Proje Koordinasyon Okan Gümüş Samsun TSO Genel Sekreter Yard. Müberra Genç Samsun TSO Dış İlişkiler Müd. Yard. Oğuz Sandıkçı Samsun TSO Dış İlişkiler Uzmanı Vedat Kunt Uzman - Vego Danışmanlık/Consulting GökçeYalçın Uzman - Vego Danışmanlık/Consulting Hakan Zobu Uzman - Vego Danışmanlık/Consulting Gözde Tombuloğlu Uzman - Vego Danışmanlık/Consulting Özgür Özaydın Ondokuzmayıs Üniversitesi Araştırma Görevlisi Nevriye Çakır Özer Samsun TSO Basın ve Halkla İlişkiler Memuru C Tüm hakları saklıdır. İlgili yasa hükümlerine göre izin alınmadan çoğaltılamaz. II
Türkiye ekonomisinin en dinamik sektörlerinden olan gıda sektörü, üretim değeri, istihdama sağladığı katkı ve ihracat performansı bakımından ülke ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır. Ülkemiz, verimli topraklara ve farklı iklim bölgelerine sahip olması vesilesiyle son derece geniş bir ürün yelpazesine sahiptir. Dünyanın birçok ülkesinde olmayan, ülkemizin coğrafi konumundan kaynaklanan bu avantaj ülkemizi tarımsal üretim ve tarım ürünlerinin işlenmesi konusunda önemli bir konumda olmasını sağlamaktadır. Türkiye nin en verimli iki ovalarından olan, Çarşamba ve Bafra ovaları arasında yer alan Samsun, konumu itibariyle gıda sektöründe önemli bir yere sahiptir. Gıda sektöründeki gelişmenin düzeyini, alt sektörlerin durumunu, temel dinamiklerini anlamak ülke ekonomisi için büyük önem taşımaktadır. Bu amaçla gıda sektörünün mevcut durumunun analiz edilmesi, geliştirilmesi gereken alanların tespit edilerek sektörün uluslararası rekabet yeteneğinin arttırılması amacıyla Samsun Gıda Sektörü Değer Zincir Analizi yayınını hazırladık. Bu itibarla hazırlamış olduğumuz Samsun Gıda Sektörü Değer Zincir Analizi çalışmasının hazırlanmasına katkı veren kurumlara, özel sektör temsilcilerine ve çalışma arkadaşlarıma teşekkürlerimizi sunuyor, yayınımızın hayırlara vesile olmasını temenni ediyorum. Saygılarımla. Salih Zeki MURZİOĞLU Samsun Ticaret ve Sanayi Odası Yönetim Kurulu Başkanı III
İÇİNDEKİLER I. TABLO LİSTESİ...VI II. GRAFİK LİSTESİ...VII 1. GİRİŞ...1 2. GIDA İMALATI SEKTÖRÜ TANIMI...2 3. GIDA İMALATI SEKTÖRÜ ÜRETİMİ...3 3.1. Gıda İmalatı Ve Alt Sektörleri Üretim Endeksleri...3 3.1.1. Gıda İmalatı Sektörü Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı...3 3.1.2. Etin İşlenmesi Ve Saklanması İle Et lerinin İmalatı Üretim Endeksi Ve Büyüme Oranı...5 3.1.3. Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması Üretim Endeksi Ve Büyüme Oranı...6 3.1.4. Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması Üretim Endeksi Ve Büyüme Oranı...8 3.1.5. Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı Üretim Endeksi Ve Büyüme Oranı...10 3.1.6. Süt leri İmalatı Üretim Endeksi Ve Büyüme Oranı...12 3.1.7. Öğütülmüş Tahıl leri, Nişasta Ve Nişastalı lerin İmalatı Üretim Endeksi Ve Büyüme Oranı...14 3.1.8. Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı Üretim Endeksi Ve Büyüme Oranı...16 3.1.9. Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı Üretim Endeksi Ve Büyüme Oranı...18 3.1.10. Hazır Hayvan Yemleri İmalatı Üretim Endeksi Ve Büyüme Oranı...20 3.1.11. İmalat Sanayi Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı...22 3.1.12. Toplam Sanayi Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı...24 3.2. Gıda İmalatı Sektörünün Ekonomideki Yeri Ve Önemi...26 3.2.1. Gıda İmalatı Sektörü Üretim Değeri ve Büyüme Oranı...26 3.2.2. Gıda İmalatı Sektörü ve Toplam İmalat Sanayi...27 3.2.3. Gıda İmalatı Sektörü ve Toplam Sanayi Sektörü...29 3.2.4. Gıda İmalatı Sektörü ve GSYİH...31 3.3. Gıda Dış Ticareti...34 3.3.1. Türkiye Gıda Dış Ticaret Hacmi...34 3.3.2. Türkiye Gıda İhracatı...37 3.3.3. Türkiye Gıda İthalatı...44 3.3.4. Samsun Gıda Dış Ticareti...50 3.3.4.1. Samsun Gıda Dış Ticaret Hacmi...51 3.3.4.2. Samsun Gıda İhracatı...55 3.3.4.3. Samsun Gıda İthalatı...57 4. SAMSUN İŞLENMİŞ GIDA SEKTÖRÜ DEĞER ZİNCİRİ ANALİZİ...60 4.1. Samsun Gıda Sektörü Ekosistemi ve Değer Zinciri Haritası...63 4.2. Samsun Gıda Sektörü Seçilmiş ler İçin Pareto Analizi...63 4.2.1. Un İçin Pareto Analizi...63 4.2.2. Zencefilli Lokum İçin Pareto Analizi...67 IV
5. SAMSUN GIDA SEKTÖRÜ İHTİYAÇ ANALİZİ...72 5.1. Metodoloji...72 5.1.1. Amaç...72 5.1.2. Yöntem...72 5.1.3. Süreç...74 5.2. Bulgular...75 5.3. Eğitim ve Danışmanlık İhtiyaç Analizi...77 5.3.1. Stratejik Yönetim Yetkinlikleri...78 5.3.2. Üretim ile İlgili Yetkinlikler...78 5.3.3. Sipariş Yönetimi ve Pazarlama ile İlgili Yetkinlikler...79 5.3.4. E-Ticarete İlişkin Yetkinlikler...79 6. SONUÇ...80 6.1. Stratejik Yönetim Yetkinlikleri...82 6.2. Üretim ile İlgili Yetkinlikler...83 6.3. Pazarlamaya İlişkin Yetkinlikler...84 6.4. E-Ticarete İlişkin Yetkinlikler...84 6.5. Yurtdışı Pazarlama Programları...85 7. KAYNAKÇA...86 V
I. TABLO LİSTESİ Tablo 1. NACE Rev.2'ye Göre Gıda İmalatı Sektörü Tanımları...2 Tablo 2.Türkiye Gıda leri, Alt Grupları, İmalat Sanayi ve Toplam Sanayi Üretim Endeksleri...3 Tablo 3.Türkiye de Gıda ürünleri İmalatı ve Sektörün Ekonomideki Yeri (2003-2009)...26 Tablo 4.Türkiye Gıda Dış Ticareti (2008-2012)...34 Tablo 5. ISIC Rev.3 Sınıflamasına Göre Gıda Alt Grupları...42 Tablo 6.Türkiye Gıda İhracatının Grupları Bazında Dağılımı (2008-2012)...42 Tablo 7.Türkiye'nin Gıda İthalatında İlk 10 Ülke ve Dİğer Ülkeler (2008-2012)...46 Tablo 8.Türkiye Gıda İthalatının Grupları Bazında Dağılımı (2008-2012)...48 Tablo 9.Samsun Gıda Dış Ticareti (2008-2012)...51 Tablo 10. 1 Kg Paketlenmiş Un (Gıda Perakendecisine Satış Kanalı) Değer Zinciri Pareto Analizi Tablosu...64 Tablo 11. 1.Kg Paketlenmiş Un (Gıda Perakendecisine Satış Kanalı) Katma Değer Dağılımı...66 Tablo 12. Zencefilli Lokum (Gıda Perakendecisine Satış Kanalı) Değer Zinciri Pareto Analizi Tablosu...68 Tablo 13.1 Kg Paketlenmiş Zencefilli Lokum (Gıda Perakendecisine Satış Kanalı) Katma Değer Dağılımı...70 Tablo 14: Eğitim ve Danışmanlık İhtiyaç Analizi Çalışmasına Katılan Firmalar...72 Tablo 15: Görüşülen İşletmelerin Büyüklüklerine Göre Dağılımları...75 Tablo 16: İşletmelerin Personel Yapıları...75 Tablo 17: Çalışmaya Katılan İşletmelerin Dağıtım Kanal Yapısı...76 Tablo 18:İşletme Büyülükleri İtibarıyla Grupları...76 Tablo 19: Önem Sırasına Göre İhracat Pazarları...77 Tablo 20: Önem Sırasına Göre Hedef İhracat Pazarları...77 Tablo 21: Stratejik Yönetim Yetkinlikleri...78 Tablo 22:Üretim ile İlgili Yetkinlikler...78 Tablo 23: Sipariş Yönetimi ve Pazarlama ile İlgili Yetkinlikler...79 Tablo 24:E-Ticaret ile İlgili Yetkinlikler...79 Tablo 25: Fonksiyon Kaynak Matrisi Büyük ve Küçük İşletmeler için Puan Tablosu...80 Tablo 26: Fonksiyon Kaynak Matrisi Büyük ve Küçük İşletmeler için Derecelendirilmiş...80 Tablo 27: İşletmelerin Geneli için Fonksiyon Kaynak Matrisi Puan Tablosu...81 Tablo 28: İşletmelerin Geneli için Fonksiyon Kaynak Matrisi - Derecelendirilmiş...81 Tablo 29: Stratejik Yönetim Yetkinlikleri...82 Tablo 30: Üretim ile İlgili Yetkinlikler...83 Tablo 31: Pazarlama Yetkinlikleri...84 Tablo 32: E-Ticarete İlişkin Yetkinlikler...84 Tablo 33:Önem Sırasına Göre İhracat Pazarları...85 VI
II. GRAFİK LİSTESİ Grafik 1.Türkiye Gıda İmalatı Üretim Endeksi (2005-2012)...4 Grafik 2.Türkiye Gıda İmalatı Üretim Endeksi Büyüme Oranı(2005-2012;%)...4 Grafik 3. Üretim Endeksi (2005-2012)...5 Grafik 4. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%)...5 Grafik 5. Etin İşlenmesi Ve Saklanması İle Et lerinin İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)...6 Grafik 6. Üretim Endeksi (2005-2012)...7 Grafik 7. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%)...7 Grafik 8. Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması...8 Grafik 9. Üretim Endeksi (2005-2012)...9 Grafik 10. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%)...9 Grafik 11.Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)...10 Grafik 12. Üretim Endeksi (2005-2012)...11 Grafik 13. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%)...11 Grafik 14. Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması (2005-2012;%)...12 Grafik 15. Üretim Endeksi (2005-2012)...13 Grafik 16. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%)...13 Grafik 17.Süt leri İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)...14 Grafik 18. Üretim Endeksi (2005-2012)...15 Grafik 19. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%)...15 Grafik 20.Öğütülmüş Tahıl leri, Nişasta Ve Nişastalı lerin İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)...16 Grafik 21. Üretim Endeksi (2005-2012)...17 Grafik 22. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%)...17 Grafik 23.Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)...18 Grafik 24. Üretim Endeksi (2005-2012)...19 Grafik 25. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%)...19 Grafik 26.Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)...20 Grafik 27. Üretim Endeksi (2005-2012)...21 Grafik 28. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%)...21 Grafik 29.Hazır Hayvan Yemleri İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)...22 Grafik 30.Türkiye İmalat Sanayi Üretim Endeksi (2005-2012)...23 Grafik 31.Türkiye İmalat Sanayi Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%)...23 Grafik 32.Türkiye İmalat Sanayi Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi...24 Grafik 33.Türkiye Toplam Sanayi Üretim Endeksi (2005-2010)...25 Grafik 34.Türkiye İmalat Sanayi Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%)...25 Grafik 35.Türkiye Gıda İmalatı Üretim Değeri (2003-2009; Milyar TL)...26 Grafik 36. Türkiye Gıda İmalatı Üretim Değeri Büyüme Oranı (2003-2009)...27 Grafik 37.Türkiye İmalat Sanayi Üretim Değeri (2003-2009;Milyar TL)...27 VII
Grafik 38.Türkiye İmalat Sanayi Üretim Değeri Büyüme Oranı (%,2003-2009)...28 Grafik 39. Gıda İmalatı Sektörünün Toplam İmalat Sanayi İçindeki Payı (%,2003-2009)...28 Grafik 40.Gıda İmalatı Sektörünün Toplam İmalat Sanayi İçindeki Payı (%,2003,2009)...29 Grafik 41.Türkiye Toplam Sanayi Üretim Değeri (2003-2009;Milyar TL)...29 Grafik 42.Türkiye Toplam Sanayi Üretim Değeri Büyüme Oranı (%,2003-2009)...30 Grafik 43.Gıda İmalatı Sektörünün Toplam Sanayi İçindeki Payı (%,2003-2009)...30 Grafik 44.Gıda İmalatı Sektörünün Toplam Sanayi İçindeki Payı (%,2003,2009)...31 Grafik 45.Türkiye GSYİH (2003-2009;Milyar TL)...31 Grafik 46.Türkiye GSYİH Büyüme Oranı (%,2003-2009)...32 Grafik 47.Gıda İmalatı Sektörünün GSYİH İçindeki Payı (%,2003-2009)...32 Grafik 48.Gıda İmalatı Sektörünün GSYİH İçindeki Payı (%,2003,2009)...33 Grafik 49.Türkiye Gıda Dış Ticaret Hacmi (2005-2011;Milyon $)...35 Grafik 50.Türkiye Gıda Dış Ticaret Hacmi Büyüme Oranı (2008-2012;%)...35 Grafik 51.TGDTH/TTDTH Oranı (2008-2012;%)...36 Grafik 52.Türkiye Gıda Dış Ticaretinde İhracat ve İthalat Payları (2008,2012;%)...36 Grafik 53.Türkiye Gıda Dış Ticaret Dengesi (2008-2012;milyon dolar)...37 Grafik 54.Türkiye Gıda İhracatı (2008-2012;Milyon $)...37 Grafik 55.Türkiye Gıda İhracatı Büyüme Oranı (2008-2012;%)...38 Grafik 56.TGEX/TTEX Oranı (2008-2012;%)...38 Grafik 57.Türkiye Gıda Dış Ticaretinde İhracatın ithalatı Karşılama Oranı(2008-2012;%)...39 Grafik 58.Türkiye'nin Gıda İhracatında İlk 10 Ülke ve Payları (2008-2012)...40 Grafik 59.Türkiye'nin Gıda İhracatında İlk 10 Ülke, Diğer Ülkeler ve Payları (2008,2012)...41 Grafik 60.Türkiye Gıda İthalatı (2008-2012;Milyon $)...45 Grafik 61.Türkiye Gıda İthalatı Büyüme Oranı (2008-2012;%)...45 Grafik 62.TMIMP/TTIMP Oranı (2008-2012;%)...46 Grafik 63.Türkiye'nin Gıda İthalatında İlk 10 Ülke, Diğer Ülkeler ve Payları (2005,2011)...47 Grafik 64.Samsun Gıda Dış Ticaret Hacmi (2008-2012;milyon $)...52 Grafik 65.Samsun Gıda Dış Ticaret Hacmi Büyüme Oranı (2008-2012;%)...52 Grafik 66.SMDTH/STDTH Oranı (2008-2012;%)...53 Grafik 67.Samsun un Türkiye Gıda Dış Ticaretindeki Payı (2008-2012;%)...53 Grafik 68.Samsun Gıda Dış Ticaretinde İhracat ve İthalat Oranları (2005,2011;%)...54 Grafik 69.Samsun Gıda Dış Ticaret Dengesi (2008-2012;milyon dolar)...54 Grafik 70.Samsun Gıda İhracatı (2008-2012;Milyon $)...55 Grafik 71.Samsun Gıda İhracatı Büyüme Oranı (2008-2012;%)...55 Grafik 72.Samsun İhracatında Gıda Sektörünün Payı (2008-2012;%)...56 Grafik 73. Türkiye Gıda İhracatında Samsun'un Payı...56 Grafik 74. Samsun Gıda Dış Ticaretinde İhracatın ithalatı Karşılama Oranı(2008-2012;%)...57 Grafik 75.Samsun Gıda İthalatı (2008-2012;milyon $)...57 Grafik 76.Samsun Gıda İthalatı Büyüme Oranı (2008-2012;%)...58 Grafik 77. Samsun İthalatında Gıda İthalatının Payı (2008-2012;%)...59 Grafik 78.Türkiye Gıda İthalatında Samsun'un Payı (2008-2012;%)...59 Grafik 79.1.Kg Paketlenmiş Un (Gıda Perakendecisine Satış Kanalı) Değer Zinciri Pareto Analizi Grafiği...65 Grafik 80. Zencefilli Lokum (Gıda Perakendecisine Satış Kanalı) Değer Zinciri Pareto Analizi Grafiği....69 VIII
1. GİRİŞ Samsun Gıda Sektörü raporunun amacı, Samsun da bulunan Gıda sektörünün mevcut durumunu, geliştirilmesi gereken alanları, uluslararası rekabet yeteneğinin artırılması için gerekli çalışmaları ortaya koymaktır. Bu amaç doğrultusunda, rapor 3 ana bölümden oluşmuştur. Bu bölümlerden birincisi, küresel, bölgesel (AB) ve ulusal dış ticaret verilerinin ortaya konulduğu, Samsun ilindeki sektörün Türkiye dış ticareti içindeki yerinin tartışıldığı bölümdür. Bu bölüm, raporun 1, 2 ve 3.ncü kısımlarını kapsamaktadır. Bu bölümle amaçlanan, raporu inceleyenlerin gıda ticaretinin küresel ticaretteki payını, Türkiye nin ve Samsun un bu ticaretteki konumunu anlamasına yardımcı olmaktır. Raporun ikinci bölümü, Samsun ilindeki gıda sektörünün değer zincirini ve eko sistemini ortaya koymak, sektörde faaliyet gösteren ve sektörle ilişkili tüm aktörleri belirlemektir. Bu bölümde aynı zamanda, seçilmiş bazı ürünler için değer zinciri analizleri de gerçekleştirilmiştir. Bu değer zinciri çalışması ile Samsun da üretim yapan üreticilerin yaratıkları katma değer, bu katma değerdeki bölgesel, ulusal ve uluslararası tedarikçilerin payları ortaya konulmuştur. Stratejik öneme sahip bu analiz, gelecekte sektördeki tedarik ve dağıtım yapısı üzerine iyileştirme alanları ve fırsatları ortaya koymak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Raporun bu bölümü 4.ncü kısımdan oluşmaktadır. Raporun üçüncü ve son bölümünde, Samsun Ticaret ve Sanayi Odasına Üye 10 Gıda Sektörü firmasının katılımı ile gerçekleştirilmiş olan gıda sektörü eğitim ve danışmanlık ihtiyaç analizi yer almaktadır. Bu bölümde, Samsun da yerleşik gıda sektörü firmalarının uluslararası pazarlardaki rekabet güçlerinin artırılması için gereksinim duydukları alanların belirlenmesi ve bu alanlarda firmalara yönelik verilecek hizmetlerin tanımlanması gerçekleştirilmiştir. Raporun 5. Kısmından oluşan bu bölümde firmaların ihtiyaçları tespit edilmiş, bu ihtiyaçları gidermeye yönelik müdahale alanları belirlenmiş ve eylemler planlanmıştır. 1
2. GIDA İMALATI SEKTÖRÜ TANIMI Gıda İmalatı Sektörü ürünleri NACE Rev.2 Altılı Ekonomik Faaliyet Sınıflamasına göre 10. Bölüm ve bu bölüm altında yer alan ve 10.1 den 10.9 a kadar olan kısımlar altında gruplandırılmaktadır. Bu çerçevede. Gıda İmalatı Sektörü ürünlerine ilişkin ürün tanımları ve kodları izleyen tabloda ifade edilmiştir: TABLO 1. NACE Rev.2'ye Göre Gıda İmalatı Sektörü Tanımları Kodu Tanımı 10 Gıda ürünlerinin imalatı 10.1 Etin işlenmesi ve saklanması ile et ürünlerinin imalatı 10.2 Balık, kabuklu deniz hayvanları ve yumuşakçaların işlenmesi ve saklanması 10.3 Sebze ve meyvelerin işlenmesi ve saklanması 10.4 Bitkisel ve hayvansal sıvı ve katı yağların imalatı 10.5 Süt ürünleri imalatı 10.6 Öğütülmüş tahıl ürünleri, nişasta ve nişastalı ürünlerin imalatı 10.7 Fırın ve unlu mamuller imalatı 10.8 Diğer gıda maddelerinin imalatı 10.9 Hazır hayvan yemleri imalatı Gıda imalatı sektörünün küresel ve ulusal ölçekte mevcut durumunun ve yıllar içerisinde izlediği eğilimin anlaşılabilmesi için, sektörün üretim değeri, sektöre ilişkin ithalat ve ihracat değerleri gibi verilerden yararlanılacaktır. Söz konusu değişkenlere ilişkin veriler ve bu verilere ilişkin yorumlar izleyen kısımda yer almaktadır. 2
3. GIDA İMALATI SEKTÖRÜ ÜRETİMİ 3.1. Gıda İmalatı ve Alt Sektörleri Üretim Endeksleri Gıda ürünleri imalatı üretimini analiz etmek için kullanılabilecek değişkenlerden bir tanesi Gıda leri İmalatı Üretim Endeksidir (GÜİÜE). GÜİÜE ve alt ürün grupları üretim endekslerinin yanı sıra İmalat Sanayi Üretim Endeksi (İSÜE) ve Toplam Sanayi Üretim Endeksi ne (TSÜE) ilişkin olarak 2005-2012 dönemi verileri aşağıda gösterilmiştir: TABLO 2.Türkiye Gıda leri, Alt Grupları, İmalat Sanayi ve Toplam Sanayi Üretim Endeksleri (2005-2012) Değişken 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 YBBO TBO GÜİÜE Değer 100,0 105,9 109,1 112,7 112,3 120,5 128,0 130,5 - - Büyüme* - 5,9% 3,0% 3,3% -0,4% 7,3% 6,2% 2,0% 3,9% 30,5% 10.1 Değer 100,0 104,0 115,4 118,8 124,1 142,00 153,00 159,6 - - Büyüme* - 4,0% 11,0% 2,9% 4,5% 14,4% 7,7% 4,3% 6,9% 59,6% 10.2 Değer 100,0 122,0 143,2 108,8 105,2 92,8 91,8 78,7 - - Büyüme* - 22,0% 17,4% -24,0% -3,3% -11,8% -1,1% -14,3% -3,4% -21,3% 10.3 Değer 100,0 117,6 123,5 129,8 120,5 130,0 144,6 143,8 - - Büyüme* - 17,6% 5,0% 5,1% -7,2% 7,9% 11,2% -0,6% 5,3% 43,8% 10.4 Değer 100,0 107,5 96,6 89,0 92,2 93,8 97,9 97,5 - - Büyüme* - 7,5% -10,1% -7,9% 3,6% 1,7% 4,4% -0,4% -0,4% -2,5% 10.5 Değer 100,0 110,1 118,5 128,6 128,6 144,5 153,0 169,0 - - Büyüme* - 10,1% 7,6% 8,5% 0,0% 12,4% 5,9% 10,5% 7,8% 69,0% 10.6 Değer 100,0 100,8 104,5 105,6 110,3 117,5 122,7 113,9 - - Büyüme* - 0,8% 3,7% 1,1% 4,5% 6,5% 4,4% -7,2% 1,9% 13,9% 10.7 Değer 100,0 102,8 113,5 111,8 108,0 122,7 133,0 142,3 - - Büyüme* - 2,8% 10,4% -1,5% -3,4% 13,6% 8,4% 7,0% 5,2% 42,3% 10.8 Değer 102,6 99,7 108,8 109,6 112,1 116,1 116,0 142,3 - - Büyüme* - -2,8% 9,1% 0,7% 2,3% 3,6% -0,1% 22,7% 4,8% 38,7% 10.9 Değer 100,0 106,5 116,5 122,6 117,9 140,2 155,6 170,9 - - Büyüme* - 6,5% 9,4% 5,2% -3,8% 18,9% 11,0% 9,8% 8,0% 70,9% İSÜE Değer 100,0 107,2 114,4 112,7 99,9 114,3 124,8 127,3 - - Büyüme* - 7,2% 6,7% -1,5% -11,4% 14,4% 9,2% 2,0% 3,5% 27,3% TSÜE Değer 100,0 107,3 114,8 114,2 102,9 116,4 126,8 129,7 - - Büyüme* - 7,3% 7,0% -0,5% -9,9% 13,1% 8,9% 2,3% 3,8% 29,7% Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. 3.1.1. Gıda İmalatı Sektörü Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı 2005 yılında (baz yıl) 100 olan GÜİÜE, izleyen grafikte de görüldüğü gibi istikrarlı bir artış trendi izleyerek 2012 yılında 2005 yılına göre %28,24 lük artışla 130,5 e yükselmiştir. 3
GRAFİK 1.Türkiye Gıda İmalatı Üretim Endeksi (2005-2012) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. 2005-2012 döneminde GÜİÜE nin yıllık bileşik büyüme oranı % 3,9 olarak gerçekleşmiştir. GÜİÜE nin 2005-2012 döneminde izlediği büyüme trendi aşağıdaki grafikte yer almaktadır: GRAFİK 2. Türkiye Gıda İmalatı Üretim Endeksi Büyüme Oranı(2005-2012;%) şşşşşşşşş Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında GÜİÜE büyüme oranı %5,9 olarak gerçekleşmiş ancak GÜİÜE büyüme oranı 2009 yılına kadar düzenli bir yavaşlama eğilimi göstermiş ve 2009 yılında GÜİÜE %0,4 oranında küçülmüştür. Her ne kadar GÜİÜE 2010 yılında %7,3 ile inceleme dönemindeki en hızlı büyümeyi yakalamış olsa da GÜİÜE büyüme oranı 2010 yılından sonra tekrar yavaşlama eğilimine girmiş ve 2012 yılında yalnızca %2 oranında artış göstermiştir. Çalışmanın izleyen kısmında gıda imalatı sektörünün alt sektörler bazında analizi yapılmıştır. 4
3.1.2. Etin İşlenmesi ve Saklanması İle Et lerinin İmalatı Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı 2005 yılında 100 olan Etin İşlenmesi Ve Saklanması İle Et lerinin İmalatı Üretim Endeksi (ÜE), izleyen grafikte de görüldüğü gibi istikrarlı bir artış trendi izleyerek 2012 yılında 2005 yılına göre %59,6 lık artışla 159,6 ya yükselmiştir. GRAFİK 3. Üretim Endeksi (2005-2012) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. 2005-2012 döneminde ÜE nin yıllık bileşik büyüme oranı % 6,9 olarak gerçekleşmiştir. Bu büyüme oranı ile Etin İşlenmesi Ve Saklanması İle Et lerinin İmalatı Üretim Endeksi gıda imalatı sektöründe inceleme dönemi içerisinde en hızlı büyüyen üçüncü sektör olmuştur. ÜE nin 2005-2012 döneminde izlediği büyüme trendi aşağıda yer alan grafikte gösterilmektedir: GRAFİK 4. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında ÜE büyüme oranı %4 olarak gerçekleşmiştir. 2007 yılında 5
büyüme oranı hızlı bir biçimde artarak %11 e ulaşmasına karşın ÜE büyüme oranı 2008 yılında %2,9 a düşmüştür. 2009 ve 2010 yıllarında tekrar hızlanan ÜE büyüme oranı daha sonra yeniden azalma eğilimine girmiştir. 2012 büyüme oranı ise %4,3 olarak gerçekleşmiştir. Etin İşlenmesi Ve Saklanması İle Et lerinin İmalatı Üretim Endeksi ile ilgili en dikkat çekici durum, bu alt sektörünün büyüme oranının oldukça dalgalı olmasına karşın sektörde inceleme dönemi boyunca hiç küçülme yaşanmamış olmasıdır. Etin İşlenmesi Ve Saklanması İle Et lerinin İmalatı ile Toplam Gıda Sanayi büyüme oranlarının 2005-2012 dönemi için karşılaştırması izleyen grafikte sunulmuştur: GRAFİK 5. Etin İşlenmesi Ve Saklanması İle Et lerinin İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. ÜE ve GÜİÜE büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, inceleme dönemi olan 2005-2012 yılları için toplam gıda imalatı sektörünün büyüme oranının Etin İşlenmesi Ve Saklanması İle Et lerinin İmalatı sektörünün büyüme oranından daha istikrarlı bir seyir izlediği görülmektedir. Buna karşın, yukarıdaki grafikte mavi çizgi ile gösterilen Etin İşlenmesi Ve Saklanması İle Et lerinin İmalatı alt sektörünün büyüme oranı inceleme dönemi boyunca -2006 yılı dışında- kırmızı çizgi ile gösterilen toplam gıda sanayi büyüme oranının üzerinde olmuştur. Bir başka deyişle inceleme döneminde, Etin İşlenmesi Ve Saklanması İle Et lerinin İmalatı alt sektörü toplam imalat sanayine göre daha hızlı bir büyüme göstermiştir. 3.1.3. Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları ve Yumuşakçaların İşlenmesi ve Saklanması Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı 2005 yılında 100 olan Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması Üretim Endeksi (ÜE), izleyen grafikte de görüldüğü gibi 2005-2007 yılları arasında izlediği istikrarlı artış trendine karşın 2008 yılından itibaren istikrarlı bir azalış trendi izleyerek 2012 yılında 2005 yılına göre %21,3 lük azalışla 78,7 ye gerilemiştir. 6
GRAFİK 6. Üretim Endeksi (2005-2012) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. 2005-2012 döneminde ÜE nin yıllık bileşik büyüme oranı % -3,4 olarak gerçekleşmiştir. Bu büyüme oranı ile Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması Üretim Endeksi gıda imalatı sektöründe inceleme dönemi içerisinde en hızlı küçülen alt sektör olmuştur. ÜE nin büyüme oranının 2005-2012 döneminde izlediği trend ise aşağıda yer alan grafikte gösterilmektedir: GRAFİK 7. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında ÜE büyüme oranı %22 olarak gerçekleşmiştir. 2007 yılında büyüme oranı %17,4 e gerilerken 2008 yılında ise Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörü %24 oranında küçülmüştür. İzleyen yıllarda ise alt sektörün büyüme oranı dalgalı bir seyir izlemiş ve sektör küçülmeye devam etmiştir. 2012 yılında Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörü %14,3 oranında küçülmüştür. 7
Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörü Üretim Endeksi ile ilgili en dikkat çekici durum, bu alt sektörünün 2008 yılından sonra sektörde hiç pozitif büyüme oranına ulaşılamamış olması; bir başka deyişle 2008 yılından itibaren sektörün sürekli olarak küçülmesidir. Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörü ile Toplam Gıda Sanayi büyüme oranlarının 2005-2012 dönemi için karşılaştırması izleyen grafikte sunulmuştur: GRAFİK 8. Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması (2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. ÜE ve GÜİÜE üretim endeksleri büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, inceleme dönemi olan 2005-2012 yılları için toplam gıda imalatı sektörünün büyüme oranının Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörünün büyüme oranından daha istikrarlı bir seyir izlediği görülmektedir. Ayrıca, yukarıdaki grafikte mavi çizgi ile gösterilen Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörünün büyüme oranı inceleme dönemi boyunca -2006 ve 2007 yılları dışında- kırmızıçizgi ile gösterilen toplam gıda sanayi büyüme oranının altında kalmıştır. Bir başka deyişle inceleme döneminde, Balık, Kabuklu Deniz Hayvanları Ve Yumuşakçaların İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörü toplam imalat sanayine göre daha yavaş bir büyüme (daha hızlı bir küçülme) göstermiştir. 3.1.4. Sebze ve Meyvelerin İşlenmesi ve Saklanması Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı 2005 yılında 100 olan Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması Üretim Endeksi (ÜE), izleyen grafikte de görüldüğü gibi 2009 yılı dışında izlediği istikrarlı bir artış trendi izleyerek 2012 yılında 2005 yılına göre %43,8 lik artışla 143,8 e yükselmiştir. 8
GRAFİK 9. Üretim Endeksi (2005-2012) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. 2005-2012 döneminde ÜE nin yıllık bileşik büyüme oranı % 5,3 olarak gerçekleşmiştir. Bu büyüme oranı ile Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması Üretim Endeksi gıda imalatı sektöründe inceleme dönemi içerisinde en hızlı büyüyen dördüncü alt sektör olmuştur. ÜE büyüme oranının 2005-2012 döneminde izlediği trend ise aşağıda yer alan grafikte gösterilmektedir: GRAFİK 10. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında ÜE büyüme oranı %17,6 olarak gerçekleşmiştir. 2007 ve 2008 yıllarında yatay bir seyir izleyen ÜE büyüme oranı her iki yılda da %5 civarında gerçekleşmiştir. 2009 yılında %7,2 oranında küçülen Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörü 2010 ve 2011 yıllarına yeniden artan bir büyüme trendine girmiştir. Buna karşın 2012 yılında Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörü %0,6 oranında küçülmüştür. 9
Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörü Üretim Endeksi ile ilgili en dikkat çekici durum, bu alt sektörünün büyüme oranının 2009 yılına kadar istikrarlı biçimde azalan ve daha sonra ise 2011 yılına kadar istikrarlı bir biçimde artan bir trend izlemesidir. Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörü ile Toplam Gıda Sanayi büyüme oranlarının 2005-2012 dönemi için karşılaştırması izleyen grafikte sunulmuştur: GRAFİK 11.Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. ÜE ve GÜİÜE üretim endeksleri büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, inceleme dönemi olan 2005-2012 yılları için toplam gıda imalatı sektörünün büyüme oranının Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörünün büyüme oranından daha istikrarlı bir seyir izlediği görülmektedir. Ayrıca, yukarıdaki grafikte mavi çizgi ile gösterilen Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörünün büyüme oranı inceleme dönemi boyunca -2009 ve 2012 yılları dışında - kırmızı çizgi ile gösterilen toplam gıda sanayi büyüme oranının üzerinde seyretmiştir. Bir başka deyişle inceleme döneminde, Sebze Ve Meyvelerin İşlenmesi Ve Saklanması alt sektörü genel anlamda toplam imalat sanayine göre daha hızlı bir büyüme göstermiştir. 3.1.5. Bitkisel ve Hayvansal Sıvı ve Katı Yağların İmalatı Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı 2005 yılında 100 olan Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı Üretim Endeksi (ÜE), izleyen grafikte de görüldüğü gibi 2005-2012 döneminde istikrarlı ve yatay bir seyir izleyerek 2012 yılında 2005 yılına göre %2,5 lik azalışla 97,5 e gerilemiştir. 10
GRAFİK 12. Üretim Endeksi (2005-2012) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. 2005-2012 döneminde ÜE nin yıllık bileşik büyüme oranı -%0,4 olarak gerçekleşmiştir. Bu büyüme oranı ile Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı Üretim Endeksi gıda imalatı sektöründe inceleme dönemi içerisinde en hızlı küçülen ikinci alt sektör olmuştur. ÜE büyüme oranının 2005-2012 döneminde izlediği trend ise aşağıda yer alan grafikte gösterilmektedir: GRAFİK 13. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında ÜE büyüme oranı %7,5 olarak gerçekleşmiştir. 2007 yılında %10,1 oranında küçülen Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı alt sektöründeki küçülme azalarak da olsa 2008 yılında da devam etmiştir. 2009-2011 yıllarında tekrar pozitif büyüme oranları yakalayan Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı alt sektörü 2012 yılında ise %0,4 oranında küçülmüştür. 11
Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı alt sektörü Üretim Endeksi ile ilgili en dikkat çekici durum, 2006-2008 yıllarında oldukça istikrarsız bir seyir izleyen bu alt sektörünün büyüme oranının 2009 yılından göreli olarak istikrarlı bir seyir izlemeye başlamasıdır. Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı alt sektörü ile Toplam Gıda Sanayi büyüme oranlarının 2005-2012 dönemi için karşılaştırması izleyen grafikte sunulmuştur: GRAFİK 14. Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması (2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. ÜE ve GÜİÜE üretim endeksleri büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, inceleme dönemi olan 2005-2012 yıllarında, 2005-2008 döneminde toplam gıda imalatı sektörünün büyüme oranı Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı alt sektörünün büyüme oranından daha istikrarlı bir seyir izlemesine karşın 2009 yılından sonra bu durumun tersine döndüğü görülmektedir. Ayrıca, yukarıdaki grafikte mavi çizgi ile gösterilen Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı alt sektörünün büyüme oranı inceleme dönemi boyunca -2006 ve 2009 yılları dışında- kırmızı çizgi ile gösterilen toplam gıda sanayi büyüme oranının altında seyretmiştir. Bir başka deyişle inceleme döneminde, Bitkisel Ve Hayvansal Sıvı Ve Katı Yağların İmalatı alt sektörü genel anlamda toplam imalat sanayine göre daha yavaş bir büyüme göstermiştir. 3.1.6. Süt leri İmalatı Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı 2005 yılında 100 olan Süt leri İmalatı Üretim Endeksi (ÜE), izleyen grafikte de görüldüğü gibi 2005-2012 döneminde oldukça istikrarlı bir artış trendi izleyerek 2012 yılında 2005 yılına göre %69 luk artışla 169 a yükselmiştir. 12
GRAFİK 15. Üretim Endeksi (2005-2012) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. 2005-2012 döneminde ÜE nin yıllık bileşik büyüme oranı -%7,8 olarak gerçekleşmiştir. Bu büyüme oranı ile Süt leri İmalatı Üretim Endeksi gıda imalatı sektöründe inceleme dönemi içerisinde en hızlı büyüyen ikinci alt sektör olmuştur. ÜE büyüme oranının 2005-2012 döneminde izlediği trend ise aşağıda yer alan grafikte gösterilmektedir: GRAFİK 16. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında ÜE büyüme oranı %10,1 olarak gerçekleşmiştir. 2007 yılında büyüme hızı düşerek %7,6 ya gerilemesine karşın Süt leri İmalatı alt sektöründeki büyüme 2008 yılında tekrar hızlanarak %8,5 olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılında büyüme ya da küçülmenin yaşanmadığı Süt leri İma- 13
latı alt sektörü 2010 yılında %12,4 ve 2011 yılında %5,9 oranında büyümüştür. Süt leri İmalatı alt sektörü 2012 yılında ise %10,5 oranında büyümüştür. Süt leri İmalatı alt sektörü Üretim Endeksi ile ilgili en dikkat çekici durum, inceleme döneminde ilgili alt sektörde hiç küçülme yaşanmaması aksine 2009 yılı dışında sektörün istikrarlı biçimde ve yüksek oranlarda büyümesidir. Süt leri İmalatı alt sektörü ile Toplam Gıda Sanayi büyüme oranlarının 2005-2012 dönemi için karşılaştırması izleyen grafikte sunulmuştur: GRAFİK 17.Süt leri İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. ÜE ve GÜİÜE üretim endeksleri büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, inceleme dönemi olan 2005-2012 yılları arasında 2012 yılı dışında Süt leri İmalatı alt sektörünün büyüme oranının toplam gıda imalatı sektörünün büyüme oranını ile trend olarak benzer bir eğilim sergilediği görülmektedir. Buna karşın, yukarıdaki grafikte mavi çizgi ile gösterilen Süt leri İmalatı alt sektörünün büyüme oranı inceleme dönemi boyunca sürekli olarak kırmızı çizgi ile gösterilen toplam gıda sanayi büyüme oranının üstünde seyretmiştir. Bir başka deyişle inceleme döneminde, Süt leri İmalatı alt sektörü genel anlamda toplam imalat sanayine göre çok daha hızlı bir büyüme göstermiştir. 3.1.7. Öğütülmüş Tahıl leri, Nişasta ve Nişastalı lerin İmalatı Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı 2005 yılında 100 olan Öğütülmüş Tahıl leri, Nişasta Ve Nişastalı lerin İmalatı Üretim Endeksi (ÜE), izleyen grafikte de görüldüğü gibi 2005-2012 döneminde -2012 yılı dışında- oldukça istikrarlı bir artış trendi izlemiş ve 2012 yılında 2005 yılına göre %13,9 luk artışla 113,9 a yükselmiştir. 14
GRAFİK 18. Üretim Endeksi (2005-2012) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. 2005-2012 döneminde ÜE nin yıllık bileşik büyüme oranı %1,9 olarak gerçekleşmiştir. Bu büyüme oranı ile Öğütülmüş Tahıl leri, Nişasta Ve Nişastalı lerin İmalatı Üretim Endeksi gıda imalatı sektöründe inceleme dönemi içerisinde en hızlı büyüyen yedinci alt sektör olmuştur. ÜE büyüme oranının 2005-2012 döneminde izlediği trend ise aşağıda yer alan grafikte gösterilmektedir: GRAFİK19. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında ÜE büyüme oranı %0,8 olarak gerçekleşmiştir. 2007 yılında büyüme hızı artarak %3,7 ye yükselmesine karşın Öğütülmüş Tahıl leri, Nişasta Ve Nişastalı lerin İmalatı alt sektöründeki büyüme 2008 yılında tekrar yavaşlayarak %1,1 e gerilemiştir. 2009 ve 2010 yıllarında Öğütülmüş Tahıl leri, Nişasta Ve Nişastalı lerin İmalatı alt sektörü büyümesi tekrar hızlanmasına karşın 2011 yılında bü- 15
yüme hızı %4,4 e düşmüştür. Öğütülmüş Tahıl leri, Nişasta Ve Nişastalı lerin İmalatı alt sektörü 2012 yılında ise %7,2 oranında küçülmüştür. Öğütülmüş Tahıl leri, Nişasta Ve Nişastalı lerin İmalatı alt sektörü Üretim Endeksi ile ilgili en dikkat çekici durum, inceleme döneminde ilgili alt sektörde 2012 yılına kadar hiç küçülme yaşanmamasına karşın 2012 yılında ilgili alt sektörün %7,2 gibi önemli bir oranda küçülmüş olmasıdır. Öğütülmüş Tahıl leri, Nişasta Ve Nişastalı lerin İmalatı alt sektörü ile Toplam Gıda Sanayi büyüme oranlarının 2005-2012 dönemi için karşılaştırması izleyen grafikte sunulmuştur: GRAFİK 20.Öğütülmüş Tahıl leri, Nişasta Ve Nişastalı lerin İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. ÜE ve GÜİÜE üretim endeksleri büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, inceleme dönemi olan 2005-2012 yılları arasında -2012 yılı dışında- Öğütülmüş Tahıl leri, Nişasta Ve Nişastalı lerin İmalatı alt sektörünün büyüme oranının toplam gıda imalatı sektörünün büyüme oranından daha istikrarlı bir eğilim gösterdiği görülmektedir. Ayrıca, inceleme döneminde, Öğütülmüş Tahıl leri, Nişasta Ve Nişastalı lerin İmalatı alt sektörü genel anlamda toplam imalat sanayi ortalamasına göre daha yavaş bir büyüme göstermiştir. 3.1.8. Fırın ve Unlu Mamuller İmalatı Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı 2005 yılında 100 olan Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı Üretim Endeksi (ÜE), izleyen grafikte de görüldüğü gibi 2005-2012 döneminde -2008 ve 2009 yılları dışında- oldukça istikrarlı bir artış trendi izlemiş ve 2012 yılında 2005 yılına göre %42,3 lük artışla 142,3 e yükselmiştir. 16
GRAFİK 21. Üretim Endeksi (2005-2012) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. 2005-2012 döneminde ÜE nin yıllık bileşik büyüme oranı %5,2 olarak gerçekleşmiştir. Bu büyüme oranı ile Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı Üretim Endeksi gıda imalatı sektöründe inceleme dönemi içerisinde en hızlı büyüyen beşinci alt sektör olmuştur. ÜE büyüme oranının 2005-2012 döneminde izlediği trend ise aşağıda yer alan grafikte gösterilmektedir GRAFİK 22. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında ÜE büyüme oranı %2,8 olarak gerçekleşmiştir. 2007 yılında büyüme hızı artarak %10,4 e yükselmesine karşın Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı alt sektörü 2008 yılında %1,5 küçülmüştür. Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı alt sektöründeki küçülme 2009 yılında artarak devam etmiş ve 2009 yı- 17
lına ilgili alt sektör %3,4 oranında küçülmüştür. 2008 ve 2009 yıllarında yaşanan küçülmeye karşın Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı alt sektörü 2010 yılında %13,6 gibi önemli bir büyüme gerçekleşmiştir. 2009 yılından sonra da Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı alt sektörü büyümeye devam etmiş; buna karşın, büyüme hızı düşüş eğilimine girmiştir. Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı alt sektörü Üretim Endeksi ile ilgili en dikkat çekici durum, inceleme döneminde ilgili alt sektörün 2008 ve 2009 yıllarında yaşanan küçülmeler dışında sürekli olarak büyümesi ancak büyüme oranının oldukça istikrarsız oluşudur. Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı alt sektörü ile Toplam Gıda Sanayi büyüme oranlarının 2005-2012 dönemi için karşılaştırması izleyen grafikte sunulmuştur: GRAFİK 23.Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. ÜE ve GÜİÜE üretim endeksleri büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, inceleme dönemi olan 2005-2012 yılları arasında 2010 yılına kadar -2007 yılı dışında- Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı alt sektörünün büyüme oranı toplam gıda imalatı sektörünün büyüme oranının altında seyrederken 2010 yılından itibaren bu durum tam tersine dönmüştür. Bunun yanı sıra, genel anlamda bakıldığında Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı alt sektörünün toplam gıda imalatı sektörüne göre daha istikrarsız bir büyüme eğilimi gösterdiği görülmektedir. Ayrıca, inceleme döneminde, Fırın Ve Unlu Mamuller İmalatı alt sektörü genel anlamda toplam imalat sanayi ortalamasına göre daha hızlı bir büyüme göstermiştir. 3.1.9. Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı 2005 yılında 100 olan Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı Üretim Endeksi (ÜE), izleyen grafikte de görüldüğü gibi 2005-2012 döneminde -2007 ve bir ölçüde 2012 yılları dışında- oldukça istikrarlı bir artış trendi izlemiş ve 2012 yılında 2005 yılına göre %16 lık artışla 116 ya yükselmiştir. 18
GRAFİK 24. Üretim Endeksi (2005-2012) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. 2005-2012 döneminde ÜE nin yıllık bileşik büyüme oranı %2,1 olarak gerçekleşmiştir. Bu büyüme oranı ile Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı Üretim Endeksi gıda imalatı sektöründe inceleme dönemi içerisinde en hızlı büyüyen altıncı alt sektör olmuştur. ÜE büyüme oranının 2005-2012 döneminde izlediği trend ise aşağıda yer alan grafikte gösterilmektedir: GRAFİK 25. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında ÜE büyüme oranı %2,6 olarak gerçekleşmiştir. Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı alt sektörü 2007 yılında %2,8 oranında küçülmesine karşın 2008 yılında %9,1 oranında büyümüştür. 2009 yılında büyüme hızı %0,7 ye düşen Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı alt sektörü 2010 ve 2011 yılla- 19
rında artan bir büyüme trendi yakalamıştır. Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı alt sektörü 2012 yılında ise %0,1 oranında küçülmüştür. Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı alt sektörü Üretim Endeksi ile ilgili en dikkat çekici durum, inceleme döneminde 2009 yılına kadar istikrarsız bir büyüme trendi izleyen sektörün bu yıldan sonra büyüme oranı açısından oldukça istikrarlı bir büyüme eğilimine girmiş olmasıdır. Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı alt sektörü ile Toplam Gıda Sanayi büyüme oranlarının 2005-2012 dönemi için karşılaştırması izleyen grafikte sunulmuştur: GRAFİK 26. Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. ÜE ve GÜİÜE üretim endeksleri büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, inceleme dönemi olan 2005-2012 yılları arasında - 2008 ve 2009 yılları dışında - Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı alt sektörünün büyüme oranı toplam gıda imalatı sektörünün büyüme oranının altında seyretmiştir. Bunun yanı sıra, genel anlamda bakıldığında Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı alt sektörünün toplam gıda imalatı sektörüne göre daha istikrarsız bir büyüme eğilimi gösterdiği görülmektedir. Ayrıca, inceleme döneminde, Diğer Gıda Maddelerinin İmalatı alt sektörü genel anlamda toplam imalat sanayi ortalamasına göre daha hızlı bir büyüme göstermiştir. 3.1.10. Hazır Hayvan Yemleri İmalatı Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı 2005 yılında 100 olan Hazır Hayvan Yemleri İmalatı Üretim Endeksi (ÜE), izleyen grafikte de görüldüğü gibi 2005-2012 döneminde - 2009 yılı dışında - oldukça istikrarlı bir artış trendi izlemiş ve 2012 yılında 2005 yılına göre %70,9 luk artışla 170,9 a yükselmiştir. 20
GRAFİK 27. Üretim Endeksi (2005-2012) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. 2005-2012 döneminde ÜE nin yıllık bileşik büyüme oranı %8 olarak gerçekleşmiştir. Bu büyüme oranı ile Hazır Hayvan Yemleri İmalatı Üretim Endeksi gıda imalatı sektöründe inceleme dönemi içerisinde en hızlı büyüyen alt sektör olmuştur. ÜE büyüme oranının 2005-2012 döneminde izlediği eğilim ise aşağıda yer alan grafikte gösterilmektedir: GRAFİK 28. Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında ÜE büyüme oranı %6,5 olarak gerçekleşmiştir. Hazır Hayvan Yemleri İmalatı alt sektörü büyüme oranı 2007 yılından itibaren 2010 yılına kadar azalma eğilimine girmiş ve 2009 yılında alt sektör %3,8 oranında küçülmüştür. 2010 yılında %18,9 ile oldıkça önemli bir büyüme gerçekleştiren sektörün büyüme trendi azalarak da olsa devam etmiştir. 2012 yılında Hazır Hayvan Yemleri İmalatı alt sektörü %9,8 oranında büyümüştür. Hazır Hayvan Yemleri İmalatı alt sektörü Üretim Endeksi ile ilgili en dikkat çekici durum, 21
inceleme döneminde 2009 yılı dışında sürekli ve yüksek oranlarda büyüme gerçekleştirmiş olmasıdır. Hazır Hayvan Yemleri İmalatı alt sektörü ile Toplam Gıda Sanayi büyüme oranlarının 2005-2012 dönemi için karşılaştırması izleyen grafikte sunulmuştur: GRAFİK 29.Hazır Hayvan Yemleri İmalatı Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. ÜE ve GÜİÜE üretim endeksleri büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, inceleme dönemi olan 2005-2012 yılları arasında Hazır Hayvan Yemleri İmalatı alt sektörünün toplam gıda imalatı sektörüne göre daha istikrarsız bir büyüme eğilimi gösterdiği görülmektedir. Buna karşın, -2009 yılı dışında- Hazır Hayvan Yemleri İmalatı alt sektörünün büyüme oranı toplam gıda imalatı sektörünün büyüme oranının üzerinde seyretmiştir. Ayrıca, inceleme dönemi bir bütün olarak ele alındığında, Hazır Hayvan Yemleri İmalatı alt sektörü genel anlamda toplam imalat sanayi ortalamasına göre daha hızlı bir büyüme göstermiştir. 3.1.11. İmalat Sanayi Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı 2005-2012 dönemi İmalat Sanayi Üretim Endeksi (İSÜE) açısından incelendiğinde ise, baz yıl olan 2005 yılında 100 olan İSÜE nin izleyen grafikte de görüldüğü gibi istikrarlı bir artış trendi izleyerek 2012 yılında 2003 yılına göre %27,3 lük artışla 127,3 e yükseldiği görülmüştür. İSÜE nin büyüme oranı aynı dönemde %30,5 olan GUİÜE nin 3,2 puan altında gerçekleşmiştir. Bir başka deyişle, inceleme dönemi olan 2005-2012 döneminde gıda ürünleri imalatı, tüm imalat sanayi ortalamasından daha hızlı artış göstermiştir. 22
GRAFİK 30.Türkiye İmalat Sanayi Üretim Endeksi (2005-2012) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. 2005-2012 döneminde İSÜE nin yıllık bileşik büyüme oranı % 3,5 olarak gerçekleşmiştir. İSÜE nin 2005-2012 döneminde izlediği büyüme trendi aşağıdaki grafikte yer almaktadır: GRAFİK 31. Türkiye İmalat Sanayi Üretim Endeksi Büyüme Oranı (2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında İSÜE büyüme oranı %7,2 olarak gerçekleşmiş ancak İSÜE büyüme oranı 2009 yılına kadar düzenli bir yavaşlama eğilimi göstermiş ve 2009 yılında İSÜE %11,4 oranında küçülmüştür. Her ne kadar İSÜE 2010 yılında %14,4 ile inceleme dönemindeki en hızlı büyüme oranını yakalamış olsa da İSÜE büyüme oranı 2010 yılından sonra tekrar yavaşlama eğilimine girmiş ve 2012 yılında ISUE %2 oranında artış göstermiştir. 23
Gıda Sanayi ve İmalat Sanayi büyüme oranlarının 2005-2012 dönemi için karşılaştırması izleyen grafikte sunulmuştur: GRAFİK 32. Türkiye İmalat Sanayi Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. GÜİÜE ve İSÜE büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, inceleme dönemi olan 2005-2012 yılları için yıllarda gıda imalatı sektörü toplam imalat sanayine göre daha yavaş büyümekte ve aynı zamanda daha yavaş küçülmektedir. Bu durum yukarıdaki grafikte kırmızı çizgilerle gösterilen GÜİÜE büyüme oranının mavi çizgilerle gösterilen İSÜE büyüme oranına göre daha yatay bir seyir izlemesi ile de desteklenmektedir. Dolayısı ile inceleme dönemi için bakıldığında gıda imalatı sektöründeki dalgalanmaların toplam imalat sanayindeki dalgalanmalardan daha yumuşak olduğu görülmektedir. Bir başka deyişle gıda imalatı sektörü toplam imalat sanayine göre çok daha istikrarlıdır. 3.1.12. Toplam Sanayi Üretim Endeksi ve Büyüme Oranı 2005-2012 dönemi Toplam Sanayi Üretim Endeksi (TSÜE) açısından incelendiğinde ise, baz yıl olan 2005 yılında 100 olan TSÜE nin izleyen grafikte de görüldüğü gibi istikrarlı bir artış trendi izleyerek 2012 yılında 2003 yılına göre %29,7 lik artışla 129,7 ye yükseldiği görülmektedir. TSÜE nin büyüme oranı aynı dönemde %30,5 olan GUİÜE nin 0,3 puan altında gerçekleşmiştir.bir başka deyişle, inceleme dönemi olan 2005-2012 döneminde gıda ürünleri imalatı, tüm sanayi ortalamasından -az da olsa- daha hızlı artış göstermiştir. 24
GRAFİK 33. Türkiye Toplam Sanayi Üretim Endeksi (2005-2010) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. 2005-2012 döneminde TSÜE nin yıllık bileşik büyüme oranı % 3,8 olarak gerçekleşmiştir. TSÜE nin 2005-2012 döneminde izlediği büyüme trendi aşağıdaki grafikte yer almaktadır: GRAFİK 34. Türkiye İmalat Sanayi Üretim Endeksi ve Gıda leri İmalatı Sektörü Üretim Endeksi Büyüme Oranlarının Karşılaştırması(2005-2012;%) Kaynak: TUİK, Sanayi Üretim istatistikleri verilerinden hareketle yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Yukarıda yer alan grafikte de görüldüğü üzere, 2006 yılında TSÜE büyüme oranı %7,3 olarak gerçekleşmiş ve TSÜE büyüme oranı 2009 yılına kadar düzenli bir yavaşlama eğilimi göstermiş ve 2009 yılında TSÜE %9,9 oranında küçülmüştür. Her ne kadar İSÜE 2010 yılında %13,1 ile inceleme dönemindeki en hızlı büyüme oranına ulaşmış olsa da TSÜE büyüme oranı 2010 yılından sonra tekrar yavaşlama eğilimine girmiş ve 2012 yılında TSUE yalnızca %2 oranında artış göstermiştir. İnceleme dönemi olan 2005-2012 yılları için GÜİÜE ve TSÜE büyüme oranları açısından karşılaştırıldığında, gıda imalatı sektörü toplam sanayiye göre daha yavaş büyümekte ve aynı zamanda daha yavaş küçülmektedir. Bu durum yu- 25