Aslan Gündüz MİLLETLERARASI HUKUK Konu Anlatımı Temel Belgeler Örnek Kararlar Reşat Volkan Günel (Ed.) Güncellenmiş ve Genişletilmiş 6. Baskı 2013 Beta
Yayın No : 2846 Hukuk Dizisi : 1402 6. Baskı - Şubat 2013 - İSTANBUL ISBN 978-605 - 377-870 - 7 Cop yright Bu ki ta bın bu ba sı sı nın Tür ki ye de ki ya yın hak la rı BE TA Ba sım Ya yım Dağı tım A.Ş. ye ait tir. Her hak kı saklı dır. Hiç bir bö lü mü ve pa rag ra fı kıs men ve ya ta ma men ya da özet ha lin de, fo to ko pi, fak si mi le ve ya başka her han gi bir şe kil de çoğal tı la maz, dağı tı la maz. Nor mal öl çü yü aşan ik ti bas lar ya pı la maz. Nor mal ve ka nu nî ik ti bas lar da kay nak gös teril me si zo run lu dur. Dizgi Baskı -Cilt : Beta Basım A.Ş. : Pasifik Ofset Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3 Baha İş Merkezi A Blok Avcılar / İSTANBUL Tel: (0212) 412 17 77 (Sertifika No. 12027) Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Narlıbahçe Sok. Damga Binası No: 11 Cağaloğlu - İSTANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 513 87 05-511 36 50 www.betayayincilik.com
ASLAN GÜNDÜZ ün KİTABIN ÖNCEKİ BASILARINA ÖNSÖZLERİ BEŞİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Bu bası, bazı ufak düzeltmeler dışında bir önceki basının aynısıdır. Sağlık sorunlarım nedeniyle planladığım genişletmeyi bu basıya yetiştiremedim. Bu basıyı da kısa sürede gerçekleştiren BETA ya teşekkür ederim. Aslan GÜNDÜZ Adatepe, 2003 DÖRDÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ Kitabın bu basısında ciddi değişiklikler yapamadık. Sadece değişikliğe uğramış olan Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile Türk Boğazları Tüzüğünü yeniden düzenledik. Diğer belgeler, güncel hale getirildi. Kitabın tam anlamı ile bir case-book haline getirilmesi gene bir sonraki baskıya kaldı! Her zaman olduğu gibi, bu defa da kitabın basımında BETA klasik titizliğini gösterdi. Sayın Rahmi Arıkan a, Tülin Fırat a, Gülgonca Arslanyılmaz a ve Berrin Doğrul a teşekkür borçluyum. Aslan GÜNDÜZ Adatepe, 2000 ÜÇÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ Hemen ilk görüşte anlaşılacağı üzere, kitabın bu basısı önceki basılarından farklıdır. Kitap sadece bir belgeler kitabı olmaktan çıkarıldı, bir çeşit kısmî case-book haline getirildi. Daha önceki basılarda yer alan temel belgelere gene yer verildi. Marjinal faydası dolayısıyla her bölümün başındaki bibliyografya kitaptan çıkarıldı. Buna karşılık, milletlerarası hukukun kaynakları, milletlerarası alanda kuvvet kullanılması, milletlerarası hukuk ile iç hukuk arasındaki ilişkiler, egemenliğin kazanılması usulleri, diplomatik himaye konularında, temel belgelere ve mahkeme kararlarına ilaveten geniş açıklamalar yapıldı. Diğer bir çok önemli konuda ise ilk defa özlü milletlerarası mahkeme kararlarına yer verildi. Böylece, okuyucunun teorik bilginin yanı sıra pozitif hukuka da ulaşması sağlanmaya çalışıldı. Türkiye de case-book yapmanın zorluğunu hatırlatarak, bu basıda ancak isteğimizin bir kısmını gerçekleştirdiğimizi, bir sonraki basıda yarım kalan bölümleri tamamlayacağımızı özellikle vurgulamak istiyoruz. Bu basının hazırlanmasında genç arkadaşlarım Dr. Murat T. Yörüng, Esra Hatipoğlu, Sait Akman, Yonca Kaya, Armağan Çakır, Rana İzci, Çiğdem Nas, Özlem Yücel ve Münevver Cebeci katkılarda bulundular. Kendilerine teşekkür etmek bir borçtur.
IV MİLLETLERARASI HUKUK BETA nın değerli yöneticileri Rahmi Arıkan, Tülin Fırat ve personelinden Gülgonca Arslanyılmaz a her zamanki yakın işbirliği ve dostlukları için ayrıca teşekkür etmek bir zevktir. Her zaman olduğu gibi bu basının da hazırlanmasındaki eksiklikler için sadece biz sorumluyuz. Aslan GÜNDÜZ Maltepe, 1998 İKİNCİ BASIYA ÖNSÖZ Kitabın bu basısı, önemli değişikliklerle yayınlanmaktadır. Daha önceki basıda yer almayan bir dizi yeni belgeye bu basıda yer verdik. Lozan Barış Andlaşması, Jenosit (Soykırım) Sözleşmesi, Nürenberg Prensipleri, Saldırganlığın Tanımlanması Kararı, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi nin yeni kabul edilmiş olan protokolleri, AGİK in temel metinleri ilave ettiğimiz yeni metinler arasında bulunmaktadır. Ayrıca, BM Deniz Hukuku Sözleşmesi nin hemen hemen tamamını yayınlıyoruz. Buna karşılık, Avrupa Topluluğu ile ilgili metinleri Kitaptan çıkardık. Bunun sebebi, bu metinlerin hem çok yer tutması, hem de Avrupa Hukukunun artık ayrı bir disiplin olacak kadar gelişme kaydetmiş olmasıdır. Daha önce temel belgeler hakkında verdiğimiz bilgileri bu basıda güncel hale getirdik. Ancak, her konu hakkında verdiğimiz bibliyografyayı aynen bırakmak zorunda kaldık. Bunun da sebebi hem yer darlığı hem de tüm konularda tüketici bibliyografya sunma güçlüğüdür. Kitabın bu basısının hazırlanıp basılmasında birçok meslektaşımın ve milletlerarası ilişkilerle ilgilenen aydınlarımızın teşvikini ve fiili yardımını gördük. Bilhassa, Em.B. Elçi İsmail Soysal ı, Prof. Haluk Kabaalioğlu nu, Doç. Dr. Rauf Versan ı, Yrd. Doç. Dr. Turgut Tarhanlı yı, Yard. Doç. Dr. Hakan Baykal ı bu vesile anmak zevkli bir borçtur. Kendilerine teşekkür ederim. Kürsü arkadaşım Ar. Gör. Özlem Yücel müsveddelerin daktilo edilmesine ve tashihlerin yapılmasına yardım etti. Kendisine teşekkür borçluyum. Evdeki iki küçük asistanım Kaan ın ve Baran ın tashihlerin yapılmasına yaptıkları katkıyı sevgiyle hatırlayacağım. Nihayet, Kitabın bu basısını da titizlikle gerçekleştiren BETA nın değerli yöneticilerine ve çalışkan personeline teşekkür borçluyum. Akademik bir ortam içinde gelişip büyüyen BETA nın değerli yöneticileri Sayın Kemal Peköz ün, Sayın Rahmi Arıkan ın ve Kitabı baskıya titizlikle hazırlayan değerli uzman Gülgonca Arslanyılmaz ın mükemmel iş ilişkilerini ve dostluklarını burada anmak zevkli bir görevdir. Kitabın kusursuz çıkması için çaba sarf ettik. Fakat, gene de hataların ortaya çıkması kaçınılmazdır. Bu gibi hataların bütün sorumluluğunun sadece bize ait olduğu kuşkusuzdur. Aslan GÜNDÜZ Maltepe, 8.10.1994 ÖNSÖZ Bu çalışmanın amacı, başta öğrenciler olmak üzere, milletlerarası hukukla ilgilenenlere, milletlerarası hukukun ve milletlerarası teşkilâtların esas belgelerini sunmaktır. Kanaatimize göre, bu tür belgeleri toplu şekilde sunmak gereklidir. Zira, memleketimizde bu tür belgeleri istendiği zamanda, hemen bulmak kolay değildir. Bulunduğunda bile, daha sonra meydana gelen değişikliklerin ve andlaşmalara hangi Devletlerin taraf olduğunun tespiti sorunu vardır. Ayrıca, tek tek erişilmesi kolay olsa bile, toplu halde esas metinleri elde bulundurmanın yararlı olduğu düşüncesindeyiz. Metinlerin seçiminde, esas itibariyle ülkemizde okutulan milletlerarası hukuk derslerinin müfredatını göz önünde tuttuk. Bazı metinlerin yersiz olduğu veya daha başkalarının da kitaba ilâve edilmesi gerektiği ileri sürülebilir. Muhtevanın nitelik ve kapsamını zaman ve ihtiyaçlar daha iyi belirleyecektir. Ancak, şurası kesindir ki belli konulara mümkün olduğu kadar yer vermekle beraber, kitabı sadece veya esas itibariyle spesifik konulara teksif etmekten kaçındık. Esasen belli konularda yayınlanmış teksifi eserler vardır. Meselâ, Nomer-Eskiyurt un, Avrupa Sözleşmeleri; Özman ın, Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Konferansı, Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi; Lütem in, Deniz Hukukunda Gelişmeler,
ÖNSÖZLER V Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Konferansı gibi yayınlar sadece belli konulara teksif edilmiştir. Öte yandan, bu çalışma, milletlerarası hukukun bütün konularını ve uygulamalarını kucaklamayı da amaçlamamaktadır. Bu konuda, Akipek in, Devletler Hukuku Kaynaklarından ve Belgelerinden Örnekler isimli eseri mevcuttur. Biz, sadece çok kullanıldığına inandığımız temel metinleri belli bir sisteme göre bir araya getirdik. Metinlerde bugüne kadar meydana gelen değişiklikleri yansıtmaya çalıştık. Her konuda seçilmiş bir bibliyografya ve kısa bir açıklama yapmak suretiyle ve taraf devletleri veya oylama özelliklerini belirterek metinlere bir ölçüde açıklık getirdik. Yer darlığı sebebiyle ve ihtiyacı göz önünde tutarak, bazı metinlerin önemli olduğuna inandığımız kısımlarını vermekle yetindik. Bundan başka, metinlerin resmî ve orijinal dilde yayınlandıkları belgeleri ve kaynakları referans vermek suretiyle, araştırıcıların işini kolaylaştırmaya çalıştık. Bilindiği üzere, resmî Türkçe tercümeler dahi andlaşmaların yorumunda ihtiyatla karşılanmak zorundadır. Aslolan, geçerli olan dildeki metindir. Bir kısım metinleri, resmî tercümelerinden, bir kısmını daha önce yapılmış tercümelerden yararlanarak, bir kısmını da kendimiz tercüme ederek bu çalışmayı tamamladık. Bu sebeple, maalesef, metinlerde dil ve terim birliği sağlanamamıştır. Bibliyografya seçiminde tüketici bir yola gitmek hem gereksiz, hem de çok zor olduğundan, kısa bibliyografya vermekle yetindik. Bütün yayınları vermek mümkün değildi. Bildiğimiz ve kolayca erişilebilir olanları tercih ettik. Eksiklerin olduğunu biliyoruz. Bir ikinci baskı olursa, tamamlamaya çalışacağız. Aslında, bir deniz hukuku konusunda bile iki ciltlik bibliyografya kitabı hazırlandığını biliyoruz. Bu durumda seçimin yapılması da son derece zordur. Kitabın hazırlanması ve basılmasında geniş teşvik ve yardımlar gördük. Bu meyanda her zaman olduğu gibi, Sayın Doç. Dr. Haluk Kabaalioğlu nun destekleri için müteşekkirim. Kitabın basımı sırasında kürsü arkadaşım Ar. Gör. Hakan Baykal, Fakültemizin değerli Araştırma Görevlileri Bihterin Dinçkol, Pervin Ayazlı ve Gökhan Antalya nın yardımları için kendilerine burada teşekkür etmek bir zevktir. Kitabın basılmasını sağlayan BETA yöneticilerine, bilhassa Sayın Kemal Peköz e met/er matbaası nın değerli personeline, özellikle Sayın Erdoğan Kantürk e ayrıca teşekkür ederim. Kendileri ile çalışmak bir zevkti. Aslan GÜNDÜZ Kocamustafapaşa, Aralık 1986
Güncellenmiş ve Genişletilmiş 6. Bası ya Önsöz Aslan Gündüz, Cemal Şanlı Hoca nın ifade ettiği kader çizgisine 1 ve kısa sayılabilecek akademik hayatına rağmen bizlere çok önemli eserler bırakmıştır. Bunlardan biri olan bu kitap, 1998 de uğradığı yapısal değişiklikle bir case-book 2 haline gelerek Türkiye de türünün tek örneği olmuştur. 2004 yılında, erkenden aramızdan ayrılmadan önce, kitabın tüm konuları kapsamadığından ve tam bir case-book haline gelememesinden şikayet eden Aslan Hoca nın değerli meslektaşları da, Hoca nın Anısına çıkan Armağan daki ifadelerinde, bu kitabın genç kuşaklar tarafından yaşatılması gerekliliğine değinmişlerdir. Dava ve belge temelli öğretim açısından özel önemi haiz Aslan Gündüz ün Milletlerarası Hukuk kitabı, Aslan Hoca nın eski başkanı olduğu milletlerarası hukuk kürsüsünde akademik hayata başladığım 2004 yılından beri, benim de başucu kitabım olmuştur. İşte, 2010 yılında doktora tezimi bitirdikten sonra ziyaretime gelen sevgili dostum Baran Gündüz ün, bu kitabı güncellememi ve geliştirmemi Gündüz Ailesi adına teklif ettiğinde duyduğum yüksek heyecanı, kitap üzerinde çalıştığım her an ayrıca hissetmiş olmamın en önemli nedenleri bunlardır. Kısaca ifade etmek gerekirse; bazı yeni sözleşme ve kararlar çevirileri ve güncellemeleri yanında kitaba 3 yeni bölüm (Havacılık ve Uzay Hukuku, İnsancıl Hukuk ve Çevre Hukuku) eklenmiş, tüm bölümlerin kısa da olsa bir konu anlatımına sahip olması sağlanmış, yine hemen hemen tüm belge ve kararlar öncesinde, öz metinden ayırıcı, geliştirilmiş kısa açıklamalar tabloları yapılmıştır. Kitabın dilinde kısmi sadeleştirmeye gidilirken, yararlanılan kaynaklar da her bölümün bitiminde sonnot olarak yer bulmuştur. Şunu ifade etmeliyim ki; daha önce pek örneği olmadığı için büyük bir sorumluluğu da yüklenerek gerçekleştirdiğim bu mütevazı çalışma, aslında akademiye bir Öneri dir. Bu esere, özellikle benim de bulunduğum kuşağın sahip çıkması ve eleştirilerle beraber yazılarla da katkıda bulunması en büyük dileğim. 3 Bu vesileyle batı akademilerindeki halef-selef ilişkisinin 4 olumlu yanlarını bizler de kazanabiliriz diye düşünüyorum. BETA nın değerli yöneticisi Seyhan Satar ın teşviki, Nur Baylav ve Gülgonca Çarpık ın emekleri ile kitap formel olarak da son derece yenilikçi bir hale geldi. Ayrıca daha önce 750 sayfa olan eser, 1100 sayfaya çıkınca kitap enine ve boyuna doğru genişletilerek sayfa sayısı sabit tutulmaya çalışıldı. Bu da aramızda ayrı ve yorucu bir mesaiyi gerektirdi. Kendilerine teşekkürlerimi sunuyorum. Aslan Hoca nın daha önceki basılarda teşekkür ettiği herkesin bu kitapta emeği var. Onlara da sonsuz saygılarımı sunuyorum. Bu basıdaki eksiklik ve hataların ise şahsıma ait olduğunu belirtmek isterim. Kitabın bir sonraki basısında tam bir case-book haline gelmesi ümidiyle! 1 Prof.Dr. Aslan Gündüz ün Anısına Armağan, MHB, Yıl 25-26, S.1-2, 2005-2006, XVII. 2 Kısa açıklamalı, yargı kararları ve belgeler temelli kitap. 3 Eleştiri ve katkılar için; milletlerarasihukuk@yahoo.com Reşat Volkan Günel Beşiktaş, Şubat 2013 4 Örneğin L.Oppenheim in ilk baskısını 1905 te gerçekleştirdiği Uluslararası Hukuk kitabı, 1950 lerde H.Lauterpacht tarafından, 1990 larda da R.Jennings ve A.Watts tarafından yenilenmiş; yine M.Akehurst un Uluslararası Hukuka Giriş kitabı, Akehurst le hiç tanışmamış olan P.Malanczuk tarafından güncellenmiş ve bu kitaplar halihazırda derslerde kullanılmaktadır.
Babamızın ardından... Öncelikle belirtmeliyim ki bu kitabın güncellenip, geliştirilmesinde, yani bir anlamda yaşatılmasında herhangi bir emeğim(iz) bulunmamaktadır. Küçükken, kitabın 2. Basısı hazırlanırken ağabeyim Kaan Gündüz ile birlikte, mahalle maçlarından sonra babamızın yanına koşarak, yorulana kadar vardiyalar halinde yaptığımız tashih okumaları ile başta annem Kezban Gündüz olmak üzere ailemizin babamızı kaybedene kadar -ve kaybettikten sonra da- kendisine verebildiği sevgimiz belki ailem adına bana bu kitaba bir önsöz yazma hakkını verebilir. Başlangıcından sonuna kadar zorluklarla geçmiş hayatı bu kadar erken noktalanmasaydı, Aslan Gündüz ün, vermeyi düşündüğü diğer eserlerle birlikte Milletlerarası Hukuk kitabını da çok daha güncel ve gelişmiş bir noktaya taşıyacağı açıktı. Bana bu ölçüde net konuşabilme imkanını veren, kendisini pazar sabahları bile bir masa başında okur yazarken bulmamızı sağlayan mesleğine ve öğrencilerine olan sevgisi ile önce boğucu iş yoğunluğu, ardından da ağır hastalığı nedeniyle kitabın son önsözlerine yansımış olan sıkıntısıdır. Öğrencilerine olan sevgisine örnek olarak da sınav kağıtlarını okurken, kolay kolay geçemeyecek olan kağıtları çokça söylenerek ama sonunda kıyamayarak geçirmesini ve derste uyarmak zorunda kaldığı öğrencisiyle aralarında geçen konuşmayı evde üzüle üzüle anlatmasını verebilirim. Kendisine mesleği sorulduğunda öğretim görevlisi diye cevap veren Aslan Gündüz ün ismi ve eserleri dışında bize bıraktığı en büyük miras, değerli insan mirasıdır. Aslan Gündüz ün oğlu olma şansıyla tanıdığım ve kişiliklerine büyük saygı duyduğum başta Haluk Kabaalioğlu olmak üzere, Sevin Toluner, Ferit Hakan Baykal, Ali Cem Budak, Naim Karakaya, İlker Erdem Mutlu, Hakan Öncel, Özlem Yücel ve Derya Aydın Okur hocalarımıza da vefaları için bu vesileyle teşekkür etmek isterim. Ve elbette, Kadıköy Anadolu Lisesi nden ağabeyim, canım arkadaşım ve her üyesi birbirinden değerli Günel ailesinin izniyle ailemizin fahri ortanca oğlu olarak sayacağımız Reşat Volkan Günel e, büyük emek, titizlik ve sevgiyle Aslan Gündüz ün eserini yaşattığı ve bundan sonra da geliştirilerek yaşatılmasının yolunu açtığı, beni de ailenin başka bir yolu seçmiş hukukçusu olarak bu yükten kurtardığı için kendim ve ailem adına sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Gündüz Ailesi adına Baran Gündüz
İÇİNDEKİLER Birinci Bölüm MİLLETLERARASI TOPLUM VE MİLLETLERARASI HUKUK 1 TANIMLAR, TERİMLER VE AÇIKLAMALAR...3 A Milletlerarası Hukukun Tanımı (International Law, Law of Nations)...3 B Milletlerarası Hukukta Kişi Kavramı (Personality)...4 a Devlet Kavramı (Concept of State)...5 b Milletlerarası Örgütler (International Organisations)...5 c Bireyler (Individuals) ve Tüzel Kişiler (Legal Persons)...5 C Hak Kavramı (Concept of Right)...5 D Milletlerarası Hukuk Kavramının Diğer Bazı Yakın Kavramlarla Karşılaştırılması...5 a Milli Hukuk (National Law, Municipal Law, Domestic Law)...5 b Devletler Hususi Hukuku - Milletlerarası Özel Hukuk (Private International Law)...6 c Süpranasyonal (Milletlerüstü) Hukuk (Supranational Law)...7 d Transnasyonal (Milliötesi) Hukuk (Transnational Law)...7 2 MİLLETLERARASI TOPLUMUN ÖZELLİKLERİNİN MİLLETLERARASI HUKUKA ETKİSİ...7 A Milletlerarası Toplum Üyeleri Egemendir...7 B Milletlerarası Toplumda Yasa Koyma Yöntemi Farklıdır...8 C Milletlerarası Toplumda Kamu Düzenini Sağlayacak Araçlar Farklıdır...8 D Milletlerarası Toplumda Yargı Sistemi Farklıdır...9 3 MİLLETLERARASI HUKUKTA YAPTIRIM SORUNU...11 A Yaptırım Kavramı (Concept of Sanction)...11 B Devletler Neden Milletlerarası Hukuka Uyarlar?...12 4 MİLLETLERARASI HUKUKUN KAYNAKLARI (SOURCES OF INTERNATIONAL LAW)...14 A Maddi ve Şekli Kaynaklar: Hukukun Kaynakları ile Sebepleri Arasındaki Fark...14 B Milletlerarası Hukuk Kurallarını Yaratan Usuller (Süreçler)...15 a Antlaşmalar (Treaties)...15 b Milletlerarası Teamüller (Yazısız Kurallar - Customary Rules)...16 aa Teamülün Ögeleri (Elements of Customary Law)...17
XII MİLLETLERARASI HUKUK aaa Maddi Unsur (Material Element)...17 bbb Manevi Unsur (Psychological Element, Opinio Juris Sive Necessitatis)...18 ccc Zaman Unsuru (Time Element)...20 ddd Tekrar Unsuru ve Ani Teamüller Sorunu...21 bb Milletlerarası Hukukun Rızai Karakteri ve Teamül Kurallarının Evrenselliği Sorunu Israrlı Muhalefet (Persistent Objector)...21 cc Teamül Hukukuna Yol Açan Hareket ya da Teamüli Kuralların Kanıtları...23 c Genel Hukuk İlkeleri (General Principles of Law)...24 d Hukuk Saptayan ve Açıklayan Araçlar...26 aa Mahkeme Kararları...26 aaa Milletlerarası Mahkeme Kararlarının Rolü...27 bbb Milli Mahkeme Kararları...27 bb Doktrin...28 e Jus Cogens (Emredici Kurallar - Peremptory Norms)...28 5 MİLLETLERARASI HUKUK KURALLARI ARASINDA HİYERARŞİ...29 İkinci Bölüm MİLLETLERARASI HUKUK KURALLARININ İÇ HUKUKTA UYGULANMASI 1 TEMEL İLKELER...37 2 DEVLETLERİN MİLLETLERARASI HUKUKA İŞLERLİK KAZANDIRMAK İÇİN BENİMSEDİĞİ YÖNTEMLER...38 A Milletlerarası Teamül Hukuku Bakımından...38 a İçtihat Yoluyla Milletlerarası Hukuk Teamüli Hukuk Milli Hukuk İlişkisini Düzenlemiş Olan Devletler: Anglo Amerikan Devletleri...38 b Bir Anayasa Hükmüyle Milletlerarası Teamüli Kuralların İç Hukukta Uygulamasını Kabul Etmiş Olan Devletler...39 c Türk Hukukunda Milletlerarası Teamüli Kurallar...40 B Milletlerarası Antlaşmalar Bakımından...40 3 MİLLETLERARASI HUKUK KURALLARININ TÜRK HUKUKUNDA UYGULANMASI...41 A İlgili Anayasa Hükümleri...41 B 244 Sayılı Kanun...42 C Mahkeme Kararları...43 Usulüne Göre Yapılmayan Antlaşmaların Mahkemelerce Uygulanması Gerekmez...43 Devlet Memurlarının Sendika Kurma Hakkı...45 AİHS nin 11. Maddesinin Sendika Kurma Hakkı Veren Hükmü Doğrudan Uygulanır...46
İÇİNDEKİLER XIII Türkçe Bilmeyen Yabancının Tercüme Masrafları Devletçe Karşılanır...48 Markaların Korunmasında, Sınai Mülkiyetin Korunmasına İlişkin 1833 Tarihli Paris Sözleşmesi 551 Sayılı Markalar Kanununa Göre Öncelikle Uygulanır...50 Memurların İdeoloji İçerikli Beyanatları İfade Özgürlüğü Kapsamındadır...51 Yüksek Askeri Şûra Kararı ile Ordudan İhraç Etme İşlemi Yargı Denetimine Tabi Değildir...54 Üçüncü Bölüm MİLLETLERARASI HUKUKİ İŞLEMLER 1 GİRİŞ...61 2 TEK TARAFLI İŞLEMLER...61 3 TEK TARAFLI İŞLEMLERİN HUKUKİ ETKİSİ İLE İLGİLİ MİLLETLERARASI MAHKEME KARARLARI...62 Doğu Grönland ın Yasal Statüsü...62 Nükleer Deneme Davaları...64 3 MİLLETLERARASI ANTLAŞMALAR...66 A Viyana Antlaşmalar Hukuku Sözleşmesi...66 B Antlaşmaların Yapılması ile İlgili Türk Mevzuatı...87 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası...87 Milletlerarası Antlaşmaların Yapılması, Yürürlüğü ve Yayınlanması ile Bazı Antlaşmaların Yapılması İçin Bakanlar Kuruluna Yetki Verilmesi Hakkında 244 Sayılı Kanun...88 C Antlaşmaların Onaylanması (Örnek)...90 D Milletlerarası Mahkeme Kararları...91 a Antlaşmalarda Şekil Şartı...91 Ege Denizi Kıta Sahanlığı Davası...91 b Antlaşmalara Yorum Beyanı Konulması...92 Belilos / İsviçre Davası...92 c Cebir Kullanarak ya da Cebir Tehdidinde Bulunarak Yaptırılan Antlaşmaların Geçersizliği...93 İzlanda/Almanya Balıkçılık Davası...93 d Antlaşmaların Ciddi Şekilde İhlal Edilmesi Sonucu Sona Erdirilmesi Milletlerarası...93 Namibya Davası...93 e Değişen Şartlar Sebebiyle Antlaşmaların Sona Erdirilmesi...94 Almanya / İzlanda Balıkçılık Davası...94
Dördüncü Bölüm MİLLETLERARASI BARIŞIN KORUNMASI VE BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SİSTEMİ 1 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SİSTEMİNDEN ÖNCE MİLLETLERARASI DÜZEN VE KUVVET KULLANMANIN MİLLETLERARASI HUKUKTAKİ DURUMU...99 A Milletler Cemiyeti (League of Nations)...100 B Cenevre Protokolü...102 C Lokarno Antlaşması...103 D Briand - Kellog Paktı veya Paris Paktı...104 Millî Siyasetin Bir Aracı Olarak Savaşın Terkedilmesine İlişkin Genel Antlaşma...105 E Stimson Doktrini...106 Stimson un Mektubu (Notası) ve Sonrası...106 2 BİRLEŞMİŞ MİLLETLER SİSTEMİ...107 A Birleşmiş Milletler Antlaşması na Genel Bakış...107 Birleşmiş Milletler Antlaşması...110 B Dört Müteşebbis Devletin Güvenlik Konseyi ndeki Oylama Usulüne İlişkin Bildirisi...129 C Devletler Arasında Dostane İlişkiler ve İşbirliğine Dair Milletlerarası Hukuk İlkeleri Bildirisi...131 D Barış için Birleşme Kararı...137 E Saldırı nın Tarifi...140 F Birleşmiş Milletler Sistemi ve Kuvvet Kullanma...143 a Temel kurallar kuvvet kullanma yasağı...143 b Kuvvet Kullanma Yasağının İstisnaları...148 Küba Krizi...150 1967 Arap & İsrail Savaşı...150 Osirak Reaktörünün Bombalanması Olayı...150 c Terörle Mücadele ve Milletlerarası Sistem...151 aa Kuvvet kullanma yasağı, terörü destekleme ve terör hareketlerinin saldırı halini alması...151 bb Terör hareketleri ve tek taraflı kuvvet kullanılması yasağı...152 Terör üslerine saldırı ve Tunus Saldırısı Örneği...152 d Terörizmi Destekleyen Ülkelere Karşı Kuvvet Kullanma...153 e İnsancıl Müdahale (Humanitarian Intervention)...154 G Kuvvet Kullanmaya İlişkin Diğer Mahkeme Kararları...155 Caroline Olayı...155 Meşru Müdafaa Hakkı Caroline Olayı ABD Hükümetinin Notası ve Cevabı...155 Nikaragua/Amerika Birleşik Devletleri Davası...156 H Milletlerarası Adalet Divanı...164 Milletlerarası Adalet Divanı Statüsü...165
İÇİNDEKİLER XV Bileşmiş Milletlere Üye Olmayan ve Divan Statüsüne Taraf Bulunmayan Devletlerin Uyuşmazlıklarını Divana Havale Edebilme Şartları...175 Birleşmiş Milletlere Üye Olmayan Fakat Divan Statüsüne Taraf Olmak İsteyen Devletlerin Hukuki Durumuna İlişkin Karar...176 Beşinci Bölüm ÜLKE (EGEMENLİK) KAZANMA USULLERİ 1 GİRİŞ...181 2 MİLLETLERARASI YARGI KARARLARI...183 A Palmas Adası Davası...183 B Clipperton Adası Davası - Fransa Meksika ya karşı (1931)...188 C Minquiers ve Ecrehos Davası...189 D Batı Sahra Davası...191 Altıncı Bölüm DENİZ HUKUKU (LAW of the SEA) 1 GİRİŞ...197 2 1958 CENEVRE DENİZ HUKUKU SÖZLEŞMELERİ...198 A Karasuları ve Bitişik Bölge Sözleşmesi...198 B Kıta Sahanlığı Sözleşmesi...204 C Açık Deniz Sözleşmesi...208 D Balıkçılık ve Açık Denizin Canlı Kaynaklarının Korunması Hakkında Sözleşme...215 3 1982 TARİHLİ BİRLEŞMİŞ MİLLETLER DENİZ HUKUKU SÖZLEŞMESİ...221 4 TRUMAN BİLDİRİSİ...308 Kıta Sahanlığının Toprak Altı ve Deniz Yatağının Doğal Kaynakları Hakkında 2667 (Nolu) ve 28 Eylül 1945 Tarihli (ABD) Başkanlık Duyurusu...308 5 DENİZ HUKUKU İLE İLGİLİ TÜRK MEVZUATI...309 A Türk Karasuları Mevzuatı...309 476 sayılı Karasuları Kanunu...309 2674 sayılı Karasuları Kanunu...310 8/4742 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı...311 Yabancı Silahlı Kuvvetlere Bağlı Gemilerin Türk İç sularına ve Limanlarına Gelişleri ve Bu Sulardaki Hareket ve Faaliyetlerine İlişkin Yönetmelik...311 B Türk Boğazları...319 a Türk Boğazları Hakkında Milletlerarası Düzenlemeler...320 Boğazlarda Seyrüsefer Serbestisi Hakkında Lozan Barış Antlaşması nın 23. Maddesi...320 Boğazların Tâbi Olacağı Usule Dair Mukavelename (Lozan)...320
XVI MİLLETLERARASI HUKUK Boğazlar Rejimi Hakkında Montreux de 20 Temmuz 1936 tarihinde imza edilen Mukavelename...326 b Türk Boğazları Hakkında Ulusal Mevzuat...336 Türk Boğazları Deniz Trafik Düzeni Tüzüğü...336 - EK-1 Trafik Ayrım Düzenleri...350 C Deniz Hukuku ile ilgili Diğer Türk Mevzuatı...367 İstanbul Liman Tüzüğü...367 Limanlar Kanunu...382 Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu İle 491 Sayılı Kanun Hükmünde Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun...384 Denizde Can ve Mal Koruma Hakkında Kanun...388 6 DENİZ HUKUKUNUN UYGULANMASINA İLİŞKİN BAZI MAHKEME KARARLARI...395 A Karasularının Sınırının Tayin Edilmesi...395 İngiltere Norveç Davası...395 B İç Sulardaki Yabancı Gemiler Üzerinde Yargı Yetkisi...399 R. Anderson Davası...399 Wildenhus Davası...400 C Kesintisiz Sıcak Takip...402 I m Alone, Kanada ABD Davası...402 D Karasuları İçinde Yer Alan Boğazlarda Geçiş Hakkı...404 Korfu Kanalı Davası (İngiltere/Arnavutluk)...404 Yedinci Bölüm HAVACILIK VE UZAY HUKUKU (AVIATION and SPACE LAW) 1 HAVACILIK HUKUKU... 411 A Giriş... 411 a Paris Sözleşmesi (1919)... 413 b Madrid ve Havana Sözleşmeleri (1926 & 1928)... 413 c Varşova Sözleşmesi (1929)... 413 B Şikago Uluslararası Sivil Havacılık Sözleşmesi...414 2 UZAY HUKUKU...434 A Giriş...434 B Devletlerin Ay ve Diğer Gök Cisimleri Dahil Uzayın Araştırılmasında (Keşfedilmesi) ve Kullanılmasında Faaliyetlerini Yöneten İlkelere Dair Sözleşme...435
İÇİNDEKİLER XVII Sekizinci Bölüm İNSAN HAKLARI (HUMAN RIGHTS) 1 GİRİŞ...445 2 İNSAN HAKLARINA İLİŞKİN BİRLEŞMİŞ MİLLETLER TEMEL BELGELERİ VE KORUMA MEKANİZMALARI...446 A İnsan Hakları Evrensel Bildirisi...446 İnsan Hakları Evrensel Bildirisiyle İlgili Türkiye Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu Kararı...447 İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi...447 B Sömürge İdaresi Altındaki Ülkelere ve Halklara Bağımsızlık Verilmesine İlişkin Bildiri...451 C Dine veya İnanca Dayalı Hoşgörüsüzlüğün ve Ayırımcılığın Bütün Şekilleriyle Ortadan Kaldırılması Hakkında Bildiri...453 D Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Milletlerarası Sözleşme...456 Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Milletlerarası Sözleşme...457 Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Milletlerarası Sözleşmeye Ek İhtiyari Protokol...471 Ölüm Cezasının Kaldırılmasını Amaçlayan, Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Milletlerarası Sözleşmeye Ek İkinci İhtiyari Protokol...474 3 İNSAN HAKLARI VE TEMEL ÖZGÜRLÜKLERİN KORUNMASINA İLİŞKİN SÖZLEŞME (AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ)...476 İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Sözleşme (Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi) - 11. ve 14. Protokoller ile değiştirilen metin...476 İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Sözleşme ye ek Protokol (1 Numaralı Protokol)...489 İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Sözleşme ile bu Sözleşme ye ek birinci Protokol de tanınmış bulunan haklardan ve özgürlüklerden başka haklar ve özgürlükler tanıyan 4 Numaralı Protokol...490 İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Sözleşme ye ek, Ölüm Cezasının Kaldırılmasına Dair 6 Numaralı Protokol...492 İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Sözleşme ye ek 7 Numaralı Protokol...493 İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Sözleşme ye ek 12 Numaralı Protokol...496 İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Sözleşme ye ek, Ölüm Cezasının Her Durumda Kaldırılmasına Dair 13 Numaralı Protokol...497 4 SOYKIRIMIN ÖNLENMESİ VE CEZALANDIRILMASINA DAİR SÖZLEŞME...499 5 NURNBERG 18 MAHKEMESİ KURULUŞ SENEDİNDE VE MAHKEMENİN KARARINDA TANINAN (KABUL EDİLEN) MİLLETLERARASI HUKUK PRENSİPLERİ... 502
XVIII MİLLETLERARASI HUKUK Dokuzuncu Bölüm İNSANCIL HUKUK (HUMANITARIAN LAW) 1 GİRİŞ...507 2 İNSANCIL HUKUKA İLİŞKİN TEMEL BELGELER VE KORUMA MEKANİZMALARI...508 A Cenevre Sözleşmeleri (Önemli Maddeleri)...508 Bazı Ortak Maddeler...509 Harp Halindeki Silahlı Kuvvetlerin Hasta ve Yaralılarının Vaziyetlerinin Islahı Hakkında Cenevre Sözleşmesi...510 Silahlı Kuvvetlerin Denizdeki Hasta, Yaralı ve Kazazedelerinin Vaziyetlerinin Islahı Hakkında Cenevre Sözleşmesi...512 Harp Esirlerine Yapılacak Muamele İle İlgili Cenevre Sözleşmesi...513 Harp Zamanında Sivillerin Korunmasına İlişkin Cenevre Sözleşmesi...516 B Cenevre Sözleşmelerine Ek Protokoller (1977)...520 12 Ağustos 1949 Tarihli Cenevre Sözleşmelerine Ek Uluslararası Olmayan Silahlı Çatışmaların Kurbanlarının Korunmasına İlişkin (2) No.lu Protokol...520 C Uluslararası İnsancıl Hukukta Örf Adet Hukuku Kuralları...527 Uluslararası Örfi İnsancıl Hukuk Kuralları Listesi...527 Onuncu Bölüm YABANCILARA VERİLEN ZARAR DOLAYISIYLA DEVLETİN SORUMLULUĞU VE DİPLOMATİK HİMAYE (RESPONSIBILITY and DIPLOMATIC PROTECTION) 1 GİRİŞ...541 2 MİLLETLERARASI BELGELER ve MAHKEME KARARLARI...543 A İddiaların Tabiiyeti...543 Panevezys Saldutiskis Davası...543 B İç Kanun Yollarının Tüketilmesi...543 Ambatielos Tahkimi...543 C Vatandaşlık Kanunlarının Çatışması ile İlgili Bazı Sorunlar Hakkında 1930 Tarihli La Haye Sözleşmesi...545 D Çifte Uyrukluk Halinde Milletlerarası Diplomatik Himaye Hakkının Kullanılması...546 Nottebohm Davası...546 Flengenheimer Talebi...550 Canevaro Davası...551 Merge Talebi...552 Salem Davası...553 İran - Amerika Birleşik Devletleri Uyuşmazlık Divanı (1984)...553 E Tüzel Kişiler Adına ve Bir Anonim Şirket Hissedarları Adına Diplomatik Himaye Hakkı...555 Barcelona Traction, Light And Power Co. Davası (Belgium v. Spain)...555
İÇİNDEKİLER XIX On birinci Bölüm DEVLETİN YARGI BAĞIŞIKLIĞI DİPLOMATİK İLİŞKİLER ve KONSOLOSLUK İLİŞKİLERİ (STATE IMMUNITY DIPLOMATIC and CONSULAR RELATIONS) 1 DEVLETİN YARGI BAĞIŞIKLIĞI...565 Yargı Bağışıklığı...565 Cebri İcra Bağışıklığı...566 A Devletlerin Yargı Bağışıklığına Dair Uluslararası Sözleşme...566 Devletlerin ve Mallarının Yargısal Bağışıklığına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi...567 B Devletin Yargı Bağışıklığına İlişkin Milletlerarası Mahkeme Kararları...577 Devletin Yargı Bağışıklıkları Davası (Almanya / İtalya)...577 C Devletin Yargı Bağışıklığına İlişkin Türk Mahkeme Kararları...579 Yabancı Devletin Savaş Uçaklarının Sebep Olduğu Haksız Fiilden Doğan Örnek Dava...579 Yabancı Devlete Ait Bir Savaş Gemisinin Sebep Olduğu Bir Haksız Fiilden Doğan Örnek Dava...580 D Devletin Yargı Bağışıklığına İlişkin İlgili Türk Mevzuatı...583 Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun (49. Madde)...583 Adalet Bakanlığı nın Yabancı Memleketlere Gönderilecek Tebliğ Evrakı ve Masrafı ile Kendilerine Tebligat Yapılamayacak Şahıslara İlişkin 17 Mart 1980 Tarihli Tebliği (1. Bölüm 5. Kısım)...583 2 DİPLOMATİK İLİŞKİLER ve KONSOLOSLUK MENSUPLARININ YARGI BAĞIŞIKLIĞI...584 A Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi...584 B Diplomatik Temsilciliklerde Diplomatik Statüyü, Konsolosluklarda Konsolosluk Memuru Statüsünü Haiz Personel ile İlgili Protokol Esasları Hakkında Yönetmelik...595 C Diplomatik İlişkiler ve Diplomatik Yargı Bağışıklığı Alanındaki Milletlerarası Uygulama...598 Tahran daki Amerikan Diplomatik ve Konsolosluk Personeli Davası...598 D Diplomatik Personelin Yargı Bağışıklığına İlişkin Türk Mahkeme Kararları...601 Yaralamaya yol açan ataşeye karşı açılan tazminat davası görülemez...601 Bir Diplomatın Devleti Adına Kiraladığı Binanın Tahliyesi İçin Açılan Dava Mahkemelerce İşin Esasına Girilmeden Reddedilmelidir...602 Diplomatik temsilcinin kiraladığı binadan tahliyesi için açılan bir dava MÖHUK 33. Maddesi hükümlerine göre karara bağlanmalıdır...603 E Konsolosluk İlişkileri Hakkında Viyana Sözleşmesi...604 F Konsolosların Yargı Bağışıklığı Hakkında Türk Mahkeme Kararları...623 Tedbirsizlik ve Dikkatsizlik Sonucu Ölüme Yol Açma...623 Tedbirsizlik ve Dikkatsizlik Sonucu Yaralamaya Yol Açma...624 Konsolos Yardımcısına Tebligat Yapılması...625
XX MİLLETLERARASI HUKUK On İkinci Bölüm MİLLETLERARASI ÖRGÜTLER (INTERNATIONAL ORGANIZATIONS) 1 GİRİŞ...629 2 AVRUPA BİRLİĞİ...630 Açıklama...693 Avrupa Birliği Antlaşması ve Avrupa Birliği nin İşleyişi Hakkında Antlaşma (Önemli Maddeleri)...630 Avrupa Birliği Antlaşması...630 Avrupa Birliği nin İşleyişi Hakkında Antlaşma...643 3 AVRUPA KONSEYİ...684 Açıklama...684 Avrupa Konseyi Statüsü...684 4 KUZEY ATLANTİK ANTLAŞMASI TEŞKİLATI (NORTH ATLANTIC TREATY ORGANIZATION NATO)...693 Açıklama...693 Belçika, Kanada, Danimarka, Fransa, İzlanda, İtalya, Lüksemburg, Hollanda,Norveç, Portekiz, İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri Arasında 4 Nisan 1949 da Washington da İmzalanan Kuzey Atlantik Antlaşması...696 5 AFRİKA BİRLİĞİ...698 6 AVRUPA GÜVENLİK VE İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI (AGİT-OSCE)...699 Açıklama...699 Helsinki Nihai Senedi...704 Yeni Avrupa için Paris Yasası (Şartı)...708 Yeni Bir Avrupa İçin Paris Şartı nda Yer Alan Bazı Hükümlerin Uygulanmasına İlişkin Temel Belge...716 AGİK Milli Azınlıklar Uzmanlar Toplantısı (Cenevre) Raporu...721 AGİK İnsani Boyut Mekanizması Metinleri...726 - Viyana Sonuç Belgesi: AGİK in İnsani Boyutu...726 - AGİK İnsani Boyut Konferansı Kopenhag Toplantısı Belgesi...727 - AGİK İnsanı Boyut Konferansı Moskova Toplantısı Belgesi...727-1992 Helsinki-II Belgesi...730
İÇİNDEKİLER XXI On Üçüncü Bölüm ÇEVRE HUKUKU (ENVIRONMENTAL LAW) 1 GİRİŞ...735 2 RİO SÖZLEŞMELERİ (1992)...735 A Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi ve Ekleri...736 B Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi...754 C Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi...773 D Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesine Yönelik Kyoto Protokolü...788 3 MİLLETLERARASI ADALET DİVANI KARARI...804 Gabçikovo-Nagymaros Projesi Davası (Macaristan/Slovakya)...804 Hakim Weeramantry nin Karşı Oy Yazısı...804 LOZAN BARIŞ ANDLAŞMASI...807
KISALTMALAR AB Avrupa Birliği ABAD Avrupa Birliği Adalet Divanı ABD Amerika Birleşik Devletleri AET Avrupa Ekonomik Topluluğu AJIL Amerikan Journal of International law AÜHFD Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Bkz. Bakınız BM Birleşmiş Milletler BYIL British Yearbook of International Law C. Cilt CLR Columbia Law Review D. Düstur E. Esas Ed.n.: Editörün notu Ibid. aynı ICAO International Civil Aviation Organization ICJ Reports International Court of Justice. Reports of Judgements Advisory Optinions and Orders ICLQ International and Comperative Law Quarterly İHFM İstanbul Hukuk Fakültesi Mecmuası ILM International Legal Materials JDI Journal de Droit International K. Karar LNTS League of Nations Treaty Series MHB Milletlerarası Hukuk ve Özel Hukuk Bülteni NTIR Nederlands Tijdschrift voor International Recht PASIL Proceedings of American Society of International Law R.G. Resmi Gazete RGDIP Revue Général de Droit Internatinol Public S. Sayı s. Sayfa SBFD Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi SSCB Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği
XXIV MİLLETLERARASI HUKUK UN UNTS US YILC YLJ YUN Va. J. INT. L. Vol. United Nations United Nations Treaty Series United States Yearbook of the International Law Commission Yale Law Journal Yearbook of United Nations Virginia Journal of Internatinol Law volume