OKULLARDA BİLGİSAYAR TEKNOLOJİSİ KULLANIMI VE KARŞILAŞILAN SORUNLAR

Bekir S. GÜR, Murat ÖZOĞLU ve Tekin BAŞER, Okullarda Bilgisayar Teknolojisi Kullanımı Ve Karşılaşılan Sorunlar, 9. Ulusal Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu (20-22 Mayıs 2010), Elazığ, 2010, s. 929-934 OKULLARDA BİLGİSAYAR TEKNOLOJİSİ KULLANIMI VE KARŞILAŞILAN SORUNLAR ÖZET *Bekir S. GÜR **Murat ÖZOĞLU ***Tekin BAŞER *Karabük Üniversitesi **19 Mayıs Üniversitesi ***Üstün Zekalı ve Yetenekli Çocuklar Derneği Bilgisayarlı eğitimin eğitimi köklü bir şekilde dönüştüreceğine dair güçlü bir inanç olmasına rağmen, bilgisayarların okullarda beklendiği kadar yer etmediğine ve okullarda mevcut eğitimle teknolojinin bütünleştirilmesinin sorunlu olduğuna dair önemli kanıtlar vardır. Amerikalı eğitim tarihçisi Larry Cuban ın ifadesiyle söyleyecek olursak, şimdiye kadar, sınıflardaki bilgisayarlar, teknoloji taraftarları ve politika yapıcılar tarafından gereğinden fazla satılmış, öğretmen ve öğrenciler tarafından ise gereğinden az kullanılmıştır. Çalışmamız şu iki soruyu ele almaktadır: 1- Bilgisayar teknolojisi hangi amaçlar için ve ne düzeyde kullanılmaktadır? 2- Öğretmenler teknolojiyi sınıflarıyla bütünleştirirken ne tür sorunlarla karşılaşmaktadırlar? Araştırma, niteliksel ve niceliksel verileri toplamaya dönük betimsel bir çalışmadır. Çalışma, Ankara ilindeki 10 lise ve 33 ilköğretim okulunu kapsamaktadır. Öğretmenlerin bilgisayarı kullanım sıklıkları ve kullanım amaçlarını anlamaya dönük bir anket, konuyla ilgili literatüre dayalı olarak tarafımızdan geliştirilmiş ve 381 öğretmen tarafından doldurulmuştur. Araştırma sonucuna göre, öğretmenlerin çoğu bilgisayarı daha çok yazı veya rapor yazma, eposta veya haber okuma gibi amaçlar için kullanmakta, bilgisayarın doğrudan eğitime dönük ve daha yaratıcı yönlerini pek kullanmamaktadırlar. Kullanımı engelleyen teknik destek eksikliği, ulusal sınavlar, vakit yetersizliği ve müfredatı yetiştirme telaşı gibi tespitlere öğretmenlerin katılım düzeyleri tartışılmıştır. GİRİŞ Dünyada birçok ülke eğitim politikalarını belirlerken, bilgisayarlı eğitime önemli bir yer vermekte ve bu yönde öğretim programlarında değişikliğe gitmektedirler. Ebeveynler de bu değişime kayıtsız kalmayarak çocuklarının bilgisayarı öğrenmesini ve böylece bilgi toplumuna hazırlıklı olmalarını istemektedirler. Eğitimcilerin bilgisayarın öğretimdeki verimliliği artıracağına inanmaları sonucunda okullar gittikçe daha fazla sayıda bilgisayarla donatılmakta, yeni yazılımlar hazırlanmakta, öğretmenler bu konuda hizmet içi eğitime tabi tutulmakta ve öğrenciler bilgisayar başında daha fazla zaman harcamaktadırlar. Bilgisayar teknolojileri ve öğrenme düzeyi arasında kurulan pozitif ilişkinin bir sonucu olarak Türkiye de eğitim fakülteleri öğrencileri, öğretmen yetiştirmenin bir parçası olarak bilgisayar dersleri almaktadırlar. Ayrıca, bilgisayar teknolojilerini etkin bir şekilde kullanma, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından öğretmenler için bir yeterlilik alanı olarak görülmektedir. Türkiye de geçmiş yıllarda yapılan çalışmaların çoğu, öğretmenlerin teknolojiye ve teknolojinin eğitimde kullanılmasına yönelik tutumlarının olumlu olduğunu ve teknolojiye yönelik olumlu tutum ile teknoloji kullanım sıklığı arasında pozitif bir ilişki olduğunu ortaya koymuştur (Akkoyunlu, 2002; Aral, vd., 2006; Cüre ve Özdener, 2008; Çağıltay, Çakıroğlu, Çağıltay ve Çakıroğlu, 2001; Çelik & Bindak, 2005; Göktaş, Yıldırım ve Yıldırım, 2008; Seferoğlu, Akbıyık ve Bulut, 2008). Bilgisayarların (özellikle matematik gibi) derslerde kullanımına yönelik olarak öğretmenlerin olumsuz inançlar taşıdığını gösteren az sayıda çalışma da vardır (Çakıroğlu, Güven ve Akkan, 2008). Bütün bu çalışmalara göre, Türkiye de öğretmenler, genel olarak, teknolojinin eğitimde kullanılmasına yönelik olumlu tutuma sahiptirler. Ayrıca, son yıllarda Milli Eğitim Bakanlığı, bilgisayarlı eğitimi yaygınlaştırma konusunda çeşitli kampanyalar düzenlemiş ve önemli çalışmalar yapmıştır. Bütün okullardaki bilgisayar sayısı arttırılmış ve okulların nerdeyse tamamına internet erişimi sağlanmıştır. Dolayısıyla, karar vericilerin ve bürokratların da bilgisayarların eğitimde kullanılmasına dönük olumlu inançlar taşıdıkları söylenebilir. Bilgisayarlı eğitime yönelik bu olumlu yaklaşım ve okullarda gerçekleşen hızlı teknolojik dönüşüm, bilgisayar teknolojilerin hangi sıklık ve amaçla kullanıldığı ile bilgisayar teknolojileri kullanırken ne tür sorunlarla karşılaşıldığı sorularını sormamıza neden olmuştur. Bu çalışma şu iki sorudan hareketle başlamıştır: Bilgisayar teknolojisi hangi amaçlar için ve ne düzeyde kullanılmaktadır? Öğretmenler teknolojiyi sınıflarıyla bütünleştirirken ne tür sorunlarla karşılaşmaktadırlar? Sorulardan anlaşılacağı üzere, çalışmamız, stratejik bir seçme yapmakta ve öğretmen algı ve tutumlarını anlamaya çalışmaktan ziyade reel durumu analiz etmeyi amaçlamaktadır. Bir başka ifadeyle, çalışma, öğretmenlerin genelde olumlu olduğu bilinen tutum ve algılarına yoğunlaşmamakta, bunun yerine bu olumlu algının pratiğe dönüştürülmesinin eğitime hangi yollarda döndüğünü ortaya koymayı amaçlamaktadır. Metodolojik açıdan, bu çalışmada algı ve tutum yerine doğrudan kullanım üzerine yoğunlaşmamızın önemli teorik ve pratik nedenleri vardır. Birincisi, şimdiye kadar bilgisayarlı eğitimin eğitimi dönüştüreceğine olan inanç güçlü olmasına rağmen, bilgisayarların okullarda beklendiği kadar yer etmediğine ve okullarda mevcut eğitimle teknolojinin bütünleştirilmesinin sorunlu olduğuna dair kanıtlar vardır (Becker, 2001; Cuban, 1986, 2001; Noble, 1998; Oppenheimer, 1997). Örneğin, özellikle inşacı (yapılandırmacı) eğitim yazılarında iddia edildiği üzere, bilgisayar teknolojisinin eğitimle bütünleştirilmesinin öğrenme ve öğretmeyi dönüştüreceği beklentisi gerçekleşmemiştir. Amerikalı eğitim tarihçisi Larry Cuban ın ifadesiyle söyleyecek olursak, şimdiye kadar, sınıflardaki bilgisayarlar, teknoloji taraftarları ve politika yapıcılar tarafından gereğinden fazla satılmış, öğretmen ve öğrenciler tarafından ise gereğinden az kullanılmıştır (Cuban, 2001). Türkiye de yapılan bir çalışmada, öğretmenlerin ve öğretmen adaylarının hazırladıkları ders planlarında bilişim teknolojileri kullanımına yer vermedikleri ortaya çıkmıştır (Umay, 2004). Ayrıca, özellikle yoksul kesimlerdeki okullarda son teknolojinin varlığı, sembolik olarak anlamlı olsa da, bir başına teknolojinin sınıfta yer etmesinin, yoksul kesimlerden gelen ve eğitim fırsatları sınırlı olan öğrenciler için gerçekten bir dönüşüm getirdiğini söylemek mümkün değildir (Muffoletto ve Knupfer, 1993). İkincisi, öğretmenlerin teknolojiye dönük beklenti ve algıları pozitif dahi olsa, teknoloji pratikte istenen düzeyde ve şekillerde kullanılmıyorsa, bunun sebeplerini araştırmak, hem bu teknolojilerin daha anlamlı bir şekilde kullanılması hem de yapılan ve yapılacak harcamaların daha rasyonel bir şekilde kullanılması yönünde rehberlik edecektir. Şu ana kadar yapılan çok az çalışmada, araştırmacılar sınıflara girip, öğretmen ve öğrencilerin bilgisayarlarla ne yaptıklarını gözlemişlerdir. Bilgisayar kullanımının öğretmenler tarafından, gerçekte olduğundan fazla yansıtıldığı bilinmektedir (Cuban, 2001). Bundan dolayı, öğrenci ve öğretmenlerin pratikte neler yaptıklarını gözlemek, öğretmenlerin kendi ifadelerini teyit etmek açısından önemlidir. Matematik, fen ve sosyal bilgiler gibi derslerde teknolojinin kullanımı, Amerika gibi teknolojinin çok yaygınlaştığı ülkelerde bile, çok nadir kalmıştır (Cuban, 2001; Becker, 2001). Kelime işlemcisi ve benzeri programlar dışında bilgisayarın eğitimde kullanımı oldukça sınırlı kalmıştır. Bilgisayar, daha çok, web sayfalarına erişim, yazı yazma ve oyun amaçlı kullanılmakta; daha yaratıcı ve karmaşık amaçlar için kullanılmamaktadır (Atav,

930 Bekir S. GÜR, Murat ÖZOĞLU ve Tekin BAŞER Akkoyunlu ve Sağlam, 2006; Seferoğlu, Akbıyık ve Bulut, 2008; Wozney, Venkatesh ve Abrami, 2006). Bununla birlikte, Türkiye de yapılan bir çalışmada, öğretmenlerin yaklaşık dörtte birinin bilgisayar laboratuarını kullandığı ve derslerinde bilişim teknolojilerini kullandıklarını ortaya konmuştur (Göktaş, Yıldırım ve Yıldırım, 2008). Öğretmenler bilgisayarı derslerinde kullanabilmek için, yeterli zamanı müfredat yoğunluğundan dolayı bulamadıklarından ve ayrıca yeterli teknik destek almadıklarından şikâyetçidirler (Waite, 2004). Ayrıca, zamanlama yani bilgisayar sınıfının ne derece meşgul olduğu ve kullanım için müsait olduğu, öğretmenlerin bilgisayar sınıfının ne derece kullanılacağını etkilemektedir (Becker, 2001). Türkiye de öğretmenler, kalabalık sınıflarda teknolojiden yararlanmanın zor olduğu düşünmektedirler. Ayrıca, Türkiye de öğretmenlerin öğretim sürecinde kullanabilecekleri kaliteli eğitsel yazılımlar ve yazılımları eğitime uygunluk açısından değerlendirme konusunda yeterince bilgi sahibi olmadıkları tespit edilmiştir (Cüre ve Özdener, 2008; Çakıroğlu, Güven ve Akkan, 2008). Az sayıda çalışma öğretmenlerin bilgisayar teknolojilerini kullanmalarını etkileyen etmenleri ele almıştır (Jaber ve Moore, 1999). Öğretmenin teknik bilgisi ve tecrübesi, sınıftaki bilgisayar sayısı, öğretmenin kendi mesleki gelişimiyle ne derece ilgilendiği ve eğitim felsefesi gibi etmenler, bilgisayarın kullanılıp kullanılmayacağı ve nasıl kullanılacağını belirleyen etmenlerdendir (Becker, 2001). Yapılan çalışmalar, bilgisayarlı eğitim adına öğretmenlere verilen eğitim, bilgisayarın nasıl kullanılacağı ile sınırlı kalmakta ancak bilgisayarın eğitimde nasıl kullanılacağını içermediğini ortaya koymuştur (Cox, Preston ve Cox, 1999). Türkiye de yapılan bir çalışmada ortaya çıkan verilere göre, öğretmenler, yetersiz bütçe, donanım eksikliği, yetersiz hizmet-içi eğitim, yetersiz teknik ve idari destek, bilgisayarların eğitimde kullanımını engelleyen etmenler olduklarını düşünmektedirler (Kuşkaya-Mumcu ve Koçak-Usluel, 2004). Okullarda bilgisayar sayısı arttıkça, bilgisayar kullanım düzeyleri ve bilgisayarın eğitim amaçlı kullanımını engelleyen etmenleri öğrenmek önem arz etmektedir. Bu çalışmanın amacı, kamu okullarımızda bilgisayarın hangi amaçlarla ve ne tür sıklıkla kullanıldığını ortaya koymaktır. Buna ilaveten, çalışma, teknolojinin eğitimde kullanımını engelleyen muhtemel etmenleri açığa çıkarma amacını taşımaktadır. YÖNTEM Araştırma, niteliksel ve niceliksel verileri toplamaya dönük betimsel bir çalışmadır. Örneklem Araştırma, Ankara ilindeki 10 lise ve 33 ilköğretim okulunu kapsamaktadır. Bunlardan, 6 lise ve 20 ilköğretim okulu merkez ilçelerde, 4 lise ve 9 ilköğretim okulu ilçelerde, 4 ilköğretim okulu ise köylerdedir. Anket, 43 okuldan toplam 381 öğretmen tarafından 2008 yılında Mayıs ve Haziran aylarında doldurulmuştur. Öğretmenlerin 287 si ilköğretimde (% 75.3), 94 ü (% 24.7) ise lisede çalışmaktadır. Öğretmenlerden cinsiyetini belirtenlerin 112 si erkek (% 30), 259 u kadındır (% 70). Yaşını belirten 362 öğretmenin yaşları 21 ile 59 arasında değişmekte olup yaş ortalaması 35.74 tür (ss=7.5). Hizmet süresini belirten 370 öğretmen, 1 yıl ile 39 yıl arasında değişen hizmet süresine sahiptir (ortalama: 12.2; sd=7.5). Öğretmenlerin % 35 i Sınıf, % 7.8 i Yabancı Dil, % 7 si matematik, % 5.9 u Türkçe, % 5.3 ü Edebiyat, % 4.3 ü Fen ve Teknoloji öğretmenidir. Branşın belirten 355 öğretmenin, branşlarına göre dağılımı Tablo 1 de gösterilmiştir. Tablo 1-Öğretmenlerin branşlarına göre dağılımı Branş Yüzde Bilgisayar 2.4 Biyoloji 2.4 Coğrafya 3.5 Din Kültürü 2.1 Edebiyat 5.3 Felsefe 1.6 Fen ve Teknoloji 4.3 Fizik 1.1 Görsel Sanatlar 1.9 Kimya.8 Matematik 7.0 Özel Eğitim.8 Rehberlik 3.2 Resim 2.7 Sınıf Öğretmeni 35.8 Sosyal Bilgiler 2.7 Tarih 1.6 Türkçe 5.9 Yabancı Dil 7.8 Diğer 7.2 Toplam 100.0 Öğretmenlerin % 81.3 ü lisans, % 11.7 si ise yüksek lisans mezunudur; % 6.9 u diğer seçeneğini işaretlemiştir (ön lisans mezunu, Eğitim Enstitüsü mezunu, doktora mezunu, vs.). Öğretmenlerin % 95 inin evinde bilgisayar ve % 79 unun evinde İnternet bağlantısı vardır. Veri Toplama Araçları Öğretmenlerin bilgisayarı kullanım sıklıkları ve kullanım amaçlarını anlamaya dönük bir anket, konuyla ilgili literatüre dayalı olarak tarafımızdan geliştirilmiştir. Anketin ilk biçimleri konunun uzmanı 3 kişiye ve 3 tane öğretmene gösterilmiş ve onlardan gelen öneriler doğrultusunda gerekli değişiklikler yapılmıştır. Ayrıca, anketin güvenilirliğini test etmek amacıyla anket 31 öğretmene uygulanmış ve güvenilirlik katsayısı Cronbach s alpha yöntemiyle 0.83 olarak hesaplanmıştır. Öğretmenlerden gelen geribildirimler sayesinde ankette değişiklikler yapılmıştır. Ayrıca, bilgisayar sınıflarının öğrenciler tarafından nasıl kullanıldığını betimlemek amacıyla, bir gözlem formu hazırlanmıştır. Gözlem formu sayesinde, anketle elde edilen verilerin güçlendirilmesi ve teyit edilmesi amaçlanmıştır. Ziyaret edilen okullarının bir kısmının bilgisayar laboratuarı (veyahut bilim teknolojileri sınıfı) olmadığı görülmüştür. Ayrıca bazı okullarda bilgisayar laboratuarı, ziyaret edilen gün kapalı olduğu gerekçesiyle gözlenememiştir. Bir okulda ise, laboratuarın daha çok öğretmenlere kurs amacıyla kullanıldığı ve öğrencilerin kullanımına açılmadığı idare tarafından belirtilmiştir. Dahası, okul ziyaretleri okulların kapanmasına yakın haftalarda yapıldığı için, gidilen okulların 7 sinde bilişim teknolojileri sınıflarında öğrencilerin ne yaptıkları 5 ile 10 dakika süreliğine gözlenebilmiştir. Gözlem Formu aracılığıyla, öğrencilerin oturma düzeni, sınıftaki etkinlikler ve bilgisayarın kullanım amaçları gibi hususlar gözlenmiştir. Verilerin Çözümlenmesi Bütün istatistiksel çözümlemeler SPSS 16.0 kullanılarak yapılmıştır. İstatistiksel testlerde alfa değeri 0.05 olarak alınmıştır. Eğitim ve teknik destekle ilgili anket maddelerinin çözümlenmesinde, frekans, yüzde değerleri ve korelasyon katsayısı gibi değerler kullanılmıştır. Bilgisayar teknolojilerini sınıfta/okulda kullanma sıklığı ve teknoloji kullanımını engelleyen faktörlerle ilgili her bir maddenin hangi seçeneğinin yüzde kaç işaretlendiği hesaplanmıştır. Bilgisayar teknolojilerini sınıfta/okulda kullanma sıklığıyla ilgili, 6 lı Likert ölçeği kullanan anket maddeleri bilgisayar ortamında puanlandırılırken, şu değerler kullanılmıştır: Günlük (6), Haftada birkaç gün (5), Haftada bir gün (4), Birkaç haftada bir gün (3), Birkaç ayda bir gün (2) ve Hiç Kullanmıyorum (1). Teknoloji kullanımını

Okullarda Bilgisayar Teknolojisi Kullanımı Ve Karşılaşılan Sorunlar 931 engelleyen faktörlerle ilgili anket maddeleri puanlandırılırken, şu değerler kullanılmıştır: Hiç Katılmıyorum (1), Katılmıyorum (2), Biraz Katılmıyorum (3), Biraz Katılıyorum (4), Katılıyorum (5), Tamamen Katılıyorum (6). Verilerden elde edilen puanlara dayalı olarak, her bir maddenin işaretlenme yüzdesi verilmiştir. Ayrıca, her bir madde için ortalama (M) ve standart sapma (ss) hesaplanmıştır. Ayrıca, katılımcılardan gelen cevapların cinsiyet, branş ve okul türüne göre farklılık gösterip göstermediğini ortaya koymak için, bağımsız ikili örneklem t-testi ve tek yönlü varyans analizleri (ANOVA) kullanılmıştır. Gözlem yoluyla toplanan verilerde, bir standardı oluşturmak için bir gözlem formu kullanılmıştır. Gözlem formu verileri içerik analizine tabi tutulmuş ve öğrencilerin bilgisayarda ne yaptıkları sınıflandırılmıştır. Gözlem verileri, daha çok, anket aracılığıyla toplanan verilerin açıklanması, karşılaştırılması ve teyit edilmesi amacıyla kullanılmıştır. BULGULAR ve TARTIŞMA Eğitim ve Teknik Destek Araştırmaya katılan öğretmenlerin % 3 ü bilgisayar kullanımı hakkında hiçbir eğitim almamıştır. Öğretmenlerin % 55 i bilgisayar kullanımı hakkında bir hizmet içi eğitime katılmıştır. 1998 yılında yapılan bir çalışmaya katılan öğretmenlerin yarısından fazlası hizmet içi eğitim aldıklarını belirtmişlerdir (Çağıltay, Çakıroğlu, Çağıltay & Çakıroğlu, 2001). Buna göre, 1998 yılından bugüne hizmet içi eğitimle bilgisayar kullanımını öğrenenlerin oranında bir artış olmadığı söylenebilir. Öğretmenlerden üniversite eğitimi sırasında bilgisayar kullanım hakkında ders alanların oranı (% 20), bu konuda özel sertifika programlarına katılanlarının oranından (% 24) düşüktür. Öğretmenler ayrıca bilgisayar kullanmayı, kendi çabalarıyla (% 30) ve arkadaşlarından (% 6.6) öğrendiklerini belirtmişlerdir. Hizmet yılı ile bilgisayar teknolojileri kullanımın sıklığı arasında negatif bir korelasyon gözlenmiştir (Pearson r= -0.215; n=370; p=0.00). Benzer şekilde, yaş ile kullanım sıklığı arasında negatif bir korelasyon gözlenmiştir (Pearson r= -0.221; n=297; p=0.00). Hizmet yılı ve yaş arttıkça bilgisayar teknolojilerinin kullanımın sıklığının düştüğü görülmüştür. Bu bulgu, daha önce yapılan çok sayıda çalışmayla uyumludur (Kuşkaya-Mumcu ve Koçak-Usluel, 2004). Öğretmenlerin % 30 u bilgisayar teknolojilerinin eğitim amaçlı kullanımı hakkında eğitim aldıklarını belirtmişlerdir. Bu veriyi analiz ederken dikkatli olunması gereklidir. Bilgisayar teknolojilerinin eğitim amaçlı kullanımı hakkında eğitim aldığını belirten az bir kısmı, Yüksek lisans eğitimim esnasında dersler aldım ve Üniversite eğitimim sırasında kısmen şeklinde cevaplar vermişlerdir. Bununla birlikte, eğitim aldığını belirten öğretmenlerin bir kısmı ile yaptığımız yüzyüze görüşmelerde, soruyu tam olarak anlamadıkları açığa çıkmıştır. Ayrıca, ankette bu soruya evet seçeneğini işaretleyenlere sorulan, Ne tür bir eğitim aldığınızı belirtiniz sorusuna, Hizmet içi seminere katıldım, Program kullanımı, PowerPoint, Web tasarımı, Slayt hazırlama, Word, Excel, Özel bilgisayar kursu şeklinde cevaplar verilmesi, sorunun iyi anlaşılmadığını göstermektedir. Bilgisayar kullanımı ile bilgisayarı eğitim amaçlı kullanım soruları arasındaki fark öğretmenler tarafından tam olarak anlaşılmamıştır. Sorunun öğretmenlerin önemli bir kısmı tarafından iyi anlaşılmaması, bilgisayar kullanımı ile bilgisayar destekli eğitim arasında ciddi bir ayrımın öğretmenler tarafından bilinmediğinin göstergesi olabilir. Öğretmenlerin % 24.7 si kendilerine teknik yardım sunulmadığını ifade etmişlerdir. Bilgisayar öğretmeninin kendilerine teknik yardım sağladığını ifade eden öğretmenlerin oranıyla (% 31), diğer öğretmenlerin kendilerine teknik yardım sağladığını ifade eden öğretmenlerin oranı (% 30.8) hemen hemen aynıdır. Okulun sözleşmeli olduğu ticarı kuruluşların kendilerine teknik yardım sağladığını ifade eden öğretmenlerin oranı (% 3.4) çok düşüktür. Bu, öğretmenlere sunulan teknik yardımın okuldaki öğretmen arkadaşlar tarafından el yordamıyla sağlandığını, bu konuda herhangi bir kurumsallaşmaya gidilmediğini ortaya koymaktadır. Bilgisayar Teknolojilerinin Kullanım Sıklığı Katılımcıların % 43.5 i bilgisayar kullanarak ders anlatmayı (örn. projeksiyon yardımıyla sunum yapma), hiç kullanmadıklarını; % 39.6 sı ise birkaç haftada bir gün veya birkaç ayda bir gün bilgisayar kullanarak ders anlattıklarını belirtmiştir. Buna göre, öğretmenlerin çoğunluğu bilgisayarı ya hiç kullanmadan ya da çok az kullanarak ders anlatmaktadırlar. % 44.8 i bilgisayar kullanarak alıştırma yapmayı, hiç kullanmadıklarını; % 30 u ise birkaç haftada bir gün veya birkaç ayda bir gün bilgisayar kullanarak alıştırma yaptıklarını belirtmişlerdir. Bilgisayar kullanarak ders anlatma, branşlar arasında istatistiksek olarak anlamlı farklılık göstermiştir (F (19,344) =2.502; p=0.001). Bu etkinliğin en çok kullanıldığı branşlar, Bilgisayar, Din Kültürü ve Tarih; en az kullanıldığı branşlar ise Felsefe, Biyoloji ve Kimya dır. Öğretmenlerin % 62.9 u bilgisayar kullanarak test çözmeyi, hiç kullanmadıklarını belirtmişlerdir. Öğretmenlerin % 41.1 i CD-ROM lar yoluyla eğitimsel bilgiye erişmeyi, hiç kullanmadıklarını belirtmişlerdir. Öğretmenlerin %32.7 si İnternet üzerinden eğitimsel bilgiye erişmeyi, hiç kullanmadıklarını belirtmişlerdir. Yukarıdaki rakamlardan anlaşıldığı üzere, katılımcılar, İnternet üzerinden eğitimsel bilgiye erişmeyi, bilgisayar teknolojilerinin diğer kullanım amaçlarına göre daha sık kullanmaktadırlar. Katılımcıların % 78.1 i bilgisayar kullanarak simülasyon veya deney yapmayı, hiç kullanmadıklarını belirtmişlerdir. Katılımcıların % 61.4 ü eğitim amaçlı bilgisayar oyunlarını oynamayı, hiç kullanmadıklarını belirtmişlerdir. Öğretmenlerin % 46.2 si, günlük, haftada birkaç gün veya haftada bir gün ; % 20.9 u ise bilgisayar kullanarak yazı veya rapor yazmayı, hiç kullanmadıklarını belirtmişlerdir. Öğretmenlerin % 36.8 i e-posta yoluyla haberleşmeyi, % 42.3 ü İnternet üzerinden sohbet etmeyi, % 26 sı İnternet üzerinden haber takibini, hiç kullanmadıklarını belirtmişlerdir. Yukarıdaki bulgulardan anlaşıldığı üzere, öğretmenler bilgisayarı daha çok yazı veya rapor yazma, eposta veya haber okuma gibi amaçlar için kullanmakta, bilgisayarın doğrudan eğitime dönük yönlerini daha az kullanmaktadırlar. Bu bulgu, daha önceki çalışmalarla uyumludur (Akkoyunlu, 2002; Atav, Akkoyunlu ve Sağlam, 2006; Seferoğlu, Akbıyık ve Bulut, 2008; Wozney, Venkatesh ve Abrami, 2006).

932 Bekir S. GÜR, Murat ÖZOĞLU ve Tekin BAŞER Tablo 2 Bilgisayar teknolojilerini sınıfta/okulda kullanma sıklığıyla ilgili maddelerin seçeneklerine göre yüzdeleri, ortalama ve standart sapmaları. Günlük M ss Bilgisayar kullanarak ders anlatma (örn. projeksiyon yardımıyla sunum yapma) 3.5 8.6 3.5 19.2 21.6 43.5 2.23 1.43 Bilgisayar kullanarak alıştırma yapma 5.3 13.7 5.9 11.2 18.8 44.8 2.41 1.65 Bilgisayar kullanarak test çözme 2.3 7.0 3.8 9.9 14.2 62.9 1.85 1.36 CD-ROM lar yoluyla eğitimsel bilgiye erişme 3.7 9.2 8.9 15.2 21.8 41.4 2.34 1.49 İnternet üzerinden eğitimsel bilgiye erişme 14.0 19.0 8.9 12.6 12.8 32.7 3.11 1.88 Bilgisayar kullanarak simülasyon veya deney yapma 0.6 2.9 2.3 4.1 12.0 78.1 1.42 0.96 Eğitim amaçlı bilgisayar oyunları oynama 4.4 5.8 6.1 10.2 12.0 61.4 1.96 1.48 Yazı veya rapor yazma 14.8 19.2 12.3 17.0 15.9 20.9 3.37 1.75 E-posta yoluyla haberleşme 19.1 18.8 5.3 8.1 11.8 36.8 3.15 2.02 İnternet üzerinden sohbet etme (örn. Messenger) 14.8 15.1 7.1 8.2 9.1 45.7 2.81 1.97 İnternet üzerinden haber takibi 33.7 20.4 6.9 6.9 6.1 26.0 3.91 2.05 Tablo 2 deki ortalamalardan da anlaşılacağı üzere, bilgisayar kullanarak simülasyon veya deney yapma, bütün etkinlik türleri arasında en az kullanılanıdır. En çok kullanılan 3 etkinlik türü ise, İnternet üzerinden haber takibi, yazı veya rapor yazma ve e-posta yoluyla haberleşmedir. Standart sapmaların büyüklüğünden anlaşıldığı kadarıyla, özellikle e-posta yoluyla haberleşme ve İnternet üzerinden haber takibi gibi etkinliklere verilen cevaplar, genellikle, ortalamadan uzaktırlar. Yani, bazı etkinlik türleri bazı öğretmenler tarafından hiç kullanılmazken diğerleri tarafından sık kullanılmaktadır. Haftada birkaç gün Haftada bir gün haftada bir Birkaç gün Birkaç ayda bir gün Hiç Kullanmıyorum Bilgisayar kullanarak ders anlatma, test çözme, simülasyon yapma ve CD-ROM lar aracılığıyla eğitimsel bilgiye ulaşma kategorilerinin hepsinde erkekler ve kadınlar arasında, yapılan t testi sonucundan, istatistiksek olarak anlamlı bir fark bulunmuştur (sırasıyla t(358)= -2.53, p=0.01; t(333)= -3.62, p=0.00; t(331)= - 2.75, p=0.00; t(337)= -2.38, p=0.02). Buna göre, erkek öğretmenler, kadın öğretmenlerden daha çok yukarda sayılan etkinlikleri bilgisayar kullanarak yaptıklarını rapor etmişlerdir. Etkinlik türleri açısından, ilköğretim okullarıyla liseler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır. Teknoloji Kullanımının Önündeki Engeller Tablo 3 Bilgisayar teknolojilerini sınıfta/okulda kullanma sıklığıyla ilgili maddelerin seçeneklerine göre yüzdeleri, ortalama ve standart sapmaları. Bilgisayar teknolojilerinin eğitimde kullanılması konusunda yeterli bilgim yok. Bilgisayar destekli ders hazırlaması çok vakit alıyor. Sınavlar (OKS, SBB, ÖSS vs.), bilgisayarı derslerimde kullanmama engeldir. Müfredatı yetiştirme telaşı, bilgisayarı kullanmama engeldir. Okulumuzda kendi branşımda kullanabileceğim yeterli ders materyali (CD-ROM, DVD, yazılımlar, vs.) yok. İnternette kendi branşımda kullanabileceğim dili Türkçe olan yeterli materyal yok. Teknik destek yeterlidir. Okuldaki bilgisayarları veya bilgisayar laboratuarını istediğim zaman kullanamıyorum. Sınıflar kalabalık olduğu için, bilgisayar laboratuarını kullanmak pratik değil. Bilgisayar teknolojilerinin eğitimde kullanılması konusunda okul idaresinden yeterli düzeyde teşvik ve destek almıyorum. Hiç Katılmıyorum Katılmıyorum Biraz Katılmıyorum Biraz Katılıyorum Katılıyorum Tamamen Katılıyorum 17.6 21.1 15.4 18.7 19.5 7.6 3.24 1.58 13.3 26.0 10.8 17.2 26.0 6.6 3.37 1.57 27.1 37.2 8.1 11.8 11.2 4.6 2.57 1.50 14.4 26.9 10.8 13.6 22.5 11.7 3.38 1.67 8.1 12.2 8.3 12.8 30.3 28.3 4.30 1.62 15.2 31.5 11.3 13.8 19.2 9.0 3.17 1.61 16.0 Katılımcıların toplam % 45.8 i bilgisayar teknolojilerinin eğitimde kullanılması konusunda yeterli bilgim yok ifadesine katılmaktadırlar. Bir başka ifadeyle, katılımcıların yarısından çoğu, bilgisayar teknolojilerinin eğitimde kullanılması konusunda 31.9 12.0 10.8 20.5 8.8 3.15 1.63 17.7 24.3 8.8 15.7 18.0 15.5 3.38 1.75 12.2 21.4 7.5 11.9 25.8 21.1 3.81 1.76 17.5 26.9 10.6 15.6 16.4 13.1 3.26 1.70 kendini yeterli görmektedir. Oysa yukarıda değinildiği üzere, bilgisayar teknolojilerinin eğitimde kullanımı hakkında eğitim aldığını ifade edenlerin oranı, % 30 olduğu düşünüldüğünde, katılımcılar kendilerini olduğundan iyi göstermiş olabilirler. Daha M ss

Okullarda Bilgisayar Teknolojisi Kullanımı Ve Karşılaşılan Sorunlar 933 önce işaret edildiği üzere, bilgisayar kullanımının öğretmenler tarafından, olduğundan fazla yansıtıldığı bilinmektedir (Cuban, 2001). Zaten yüzyüze konuştuğumuz öğretmenlerin bir kısmı, bilgisayarın eğitimde kullanılmasını, PowerPoint te sunu hazırlamaktan ibaret sanmaktadırlar. Öğretmenler bilgisayarın eğitimde daha farklı kullanımları hakkında bilgi sahibi değillerdir. Sözgelimi, çalışmaya katılan hiçbir matematik öğretmeni, Sketchpad, Logo, Derive veya Cabri türü bir matematiksel programı kullandığını belirtmemiştir. Katılımcılar, bu tür eğitsel amaçlı bilgisayar yazılımlarından habersiz görünmekte, genel amaçlı bilgisayar programlarını bilmektedirler. Bu bulgu, daha önce yapılan çalışmalarla uyumludur (Cüre ve Özdener, 2008; Çakıroğlu, Güven ve Akkan, 2008). Katılımcıların yarısı, Bilgisayar destekli ders hazırlaması çok vakit alıyor ifadesine katılmaktadır. Öğretmenlerin bilgisayar teknolojilerinin eğitimde kullanımını öğrenmeleri ve bu öğrendikleri ışığında ders planları ve materyalleri hazırlamalarının önündeki önemli bir engelin, zaman olduğuna dair çalışmalar vardır (Waite, 2004). Öğretmenlerin gittikçe artan iş yükü ve kalabalık bir müfredatı yetiştirme telaşı birlikte düşünüldüğünde, öğretmenlerin yeni teknolojilerin eğitimde kullanımı konusuna özel olarak vakit ayırmaları zor görünmektedir. Sınavlar (OKS, SBS, ÖSS vs.), bilgisayarı derslerimde kullanmama engeldir ifadesine öğretmenlerin büyük bir çoğunluğu (% 72.3) katılmamaktadırlar. Sınavların, ciddi bir zaman gerektiren bir uygulama olan bilgisayarlı eğitimi kullanmaya engel olduğunu düşünen araştırmacılar için bu bulgu, sürpriz olmuştur. Müfredatı yetiştirme telaşı, bilgisayarı kullanmama engeldir ifadesine katılan ve katılmayan öğretmenlerin oranları hemen hemen aynıdır. Müfredatın yoğun olması, öğretmenlere bilgisayarı dersleriyle bütünleştirmeye pek vakit bırakmamaktadır. Bu bulgu daha önceki çalışmalarla uyumludur (Çağıltay, vd. 2001; Waite, 2004). Öğretmenlerin büyük çoğunluğu (% 71.4), kendi branşlarında kullanabilecekleri ders materyali (CD-ROM, DVD, yazılımlar, vs.) olmadığı ifade etmişlerdir. Konuştuğumuz öğretmenlerin en büyük sıkıntılarından biri, derslerinde kullanabilecekleri materyal eksikliğidir. Gözlemlerimize göre, katılımcılar, eğitsel yazılımların değerlendirmesini yapmak konusunda bilgisiz görünmektedirler. Daha önce yapılan bir çalışmada da, öğretmenler, eğitsel yazılımları kullanıcıya uygunluk, kullanım kolaylığı, kullanıcı arayüzü ve medya kalitesi açısından değerlendiremediği açığa çıkmıştır (Cüre ve Özdener, 2008). Katılımcıların çoğu (% 58), İnternette kendi branşlarında kullanabilecekleri dili Türkçe olan yeterli materyal bulunduğunu düşünmektedirler. Katılımcılardan branşı yabancı dil olanların bu soruya verdiği cevaplar çıkarıldığında da, öğretmenlerin çoğu (% 57), İnternette kendi branşlarında kullanabilecekleri dili Türkçe olan yeterli materyal bulunduğunu düşünmektedirler. Öğretmenlerin çoğunluğu (% 59.8), okuldaki teknik desteğin yetersiz olduğunu düşünmektedir. Öğretmenlerin hemen hemen yarısı (% 49.2), bilgisayar laboratuarını istedikleri zaman kullanamadıklarını belirtmişlerdir. Öğretmenlerin çoğunluğu (% 58.9), sınıflar kalabalık olduğu için, laboratuarı kullanmanın pratik olmadığını belirtmişlerdir. Öğretmenlerin çoğunluğu (% 55), bilgisayar teknolojilerinin eğitimde kullanılması konusunda okul idaresinden yeterli düzeyde teşvik ve destek aldıklarını belirtmişlerdir. Bu bulgular, daha önce yapılan bazı çalışmalarla uyumludur (Cüre ve Özdener, 2008; Kuşkaya-Mumcu ve Koçak- Usluel, 2004). Bilgisayar teknolojilerinin eğitimde kullanılması konusunda yeterli bilgim yok, sınıflar kalabalık olduğu için, bilgisayar laboratuarını kullanmak pratik değil, Bilgisayar destekli ders hazırlaması çok vakit alıyor, Müfredatı yetiştirme telaşı, bilgisayarı kullanmama engeldir ve İnternette kendi branşımda kullanabileceğim dili Türkçe olan yeterli materyal yok ifadelerine verilen cevaplarda, cinsiyetler arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmuştur (sırasıyla t(357)= -3.26, p=0.01; t(348)= -2.53, p=0.01; t(349)= -2.63, p=0.01; t(348)= - 2.21, p=0.03; t(344)= -2.19, p=0.03). Kadınlar, erkeklere göre daha fazla oranda bu ifadelere katıldıklarını belirtmişlerdir. Gözlem Verileri Ziyaret edilen 7 okuldaki bilgisayar laboratuarlarının çoğunun İnternet bağlantısının olduğu görülmüştür. 1350 öğrencili bir ilköğretim okulunun laboratuar sınıfında İnternet bağlantısı olmadığı görülmüştür. Bazı okullardaki öğretmenler odasında hem bilgisayar hem de İnternet bağlantısının olduğu görülmüştür. Bilgisayar sınıflarının çoğunun U oturma düzenine sahip olduğu, bir kısmının ise normal sınıf oturma düzenine sahip olduğu görülmüştür. Bazı okullarda projeksiyon cihazı, seyyar olduğu için, öğretmenler istedikleri zaman kendi sınıflarında kullanabildiklerini ifade etmişlerdir. Bazı laboratuarlardaki bilgisayarların önemli bir kısmının bozuk olduğu gözlenmiştir. Gözlem sonucu elde edilen en çarpıcı sonuç, öğrencilerin bilgisayarda ne tür etkinlikler yaptıklarına ilişkindir. Öğretmenlerin bilgisayar laboratuarında öğrencileri genellikle serbest bıraktıkları gözlenmiştir. Özellikle ilköğretim öğrencilerinin önemli bir kısmının, sadece 3 tür etkinlikle meşgul oldukları görülmüştür: Paint programında resim yapma, bilgisayar oyunları ya da İnternet oyunları oynamak (Spider, Counter, Knight, elbise giydirme), MSN ile sohbet etmek. Ayrıca her öğrenciye bir bilgisayar düşmediği için, öğrencilerin bir kısmının kendi aralarında konuşup gürültü yaptıkları gözlenmiştir. Ziyaret edilen laboratuarların birinde, öğrencilerin ne tür çalışma yaptıklarına dair öğrencilerin doldurmaları için, okul formatör öğretmeninin bir form hazırladığı görülmüştür. Form sayesinde her bir öğrenci, laboratuara her geldiğinde adı-soyadı, sınıf, çalışma saati ve çalışmanın içeriği gibi bilgileri doldurmakla yükümlü tutulmuştur. Formlar incelendiğinde öğrencilerin çalışma veyahut araştırma yaptıklarını ifade ettikleri görülmüştür. Oysa laboratuar gözlemi sırasında, öğrencilerin genellikle oyun oynadıkları veyahut resim çizdikleri görülmüştür. Özetle, gözlem yapılan laboratuarlarda, bilgisayarın daha çok eğlenmek ve vakit geçirmek amacıyla kullanıldığı gözlenmiştir. SONUÇ ve ÖNERİLER Çalışma kapsamında ziyaret edilen okul müdürlerinden biri, şöyle bir ifade kullanmıştı Teknoloji neye mal olursa olsun, takip edilmeli ve okullara alınmalıdır. Çalışma sonucuna göre, okulların çoğunluğunda bilgisayar sayısı ve İnternet bağlantısı hususunda ciddi bir sorun yaşamadıkları yönünde. Peki, bilgisayarların okullara konulması ve bu okullara İnternet bağlantısının getirilmesi, bu okullarda teknolojinin derslerde ve öğrenme sürecinde daha çok kullanıldığı anlamına gelir mi? Bu soruya olumlu bir cevap vermemiz zordur. Ayrıca, bilgisayarların okullardaki kullanım alanlarına bakıldığında, bu alanların öğrencilerin eleştirel bireyler olarak yetişmelerine hizmet edeceğini söylemek mümkün değildir. Öğretmenlerin çoğu bilgisayarı daha çok yazı veya rapor yazma, eposta veya haber okuma gibi amaçlar için kullanmakta, bilgisayarın doğrudan eğitime dönük ve daha yaratıcı yönlerini pek kullanmamaktadırlar. Öğrencilerin, bilgisayarı, daha çok eğlenmek ve vakit geçirmek amacıyla kullandığı gözlenmiştir. Öğretmenler, bilgisayar destekli eğitim hakkında yeterince bilgi ve deneyim sahibi değildirler. Sözgelimi, çalışmaya katılan hiçbir matematik öğretmeni, Sketchpad, Logo, Derive veya Cabri türü bir programı kullandığını belirtmemiştir. Katılımcılar, bu tür eğitsel amaçlı bilgisayar yazılımlarından habersiz görünmekte, genel amaçlı bilgisayar programlarını bilmektedirler. Katılımcıların çoğu, İnternette kendi branşlarında kullanabilecekleri dili Türkçe olan yeterli materyal bulunduğunu düşünmektedirler. Katılımcıların çoğunun İnternette yeterince kaynak bulunduğunu düşünmeleri, onların bu kaynakları kalite açısından değerlendirmeye tabi tutmadıklarından ileri gelmiş olabilir. Çünkü araştırmacıların tecrübeleri, İnternette karşımıza çıkan ders materyallerinin çoğunun, öğretim tasarımı açısından değerlendirildiğinde, kalitelerinin ciddi anlamda sorunlu olduğu yönündedir. Teknik konularda öğretmenlere yeterli destek yoktur. Bilgisayar teknolojilerini sınıfta etkin kullanma, basitçe, bilgisayarın sınıfa konulmasından öte, müfredat yapısı ve

934 Bekir S. GÜR, Murat ÖZOĞLU ve Tekin BAŞER yoğunluğu, teknik desteğin yeterliliği, öğretmenlerin bilgisayar teknolojilerinin eğitimde etkin bir şekilde kullanımı konusunda eğitilmeleri, dersin işleniş tarzı ve sınıf oturma düzeni gibi hususlarda değişiklik gerektirmektedir. Aksi takdirde, bilgisayar teknolojisinin eğitimle bütünleştirilmesinden bahsetmek zor görünmektedir. Son olarak, bu çalışmanın da bize gösterdiği, okullarda teknoloji kullanımı konusunda şu üç hususa dikkat edilmelidir: 1. Eğitim teknolojilerine yatırım yapıldığı zaman, sürdürülebilir bir yeterli teknik desteğin önemi ihmal edilmemelidir. Birkaç kez teknik sorun yaşayan veya İnternet bağlantısı çok yavaş olan öğretmenler, teknolojiye karşı bir güvensizlik duymakta ve bu teknolojileri dersleriyle bütünleştirme konusuna isteksiz davranmaktadırlar (Cuban, Kirkpatrick ve Peck, 2001). 2. Bilgisayarların öğrenciler için, sadece pahalı bir oyuncak/çeldirici olmaması için, öğrencilerin ders konularına ilgilerinin artırılmasının yolları aranmalıdır. Öğrencilerin bilgisayarda vakit öldürücü etkinlikler yapmalarının, eğitimsel bir getirisi olmayacaktır. Haftada 35 saat televizyon izleyen ve pasif olmaya alışmış bir öğrencinin, İnternete girdiği an, eleştirel bir gözle araştırma yapacağını ve analitik düşünme becerilerinin gelişeceğini beklemek gerçekçi değildir (Burnisken, 1998). Öğrenciler ders vaktinde zihinsel olarak, dersin amaçlarına dönük bir aktiflik içerisinde değilse, onları bilgisayar laboratuarına götürüp serbest bırakmanın öğrencilerin ekserisi için bir faydası olmayacaktır. 3. Yeni teknolojilerin, eski öğretim yaklaşımlarını sürdürmek amacına matuf kullanılmaması ve öğretmenlerin teknolojiyi ciddi anlamda dersleriyle bütünleştirebilmeleri için, bugünkü okul sistemi, ders saatleri ve öğretmenlerin mesleklerine hazırlanış biçimlerinde değişikliğe gerek vardır (Cuban, Kirkpatrick ve Peck, 2001). Öğretmenin rutin ev ödevlerini, defter veya bilgisayar ortamında görmek istemesi arasında, eğitim amaçları açısından bir fark yoktur. Öğrencinin ödevini bir ders kitabından kopyalaması ile Google aracılığıyla bulduğu bir web sayfasından kopyalaması arasında, kategorik bir fark yoktur. Öğrencileri kopyacılığa alıştırmamak için, öğretmen öğrenciye yapabileceği ödevleri vermeli ve öğrencinin kendi emeğiyle bir şey yapmasının eğitimsel ve ahlaki açıdan önemi aşılanmalıdır. KAYNAKÇA Akkoyunlu, B. (2002). Öğretmenlerin İnternet kullanımı ve bu konudaki öğretmen görüşleri. Hacettepe Eğitim Fakültesi Dergisi, 22, 1-8. Aral, N., vd. (2006). Anaokulu ve anasınıfı öğretmenlerinin bilgisayara yönelik tutumlarının incelenmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 5(17), 25-32. 15 Şubat 2009 tarihinde erişilmiştir: http://www.e-sosder.com/dergi/1725-32.doc Becker, H. J. (2001). How are teachers using computers in instruction. Paper presented at the Annual Meeting of the American Educational Research Association, Seattle. Cox, M., Preston, C., & Cox, K. (1999). What Factors Support or Prevent Teachers from Using ICT in their Classrooms? Paper presented at the British Educational Research Association Annual Conference, University of Sussex at Brighton. Cuban, L. (2001). Oversold and underused: Computers in the classroom. Cambridge, MA: Harvard University Press. Cuban, L., Kirkpatrick, H. & Peck, C. (2001). High access and low use of technologies in high school classrooms: Explaining an apparent paradox. American Educational Research Journal, 38(4), 813 834. Çağıltay K, Çakıroğlu, J., Çağıltay N. & Çakıroğlu E. (2001). Öğretimde bilgisayar kullanımına ilişkin öğretmen görüşleri, Hacettepe Eğitim Dergisi, 21 (1). 19-28. Jaber, W. E. & Moore, D. M. (1999). A survey of factors which influence teachersi use of computer-based technology. International Journal of Instructional Media, 26 (3), 253-66. Oppenheimer, T. (1997). The computer delusion. The Atlantic Monthly, 280 (1), 45-62. Seferoğlu, S. S., Akbıyık, C. & Bulut, M. (2008). İlköğretim öğretmenlerinin ve öğretmen adaylarının bilgisayarın öğrenme/öğretme sürecinde kullanımı ile ilgili görüşleri, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35, 273 283. Cüre, F. & Özdener, N. (2008). Öğretmenlerin bilgi ve iletişim teknolojileri (BİT) uygulama başarıları ve BİT e yönelik tutumları, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34, 41 53. Göktaş, Y., Yıldırım, Z. & Yıldırım, S. (2008). The keys for ICT integration in K-12 education: Teachers perceptions and usage. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34, 127 139. Çakıroğlu, Ü., Güven, B. & Akkan, Y. (2008). Matematik öğretmenlerinin matematik eğitiminde bilgisayar kullanımına yönelik inançlarının incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35, 38 52. Umay, A. (2004). İlköğretim matematik öğretmenleri ve öğretmen adaylarının öğretimde bilişim teknolojilerinin kullanımına ilişkin görüşleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26, 176 181. Kuşkaya-Mumcu, F. & Koçak-Usluel, Y. (2004). Mesleki ve teknik okul öğretmenlerinin bilgisayar kullanımları ve engeller. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 26, 91 99. Atav, E., Akkoyunlu, B. & Sağlam, N. (2006). Öğretmen adaylarının İnternete erişim olanakları ve kullanım amaçları. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 30, 37 44. Waite, S. (2004). Tools for the job: A report of two surveys of information and communications technology training and use for literacy in primary schools in the West of England. Journal of Computer Assisted Learning, 20 (1), 11-20. Wozney, L. Venkatesh, V. Abrami, P. C. (2006). Implementing computer technologies: Teachers' perceptions and practices. Journal of Technology and Teacher Education, 14 (1), 173-207. Çelik, H. Ç. & Bindak, R. (2005). İlköğretim okullarında görev yapan öğretmenlerin bilgisayara yönelik tutumlarının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. İnönü Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(10), 27 38. Muffoletto, R. & Knupfer, N. N. (Eds.) (1993). Computers in education: social, political and historical perspectives. Cresskill, NJ: Hampton Press.