TRF.TL.08 08.06.2011 06.11.2013 02 1/5 1.0 AMAÇ: Orhaneli Devlet Hastanesi'nde, hastalar için gereksinim duyulan kan ürünlerini güvenilir, hızlı ve yeterli miktarda temin etmek; hastalar için istenen tetkiklerin sonuçlarının zamanında ve doğru olarak çıkmasını sağlamak. 2.0 KAPSAM: Kan Merkezi Çalışanlarını ve Kan Merkezi'nden hizmet alanları kapsar. 3.0 SORUMLULAR: Kan Merkezi Sorumlu Laboratuar Teknisyeni Kan Merkezi Çalışanı (Laboratuar Teknisyeni, Sağlık Memuru, Hemşire) Kan Merkezi Sekreteri 4.0 FAALİYET AKIŞI: 4.1 Kan Merkezi'nde, bir Kan Merkezi Sorumlu Laboratuar Teknisyeni, iki Laboratuar Teknisyeni, bir Hemşire, bir Sekreter görev yapar. 4.2 Kan Merkezi'nde mesai saatleri dışında bir kişi nöbet hizmetini yürütür. 4.3 Tetkikler 24 saat aralıksız çalışılır. 4.4 Mesai saatleri içinde ve mesai saatleri dışında görev yapan Kan Merkezi Çalışanları; birbirlerinden görev ve gereken malzemeleri devir teslim alır, devir teslim tamamlanmadan görevli Kan Merkezi Çalışanı, görev yerinden ayrılamaz. 4.5 Her Kan Merkezi Çalışanı kendi görev alanının düzenini sağlar, çalışma sırasında kullanılacak malzemeleri temin eder. 4.6 Kullanılacak cihazların günlük bakım ve kontrolleri yapılır. 4.7 O gün gelen hasta kan grupları, Direkt ve İndirekt Coombs testleri ve Cross-match testleri(hastanın doktorunun istediği sayıda) ve o gün alınan donör kanlarından kan grupları ve VDRL testleri; çalışma talimatlarına uygun olarak çalışılır. 4.8 Cross-match uygun bulunan kanlar için; Cross-match Uygundur etiketi yazılır, etiket kan torbası üzerine yapıştırılır. Kan saklama dolabına istendiğinde verilmek üzere yerleştirilir. 4.9 Son kullanım tarihi dolmuş olan ürünler; gündüz mesai saatinde Kan Merkezi Sekreteri, mesai saati dışında nöbetçi Kan Merkezi Çalışanı tarafından saptanır ve imha edilir. 4.10 Cross-match'li olarak bekleyen kanlardan, stoğa geçirilecek olanlar; mesai saatleri içinde Kan Merkezi Sekreteri tarafından, mesai saati dışında nöbetçi Kan Merkezi Çalışanı tarafından kan saklama dolabına yerleştirilir. 4.11 Taburcu olan hastalar; mesai saatleri içinde Kan Merkezi Sekreteri tarafından, mesai saati dışında nöbetçi Kan Merkezi Çalışanı tarafından saptanarak, üzerine kayıtlı kan varsa listede hasta adından silinerek Kan Merkezi stok listesine eklenir. 4.12 Dolaptaki kanlar miyadlarına göre kontrol edilerek, miyadı yakın olan kanlar önde olacak şekilde kan gruplarına uygun olarak dolapta sıralanır. 4.13 Dolap kontrolünden sonra stok ve ihtiyaç durumu belirlenir. 4.14 Kan ve kan komponenti istemleri, mesai saati içinde Kan Merkezi Sekreteri, mesai saati dışında nöbetçi sağlık teknisyeni tarafından yapılır. 4.15 Mesai saatinde Kan Merkezi Sekreteri, mesai saati dışında nöbetçi sağlık teknisyeni tarafından; acil kan vermek için gelen donörlere Donör Sorgulama Formu verilir. Nasıl doldurulması gerektiği konusunda bilgilendirilir. 4.16 Hastaya ait Kan veya Komponenti İstem Formu, dosyaya kaldırılır.
TRF.TL.08 08.06.2011 06.11.2013 02 2/5 4.17 Donör tarafından doldurulan formun eksiksiz olarak doldurulup doldurulmadığı ve donörün kimlik kontrolü; mesai saati içinde Kan Merkezi Sekreteri, mesai saati dışında nöbetçi Kan Merkezi Çalışanı tarafından yapılır ve donör kan alma odasına yönlendirilir. Donör Sorgulama Formu nu uygun şekilde dolduran donörün sorgulama formu görevli Kan Merkezi çalışanınca değerlendirilir. Risk faktörü olabilecek konular sözlü olarak da sorularak teyid alınır. Donör Seçim Kriterleri El Kitabı. Kan alınmasında herhangi bir sakınca olmayan donörün tansiyon, nabız, ateş ve hemoglobin düzeyine bakılır ve uygun ise donörler kan alma koltuğuna alınır. Şüphede kalındığında Kan Merkezi Hekimi'ne danışılır. 4.18 Kan vermesinde sakınca görülen donöre; nedeni, anlayabileceği ve kırıcı olmayan bir üslupla açıklanır. Geçici olarak red edildiyse, bir daha ne zaman kan verebileceği açıklanır. Red edilen donör, Red Edilen Donör Kayıt Defteri ne kaydedilir, doldurduğu Donör Sorgulama Formu u Red Edilen Donör Dosyası na kaldırılır. 4.19 Kabul edilen donörün Donör Sorgulama Formu alınır; kan torbası ve örnek tüpleri üzerine bilgileri yazılır. 4.20 Kan Alma Talimatı na uygun olarak donörden kan alınır. Kan torbası ve örnek tüpleri laboratuar kısmına teslim edilir. 4.21 Reaksiyon geçiren donöre müdahale edilir. 4.22 Alınan kan torbasının kan grubu ve VDRL testleri talimatlarına uygun olarak çalışılır; ELISA testleri çalışılmak üzere ELISA Laboratuarına gönderilir. 4.23 Testleri çalışılan tam kan torbaları etiketlenerek kan grubu ve miyadına göre kan saklama dolaplarına yerleştirilir. 4.24 Üçlü kan torbasına alınan kanlar, talimatlarına uygun olarak komponenetlerine ayrılır. Ayrılan komponentler etiketlenerek ait oldukları dolaplara kan grubuna göre yerleştirilir. 4.25 ELISA testi pozitif çıkan donörlere ait kan torbası imha edilir. Donöre telefonla bilgi verilerek yönlendirilir. 4.26 Hazırlanmış kan ve ürünleri mesai saatlerinde Kan Merkezi Sekreteri tarafından, mesai saati dışında nöbetçi Kan Merkezi Çalışanı tarafından; görevli servis hemşiresi veya personeline hastanın order'ındaki istemine göre, verilen kan veya komponent order'a yazılarak teslim edilir ve Servise Çıkış Defteri ne kaydedilir. 5.0 KAN MERKEZİ İŞLEYİŞİ İLKELERİ 5.1 Tanımlar: Kan: Transfüzyon amacıyla kan bağışçısından alınan ve ayrıştırılan tam kandır. Tam kan: Kan bağışçısından transfüzyon için veya ayrıştırılarak yeni ürünler elde etmek üzere alınan ve uygun bir antikoagülan madde ile karıştırılan, hiçbir ayrım işlemine tabi tutulmamış insan kanıdır. Kan bileşenleri: Doğrudan, aferez veya diğer yöntemlerle tam kandan elde edilen eritrosit, trombosit, granülosit suspansiyonları gibi hücresel kan bileşenleri ile plazma ve kriyopresipitattır. Kan bağışçısı: Tam kan veya bileşenlerini veren kişidir. Kan bağışı: Tam kan veya kan bileşenleri verme işlemidir. Transfüzyon: Tedavi amacıyla ihtiyacı olan hastaya tam kan ya da kan bileşeni naklidir. 5.2 Temel İlkeler: İnfeksiyon hastalıklarının kan transfüzyonu ile bulaşması olasılığı uzun yıllardır bilinen, önemli bir infeksiyon riskidir. Kan bileşenlerinin hazırlanmasında kanın toplandığı bir primer torba ve buna bağlı ek torba sistemleri kullanılır; tamamen kapalı bir sistemde gerçekleştirilen ayrıştırma işlemlerinde, sistem bütünlüğünün bozulmaması durumunda herhangi bir kontaminasyon riski yoktur. Bakteriyel kontaminasyona bağlı transfüzyon reaksiyonları özellikle oda ısısında saklanmaları ve bakteriyel proliferasyon için uygun ortam ısısını sağlamaları sebebi ile trombosit süspansiyonlarının transfüzyonunda söz konusu olur. Trombosit süspansiyonlarını kontamine eden bakteriler arasında
TRF.TL.08 08.06.2011 06.11.2013 02 3/5 cilt florasından kan torbasına aktarılan gram pozitif koklar en sık rapor edilirken, nadir de olsa eritrosit süspansiyonları ile soğukta zenginleşen Yersinia enterocolitica grubu bakterilerin bulaştığı gösterilmiştir. Kanın toplanması, ayrıştırılması, saklanması ve dağıtılması işlemlerinin tümünde sterilitenin korunması; kan bileşenlerinin kontaminasyonunun önlenmesi için mutlak gereklidir. Türkiye de kan merkezlerinde toplanan her kan bağışı; yasal zorunluluk olarak insan immünyetmezlik virusu 1 ve 2 antikorları (anti-hiv 1 2), hepatit B virusu yüzey antijeni (HBsAg), hepatit C virusu antikorları (anti-hcv) ve sifiliz yönünden taranmalıdır. Mikrobiyolojik tarama testi yapılmaksızın kan transfüzyonu yapılması yasal değildir. Riski en aza indirmek amacıyla; kan bağışçısının bilgilendirilmesi, standart bağışçı sorgulama formu ile taşıyabileceği infeksiyon riskleri konusunda sorgulanması ve fizik muayenesi, güvenli kan transfüzyonu yönünden yapılmalıdır. Kan merkezlerinde hazırlanan ve transfüzyon tedavisinde sıkça kullanılan kan bileşenleri; eritrosit süspansiyonu, % 5 in altındaki kullanım endikasyonu ile tam kan, trombosit süspansiyonu, taze donmuş plazma ve kriyopresipitattır. Öncelikle kanın toplandığı, ayrıştırıldığı, test edildiği, işlendiği ve depolandığı tüm alanların çevresel temizliğinin, mikrobiyal yükü en düşük seviyede tutacak şekilde, uygun biçimde yapılması gereklidir. 5.3 Kan bağışçısının seçilmesi Güvenli kan ve kan bileşenlerinin elde edilmesi amacıyla; kan bağışçılarının olası riskler yönünden sorgulanması ve uygun olanlarının seçilmesi transfüzyon güvenliğinin en önemli aşamalarındandır. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü nün 03.01.1997 tarih ve 00141 sayılı genelgesi ekinde, kan bağışçısı kabul eden her kan merkezinin uygulaması gereken donör sorgulama formu ve donör sorgulama formu değerlendirme anahtarı yer almaktadır. Ülkemizde yasal olarak, kan bağışçısının değerlendirilmesi ve seçilmesinin buna göre yapılması gereklidir. Bakteremisi bulunan kişiler genellikle semptomatiktir ve kan bağışçısı adayı olamaz, ancak bazı bakteremi epizodlarında asemptomatik bakteriyemi bulunabilir. Kan bağışı merkezlerinde bununla ilgili uygun bağışçı seçim kriterleri belirlenmeli ve uygulanmalıdır. Kan bağışında bulunan kişinin bağıştan sonra hastalanması durumunda kan bağışı merkezine geri bildirim yapabileceği ve merkezin de hazırlanan kan bileşenlerini kullanımdan geri çekebileceği bir sistem oluşturulmalıdır. Kan bağışçısı adayının viral infeksiyonlar yönünden taşıdığı risklerin sorgulanması amacıyla tıbbi öyküsünün yanı sıra yaşam biçimi ile ilgili alışkanlıkları da sorgulanmalıdır. Kan bağışçısı sorgulama formu ve değerlendirme rehberlerinin periodik olarak güncellenmesi gereklidir. 5.4 Kanın Toplanması Bakteriyel kontaminasyonun önlenmesi için tüm işlemlerde dezenfeksiyona ve steril ekipman kullanımına dikkat edilmelidir. Kanın toplanması aşamasında venöz ponksiyonu yapan personel yeterince eğitimli olmalıdır. Genellikle antekübital fossa olan ponksiyon bölgesinde cilt lezyonu, cilt döküntüsü ve skar doku bulunmamalıdır. Ponksiyon yapılan bölgenin temizlenmesi ve dezenfeksiyonu, onaylanmış bir prosedüre göre yapılmalıdır. Bölge temizlendikten ve dezenfekte edildikten sonra, kan torba sisteminin iğnesi girilmeden tekrar palpasyon yapılmamalıdır.
TRF.TL.08 08.06.2011 06.11.2013 02 4/5 Kanın toplandığı torba sistemi pirojen içermemeli, steril olmalı; toplanan kan miktarı torbanın içerdiği antikoagülan koruyucu sıvı oranına uygun olmalıdır. Kan torbaları ve aferez setleri kullanılmadan önce, üreticinin önerdiği koşullarda saklanmalıdır. Venöz ponksiyon esnasında kullanılan tüm malzeme ve ekipman steril ve tek kullanımlık olmalıdır. İşlemi yapan personel tüm işlemler sırasında eldiven takmalıdır. 5.5 Kan örneklerinin taşınması ve kabul edilmesi Kan örnekleri sızdırmayan, ağzı sıkıca kapalı kaplara alınmalıdır. Daha sonra primer kaplar sekonder kapların içine yerleştirilmelidir. İstem formlarının kontamine olması önlenmelidir. Çift kompartmanlı, şeffaf plastik torbalar kullanılmalıdır. Örnekleri kabul eden personel önce sızıntı kontrolü yapmalı, sızıntının olduğu örnekleri uygun yöntemle dekontamine etmelidir. HIV benzeri bilinen infeksiyon tanısı bulunan hastalara ait örneklerin işaretlenmesi önerilmez. Tüm örnekler infeksiyöz kabul edilmeli ve hastaya ait bilgilerin gizliliği korunmalıdır. Örneklerin kurumlar arasında nakledilmesinde örnek nakli ile ilgili ulusal ve uluslar arası düzenlemelere uygun paketleme ve etiketleme yapılmalıdır. 5.6 Kan örneklerinin mikrobiyolojik taraması Ülkemizde, yasal zorunluluk olarak her kan bağışı aşağıda belirtilen göstergeler yönünden taranmalıdır: HIV 1 ve HIV 2 antikorları, HBsAg, HCV antikorları, Sifiliz Pencere döneminde olduğundan kuşkulanılan bir kan bağışçısından kan alınması durumunda polimeraz zincir reaksiyonu veya transkripsiyon temelli amplifikasyon testleri kullanılabilir. 5.7 Kan örneklerinin bakteriyolojik taraması Kan bileşenlerinin düzenli olarak mikrobiyal kontaminasyon yönünden taranması kalite güvence programının bir parçası olmalıdır. Kontaminasyon tespit edildiğinde, etken tanımlanmalı, olası kaynağı belirlenmeli, yapılanlar kayıt altına alınmalıdır. 5.8 Kanın ayrıştırılması Kan bileşenlerinin hazırlanmasında kullanılan steril birleştirme cihazları valide edilmeli ve temiz tutulmalıdır. Torba sistemi herhangi bir bölümünden açılırsa kapalı sistemin bütünlüğü bozulur; açık sistemlerdeki kan bileşenlerinin 2-80C de saklananlarının 24 saatte, 20-240C de saklananlarının dört saatte kullanılması zorunludur. Kanın ayrıştırılması işleminde ekstraktör, steril birleştirme cihazı kullanıldığında, yapılan işlemin sıçrama, püskürme veya serpme vb.riskleri varsa personel yüz kalkanı veya koruyucu gözlük takmalıdır. 5.9 Kan bileşenlerinin saklanması ve taşınması Hazırlanan kan bileşeninin raf ömrü torba sisteminde kullanılan koruyucu sıvıya bağlıdır. Kan bileşenlerinin, özelliklerine göre kan saklama dolabı veya derin dondurucuda saklanması venöz ponksiyon sırasında kana karışabilen veya kan bağışçısının dolaşımında bulunabilen bakterilerin proliferasyonunun minimum seviyede tutulması bakımından önemlidir.
TRF.TL.08 08.06.2011 06.11.2013 02 5/5 Kanın toplanmasından sonra, kısa bir süre, 24 0C de tutulması aktif konumdaki lökositlerin kandaki kontaminant bakterileri temizlemesine yardımcı olabilir. Kan bileşenleri uygun ısı, ortam ve sürede saklanmalı ve taşınmalıdır. Kan saklama dolaplarının ısısı sürekli olarak takip edilmelidir. Saklama ve taşınma sırasında ortam ısısını sürekli olarak takip ve kayıt eden elektronik cihazlar kullanılmalıdır. Isı olması gereken aralığın dışına çıktığında, alarm sistemi kullanıcıyı uyarmalı; kan bileşeni istenmeyen ısıya ulaşmadan kullanıcı gereken önlemleri almış olmalıdır. 5.10 Kan bileşeninin transfüzyon öncesi incelenmesi Kan ve kan bileşenleri transfüze edilmeden önce göz ile iyice incelenmelidir. Kontaminasyon tespit edilirse veya kontaminasyondan şüphelenilirse kan merkezi ile bağlantı kurulmalıdır. Gözle yapılan muayenede aşağıdakilerden biri tespit edilirse kontaminasyondan şüphelenilmelidir: Segment rengi kan torbasının renginden daha açıksa Eritrosit kütlesinin rengi normalden daha koyu veya morumsu ise Hücre kütlesinin hemen üzerinde hemoliz zonu varsa Gözle görülen pıhtılar varsa Plazmanın rengi bozulmuş veya bulanıksa Portlarda veya birleştirme bölgelerinde yetersiz birleştirme veya sistem bütünlüğünün bozulduğuna işaret eden kan veya plazma kalıntısı varsa Trombosit süspansiyonlarının incelenmesinde; gözle tespit edilebilen agregatlar varsa, trombositlerin olağan akışı ya da turbulansı görülmüyorsa bakteriyel kontaminasyondan şüphelenilmelidir. Taze donmuş plazma torbaları çatlak yönünden kontrol edilmelidir. 5.11 Kan torbası yüzeyinin kontaminasyonu Kan torbalarının yüzeyi geçirgen olduğundan, bu yüzeylerin kirli, nemli yüzeyler ve maddelerle temas etmesine engel olunmalıdır. Kanla kontamine olan kan torbası yüzeyi nemli, lifsiz kumaş ile silinmeli, ardından alkol ile durulanmalıdır. Gros kontaminasyon içeren kan torbaları kullanımdan çekilmeli ve imha edilmeli; kontaminasyon kaynağı tespit edilmeli ve kayıt altına alınmalıdır. 5.12 Transfüze edilmeyen kan bileşeni Kullanılmayan kan ve kan bileşenleri kan merkezine gecikmeden geri gönderilmelidir. 6.0 İLGİLİ DOKÜMANLAR: Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü nün 03.01.1997 tarih ve 00141 sayılı genelgesi Donör Seçim Kriterleri El Kitabı.