenme Hakkı... 302 1. Dinlenme hakkının kaynağı... 302 2. Dinlenme sürelerinin ücretli olması ilkesi... 303 II. Ara Dinlenmesi... 303 1. Anlamı ve süresi... 303 2. Uygulanması ve hükümleri... 305 III. Ücretli Tatiller... 305 1. Hafta tatili... 306 a) Hafta tatillerinde işyerlerinde faaliyetin durması ve istisnaları... 307 b) İşçilere hafta tatili verilmesi... 307 c) Hafta tatili ücreti... 308 2. Ulusal bayram ve genel tatiller... 310 a) Tatil günleri... 310 b) Tatil günlerinde çalışma düzeni... 311 c) Ulusal bayram ve genel tatil günleri ücreti... 312 IV. Yıllık Ücretli İzinler... 313 1. Genel olarak... 313 2. Yıllık ücretli izne hak kazanma koşulları... 313 a) En az bir yıl çalışmış olma (bekleme süresi)... 313 b) Niteliği bakımından bir yıldan daha az süren mevsim veya kampanya işi dışında bir işte çalışmak... 318 3. Yıllık ücretli izin süreleri... 319 a) İzin sürelerinin uzunluğu... 319 b) İzin süresinin belirlenmesi ve gün olarak hesabı... 320
XVI İçindekiler 4. Yıllık ücretli iznin kullanılması... 321 5. Yıllık izin ücreti... 322 6. İş sözleşmesinin sona ermesi halinde izin ücreti... 323 7. Yıllık ücretli iznin belgelenmesi ve kanıtlanması... 325 Altıncı Bölüm İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ 15. GENEL OLARAK... 327 I. İş Sağlığı ve Güvenliği Kavramı... 327 II. İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkının Ortaya Çıkışı... 328 III. İş Sağlığı ve Güvenliğinin Amacı... 328 IV. İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkının Kaynakları... 329 1. Uluslararası kaynaklar... 329 2. Ulusal kaynaklar... 331 V. İş Sağlığı ve Güvenliğinin Kapsamı... 334 1. Dar anlamda iş sağlığı ve güvenliği... 334 2. Geniş anlamda iş sağlığı ve güvenliği... 335 3. İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu nun Kapsamı... 335 16. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HUKUKUNDAN DOĞAN YÜKÜMLÜLÜKLER... 338 I. Devletin Yükümlülükleri... 338 1. İş sağlığı ve güvenliği mevzuatının oluşturulması... 338 2. İş sağlığı ve iş güvenliği teşkilatı... 339 a) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı... 339 aa) İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü... 339 bb) İş Teftiş Kurul Başkanlığı... 340 b) İlgili diğer bakanlıklar ve belediyeler... 341 c) Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyi... 342 d) İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinde destek sağlanması... 343 3. İş sağlığı ve güvenliği denetimi... 344 II. İşverenin Yükümlülükleri... 347 1. İş sağlığı ve güvenliğini sağlama yükümlülüğü... 347 2. Denetleme yükümlülüğü... 349 3. Eğitim verme ve bilgilendirme yükümlülüğü... 349
İçindekiler XVII 4. Risk değerlendirmesi yapma yükümlülüğü... 352 5. Sağlık gözetimi yükümlülüğü... 355 6. İş kazası ve meslek hastalığının kaydını tutma ve bildirme yükümlülüğü... 356 7. Acil durumlara ilişkin yükümlülükler ile tahliye yükümlülüğü... 357 8. İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili organizasyonu yapma yükümlülüğü... 358 a) İş sağlığı ve güvenliği kurulu... 358 b) İşyeri sağlık ve güvenlik birimleri ile ortak sağlık ve güvenlik birimleri... 361 aa) Genel olarak... 361 bb) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi... 362 cc) Ortak sağlık ve güvenlik birimi... 363 dd) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi ile ortak sağlık ve güvenlik biriminin görevleri... 364 ee) İşverenin yükümlülükleri... 365 c) İşyeri Hekimleri... 367 aa) Genel olarak... 367 bb) İşyeri hekimlerinin nitelikleri ve eğitimi... 367 cc) İşyeri hekimlerinin sayısı ve çalışma süreleri... 368 dd) İşyeri hekimlerinin görevleri ve yetkileri... 369 d) İş güvenliği uzmanları... 373 aa) Genel olarak... 373 bb) İş güvenliği uzmanlarının nitelikleri ve eğitimi... 374 cc) İş güvenliği uzmanlarının sayısı ve çalışma usulleri... 376 dd) İş güvenliği uzmanlarının görev ve yetkileri... 377 e) Çalışan temsilcileri ve destek elemanları... 379 aa) Genel olarak... 379 bb) Çalışan temsilcilerinin nitelikleri ve eğitimleri... 379 cc) Çalışan temsilcilerinin sayısı ve belirlenmesi... 380 dd) Çalışan temsilcilerinin yetki ve yükümlülükleri... 381 III. Çalışanların Yükümlülükleri... 381 17. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE AYKIRILIĞIN SONUÇLARI... 384 I. İşveren Açısından... 384 1. Özel hukuk yaptırımları... 384
XVIII İçindekiler a) İşverenin tazminat ödeme yükümlülüğü... 384 b) Çalışmaktan kaçınma hakkı... 386 c) İşçinin sözleşmeyi derhal fesih hakkı... 387 2. Kamu hukuku yaptırımları... 387 a) İdari yaptırımlar... 387 aa) İşin durdurulması ve işyerinin kapatılması... 387 bb) Kamu ihalesinden yasaklanma... 389 b) Cezai yaptırımlar... 390 II. İşçi Açısından... 392 1. Tazminat ödeme yükümlülüğü... 392 2. İşverenin sözleşmeyi derhal fesih hakkı... 393 KAYNAKLAR... 395
KISALTMALAR AY. AYMah. AÜHF. AzÇaYön. BAG bak. BasİşK. : Anayasa : Anayasa Mahkemesi : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi : Sağlık Kuralları Bakımından Ancak Yedibuçuk Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik : Bundesarbeitsgericht : Bakınız C. : Cilt ÇaSürYön. : Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun : İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği Ço.veGençİşçiYön. : Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik DEÜ. DenİşK. dn. : Dokuz Eylül Üniversitesi : Deniz İş Kanunu : Dipnot E. : Esas f. : fıkra FazÇaYön. GenTaK. HaftÇaSürYön. HafİşSürYön. HafTaK. HD İBD İBK İHD İHSGH. İHU ILO : İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği : Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanun : İş Kanununa İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği : Haftalık İş Günlerine Bölünemeyen Çalışma Süreleri Yönetmeliği : Hafta Tatili Hakkında Kanun : Hukuk Dairesi : İstanbul Barosu Dergisi : İçtihadı Birleştirme Kararı : İş Hukuku Dergisi : İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku : İş Hukuku Uygulaması : International Labour Organization (UÇÖ)
XX Kısaltmalar İPYön İSGK. İşK. İTO İKTY İTÜ. İTT İÜ. İÜHF. : Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik : İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu : İş Kanunu K. : Karar Kamu-İş D. karş. KHÜ. Legal İSGHD Legal YKİ : İstanbul Ticaret Odası : İş Teftiş Kurulu Yönetmeliği : İstanbul Teknik Üniversitesi : İş Teftiş Tüzüğü : İstanbul Üniversitesi : İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi : Kamu-İş İş Hukuku ve İktisat Dergisi : karşılaştırınız m. : Madde MEK. OSGB RG S. : Sayı SGSK. STSK. TBK TCK. TİSK. Toprak İ TÜHİS TÜSİAD UÇÖ (ILO) vd. Yarg. Yarg.HGK Yarg.İBK Yarg.K : Kadir Has Üniversitesi : Legal İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi : Legal Yargı Kararları ve İncelemeleri Dergisi : Mesleki Eğitim Kanunu : Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimi : Resmi Gazete : Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu : Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu : Türk Borçlar Kanunu : Türk Ceza Kanunu : Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu : Türkiye Toprak, Seramik, Çimento ve Cam Sanayii İşverenleri Sendikası : Türk Ağır Sanayii ve Hizmet Sektörü Kamu İşverenleri Sendikası Dergisi : Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği : Uluslararası Çalışma Örgütü : ve devamı : Yargıtay : Yargıtay Hukuk Genel Kurulu : Yargıtay İçtihat Birleştirme Kararı : Yargıtay Kararları