HEDEFLER İÇİNDEKİLER YÖNETİMİN TEMEL KAVRAMLARI Temel Kavramlar Yönetim Yönetici Yönetim Biliminin Diğer Bilimlerle İlişkisi Örgüt YÖNETİM VE ORGANİZASYON Doç.Dr.Belgin Aydıntan Bu üniteyi çalıştıktan sonra; Yönetim ve örgüt ile ilgili ana ve alt kavramların tanımını ve önemini öğreneceksiniz. ÜNİTE 1
GİRİŞ İşletme adı verilen örgütlerin toplum yaşamındaki önemlerinin artması ile beraber bunları yöneten kişiler de verdikleri kararlar ile toplumu etkilemektedirler. Örgütler toplumun işleyiş biçimini belirleyen temel araçlardır. Örgütlerin ortaya çıkma nedeni, bireysel olarak başarılamayan şeyleri gerçekleştirmektir. Yönetim kavramının hem sanat hem bilim yönü vardır. Dolayısıyla hem doğuştan gelen yetenekleri, hem de sonradan öğrenilmiş bilgiyi gerektirir. Ülkemiz durumundaki ekonomilerde işletme yöneticilerinin başarıları, ülkenin sosyal ve ekonomik gelişimini etkilemektedir. Bu nedenle güven, dürüstlük ve ekip çalışması gibi temel insani değerlerden hareket eden yöneticiler, çalıştıkları örgütlerini de sağlıklı hale getirmektedirler. Yöneticinin geleceği, örgüt içindeki başarısına bağlıdır. Yönetim olayının hem sanat hem bilim yönü vardır. Dolayısıyla hem doğuştan gelen yetenekleri hem de sonradan öğrenilmiş bilgiyi gerektirir. Yönetici, örgüt yapısı ile bu yapı içindeki süreç ve davranışlar gibi çeşitli araçlardan yararlanacaktır. TEMEL KAVRAMLAR Bu kısımda yönetim, yönetici ve örgütle ilgili olarak temel kavramlar ele alınacaktır. Bu kavramlar sırasıyla şunlardır: Yönetim, yönetici, organizasyon, davranış ve yönetim fonksiyonlarıdır. YÖNETİM Yönetim, başkaları vasıtasıyla iş görmektir. Bu tanıma göre, yönetim, birden fazla kişinin varlığı ile ortaya çıkan ve bu yönü ile ekonomik faaliyetten ayrılan bir grup faaliyeti ya da sosyal faaliyet olarak kabul edilmektedir. Yönetim evrensel bir kavram olup dinamik ve hareketli bir işlevi ifade eder. Önceden ne yapılacağının kestirilmesi oldukça zor olan insanla uğraşır. İnsanın toplumsal yaşama gereği olan diğer kişilerle ilişkilerini, onların çeşitli etmenler altındaki davranışlarını inceler (Mucuk, 2008). Yönetim kavramı, yönetim işlevini yerine getiren kişi ya da grupları belirtir. Yönetim işlevinin içinde icra edildiği örgüt yapısı, yönetici ile ona bağlı olarak çalışan birçok işgören ya da asttan oluşacak şekilde düzenlenir. Yönetim süreci, onu işleten ya da ona işlerlik kazandıran grup ve organlar açısından incelendiğinde üç tür yönetimden bahsedilir. Bunlar (Şimşek, 2010); Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2
Aile ya da ailesel yönetim: Bir işletmenin yönetiminde üretim araçlarının, temel karar organlarının ve belli başlı hiyerarşik kademelerin önemli bir kısmının belli bir aileye mensup üyelerin elinde bulunması halinde ortaya çıkan yönetim şeklidir. Siyasal ya da politik yönetim: İşletme sahipliğinin ya da mülkiyetinin, temel karar organlarının ve önemli yönetim kademelerinin belirli siyasal eğilim ve ilişkilere sahip kişilere teslim edilmesi suretiyle şekillenen yönetimdir. Profesyonel yönetim: İşletme yönetiminin uzmanlık bilgisi ve yetenek temeline göre bu işi meslek edinmek üzere eğitim gören ve kendisini bu alanda yetiştirip geliştiren kişiler tarafından yerine getirilmesidir. Yönetimin hem bilimsel hem de sanat yönü vardır. Bir bilim olarak yönetim, her yerde, her zaman ve kamu ya da özel her kurumda uygulanabilir nitelikte temel ilkeleri, dayandığı temel bir felsefesi ve belirlenen amaçlara ulaşmada izlenebilir yol ve yöntemler anlamında politikaları bulunan bir disiplindir. Yönetimin sanat yönü ise, yönetsel eylemlerde yöneticinin doğuştan taşıdığı yaratıcılık ve liderlik yeteneklerinin oynadığı rolü ifade etmektedir. Yönetimin fonksiyonları planlama, örgütleme, yöneltme, koordinasyon ve denetimden oluşmaktadır. Bunları kısaca tanımlayacak olursak (Can, 2011; Eren, 2001); Planlama: Belirli bir gelecekte nereye ulaşılmak istendiğinin ve oraya nasıl ulaşılacağının önceden belirlenmesidir. Örgütleme: Planlama ile belirlenen amaçlara ulaşmayı sağlayacak bir yapıyı kurma ile ilgili faaliyetler topluluğudur. Yöneltme: Planlar yapılıp örgüt yapısı oluşturularak, işlerin gereğine göre kişiler görevlendirildikten sonra, bu örgütün ortak amaç doğrultusunda harekete geçirilmesi demektir. Koordinasyon (Eşgüdüm): Çalışmayı kolaylaştırmak ve başarıyı sağlamak için bir örgütün bütün faaliyetlerinin ahenkleştirilmesidir. Denetim (Kontrol): Olması gerekenle olanın karşılaştırılması ve aradaki olumsuz farkların belirlenerek düzeltici tedbirlerin alınmasıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3
YÖNETİCİ Yönetici Kavramı ve Tanımı Yönetici, başkaları vasıtasıyla iş gören kişidir. Profesyonel yönetici bu işi bir meslek olarak yapan kişidir. Yönetici, bulunduğu pozisyon nedeniyle otorite ile donatılmıştır. Otorite, örgüt mensuplarının istekli ve şartsız olarak üstlerin talimatlarına uymalarıdır. Yönetici, başkaları vasıtasıyla iş gören kişidir. Profesyonel yönetici bu işi bir meslek olarak yapan kişidir. Profesyonel yönetici, yönetim işini kendisine meslek edinerek işletmenin sahibi haline gelmeden girişimcinin yaptığı her işi yapan ve bu hizmetleri karşılığında aylık alan kimsedir. Günümüzde birçok işletmede yönetim işlevini yerine getiren bireyler, yalnızca profesyonel yöneticiler değil aynı zamanda sermaye sahibi olan girişimcilerdir. Genellikle ailesel yönetimde, yöneticiler aynı zamanda girişimci olmaktadır. Endüstrileşme ve ekonomik gelişmelerin artmasıyla işletmelerin büyümesi, gelişmesi ve işlerin yönetim fonksiyonları yönünden uzmanlık gerektiren karmaşık bir yapıya bürünmesi ile birlikte işletmenin sahibi ya da girişimci olunmaksızın profesyonel işletme yöneticiliği ortaya çıkmıştır. Bu tür yöneticiler, kâr ya da zararı girişimci ya da işletme sahiplerine ait olmak üzere toplumun ihtiyacı olan mal ya da hizmetleri üretmek üzere üretim faktörlerini tedarik etmekte ve bunları en uygun şekilde bir araya getirerek ihtiyaçları karşılayacak faaliyetleri yerine getirmektedirler. İkinci Dünya Savaşı ndan günümüze kadar ekonomik, teknolojik, toplumsal, kültürel, hukuki ve politik koşullardaki değişim ve gelişmeler, işletmeleri etkili ve başarılı bir şekilde amaçlara ulaştıracak yöneticileri gerektirmiştir. Dolayısıyla profesyonel yöneticilik olgusu ortaya çıkmıştır. Profesyonel yöneticiler, kâr ya da zararı girişimciye ait olmak üzere belirli bir ücret ya da aylık karşılığında çalışıyor olsalar bile sahip oldukları resmi yetki (otorite) sayesinde birtakım kararlar almak durumundadırlar. Bu kararlar, işletme sahiplerinin kârdan ne kadar pay alacakları, mal ya da hizmetlere tüketicilerin ödeyecekleri fiyat, işletmede çalışanlara ne kadar ücret ödeneceği gibi konuları içermektedir. Profesyonel yöneticinin başarısı büyük ölçüde başkalarını kendi istediği yönde davranışa sevk etmesine ve onları etkileyebilmesine bağlıdır. (Şimşek, 2010). Etkileme, kişinin gücünü kullanırken yararlandığı süreçtir. Bir kimsenin başka birinin öneri, talimat ya da emirlerini yerine getirmesidir. Yönetici, bulunduğu pozisyon nedeniyle otorite ile donatılmıştır. Otorite, örgüt mensuplarının istekli ve şartsız olarak üstlerin talimatlarına uymalarıdır. Otorite, kişiye örgüt tarafından verilen karar verme ve başkalarının davranışlarını belirleme hakkıdır. Önemli olan bu otoriteyi kullanabilmesidir. Otoriteyi kullanabilmek kişileri etkilemekle mümkündür. Etkileme olayında yöneticinin sahip olduğu otorite yanında güç de önemlidir. Otoritesi olmadığı Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4
halde başkalarını etkileyen kişiler vardır. Otoritesi olduğu halde kişileri etkileyemeyen ve sonuç alamayan yöneticiler de vardır (Koçel, 2011). Bu açıdan, profesyonel yönetici sadece biçimsel yetki ya da otoritesini kullanan klasik bir yönetici olmanın ötesinde liderlik vasıfları ve modern işletmelerin yönetilmesinde sahip olunması gereken birtakım yeteneklerle donatılmış olan kişidir. Yöneticinin başarılı olabilmesi için biçimsel otoritesini kullanmasına yardımcı olacak liderlik niteliklerine sahip olması gerekir. Yöneticilerin, kendilerine verilen sorumluluklar ve resmi görevlerinin niteliği dolayısıyla liderlik yapmaları, liderlik vasıflarına sahip olmaları beklenmektedir. Liderlik, belirli şartlar altında, belirli kişisel veya grup amaçlarını gerçekleştirmek üzere, bir kimsenin başkalarının faaliyetlerini etkilemesi ve yönlendirmesi süreci olarak tanımlanabilir. Lider ise, başkalarını belirli bir amaç doğrultusunda davranmaya sevkeden, etkileyen kişidir. Liderliğin oluşması için kişinin resmi yetkilerle donatılması şart değildir. Hiçbir resmi yetkisi olmadığı halde büyük bir grubu peşinden sürükleyen liderler vardır. Ayrıca liderlik, sadece organizasyonların üst kademelerini işgal edenlere has bir süreç değildir. Bir ustabaşı da lider olabilir, bir genel müdür de lider olabilir. Lider ile yönetici eş anlamlı değildir. Liderlik süreci; lider, izleyiciler ve koşullar arasındaki ilişkilerden oluşan bir süreçtir (Koçel, 2011). Yöneticilerin Rolleri Yönetici ne yapar? sorusunu Henry Mintzberg şu şekilde açıklamaktadır: Yöneticiler, kişiler arası ilişkiler, bilgi toplama, dağıtma ve karar verme olarak üç ana grupta toplanabilecek roller oynamaktadırlar: Yöneticinin kişile rarası ilişkilerle ilgili rolü, ast ve üst arasındaki ilişkilerden, işletme ile dış çevre arasındaki ilişkileri kurmak şeklindeki çalışmalardan ve yöneticinin örgütü temsil edici yönünden oluşmaktadır. Bilgi toplama ve dağıtma şeklindeki enformasyonel rolü, işletme içinden ve dışından çeşitli kanallarla bilgi ve verinin toplanması, bunların ilgililere aktarılması, işletme ile ilgili bilgilerin dış çevreye aktarılması gibi faaliyetleri kapsamaktadır. Karar verme ile ilgili rolü ise, girişimcilik rolü ile yenilikler yapmak, halihazır işleyişlerle ilgili sorunları ortadan kaldırmak, kaynakların etkin dağılımını sağlamak, çeşitli pazarlıklara katılmak gibi faaliyetleri kapsamaktadır. Örgütün hangi kademesinde olursa olsun, hangi konularla uğraşırsa uğraşsın, yönetici durumuna gelen bir kişinin en önemli işi karar vermektir. Yöneticilik bir karar verme işidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5
Yöneticiler, belirli bir ücret karşılığında çalışmalarına rağmen verdikleri kararlarla, işletme sahiplerinin ya da ortaklarının ne kadar kâr payı alacaklarını, tüketicilerin mal ve hizmetlere ne fiyat ödeyeceklerini, üretim ve istihdam seviyelerini belirlerler. Yöneticinin başarısı büyük ölçüde başkalarına bağlıdır. Yönetici, çok çeşitli kaynaklardan gelen arzu, istek, baskı ve zorlamalar altında çalışan bir kişidir. Yönetici Becerileri ve Görevleri Yöneticilerin, sahip olması gereken birtakım beceriler vardır. Bunlar: Teknik beceri, iletişim becerisi, insan ilişkileri becerisi, analitik beceri, karar verme becerisi ve kavramsal beceridir. Yöneticilerin, sahip olması gereken birtakım beceriler vardır. Bunlar: Teknik beceri, iletişim becerisi, insan ilişkileri becerisi, analitik beceri, karar verme becerisi ve kavramsal beceridir. Teknik beceri: İşin başarılması için özel bilgi, yöntem ve tekniklerin kullanılması yeteneğidir. İletişim becerisi: Örgütte belirlenen hedeflere ulaşmak için yazılı ya da sözlü bilgi sağlama becerisidir. İnsan ilişkileri becerisi: Diğer kişileri anlayabilme, onlarla birlikte çalışabilme ve iyi geçinebilme becerisidir. Analitik beceri: Sorunların çözümünde, iş olanaklarının değerlendirilmesinde mantıksal ve bilimsel yaklaşım ve teknikler kullanabilme becerisidir. Karar verme becerisi: Çeşitli seçeneklerden birisini seçebilme, etkili ve isabetli karar verebilme becerisidir. Kavramsal beceri: Yöneticinin, tüm örgütün karmaşıklıklarını anlaması ve her bir bölümün örgütün temel hedeflerine katkısını değerlendirmesi becerisidir. Yöneticilerin üstlenmek durumunda oldukları birtakım görevleri vardır. Bunları şu şekilde sıralamak mümkündür (Şimşek, 2010): Yönetici başkalarıyla çalışan ve onlar vasıtasıyla amaca ulaşmaya çalışan kişidir; yönetici bir bütün olarak örgütün ya da alt birimlerin amaçlarının gerçekleştirilmesinde astlar, nezaretçiler, diğer yöneticiler ve aynı statüdeki diğer yöneticilerle birlikte çalışır. Yönetici rekabet halindeki amaçları dengeler; her yönetici sahip olduğu kaynaklar ve zaman açısından benzer konumdaki yöneticilerle rekabet içindedir. Yönetici, kaynakların sınırlı olması nedeniyle çeşitli amaç ve gereksinimler arasında günlük işleri öncelik sırasına koyarak denge ve uyum sağlamaya çalışır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6
Yönetici her şeyden önce sorumluluk yüklenen kişidir; yönetici üstlendiği ve başarmak zorunda olduğu birtakım görevleri istenen şekilde yerine getirmesi ile ilgili olarak ne ölçüde iyi düzenlemeler yaptığı esasına göre değerlendirmeye tabi tutulur. Yönetici kavramsal ya da fikri bir düşünürdür; yöneticinin belirli ve somut bir sorun üzerinde yeterince muhakemede bulunabilmesi ve bu sorun için mümkün ve geçerli bir çözüm getirebilmesinin yanında tüm örgütsel görevler ve işleyişleri hakkında fikri bir düşünür olmalıdır. Yönetici örgütte arabuluculuk işlevini yerine getirir; örgütlerde ya da alt birimlerindeki bireyler arasında ortaya çıkan uyuşmazlıklar ve çelişkiler, örgütün bütününde moral bozukluğu ve verimlilik düşüklüğü yaratabilir. Bu açıdan her yönetici başında bulunduğu birim ya da örgütte ortaya çıkabilecek uyuşmazlıkları çözümleyebilmek için arabuluculuk işlevini etkili bir biçimde yerine getirmelidir. Yönetici aynı zamanda bir politikacıdır; yönetici örgütsel amaçları gerçekleştirmek için gereken yer ve zamanda bir politikacı gibi ikna ve ulaştırma sanatını kullanabilmelidir. Yönetici bir diplomattır; yöneticiler müşterilerle, satıcılarla, hükümet temsilcileriyle ve örgütteki diğer bireylerle ilişkilerinde örgütün ya da birimlerinin birer temsilcisidirler. Örgütsel faaliyetleri yerine getirirken pek çok sorunla karşılaşırlar, dolayısıyla ilişkilerinde ve sorunların çözümünde aldıkları kararlara sahip çıkmaları beklenir. Yönetim Düzeyleri Yöneticiler, ast-üst ilişkisini ifade eden örgüt hiyerarşisinde konumlarına göre alt, orta ve üst yönetim kademelerini işgal etmektedirler. Yöneticiler, ast-üst ilişkisini ifade eden örgüt hiyerarşisinde konumlarına göre alt, orta ve üst yönetim kademelerini işgal etmektedirler. Alt yönetim kademesi yöneticileri işi bizzat yapan işgören ya da astları yönlendirmekte ve bu kişilere nezaret etmektedirler. Bu düzeyde yöneticilerin yerine getirdikleri günlük faaliyetlerin %90 kadarı teknik iken %10 kadarı ise yönetsel faaliyetlerden oluşmaktadır. Orta yönetim kademesi yöneticilerin temel sorumluluklarından birisi örgütün kapsamlı politikalarının fiilen uygulanmasına hizmet edecek faaliyetleri yönlendirmektir. Çoğu zaman diğer yöneticilerin ve bazen de işgörenlerin faaliyetlerini yönlendirirler. Üst düzey yönetimin belirlemiş olduğu stratejik amaçların ve işletme politikalarının uygulanabilir kısa vadeli amaçlara dönüştürülmesini sağlarlar. Üst yönetim kademesi yöneticileri örgütün tüm yönetiminden sorumludurlar. Yerine getirdikleri faaliyetlerin %90 kadarı idari (yönetsel) iken Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7
Örnek Yönetimin Temel Kavramları %10 kadarı teknik faaliyetlerden oluşmaktadır. Bu yöneticiler genel işletme strateji ve politikalarını belirler ve örgütün çevresiyle olan etkileşimlerini yönlendirirler. Alt yönetim kademesi yöneticilerine örnek olarak ustabaşı, şef ya da teknik nezaretçi verilebilir. Orta yönetim kademesi yöneticilerine örnek olarak bölüm ya da departman müdürleri (muhasebe müdürü, pazarlama müdürü vb.) ya da daire müdürleri verilebilir. Üst yönetim kademesi yöneticilerine örnek olarak genel müdür ve müdür yardımcıları verilebilir. YÖNETİM BİLİMİNİN DİĞER BİLİMLERLE İLİŞKİSİ Yönetim bilimine, çeşitli bilim dallarında uzmanlaşmış kişilerin katkıları vardır. Mühendisler, iktisatçılar, hukukçular, davranış bilimcileri, matematikçiler, fizikçiler, siyaset bilimciler ve benzeri alanlarda yer alan kişiler yönetim biliminin gelişmesinde önemli role sahiptirler. Yönetim Bilimi ve Ekonomi Ekonomi biliminin konusu kıt kaynakların rasyonel biçimde kullanılması ile ilgilidir. Yönetim bilimi de kıt kaynakların en verimli şekilde kullanım yerleri arasında dağıtımı sağlamak için gerekli planlama, örgütleme, yöneltme, koordinasyon ve denetim faaliyetlerini yerine getirir. Her iki bilimde de kıt kaynakların en uygun şekilde kullanılması sözkonusudur. Dolayısıyla yöneticinin sorumluluğu, kıt ekonomik kaynakların en verimli yer ve şekillerde kullanılıp kullanılmadıklarını ortaya çıkarmaktır. Yöneticiler bunu yaparken iktisatçıların bilgi ve yardımına ihtiyaç duyarlar. Yönetim Bilimi ve Tarih Yönetim bilimi, ekonomi, tarih ve davranış konuları ile yakından ilişkilidir. Yönetim tarihinin ve tarihsel gelişiminin incelenmesi günümüz yönetim sorunlarının nedenlerinin ve çözüm yollarının ortaya çıkarılmasında son derece önemlidir. Yönetimin eski çağlardan beri çeşitli uygarlıklar tarafından nasıl anlaşıldığını bilmek, günümüzde yönetim ve işletme uygulamalarına yol göstermekte ve faydalı genellemeler yapma olanağı vermektedir. Bu açıdan gerçek yaşamdaki uygulamaların izlenmesi yanında tarihsel gelişmeler açısından kütüphane araştırmalarının yapılması da önem taşımaktadır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8
Yönetim Bilimi ve Davranış Sosyoloji, antropoloji, psikoloji, sosyal psikoloji, sezgiye dayalı haberleşme bilimi olan sibernetik ve siyasal bilimlerden oluşan davranış bilimlerinin ortak yönü insan davranışlarını çeşitli yönleriyle incelemesidir. Yönetici, başkaları vasıtasıyla amaçlara ulaşmaya çalışan kişi olduğundan ve kişiler arası ilişkileri yönettiğinden davranış konusu ile yakından ilgilenmelidir. Örgütlerde davranış, örgüt içindeki faaliyetlerle ilgili olarak kişilerin hissettikleri kızgınlıklar, moral bozuklukları, çatışmalar, ceza uygulamaları ve uygulama tehditleri, örgüt içi politika, güç mücadelesi gibi çeşitli ölçülerde sık sık ortaya çıkan durumları kapsar (Erdoğan, 1996). Davranışla ilgili olarak işletme yöneticilerinin ilgilenmek zorunda oldukları önemli konular liderlik ve motivasyondur. Çünkü yöneticinin başarısı, çalışma ekibinin örgütsel amaçlar doğrultusunda çalışmalarına, bilgi, yetenek ve güçlerini tam olarak bu doğrultuda harcamalarına bağlıdır. Motive olmayan personelin performans göstermesi beklenmemelidir (Şimşek vd. 2011). ÖRGÜT Örgütün Tanımı Örgüt (organizasyon), kişilerin tek başlarına gerçekleştiremeyecekleri amaçları, başkaları ile bir araya gelerek bir grup halinde gayret, bilgi ve yeteneklerini birleştirerek gerçekleştirmelerini sağlayan bir işbölümü ve koordinasyon sistemidir. Örgüt terimi üç değişik anlamda kullanılmaktadır. Yapı, iskelet, önceden planlanmış ilişkiler topluluğudur. Yapı, örgütün temel amaçları doğrultusunda personelin birbiri ile ilişki kurmasını sağlayan bir çerçevedir. Bir seri faaliyeti organize etmeyi ifade eder. Örgüt, toplumdaki diğer varlıklar arasındaki sosyal bir sistemdir. Örgüt, örgütleme sürecinin sonucunda ortaya çıkan yapıyı belirtir. Örgütleme, varılmak istenen bir amaç ya da amaçlar dizisi, bu amaç ya da amaçları gerçekleştirmek için yapılacak işler ve bu işlerin çalışanlar arasında bölünmesi ve kişiler arasındaki ilişkilerin belirlenmesidir. Örgüt, iş ile iş, iş ile insan, insan ile insan arasındaki ilişkilerdeki düzen ve düzenlemeyi ifade eder. Herhangi bir amaca ulaşmak için kullanılacak Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9
Örnek Yönetimin Temel Kavramları kaynaklarla ilgili her türlü düzenlemeyi ifade eder. Örgüt mekanik bir araçtan ziyade yöneticinin amaçlarını gerçekleştirmek için kullandığı sosyal bir araçtır. Örneğin, Makine Kimya Endüstrisi Kurumu toplumdaki diğer örgütler içinde kendine has kaynakları, özellikleri ve amaçları olan bir sosyal sistemdir. Örgütün Yönetici Açısından Önemi Örgütün varlık nedeni, belirli amaçların ancak birden fazla kişi ile ve bir grup olarak gerçekleştirilebilmesidir. Örgüt hem yöneticinin kullanacağı bir araç, hem de yöneticinin içinde faaliyette bulunduğu bir ortamı ve davranış düzlemini ifade etmektedir. Bu ortamdaki değişimler, yöneticiyi etkileyeceği gibi yöneticinin karar ve davranışları da bu ortamı etkiler. Yöneticinin örgüt aracının sınırlarını, özelliklerini ve tehlikelerini bilmesi gerekir. Bir örgütün yapısını karakterize eden başlıca unsurlar şunlardır (Budak ve Budak, 2010): Amaç ya da amaçlar, işbölümü ve uzmanlaşma, formalleşme dercesi, kontrol alanı, merkezileşme derecesi, departmanlaşma, iletişim kanalları ve şekli, emir-komuta ve kurmay organların oluşturulması, komite ve gruplardır. Örgütün varlık nedeni, belirli amaçların ancak birden fazla kişi ile ve bir grup olarak gerçekleştirilebilmesidir. Örgütlenmeye duyulan gereksinim sistematik olarak ifade edilecek olursa aşağıdaki şekilde sıralanabilir: Örgütler, tek tek bireyler olarak üstesinden gelinemeyen işleri başarmayı mümkün kılan toplumsal işbirliğini sağlar. Bireylerin sahip oldukları fiziksel, biyolojik ve zihinsel sınırlamaların üstesinden gelerek, tek tek bireyler olarak ulaşılması mümkün olunmayan birtakım amaç ya da hedeflere ulaşılmasını sağlar. Örgütler, bilgi birikiminde ve gelecek nesillere aktarılmasında bireylere yardımcı olur. Bu açıdan örgütler, uygarlıkların, ulaşılan bilimsel ve teknolojik gelişmelerin nesilden nesile aktarılmasına aracılık eder. Bilgi birikimi, ileriye atılacak adımlarda değerli bir kaynak oluşturur. Örgütler, toplumdaki bireylere meslek sağlar. Örgütler, mensupları için bir geçim kaynağı, kişisel doyum ve kendilerini gerçekleştirme aracıdırlar. Günümüzde örgütler, toplumda faaliyet gösteren, mal ya da hizmet üretmeyi hedefleyen her çeşit kurum ya da kuruluşu ifade eder. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10
Bireysel Etkinlik Yönetimin Temel Kavramları Bir yönetici için örgütün anlamı ve varlık nedeni nedir? Bir yöneticide bulunması gereken beceriler ve görevleri günümüzdeki gelişmeler doğrultusunda tartışınız. Yönetim biliminin diğer bilimlerle ilişkisi nedir? Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11
Özet Yönetimin Temel Kavramları Bu bölümde yönetim ve örgüt ile ilgili temel kavramlar tanımlanarak üniteye giriş yapılmıştır. Yönetim, başkaları vasıtasıyla işgörmektir. Bu tanıma göre, yönetim, birden fazla kişinin varlığı ile ortaya çıkan ve bu yönü ile ekonomik faaliyetten ayrılan bir grup faaliyeti ya da sosyal faaliyet olarak kabul edilmektedir. Yönetimin fonksiyonları planlama, örgütleme, yöneltme, koordinasyon ve denetimden oluşmaktadır. Örgütün varlık nedeni, belirli amaçların ancak birden fazla kişi ile ve bir grup olarak gerçekleştirilebilmesidir. Yönetici, başkaları vasıtasıyla işgören kişidir. Profesyonel yönetici bu işi bir meslek olarak yapan kişidir. Profesyonel yönetici, yönetim işini kendisine meslek edinerek işletmenin sahibi haline gelmeden girişimcinin yaptığı her işi yapan ve bu hizmetleri karşılığında aylık alan kimsedir. Yöneticilerin sahip olması gereken birtakım beceriler vardır. Bunlar: Teknik beceri, iletişim becerisi, insan ilişkileri becerisi, analitik beceri, karar verme becerisi ve kavramsal beceridir. Yönetim bilimine, çeşitli bilim dallarında uzmanlaşmış kişilerin katkıları vardır. Mühendisler, iktisatçılar, hukukçular, davranış bilimciler, matematikçiler, fizikçiler, siyaset bilimciler ve benzeri alanlarda yer alan kişiler yönetim biliminin gelişmesinde önemli role sahiptirler. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12
DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Yönetim ile ilgili olarak aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur? Değerlendirme sorularını sistemde ilgili ünite başlığı altında yer alan bölüm sonu testi bölümünde etkileşimli olarak cevaplayabilirsiniz. a) Tek başına yapılan bir faaliyettir. b) Başkalarına ihtiyaç vardır. c) Ekonomik yönü sosyal yönünden daha önemlidir. d) İşletme yöneticilerinin başarıları, bir ülkenin sosyal ve ekonomik gelişimini etkilemez. e) Yönetim olayı bilimden ziyade sanat yönü olan bir kavramdır. 2. Yönetici ile ilgili olarak aşağıdaki kavramlardan hangisi yanlıştır? a) Yönetici, aynı zamanda işletmenin sahibi olmalıdır b) Yönetici yaptığı iş karşılığı ücret alan kişidir c) Yönetici örgüt içi ve dışı pek çok baskının altında çalışır d) Yöneticinin başarısı büyük ölçüde başkalarına bağlıdır e) Yöneticilerin, sahip olması gereken birtakım beceriler vardır 3. Aşağıdakilerden hangisi alt yönetim kademesi yöneticilerine örnek olarak verilebilir? a) Genel müdür b) Müdür yardımcısı c) Ustabaşı d) Departman müdürü e) Daire müdürü 4. Yöneticinin, tüm örgütün karmaşıklıklarını anlaması ve her bir bölümün örgütün temel hedeflerine katkısını değerlendirmesi becerisi aşağıdakilerden hangisidir? a) Kavramsal beceri b) Analitik beceri c) İletişim becerisi d) İnsan ilişkileri becerisi e) Teknik beceri Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13
5. Aşağıdakilerden hangisi üst yönetim kademesi yöneticilerine bir örnek olarak verilebilir? a) Ustabaşı b) Şef c) Genel müdür d) Muhasebe müdürü e) Daire müdürü 6. Aşağıdakilerden hangisi bir yönetim fonksiyonudur? a) İnsan kaynakları b) Pazarlama c) Muhasebe d) Personel yönetimi e) Planlama 7. Aşağıdakilerden hangisi bir yöneticinin kişiler arası ilişkilerle ilgili rolünün kapsamına girer? a) İşletme içinden ve dışından bilgi toplanması b) Yenilik yapmak c) Karar vermek d) Ast-üst ilişkileri e) Çeşitli pazarlıklara katılmak 8. Yöneticiler müşterilerle, satıcılarla, hükümet temsilcileriyle ve örgütteki diğer bireylerle ilişkilerinde örgütün ya da birimlerinin birer temsilcisidirler ifadesi yöneticinin hangi görevini ifade etmektedir? a) Yönetici bir politikacıdır b) Yönetici amaçları dengeler c) Yönetici bir arabulucudur d) Yönetici bir düşünürdür e) Yönetici bir diplomattır 9. Örgütün tüm yönetiminden sorumlu olan yönetici aşağıdakilerden hangisidir? a) Üst düzey yönetici b) Orta düzey yönetici c) Alt düzey yönetici d) Hem orta hem alt düzey yönetici e) Hiçbiri Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14
10. Varılmak istenen bir amaç ya da amaçlar dizisi, bu amaç ya da amaçları gerçekleştirmek için yapılacak işler ve bu işlerin çalışanlar arasında bölünmesi ve kişilerarasındaki ilişkilerin belirlenmesine ne ad verilir? a) Yönetici b) Yönetim c) Örgütleme d) Planlama e) Profesyonel yönetici Cevap Anahtarı 1. B, 2.A, 3. C, 4. A, 5. C, 6. E, 7. D, 8. E, 9. A, 10. C Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15
YARARLANILAN KAYNAKLAR Budak, G. ve Budak, G. (2010). İşletme Yönetimi, İzmir: Barış Yayınları. Can, H. (2011). Organizasyon ve Yönetim, Ankara: Siyasal Kitabevi. Erdoğan, İ. (1996). İşletme Yönetiminde Örgütsel Davranış, İstanbul :Avcıol Basım Yayın. Eren, E. (2001). Yönetim ve Organizasyon, İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Koçel, T. (2011). İşletme Yöneticiliği, İstanbul: Beta Yayınevi. Mucuk, İ. (2008). Modern İşletmecilik, İstanbul: Türkmen Kitabevi. Şimşek, Ş. (2010). Yönetim ve Organizasyon, Konya: Eğitim Kitabevi. Şimşek, Ş., Akgemci, T. ve Çelik, A. (2011). Davranış Bilimlerine Giriş ve Örgütlerde Davranış, Ankara: Gazi Kitabevi. BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Fayol, H. (2008). Genel ve Endüstriyel Yönetim, (çev. M. Asım Çalıkoğlu),İstanbul: Liberte Yayınları. Taylor, F.W. (2003). Bilimsel Yönetim İlkeleri, (çev. H. Bahadır Akın), Konya: Çizgi Kitabevi Yayınları. Weber, M. (2011). Toplumsal ve Ekonomik Örgütlenme Kuramı, (çev. Özer Ozankaya), İstanbul: Cem Yayınevi. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16