Türk Trım ve Doğ Bilimleri Dergisi 2(2): 163 170, 2015 TÜRK TARIM ve DOĞA BİLİMLERİ DERGİSİ TURKISH JOURNAL of AGRICULTURAL nd NATURAL SCIENCES www.turkjns.com Frklı Ön Bitki ve Ekim Zmnı Uygulmlrının Siljlık Mısırın (Ze mys L.) Verim ve Bzı Klite Özelliklerine Etkileri Yşr Tuncer KAVUT*, Hkn GEREN Ege Üniversitesi, Zirt Fkültesi, Trl Bitkileri Bölümü, Bornov/İzmir *Sorumlu yzr: tuncer.kvut@ege.edu.tr Geliş Trihi: 15.12.2014 Düzeltme Geliş Trihi: 23.01.2015 Kbul Trihi: 26.01.2015 Özet İzmir de 2013 ve 2014 yıllrının n ürün periyodund sürdürülen bu çlışmd, kışlık r ürün bklgil yem bitkilerinden sonr yetiştirilen mısır bitkisinin silj verimi ve klitesi üzerine frklı ekim zmnlrının etkisi üzerinde durulmuştur. Şns bğlı tm bloklr deneme deseninde bölünmüş prseller düzenlemesine göre plnlnn denemede, n prsellere ekim trihleri (erken ilkbhr, ilkbhr ortsı ve geç ilkbhr) lt prsellere ise 5 kışlık r ürün olrk yetiştirilen ön bitkiler (Vici stiv, Vici villos, Lthyrus stivus, Trifolium resupintum ve Pisum rvense) yerleştirilmiştir. Mukyese mçlı olrk, 0, 10 ve 20 kg N d -1 uygulmlrı ön bitkisiz olrk kurulmuş ve sıfır dozu d kontrol olrk ele lınmıştır. İki yıllık ortlm sonuçlr, ön bitki ve ekim zmnlrının mısırın bitki boyu, hsıl verimi, kuru mdde ve hm protein ornını etkilediğini göstermiştir. En yüksek hsıl verimleri Nisn sonu ekimlerinden (8460 kg/d) ve ön bitkisiz N20 (9537 kg/d) ile ön bitkisi Vici villos (9244 kg/d) ve Vici stiv (9114 kg/d) oln mısır prsellerinden elde edilmiştir. Bu ön bitkiler, N0 ven10 uygulmlrın göre verimleri sırsıyl, %172, %169 ve %9, %7 ornınd yükseltmişlerdir. Siljlık mısır yetiştiriciliğinde özellikle tüylü vey di fiğ gibi bklgiller ön bitki olrk yetiştirilerek, mısırın verimini düşürmeden kimysl gübre kullnımı sınırlnbilmektedir. Anhtr kelimeler: ekim zmnı, ön bitki, silj verimi, Ze mys. The Effects of Different Previous Crop nd Sowing Dte on the Yield nd Some Qulity Chrcteristics of Silge Corn (Ze mys L.) Abstrct This study ws conducted in order to determine the effect of different sowing dtes on the silge yield nd qulity of corn grown fter forge legumes s winter second crop in the course of min crop growing seson in Izmir during 2013 nd 2014. The experiment lid out in split-plot design in the form of rndomized complete blocks with three replictions, min plots were sowing dtes (erly spring, mid spring nd lte spring) nd sub plots were previous crops (Vici stiv, Vici villos, Lthyrus stivus, Trifolium resupintum nd Pisum rvense). The tretments with 0, 100 nd 200 kg N h -1 ppliction were imed for comprison, zero dose being control. Two yers verge results showed tht, previous crop nd sowing dtes significntly ffected plnt height, green herbge yield, dry mtter nd crude protein content of corn. The highest green silge yields were obtined from lte spring sowing dte (84600 kg/h) nd trditionl-n20 tretment (95370 kg/h) nd mize plots with previous crop of Vici villos (92440 kg/h) nd Vici stiv (91140 kg/h). Both previous crops incresed the silge yield in the plots with N0 nd N10 tretments by 172%, 169% nd 9%, 7%, respectively. Inorgnic fertilizer use cn be limited by growing previous legume crops such s Vici villos nd Vici stiv, without losing ny yield performnce of mize in silge crop production. Key words: sowing dte, previous crop, silge yield, Ze mys. 163
Türk Trım ve Doğ Bilimleri Dergisi 2(2): 163 170, 2015 Giriş Trımsl üretimde birim lnd yüksek verim hedefine ulşmk için gübre, ilç vb. girdilerin yoğun olrk kullnılmsı kçınılmzdır. Bu yygın yetiştiricilik tekniğinin uzun süre geniş lnlrd uygulnmsı, bitkisel üretimin sürdürülebilirliği üzerinde olumsuz etkiye neden olmsı muhtemeldir. Zir yoğun girdi kullnımının, bşt toprk olmk üzere çevre üzerine olumsuz etkileri söz konusudur. Nitekim bu olumsuzluklrın bir sonucu olrk trımd ekolojik trım, sürdürülebilir trım gibi yeni trım teknikleri üzerindeki ryışlr hız kznmıştır (Ak, 2002). Özellikle, zotlu gübreye lterntif olrk bklgil yem bitkilerinin ekim nöbeti içersinde n vey r ürün olrk kullnılmsın ilgi her geçen gün rtmktdır (Svubure ve rk., 2010). Gerçekleştirmiş olduklrı simbiyotik zot fiksyonu syesinde toprk verimliliği üzerinde önemli etki sğlyn bu bitkiler (Erkovn, 2007; Adesoji ve rk., 2013) kendinden sonr gelen ürünün verimini rtırdığı (Uzun ve rk., 2005; Kr ve rk., 2011) gibi ynı zmnd insn vey hyvn gıdsı olrk d kyd değer üretim yeteneğine shiptirler (Avcıoğlu ve rk., 2000; Soy ve rk., 2003). Ekim nöbeti uygulmlrı içersine bklgil yem bitkilerinin ktılmsı, toprktn yüksek miktrd besin mddesi kldırn bir bitki oln mısırın verimini önemli derecede rttırbilmektedir (Kün, 1994). Ait ve rk. (1990), nohut mürdümüğü, mvi lüpen, yem bezelyesi, bkl ve siyh yulf tn sonr yetiştirilen mısırın hsıl veriminin, kontrol prseline göre sırsıyl, %111, 105, 98, 97 ve 51 ornlrınd rttığını kydetmişlerdir. Özyzıcı ve Mng (2000), Andolu üçgülü, mürdümük, koc fiğ, cı bkl, yem bezelyesi ve di fiğ hsdını tkiben ekilen mısırın bitki boyunun kontrole göre sırsıyl %8, 12.8, 6.6, 2.2, 5.1 ve 8.1 dh uzun olduğunu kydetmişlerdir. Neticede ön bitki olrk bklgil kullnılmsı durumund tkip eden bitkide kyd değer bir verim rtışı gözlenmektedir (Uzun ve rk., 2005; Ailincâi ve rk., 2008; Gül ve rk., 2008). Diğer bitkilerde olduğu gibi mısır bitkisinde de ekim zmnı bitkide verim ve verim unsurlrı üzerine etkili olmktdır. Nitekim Khrmnmrş t İdikut ve rk. (2005) trfındn yürütülen bir çlışmd 15 Mrt, 30 Mrt ve 15 Nisn ekilen şeker mısırın sırsıyl bitki boyunun 124.5, 122.2 ve 114.9 cm, verimin ise (yprk+sp+koçn) 2767.7, 2762.0 ve 2650.8 kg/d olduğu kydedilmiştir. Geren ve rk. (2003) mısırd ekim zmnının ilerlemesiyle hsıl ve kuru mdde verimleri ile kuru mdde ve hm protein ornlrının zldığını bildirmişlerdir. Bu çlışmd, Akdeniz iklim koşullrınd kışlık r ürün olrk yetiştirilen bzı tek yıllık bklgil yem bitkilerini tkiben frklı trihlerde ekilen siljlık mısırın verim ve bzı klite özelliklerinin belirlenmesi ve bu yetiştirme tekniği ile yygın yetiştiricilik tekniğinin mukyesesi hedeflenmiştir. Mteryl ve Yöntem Arştırm, 2013 ve 2014 yıllrınd 2 yıl süre ile Ege Üniversitesi Zirt Fkültesi Trl Bitkileri Bölümü nün Bornov/İzmir de bulunn deneme trllrınd yürütülmüştür. Denemenin yürütüldüğü döneme it bzı iklim verileri Çizelge 1 de sunulmuştur (Anonim, 2014). Denemenin yürütüldüğü rziden 0-20 cm derinlikten lınn toprk örneklerinin nlizi sonuçlrın göre, deneme lnı toprklrı killi-tınlı bünye sınıfınd, ph sı 7.6, orgnik mdde kpsmı %1.15 olup fosforc ort, potsyum bkımındn zengin, tuz sorunu olmyn bir ypıy shiptir. Gerek iklim ve gerekse toprk özellikleri, n ürün mısır trımı çısındn kısıtlyıcı herhngi bir etki göstermemektedir. Arştırmd, 3 frklı ekim zmnı ile birlikte frklı bklgil ön bitkisi uygulmlrının mısır bitkisinin siljlık verim potnsiyeline etkileri incelenmiştir. Bu mçl, ön bitki olrk kullnıln Adi Fiğ (Vici stiv) in Kubily-82, Tüylü Fiğ (Vici villos) in Efes-79, Mürdümük (Lthyrus stivus) ün Gürbüz-2001, Andolu Üçgülü (Trifolium resupintum) nün Demet-82 ve Yem Bezelyesi (Pisum rvense) nin Ulubtlı çeşitleri, ilk yıl 11.10.2012, ikinci yıl 10.10.2013 trihinde ekimleri ypılmıştır. Ön bitkiler, her iki yetiştirme periyodund d 3 frklı trihte, 5 cm nız yüksekliğinden yeşil ot üretimi mcıyl biçilmişler ve lndn uzklştırılmışlrdır. Ön bitkilerin biçim trihleri, I. Yıl ve II. Yıl için sırsıyl; 1. biçimler, 25.03.2013 ve 24.03.2014; 2. biçimler 15.04.2013 ve 14.04.2014 ve 3. biçimler de 29.04.2013 ve 29.04.2014 olrk kydedilmiştir. Mısır ekimi için toprk hzırlığı, ön bitkilerin hst sonrsı nız ve kök klıntılrının prsel tipi toprk işleme let-ekipmnlrıyl işlenmesi ile ypılmıştır. Ön bitki ve yygın yetiştiriciliği mukyese etmek için kışın boş bırkıln ln ekim ypılmış ve bu ekimde gübresize ilveten dekr 10 ve 20 kg zot uygulmlrın yer verilmiştir. Ön bitki + zotlu gübreleme denemelerindeki litertürlerde bildirilen ve klsik siljlık mısır trımınd uygulnn zot dozunun yrısı oln toplm 10 kg/d lık zot uygulnmıştır (Stnger ve Luer, 2008; Yusuf vd., 2009; Adeleke ve Hrun, 2012). Denemede kontrol olrk ön bitkisiz, sdece zotlu gübrenin uygulndığı 164
Türk Trım ve Doğ Bilimleri Dergisi 2(2): 163 170, 2015 3 prsel de oluşturulmuş ve bunlr, yygın-n20 (20 kg/d N), yygın-n10 (10 kg/d N) ve kontrol-n0 (0 kg/d N) olrk isimlendirilmişlerdir. Her bir prselin gübrelenmesi toplm zot dozunun yrısı ile fosfor ve potsyumun tmmının ekimle birlikte (10 kg/d P2O5 ve 10 kg/d K2O), kln zot dozunun ise bitkiler 50-60 cm boyd iken ypılmsıyl sğlnmıştır (Yılmz ve Sğlmtimur, 1996). Bölünmüş prseller deneme desenine göre kuruln denemede, iki fktör ele lınmış (ön bitki türleri ve ekim zmnlrı), n prselleri ekim zmnlrı, lt prselleri de ön bitki gruplrı yerleştirilmiş, en küçük prsel boyutu d 2.8 m x 4 m = 11.2 m 2 olrk yrlnmıştır. Coloni (FAO 650) mısır çeşidinin kullnıldığı denemede, mısır ekim trihleri, I. Yıl ve II. Yıl için sırsıyl; 1. Ekim Zmnı (EZ1=Erken İlkbhr): 08.04.2013 ve 09.04.2014; 2. Ekim Zmnı (EZ2=İlkbhr Ortsı): 25.04.2013 ve 24.04.2014 ve 3. Ekim Zmnı (EZ3=Geç İlkbhr): 08.05.2013 ve 09.05.2014 olmuştur. 70 cm x 15 cm olrk ypıln ekimlerde, her iki rştırm yılınd d herhngi bir hstlık ve zrrlı svşımın gerek duyulmmıştır. Hmur olum dönemine ulşn prsellerde ynlrdn birer sır ve kenrlrdn d 50 cmlik kenr tesiri etkisi tıldıktn sonr, biçimler ypılmıştır (Geren ve Avcıoğlu, 2000). Çizelge 1. Arştırm yerine it bzı meteorolojik veriler Aylr Ortlm Hv Sıcklığı (ºC) Toplm Yğış (mm) 2013 2014 UYO 2013 2014 UYO Nisn 17.3 17.0 15.9 30.2 132.2 48.3 Myıs 22.7 20.8 20.9 43.7 15.3 26.9 Hzirn 25.7 24.7 25.6 27.1 48.5 8.3 Temmuz 28.4 27.5 28.0 0.0 1.0 2.0 Ağustos 28.7 28.1 27.6 20.2 3.8 2.2 Eylül 24.0 23.5 23.6 5.1 10.6 15.7 X Σ 24.5 23.6 23.6 126.3 211.4 103.4 UYO: uzun yıllr ortlmsı, X: ortlm, Σ: toplm. Mısırd hst trihleri, I. Yıl ve II. Yıl için sırsıyl; 1. Ekim zmnınd 17.07.2013 ve 17.07.2014; 2. Ekim zmnınd 28.07.2013 ve 31.07.2014 ve 3. Ekim zmnınd ise 09.08.2013 ve 10.08.2014 olrk kydedilmiştir. Denemede; bitki boyu, yeşil ot verimi, kuru mdde ve hm protein ornlrı ile silj ph sı, DLG ve Fleig punlrı incelenmiştir (Geren, 2001). Silo yeminin fiziksel değerlendirilmesinde kullnıln DLG punı; Almn Trım Örgütü (DLG) nün siljın renk, koku ve strüktür özellikleri gibi duyu orgnlrıyl sptnbilen sınıflmsın göre, incelenmiş ve 20-18: Çok İyi, 17-14: İyi, 13-10: Ort, 9-5: Düşük ve 4-0: Bozulmuş sklsın göre değerlendirilme ypılmıştır. Siljın Fleig punı değeri, FP = 220 + (2 x kuru mdde ornı(%) - 15) - 40 x ph) formülü kullnılrk belirlenmiş ve çıkn sonuç, 100-81: Çok İyi, 80-61: İyi, 60-41: Memnuniyet Verici, 40-21: Ort ve 20-0: Kötü olrk değerlendirilmiştir. Arştırmdn elde edilen veriler, hzır pket progrm (TOTEM-STAT) kullnılrk vryns nlizine tbi tutulmuşlrdır (Açıkgöz, 1993). Sonuçlr, iki yıllık ortlm değerlere göre düzenlenen Çizelge 2 nin lt bölümünde, En Küçük Önemli Frk (LSD, %5) değerleri verilerek sunulmuştur. Sonuçlr ve Trtışm Bitki boyu İncelenen krkterde, ön bitki ve ekim zmnı fktörleri ile bunlrın interksiyonu isttistiksel olrk önemli bulunmuştur (Çizelge 2). En yüksek bitki boyu (254.92 cm), ilk ekim zmnınd ön bitkisiz ekilen ve yygın siljlık mısır yetiştiriciliğinde kullnıln 20 kg/d lık N verilen prsellerde kydedilmiştir. En düşük bitki boyu değeri ise üçüncü ekim zmnındki kontrol-n0 uygulmsınd (187.91) ölçülmüştür. Frklı ön bitkiyi tkip eden prsellerde yetişen bitkiler kontrol ve 10 kg/d N verilen prsellerdeki bitkilerden dh uzun boylu olmuştur. Ön bitkilerden tüylü fiği tkip eden mısır bitkileri diğer ön bitkileri tkip edenlere göre nispeten dh uzun boylu olmuş ve yygın yetiştirme tekniği ile yetiştirilen ve 20 kg/d N uygulnn prsellerdekine ykın sonuç vermiştir. Arştırm sonuçlrı, bklgillerden sonr yetiştirilen mısırd bitki boyunun rttığını bildiren bzı rştırıcılrın bulgulrıyl uyum içersindedir (Özyzıcı ve Mng, 2000; Uzun ve rk., 2005). Nitekim bu rtışın, bklgil + Rhizobium sp. bkterileri ile biyolojik yoll bğlnn simbiyotik zottn ileri geldiği bir çok rştırıcı trfındn ifde edilmektedir (Werner, 1987; Adeleke ve Hrun, 2012). 165
Türk Trım ve Doğ Bilimleri Dergisi 2(2): 163 170, 2015 Çlışmd ekim zmnı ilerledikçe bitki boylrının kısldığı sptnmıştır. Bulgulrımız, ekim zmnının ilerlemesiyle bitki boyunun kısldığını bildiren İdikut ve rk. (2005) nin sonuçlrıyl prlellik göstermiştir. Bitki boyu üzerinde mısır çeşitlerinin vejetsyon sürelerinin de önemli olduğu Kün (1994) trfındn belirtilmekte olup, çlışmmızd kullnıln FAO 650 grubundki yrı geçci mısır çeşidinin, ort erkenciden geç (FAO400-499) ve yrı geçciden dh erkenci (FAO 500-599) grubundn dh yüksek boyd olduğu sptnmıştır. Hsıl verimi Ön bitki türü ile ekim zmnı fktörlerinin, mısırın hsıl verimini isttistiki olrk önemli derecede etkilediği sptnmıştır (Çizelge 2). Yygın yetiştirme tekniği ile yetiştirilen ve 20 kg/d N uygulnn prsellerden en yüksek hsıl verimi lınmıştır. Bununl birlikte bu prsellerde kydedilen 9537 kg/d lık hsıl verimi ön bitki olrk tüylü fiğ ve di fiğin kullnıldığı prsellerden elde edilen sırsıyl, 9244 kg/d ve 9114 kg/d lık verim değerleri isttistiksel olrk diğer uygulmlrdn dh yüksek grupt yer lmışlrdır. En düşük hsıl verimi ise beklenildiği gibi kontrol uygulmsındn (3395 kg/d) elde edilmiştir. Ekim zmnlrı bkımındn d üç frklı isttistiksel grup oluşmuş ve bunlr d sırsıyl, EZ3 (8460 kg/d), EZ2 (8343 kg/d) ve EZ1 (7848 kg/d) olrk sırlnmışlrdır. Deneme sonuçlrı yygın mısır trımınd dekr 20 kg N verilerek elde edilen hsıl veriminin, kışlık r ürün olrk ekilen tüylü vey di fiği tkiben ekilen mısır 10 kg/d N verilerek de lınbileceğini göstermiştir. Trım lnlrınd şırı zotlu gübre kullnımının ileriki süreçte trımsl üretimin sürdürülebilirliği üzerindeki olumsuz etkide buluncğı konu uzmnlrı trfındn dile getirilmektedir (Sönmez ve rk., 2008; Çullu, 2012). Konuy bu çıdn bkıldığınd, n ürünün verimini düşürmeden bşt zotlu gübreler olmk üzere trımd kimysl kullnımını zltmk kçınılmzdır. Verimi düşürmeden zotlu gübreyi zltmnın en koly ve etkin yolu, ön bitki olrk bklgillerin kullnılmsı kl gelmektedir. Nitekim bu çlışmd olduğu gibi, diğer çlışmlrd d (Özyzıcı ve Mng, 2000; Adesoji ve rk., 2013) bklgili tkiben yygın yetiştiricilikteki zotlu gübrenin yrısı kdr zotlu gübre kullnılrk, yüksek verim lınbildiğine vurgu ypılmıştır. Çlışmd ekim zmnı ilerledikçe hsıl verimlerinin yükseldiği sptnmıştır. Zir, denemenin erken ilkbhr dönemindeki ekim zmnınd, mısır prsellerinde çimlenme sorunlrı gözlenmiştir. Bu durum, norml ve geç ekimlere ornl birim lndki bitki sıklığınd z miktrd düşüşe neden olmuş ve hsıl veriminin de zlmsın yol çmıştır. Sonuçlrımız, ekim zmnının ilerlemesiyle mısırd hsıl verimlerinin düştüğünü bildiren Geren ve rk. (2003) ile İdikut ve rk. (2005) nin bulgulrıyl tezt bir durum orty koyrken, bu frklılıklrın denemelerin yürütüldüğü yıllr it frklı iklim koşullrındn ve kullnıln mteryllerin frklılığındn kynklnbileceği ifde edilebilmektedir. Kuru mdde ornı Kuru mdde ornınd, ön bitki ve ekim zmnı uygulmlrıyl bunlrın interksiyonu isttistiksel olrk önemli bulunmuştur (Çizelge 2). Mısır prsellerindeki en yüksek kuru mdde ornı, üçüncü ekim zmnınd ekilen, Andolu üçgülünden %26.84 ile elde edilmiştir. Anck, Yem bezelyesi, Adi fiğ, Mürdümük ve Tüylü fiğ de ynı isttistiksel grupt yer lmışlr ve sırsıyl, %26.74, %26.61, %26.60 ve %26.39 lık kuru mdde ornlrın ship olmuşlrdır. En düşük kuru mdde ornı ise %20.29 ile ilk ekim zmnındki kontrol-n0 uygulmsındn lınmıştır. Ön bitkiyi tkip eden mısır bitkileri yygın yetiştirme teknikleri ile yetiştirilenlere göre dh yüksek kuru mdde ornın ship olmuşlrdır. Bu bulgulr ön bitki olrk kullnıln bklgillerin kendilerinden sonr yetiştirilen mısırın kuru mdde ornın olumlu yönde etkide bulunduklrını bildiren Gül ve rk. (2008) ile İdikut ve rk. (2009) nin ifdeleriyle örtüşmektedir. Çlışmd, ekim zmnı ilerledikçe mısır bitkisinin kuru mdde ornlrının yükseldiği sptnmıştır. Bulgulrımız, ekim zmnının ilerlemesiyle mısırd kuru mdde ornının zldığını bildiren Geren ve rk. (2003) ile uyumsuz bulunmuştur Söz konusu frklılıklr, rştırmlrın yürütüldüğü yıllr it iklimsel fktörler, ekolojik ypının frklılığı, kullnıln mısır çeşitlerinin FAO olum süreleri ve bitki sıklıklrı gibi fktörlerin frklılığı ile çıklnmktdır. Hm protein ornı Hm protein ornı bkımındn interksiyon, isttistiksel olrk önemli bulunmuştur (Çizelge 2). Mısır prsellerinden kydedilen en yüksek hm protein ornı (%7.87), ilk ekim zmnınd yygın-n20 prsellerinden elde edilmiştir. Denemedeki en düşük orn ise son ekim zmnındki kontrol-n0 uygulmsındn %6.06 olrk kydedilmiştir. 166
Türk Trım ve Doğ Bilimleri Dergisi 2(2): 163 170, 2015 Çizelge 2. Frklı Ön Bitki ve Ekim Zmnlrının Mısırın Silj Verimi ile Bzı Klite Özellikleri Üzerine Etkisi Hsıl Hm Ekim Bitki Boyu Kuru Mdde DLG Punı Fleig Punı Ön Bitki Verimi Protein Zmnı (cm) Ornı (%) (pun) (pun) (kg/d) Ornı (%) Vici stiv Vici villos Lthyrus stivus Trifolium resupintu m Pisum rvense Yygın (N 10) Yygın (N 20) Kontrol (N 0) Ortlm 167 Silj ph sı EZ 1 243.26 d-f 8725 21.66 ij 7.47 b 18.45 98.97 3.94 EZ 2 241.80 e-g 9238 24.28 d 7.18 e-g 18.21 98.45 3.99 EZ 3 240.57 g-i 9378 26.61 6.86 kl 18.07 98.69 3.99 Ortlm 241.88 9114 b 24.18 7.17 18.24 98.70 3.98 EZ 1 245.02 cd 8975 22.30 f-i 7.45 bc 18.03 96.00 4.04 EZ 2 243.49 de 9418 24.32 d 7.18 e-g 18.53 97.84 3.99 EZ 3 240.62 g-i 9338 26.39 6.86 kl 18.60 94.90 4.05 Ortlm 243.04 9244 24.34 7.16 18.38 96.25 4.03 EZ 1 243.02 d-f 8185 22.39 f-h 7.37 b-d 18.47 97.73 3.97 EZ 2 240.73 gh 8863 24.63 cd 7.01 h-k 18.40 95.66 4.01 EZ 3 238.50 h-k 8878 26.60 6.87 j-l 18.15 97.83 3.99 Ortlm 240.75 8642 c 24.54 7.08 18.34 97.07 3.99 EZ 1 241.27 e-g 8373 22.25 g-i 7.44 bc 17.91 95.43 4.00 EZ 2 241.30 e-g 8725 24.33 cd 7.11 f-h 17.82 99.39 3.93 EZ 3 238.64 h-k 8770 26.84 6.84 lm 18.25 94.41 4.01 Ortlm 240.40 8623 c 24.47 7.13 17.99 96.41 3.98 EZ 1 241.18 e-g 8267 22.50 fg 7.37 b-d 18.28 95.11 4.03 EZ 2 237.99 jk 8908 24.44 cd 7.03 g-j 18.32 97.34 3.99 EZ 3 233.01 l 8855 26.74 6.87 i-l 18.35 94.92 4.02 Ortlm 237.39 8677 bc 24.56 7.09 18.32 95.79 4.02 EZ 1 239.96 g-j 8075 21.92 g-j 7.30 c-e 18.47 96.35 3.99 EZ 2 237.24 k 8652 23.20 e 7.03 g-i 18.39 97.47 3.97 EZ 3 234.39 l 8782 25.00 bc 6.76 lm 18.51 98.11 3.98 Ortlm 237.20 8503 c 23.37 7.03 18.46 97.31 3.98 EZ 1 254.92 9080 21.71 ij 7.87 17.89 97.74 3.95 EZ 2 249.58 b 9586 24.13 d 7.27 d-f 18.41 95.98 4.04 EZ 3 246.95 c 9944 25.35 b 7.01 h-k 17.66 95.51 4.03 Ortlm 250.48 9537 23.73 7.38 17.99 96.41 4.01 EZ 1 198.13 m 3103 20.29 l 7.23 d-f 17.70 94.47 4.01 EZ 2 194.17 n 3352 21.22 k 6.70 m 17.83 93.17 4.01 EZ 3 187.91 o 3732 22.95 ef 6.06 n 17.91 91.81 4.03 Ortlm 193.40 3395 d 21.49 6.66 17.82 93.15 4.02 EZ 1 238.35 7848 c 21.88 7.44 18.15 96.48 3.99 EZ 2 235.79 8343 b 23.82 7.07 18.24 96.91 3.99 EZ 3 232.57 8460 25.81 6.77 18.19 95.78 4.01 Ortlm 235.57 8217 23.84 7.09 18.19 96.39 4.00 ÖB: 1.07 LSD (%5) EZ: 0.85 ÖBxEZ: 2.41 EZ: Ekim zmnı, ÖB: ön bitki. ÖB: 442 EZ: 106 ÖBxEZ: öd. ÖB: 0.55 EZ: 0.24 ÖBxEZ: 0.67 ÖB: 0.10 EZ: 0.06 ÖBxEZ: 0.16 ÖB: öd. EZ: öd. ÖBxEZ: öd. ÖB: öd. EZ: öd. ÖBxEZ: öd. ÖB: öd. EZ: öd. ÖBxEZ: öd.
Türk Trım ve Doğ Bilimleri Dergisi 2(2): 163 170, 2015 Bklgil yem bitkilerinin ön bitki olrk kullnıldığı prsellerdeki hm protein ornlrı d, isttistiksel olrk yygın-n10 ile yygın-n20 rsındki grupt yer lrk, %7.37 ile %7.47 rsınd bir değere ship olmuşlrdır. Bir bşk ifdeyle, ön bitkinin nız ve kök klıntılrı, kendisinden sonr gelen mısır hsılının hm protein ornını N0 ve N10 uygulmlrın göre yükseltmiş nck, N20 uygulmsının seviyesine ulştırmmıştır. Bulgulrımız, frklı ön bitkilerin, toprğ uygulnck frklı orgnik mteryllerin ve bklgil+mısır birlikte yetiştirilme sistemlerinin, kullnıln bklgillerin de etkisiyle mısır hsılınd hm protein ornının yükseldiğini bildiren, Eskndri ve Ghnbri (2009); İdikut ve rk. (2009); Kr ve rk. (2011); Krşhin (2014) ile uyumludur. Denemeden lınn bir diğer bulgu d, ekim zmnının ilerlemesiyle, siljlık mısırın hm protein içeriğindeki düşüştür. Bu durum, mısırın son ekim zmnınd rtn toprk sıcklığı nedeniyle, bir önceki bitkisel mterylin nız ve kök klıntılrının hızlı bir şekilde prçlnıp, dekompisozyonu nedeniyle, dh sonrki sulm sulrıyl yıknıp gitmesi ve yryışlılığını uzun süre gösterememesiyle çıklnbilir. Nitekim bulgulrımız d, ekim zmnının hm protein ornı üzerinde önemli etkide bulunduğunu bildiren, Soy ve rk. (2001); Geren ve rk. (2003) nın sonuçlrı ile prlellik göstermiştir. DLG punı DLG punı yönünden ön bitki, ekim zmnı ve ön bitki x ekim zmnı interksiyonu isttistiksel olrk önemsiz bulunmuştur (Çizelge 2). Mısır siljın it en yüksek DLG punı rkmsl olrk, yygın-n10 prselinden elde edilirken (18.46 pun), en düşük pun d kontrol-n0 prselinden (17.82 pun) kydedilmiştir. Çlışmd, klsik mısır trımınd uygulnn 20 kg/d N dozu ile diğer ön bitki gruplrının frklılığın bulunmdığı, benzer şekilde ekim zmnının d önemli bir etkisinin olmdığı kydedilmiştir. DLG punının hesplnmsınd yrrlnıln silj kokusu krkteri, silo mterylindeki protein miktrındn etkilenmekte ve fzllığınd oluşn kötü koku, bu punı düşürmektedir. Oys, bir önceki krkterde de ifde edildiği üzere, tüm ön bitki uygulmlrındn sonrki mısırın hm protein ornı, kontrol uygulmsı ile ynı isttistiksel etkiye ship olmuştur. Bu ifdelerin ynı sır, silj hzırlm işleminin optimum koşullr ltınd hzırlndığı d dikkte lındığınd, incelenen uygulmlrın, mısır siljındki DLG punını etkilemediği, nck Çok İyi sınıfınd yer ln bir silj yemi elde edildiği ifde edilebilmektedir. Bulgulrımız, Wilhelm ve Wurm (1999); Geren (2000); Geren ve Avcıoğlu (2000) ile uyum içersindedir. Fleig punı Fleig punı yönünden tüm fktörler ile bunlrın interksiyonlrı isttistiksel olrk önemsiz bulunmuştur (Çizelge 2). En yüksek Fleig punı rkmsl olrk, Vici stiv dn sonr yetiştirilen mısır prselinden elde edilirken (98.70 pun), en düşük pun d kontrol-n0 prsellerinden (93.15 pun) kydedilmiştir. Mısır siljınd bşlngıç mteryli en uygun dönemde biçilmiş, silolm işlemi ve süreci de optimum koşullrd gerçekleştirilmiştir. Bunun sonucund, ekim zmnı ve ön bitki gibi uygulmlr, mısır siljının Fleig punınd etkili olmmış ve tüm uygulmlrdn d Çok İyi sınıfınd silj yemi elde edilmiştir. Bulgulrımız, İptş ve Avcıoğlu (1993); Geren (2000); Geren ve Avcıoğlu (2000) ve ile uyum içersindedir. Silj ph sı Silj ph sı yönünden ön bitki, ekim zmnı ve ön bitki x ekim zmnı interksiyonu isttistiksel olrk önemsiz bulunmuştur (Çizelge 2). Mısır siljın it en yüksek ph rkmsl olrk, 4.03 ile Vici villos dn sonr yetiştirilen mısır prselinden elde edilirken, en düşük değerler de 3.98 lik ph ile Vici stiv, Trifolium resupintum ve yygın-n10 prsellerinden kydedilmiştir. Çlışmmızd kydedilen silj ph sı değerleri, siljdki fermntsyon işleminin sğlıklı koşullrd gerçekleştiğini göstermiş ve ylın mısır siljının ph değerinin 3.81-4.23 rsınd değiştiğini bildiren bzı rştırıcılrl benzer sınırlr rsınd gerçekleşmiştir (Geren, 2001; Kryiğit ve Kızılşimşek, 2005). Sonuç Elde edilen sonuçlr, tek yıllık bklgillerin kış döneminde ön bitki olrk yetiştirilmesi ve yygın yetiştiricilikte kullnıln zotun yrıy indirilmesi durumund, siljlık mısırd bitki boyu, hsıl verimi, kuru mdde ornı ve hm protein ornınd önemli rtışlr sğlybileceğini göstermiştir. Özellikle tüylü fiğ ve di fiğ bu konud, diğer tek yıllık bklgillere göre dh ttminkr sonuçlr vermiştir. Bu sonuçlrdn yol çıkrk, Akdeniz iklim kuşğınd siljlık mısır yetiştiriciliğinde, tüylü vey di fiğin ön bitki olrk yetiştirilmesi suretiyle, zotlu gübre 168
Türk Trım ve Doğ Bilimleri Dergisi 2(2): 163 170, 2015 kullnımının yrı yrıy zltılmsının mümkün olbileceği ve mısır ekiminin de Nisn sonu vey Myıs bşınd olbileceği ifde edilebilmektedir. Kynklr Açıkgöz, N., 1993. Trımd Arştırm ve Deneme Metodlrı (III.Bsım). Ege Üniv. Zir. Fk. Yy. No: 478, Ege Üniversitesi Zirt Fkültesi Ofset Atölyesi, Bornov/İzmir, 202s. Adeleke, M.A. nd Hrun, I.M., 2012. Residul Nitrogen Contributions from Grin Legumes to the Growth nd Development of Succeeding Mize Crop. Interntionl Scholrly Reserch Network, http://dx.doi.org/10.5402/2012/213729. Adesoji, A.G., Abubkr, I.U. nd Lbe, D.A., 2013. Contributions of Short Durtion Legume Fllow to Mize (Ze mys L.) Vrieties Under Different Nitrogen Levels in Semi-Arid Environment. Americn Journl of Experimentl Agriculture, 3(3), p: 542-556. Ailincâi, C., Ailincâi, D., Zbnt, M., Mercus, A. nd Top, D., 2008. Influence of Crop Rottion nd Long-Term Fertiliztion on Whet nd Mize Yield nd Soil Fertility in the Moldvin Plin. Cercetri Agronomice in Moldov Vol. XLI, 3(135): 23-32. Ait, C., Cerett, C.A., Fries, M.R. nd Konzen, J.M., 1990. Mize Cultivtion fter Winter Cover Crops. In Brzilin Meeting of Soil Fertility nd Plnt Nutrition, University of Snt Mri, Snt Mri, RS, Brzil, 19, p:10. Ak, İ., 2002. Ekolojik Trım ve Hyvncılık. Burs Gıd ve Yem Kontrol Merkez Arştırm Enst. Gid ve Yem Bilimi - Teknolojisi Dergisi, 2(1), s: 31-39. Anonim, 2014. Meteoroloji Genel Müdürlüğü 2. Bölge Müdürlüğü, İzmir. Avcıoğlu, R., Soy H. ve Geren, H., 2000. Ege Bölgesinde Kışlık İkinci Ürün Olrk Yetiştirilen Bzı Yembitkilerinin Verim ve Silolnm Olnklrı Üzerine Arştırmlr. Ege Üniv. Bil. Arş. Projesi No: 1998-ZRF-042, Kesin Sonuç Rporu, 72s. Çullu, M.A., 2012. Toprk Etüt Hritlm ve Toprk Yönetimi Gerekliliği. Toprk Bilimi ve Bitki Besleme Dergisi, 1(1), s: 23-25. Erkovn, H.İ., 2007. Bklgil Buğdygil Yembitkileri Krışımlrınd Simbiyotik Azot Fikssyonu ve Trnsferinin Tespiti. 7. Trl Bitkileri Kongresi, Cilt:2, s: 268-271. Eskndri, H. nd Ghnbri, A., 2009. Intercropping of Mize (Ze mys L.) nd Cowpe (Vign sinensis) s Whole-Crop Forge: Effect of Different Plnting Pttern on Totl Dry Mtter Production nd Mize Forge Qulity. Not. Bot. Hort. Agrobot. Cluj 37(2), p: 152-155. Geren, H. ve Avcıoğlu, R., 2000. An ve İkinci Ürün Olrk Yetiştirilen Siljlık Mısır (Ze mys L.) Çeşitlerinde Ekim Zmnlrının Hsıl Verimleri ile Silj İlişkin Trımsl Özelliklere Etkisi Üzerinde Arştırmlr. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü (Bsılmmış Doktor Tezi), İzmir, 251s. Geren, H., 2001. Bornov Koşullrınd İkinci Ürün Olrk Yetiştirilen Frklı Mısır Çeşitlerinde Ekim Zmnlrının Silj Özelliklerine Etkisi. Ege Üniversitesi Zirt Fkültesi Dergisi, 38 (2-3), s: 47-54. Geren, H., Avcıoğlu, R., Kır, B., Demiroğlu, G., Yılmz, M. ve Cevheri, A.C., 2003. İkinci Ürün Siljlık Olrk Yetiştirilen Bzı Mısır Çeşitlerinde Frklı Ekim Zmnlrının Verim ve Klite Özelliklerine Etkisi. Ege Üniversitesi Zirt Fkültesi Dergisi, 40(3), s: 57-64. Gül, İ., Yildirim, M., Akinci, C., Dorn, I. nd Kilic, H., 2008. Response of Silge Mize (Ze mys L.) to Nitrogen Fertilizer fter Different Crops in Semi Arid Environment. Turkish Journl Agric. For., 32, p: 513-520. İdikut, L., Boğ, M., Atly, A.I. Kr, S.N. nd Kmlk, A., 2009. Effect of Previous Plnt on Chemicl Composition of Sweet Corn Grin. Journl of Animl nd Veterinry Advnces, 8 (10), p: 1979-1981. İdikut, L., Cesur, C. ve Tosun, S., 2005. Şeker Mısırd Ekim Zmnı ve Yetiştirme Tekniğinin Hsıl Verimi ve Bzı Özelliklere Etkileri. Khrmnmrş Sütçü İmm Üniversitesi Fen ve Mühendislik Dergisi, 8 (1), s: 91-100. İptş, S. ve Avcıoğlu, R., 1993. Tokt Şrtlrınd I. Ürün Siljlık Mısır (Ze mys), Sorgum (Sorghum vulgre), Sudnotu (Sorghum sudnense) ve SorgumxSudnotu Melezinin Değişik Olgunluk Devrelerinde Ypıln Hstlrın Verim ve Siljlık Özelliklere Etkileri Üzerinde Arştırmlr. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü (Bsılmmış Doktor Tezi), Bornov-İzmir. Kr, B., Kr, N., Akmn, Z. ve Blbnlı, C., 2011. Trl Bitkilerinde Ekim Nöbetinde Ön Bitki Değeri ve Etkileri. Btı Akdeniz Trımsl Arştırm Enstitüsü Derim Dergisi, 28 (1), s: 12-24. Krşhin, M., 2014. effects of Cultivr nd Fertiliztion on Plnt nd Silge Crude Protein 169
Türk Trım ve Doğ Bilimleri Dergisi 2(2): 163 170, 2015 Contents in Mize. Gziosmnpş Üniversitesi Zirt Fkültesi Dergisi, 31(2), s: 98-104. Kryiğit, İ. ve Kızılşimşek, M., 2005, Frklı Olgunluk Dönemlerindeki Bzı Melez Mısır (Ze Mys L.) Çeşitlerinin Silj Kliteleri Üzerine Arştırmlr, Khrmnmrş Sütçü İmm Üniv. Fen Bil. Enst. (Bsılmmış Yüksek Lisns Tezi), Khrmnmrş, 36 s. Kün, E., 1994. Sıck İklim Thılrı. Ankr Üniv. Zirt Fk. Yyınlrı Ders Kitbı no: 394, s: 141-206. Özyzıcı, M.A. ve Mng, İ., 2000. Çrşmb Ovsı Sulu Koşullrınd Yeşil Gübre Olrk Kullnıln Bzı Bklgil Yembitkileri ile Bitki Artıklrının Kendilerini İzleyen Mısır ve Ayçiçeğinin Verim ve Klitesine Etkileri. Turkish J. Agric. For., 24: 95-103. Soy, H., Avcıoğlu, R. Geren, H. ve Cevheri, A.C., 2001. Bzı Siljlık Mısır (Ze mys L.) Çeşitlerinde Hsıl Verimi ve Diğer Bzı Verim Özellikleri Üzerine Arştırmlr. Ege Üniversitesi Bilimsel Arştırm Projesi No: 1999-ZRF-007, Kesin Sonuç Rporu, 65s. Soy, H., Geren H. ve Avcıoğlu, R., 2003. İtlyn Çimi ve Tüylü Fiğ Krışımlrınd Hst Zmnlrının Verim ve Bzı Verim Özelliklerine Etkisi Üzerinde Arştırmlr. Ege Üniv. Bil. Arş. Projesi No: 2001-ZRF-010 Kesin Sonuç Rporu, 28s. Sönmez, İ., Kpln, M. ve Sönmez, S., 2008. Kimysl Gübrelerin Çevre Kirliliği Üzerine Etkileri ve Çözüm Önerileri. Btı Akdeniz Trımsl Arştırm Enstitüsü Derim Dergisi, 25(2), s: 24-34. Stnger T.F. nd Luer, J.G., 2008. Corn Grin Yield Response to Crop Rottion nd Nitrohen over 35 Yers. Agronomy Journl, Vol. 100(3), p: 643-650. Svubure, O., Mpepereki, S. nd Mkonese, F., 2010. Sustinbility of Mize-bsed Cropping Systems in Rurl Ares of Zimbbwe: n Assessment of the Residul Soil Fertility Effects of Grin Legumes on Mize (Ze mys L.) under Field Conditions. Interntionl Journl of Engineering, Science nd Tecnology, 2(7), p: 141-148. Uzun, A., Krsu, A., Turgut, İ., Çkmk, F. ve Turn, Z.M., 2005. Burs Koşullrınd Ekim Nöbeti Sistemlerinin Mısırın Verim ve Verim Öğeleri Üzerine Etkisi. Uludğ Üniversitesi Zirt Fkültesi Dergisi, 19(2), s: 61-68. Yusuf, A.A., Iwufor, E.N.O., Abidoo, R.C., Olufjo, O.O. nd Snging, N., 2009. Effect of Crop Rottion nd Nitrogen Fertiliztion on Yield nd Nitrogen Efficiency in Mize in the Northern Guine Svn of Nigeri. Africn Journl of Agriculturl Reserch, Vol.4(10), p: 913-921. Yılmz, Ş. ve Sğlmtimur, T., 1996. An Ürün Mısırd Üst Gübre Olrk Uygulnn Frklı Form ve Dozlrd Azot Gübresinin Hsıl Verimi ve Klitesine Etkisi. Mustf Keml Üniversitesi Zirt Fkültesi Dergisi, Cilt: I, Syı: 1, s: 113-114. Werner, D., 1987. Pflnzliche und mikrobielle Symbiosen. George Thime Verlg-Stuttgrt, 241 p. Wilhelm, H. und Wurm, K., 1999. Futterkonservierung und qulitet. Leopold Stocker Verlg, Grz-Stuttgrt, 143 p. 170