" Palya&f Bakım; yaşamı tehdit eden bir hastalığa bağlı olarak ortaya çıkan ağrı ve diğer problemlerin erken tanınması ve değerlendirilmesi ile fiziksel, psikososyal ve manevi gereksinimlerin karşılanmasını, yaşam kalitesinin arvrılmasını hedefleyen, hasta ve hasta yakınlarının desteklendiği bir yaklaşımdır. Dünya Sağlık Örgütü Palya&f Bakım Felsefesi Dr. Gülçin Şenel Dr. A..Y. Ankara Onkoloji Eği&m ve AraşArma Hastanesi Palya&f Bakım Merkezi 18. Ulusal Yoğun Bakım Kongresi Nisan 2016 Antalya Palya&f Bakım; Ağrı ve sıkına veren diğer semptomları rahatlaar, Ölümü yaşamın normal bir süreci olarak kabul eder, Ölümü ne hızlandırma ne de erteleme amaçlanır, Hasta bakımına psikolojik ve manevi destek entegre edilir, Hastaların ölünceye kadar mümkün olduğunca ak&f yaşamasını destekleyen bir sistem sunar, Hasta ailesinin gereksinimlerini karşılayacak yas danışmanlığını da içeren bir ekip yaklaşımı kullanır, Yaşam kalitesinin ararılması ile hastalığın seyrini de olumlu etkileyebilir, " Yaşamı tehdit eden hastalığı olan herkes nerede olursa olsun uygun Palya8f Bakım desteği alma hakkına sahip8r. " " Palya8f Bakım, tedavi ve sosyal bakım veren herkesin sorumluluğudur. " Yaşamı uzatan kemoterapi, radyoterapi gibi tedavilerle birlikte hastalığın erken evresinde uygulanabilir, sıkınalı klinik komplikasyonların daha iyi anlaşılması ve tedavisi için gerekli araşarmaları yapar. Palya&f Bakım Endikasyonu Ak&f Tedavi Palya&f Bakım Tedavi Tedavi / Yaşamı / Yaşamı Uzatan Uzatan Yaklaşımlar Palya&f Bakım Yaşam Kalitesi Ö L Ü M Ö L Ü M Kayıp / Yas Tüm dünyada giderek artan oranlarda palya8f bakım gereksinimi olduğu bilinmektedir. Her yıl ölen insanların en az %60 ının palya8f bakımdan yararlanabilecek uzun süren ilerlemiş bir hastalığa sahip olduğu belir&lmektedir. Bu hastaların %80 inin yaşamlarının son günlerinde çek&ği ağrı ve ızdırapların palya8f bakımla giderilebileceği bilinmektedir. 1
Distribution of people in need of palliative care at the end of life by age group Distribu&on of people in need of pallia&ve care at the end of life by age group Distribu&on of adults in need of pallia&ve care at the end of life by disease groups Nerede Palya&f Bakım Palya&f Bakım Kliniği Konsültan Klinik Poliklinik / Ayaktan Tüm Klinikler Siz siz olduğunuz için değerlisiniz, ve yaşamınızın son anına kadar değerlisiniz. Biz sadece huzur içinde ölmeniz için değil, ölünceye kadar yaşamanız için de her şeyi yapacağız. Dame Cicely Saunders Hospis / Destek Evi Evde Bakım Her yerde Palya&f Ap uzmanlığı hospis hareke& ile başlamışar. Palya&f bakım yaşam sonu ile sınırlı değildir, medikal bakımın içine entegre edilerek hastalığın tüm evrelerinde küra&f ve yaşamı uzatan tedavilerle eş zamanlı verilebilir. Hospis ise küra&f ve yaşam uzatan tedavilerden yararlanım olmadığında verilen özel bir palya&f bakım hizme&dir. ABD; 1982 Medicare programı (Medicare hospice benefit) başlıyor 2014 6100 hospis programı 1.7 milyon hastaya destek /yıl ABD; tüm hastanelerde %63, orta- büyük hastanelerde %85, kanser hastanelerinde %100 yataklı servis ve/veya palya&f bakım konsültasyon ekibi var Hastanede yatan hastalardan palya8f bakım konsültasyon istemi /yıl % 4.4 (0.3-16.8) NHPCO Facts and Figures on Hospice. Released September 2015. hlp://www.nhpco.org/hospice- sta&s&cs- research- press- room/facts- hospice- and- pallia&ve- care (Accessed on January 23, 2016). Policies and Tools for Hospital Pallia&ve Care Programs. A crosswalk of Na&onal Quality Forum Preferred Prac&ces. Center to Advance Pallia&ve Care. hups://www.capc.org/ 2
Palya&f Bakımda İnterdisipliner Ekip 2007 Hemşire Hasta ve Ailesi Doktor Psikolog Terapist Sosyal Destek Uzmanı Evde Bakım Ekibi Gönüllüler Manevi Destek Uzmanı Din Görevlisi Palya&f bakımın odağında hasta otonomisinin korunduğu, hasta seçimlerine göre şekillenmiş iyi yaşam kalitesi olmalı Palya&f bakımda tüm ekip elemanları hasta ve bakım verenlerle anlamlı ve empa&k ilişki kurmalı The Go Wish GAME Tercihler Dilekler Gerçekler Beklen&ler Değerler İleri Destek Onurumu korumak Bilincimi korumak Ailemle birlikte olmak Nefes darlığı çekmemek Ağrısız olmak Doktoruma güvenmek İyi bir hemşiremin olması İsteklerimin dikkate alınması İnsanca bir dokunuş Makinalara bağlı olmamak Veda edebilmek Mizah duygumu kaybetmemek Aile / Bakım Verenlerin Beklen&leri Hastanın kaybından 1-2 yıl sonra 475 aile ile yapılan görüşmelerde; Karar verme süreçleri de dahil doğru bilgilendirilme Evde destek ve yardımın devamlılığı Ulaşım, ilaç ve ekipman teminininde kolaylık 24/7 erişim Hastanın kişisel bakımına yardım Dinlenmek Hastanın kaybından sonra da haarlanmak / ile&şim kurmak Tolle et al, 1999 Pieta 1903 Käthe Kollwitz (1867 1945) 3
Palya&f Bakımda Başarı Palya&f Bakımda Başarısızlık Nedenleri Tıbbın sınırlarını başarısızlık olarak kabul etmek Hasta / Aile Bilgilendirme ve Beklen&ler Palya&f Bakım Ekibi Değerlendirme ve Beklen&ler Temel Tıp ve Sürekli Eği&mlerde eksiklik Hospis/Palya&f Bakım hizmetlerinin tam anlaşılamaması Sağlık Sisteminden kaynaklanan eksiklikler Opioid ilaçlara erişimde güçlük / Opiofobi Ölümün inkarı / ölüm korkusu Meier,2010; NHPCO, 2011 Temel Ap eği&mi ve tüm uzmanlık eği&m müfredaa Sürekli eği&m programları Eği&m Semptom yöne&mi ve değerlendirme yöntemlerinin standardizasyonu Uzman sağlık personeli (doktor, hemşire, psikolog, ) Uzmanlaşma Avrupa ülkelerinde palya&f bakımın entegrasyonunu kolaylaşaran ve sınırlayan faktörler araşarıldığında iki konunun çok belirleyici olduğu görülmüştür. Toplum Bilinci Palya&f Bakımın Gelişimi Hizmet Sunumu Uygulanan palya&f bakım poli&kaları yanı sıra; sosyal ve profesyonel farkındalık palya&f bakım temel ve lisans eği&mi Farkındalık death culture Karar verme ye&si Mekan ve program akreditasyonu için temel gereksinimler Geri bildirimlerin değerlendirilmesi Risk yöne&mi (yaşam sonu kararlar, DNR, e&k) Centeno C,Garralda E, Van Eerden M, Aldridge M, Meier DE, Stevenson D, Hasselar J. Barriers and opportuni&es for intagrated Pallia&ve Care in Europe. On behalf on the Insup- C projecton pa&ent- centered integrated pallia&ve care. An EU Framework 7 Programme (FP7/2007-2013) Palya&f Bakımda Eği&m Gereksinimleri Hedeflerin taraşıldığı bir aile toplanasını idare etme Hasta ve ailesine kötü haber verme DNR kararlarını taraşma Eve / hospise yönlendirme kararını taraşma Küra&f tedaviden komfor sağlayan tedavi yaklaşımına geçişi taraşma Tedavi sonlandırılmasını taraşma (an&biyo&k, hidrasyon, ven&latör, vb.) Gereksiz tedavi istemlerinin yöne&mi Temel ağrı değerlendirme becerisi Oral opioid analjeziklerin kullanımı Parenteral opioid ilaçların kullanımı Adjuan analjeziklerin kullanımı (trisiklik, steroid, an&konvülzan, vb.) Opioid rotasyonu Deliryumun değerlendirilmesi ve yöne&mi Dispnenin değerlendirilmesi ve yöne&mi BulanA/kusmanın değerlendirilmesi ve yöne&mi Kabızlığın değerlendirilmesi ve yöne&mi Hastanın karar verme kapasitesinin değerlendirilmesi Hastayla ileri direk&fleri taraşma Belli başlı opioid yan etkilerinin yöne&mi (sedasyon, konfüzyon,, bulana, kabızlık) Policies and Tools for Hospital Pallia&ve Care Programs. A crosswalk of Na&onal Quality Forum Preferred Prac&ces. Center to Advance Pallia&ve Care. hups://www.capc.org/ On Wings of Song Music Therapy at the End of Life "Music seems to speak to the person in the pa8ent. It somehow creates a sacred space in which we can together explore what is meaningful." Deborah Salmon 4
Bir yolun varsa gidilecek sona bırakma Bir sözün varsa dilden yüreğe hiç susma Görmen gerekiyorsa birini git yanına Okşaman gereken bir yürek varsa esirgeme elini Hayat çok zalim An gelir; elini, gözünü, yolunu, yüreğini alır senden O zaman istesen de dokunamaz, göremez, gidemez, söyleyemez olursun Can Yücel 5