DÖRDÜNCÜ SINIF SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE DOĞRUDAN VERİLECEK DEĞERLERİN KAZANILMA DURUMUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ

The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/jasss2904 Number: 36, p. 75-94, Summer II 2015 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi Yayınlanma Tarihi 09.05.2015 20.08.2015 DÖRDÜNCÜ SINIF SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE DOĞRUDAN VERİLECEK DEĞERLERİN KAZANILMA DURUMUNUN DEĞERLENDİRİLMESİ EVALUATION OF THE ACQUISITION OF VALUES DIRECTLY OFFERED IN THE FOURTH GRADE COURSE OF SOCIAL STUDIES Zerrin Tuğçe ÇİÇEKLİYURT Tekirdağ Doğa Koleji Sınıf Öğretmeni Doç. Dr. Mehmet Kaan DEMİR Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sınıf Öğretmenliği Bölümü Özet 21. yüzyıl değerlerin ve değer eğitiminin öğretim programında gerekli ve önemli olduğu bir yüzyıl olarak başlamıştır. Değişen ve karmaşıklaşan dünyada ulusal düzeyde kimlikleri oluşturan ve evrensel boyutta önem arz eden değerler programlarda doğrudan verilmesi uygun görülen değerler halini almıştır. Bu araştırmanın genel amacı dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersinde doğrudan verilecek değerlerin kazanılma durumunun değerlendirilmesidir. Araştırma genel tarama modelinde bir çalışma olarak düzenlenmiştir. Araştırmanın evrenini Çanakkale ilinde bulunan ilkokulların dördüncü sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen doğrudan verilecek 8 değeri ölçen Doğrudan Verilecek Değerler Ölçeği kullanılmıştır. Veriler bir ders saati içerisinde, okulun diğer derslerini etkilemeyecek biçimde, sınıf öğretmenleri gözetiminde toplanmıştır. Araştırma, toplam 397 öğrenci üzerinde yürütülmüştür. Verilerin analizi için Statistical Package for the Social Sciences-22 paket programı kullanılmıştır. Verilerin analizinde frekans, yüzde ve bağımsız gruplar için t-testi tekniklerinden yararlanılmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre ilkokul dördüncü sınıf sosyal bilgiler dersinde doğrudan verilmesi hedeflenen değerlerin tümünün öğrenciler tarafından yeterli düzeyde kazanıldığı ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte öğrenci cinsiyeti, ailenin ekonomik durumu ve sınıf mevcudu değişkenlerine göre öğrenci puanlarında anlamlı bir farklılık olmadığı anlaşılmıştır. Sosyal bilgiler ders başarısı değişkenine göre ise 8 doğrudan verilecek değerin çoğunda ders başarısı yüksek olan öğrenciler lehine anlamlı bir farklılığın olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Sosyal Bilimler, Sosyal Bilgiler, İlkokul, Değer, Değer Eğitimi

76 Zerrin Tuğçe ÇİÇEKLİYURT & Mehmet Kaan DEMİR Abstract 21st century has been a century in which values and value education are significant and necessary. The values which are universally importance and shape the identities at national level in this changing and complicating world, have been considered appropriate to be directly offered in the value curricula. The general purpose of this study is to evaluate the development of the values directly offered in the fourthgrade of social studies. The survey was carried out by means of general screening model. The population of the study consists of fourth-grade students at the primary schools in the city of Çanakkale. The "Scale of Directly Offered Values" developed by the researcher to measure 8 directly offered values were utilized in the survey as the data collection tool. The data were collected by the researchers under the guidance of class teachers within a course hour so as not to impact the other courses at the school. The survey was carried out with a total of 397 students. Statistical Package for the Social Sciences (SPSS-22) program was used in the data analysis. The study utilized the techniques of frequency, percentage, and independent samples t-test methods. According to the results acquired from the study, it was concluded that all values to be offered directly in the fourth-grade of social studies were adequately acquired by the students. However, it was realized that there has not been a significant difference between the scores of the students in terms of gender of the student, the parental economic status and class size. The study also concluded that in terms of achievement in social studies course, there has been a significant difference in favour of the students with high achievement in the social studies course in most of the areas of 8 directly offered values. Key Words: Social Sciences, Social Studies, Primary School, Value, Values Education GİRİŞ 20. yüzyıl, küreselleşmenin hız kazandığı, dünyanın her yönüyle siyasi ve kültürel sınırlarının ortadan kalkmaya başladığı, teknolojinin insan aklıyla akıl almaz! boyutlara taşındığı, üreten ülkelerin üretileni kullanan ülkeleri sömürdüğü, canlı yayınlarla savaşların izlendiği, demokratikleşme boyutuyla rejimlerin değiştiği, medya, internet ve sanal alem desteğiyle çeşitli amaçlarla her türlü bilginin kolay ve hızlı yayıldığı, toplum içinde bireyselleşme ve yalnızlığın arttığı bir asır olarak tarihteki yerini almıştır. 21. yüzyıla bu ağır mirası bırakan değişimler, eğitimde de değişim ve yenilikleri zorunlu kılmıştır, kılmaktadır. Bu değişimlerden ve zorunluluklardan biri de değerler eğitimine verilen önemin artmasıdır. Değerler kavramı, son birkaç yılın en gözde kavramlarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Çağımızda değerlerin bu kadar vurgulanıyor olduğuna bakarak bunların ne kadar önemsendiğini, bu konuda artık ne kadar ileri bir noktada bulunduğumuzu düşünmemiz acele ve yüzeysel verilmiş bir hüküm olur. Günümüzde değerlere bu denli vurgu yapılması aslında değerlere verilen değerin artması değil, değerlere duyulan ihtiyacın artması olarak yorumlanabilir (Arslan ve Yaşar, 2007: 10-11).Çünkü değerlerine bağlı şekilde yaşayan insanlar kendilerini hayatın akışına kapılmaktan kurtarabilmektedirler. Bu sayede kişisel vizyonlarını oluşturarak ve geliştirerek başarılı olabilmektedirler (Özden,1999: 49-50).Değerler, toplumdan topluma ve zaman içinde değişir. Toplumlar, değerleri doğrultusunda bazı davranışların sergilenmesini takdirle karşılar. Örneğin sadakat, sevgi, cesaret, dostluk, temizlik, saygı, dürüstlük, nezaket ve benzerleri önem verilen toplumsal değerlerdir. Değerler toplum için değerlidir; değerlere uygun davranan insanlar da toplumun gözünde değerlidir (Dökmen,2007: 60). Dokuz ülkeden farklı alanlarda 182 uzmana yirmi birinci yüzyılın küresel eğilimleri ve bu eğilimlerin vatandaşlarda hangi özellikleri gerektirdiğinin sorulduğu Vatandaşlık Eğitimi Politikası Araştırma Projesinde (Cogan ve Derricott, 2000) görüşü alınan katılımcılar yirmi birinci

Dördüncü Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Doğrudan Verilecek Değerlerin Kazanılma Durumunun Değerlen 77 yüzyıl vatandaşının sahip olması gereken erdem ve değerleri dokuz başlık altında belirtmişlerdir. Bunlar; sorunlara küresel toplumun bir üyesi gibi yaklaşma, diğerleriyle işbirliği içinde çalışma ve diğerlerinin toplumdaki rol ve sorumlulukları için sorumluluk üstlenme, kültürel farklılıkları anlama, kabullenme ve onlara karşı hoşgörülü olma, sistematik ve eleştirel düşünme, çatışmaları barışçıl yollarla çözme, çevreyi koruyan bir yaşamı benimseme, insan haklarına saygı duyma ve savunma, yaşamın tüm boyutlarına aktif olarak katılma ve bilgi teknolojilerini kullanmadır. Dünyada farklı toplumsal yapılarda yaşayan ve toplumsal yapılardaki değişikliklere göre değişip gelişen bireylerin inanç ve değer yargılarında birtakım değişmeler, dönüşmeler gerçekleşmiştir (Durkheim, 1995).Türkiye gibi etnik grupları, inanç ve inanışları bakımından farklı bireylerin yaşadığı bir toplumda huzuru, barışı ve devamlılığı sağlayabilmede bireylere ortak değerlerin kazandırılması önem taşımaktadır. k değerleri bu bireylere kazandırmak ise öğretim programında ve dolayısıyla bu programa göre hazırlanmış ders kitaplarında ortak değerlerin yer almasıyla mümkündür. Bu bağlamda toplumun devamlılığını sağlamadaki katkısı bile tek başına, değerlerin eğitimdeki önemini ortaya koymaktadır (Şen, 2007).Günümüzde değerlerin yeni yetişen nesile kazandırılmasına verilen önem gittikçe artmaktadır. Demokratik bir toplumun yaşayabilmesi ve varlığını devam ettirebilmesi için değerler eğitimi çok önemli ve gereklidir. Değerlerin ailenin dışında bilinçli bir şekilde okullarda öğretilmesi, sağlıklı ve bilinçli bir toplum oluşturulması açısından önemlidir. Öğrencilerin sadece akademik başarılarını artırmaya yönelik yapılan çalışmalar, toplumun ve insanlığın devamı açısından oldukça endişe verici bir durumdur. Çocuklara okullarda temel bilgi ve beceri kazandırmak ne kadar önemli ve gerekli ise özellikle günümüzde çocukların değer gelişimine katkıda bulunmak da son derece önemlidir (Kurtdede Fidan, 2013). Değer, bir ulusun sahip olduğu sosyal, kültürel, ekonomik ve bilimsel değerlerini kapsayan maddi ve manevi ögelerin bütünü (TDK, 2012); bir sosyal grubun veya toplumun kendi varlık, birlik, işleyiş ve devamını sağlamak ve sürdürmek için üyelerinin çoğunluğu tarafından doğru ve gerekli oldukları kabul edilen; onların ortak duygu, düşünce, amaç ve menfaatini yansıtan genelleştirilmiş temel ahlâki ilke veya inançlar (Kızılçelik, Erjem 1994, 99); davranışlara genel olarak rehberlik eden ilkeler ve temel inançlar, eylemlerin iyi ya da istenilen olarak yargılandığı standartlar (Halstead ve Taylor 2000: 169); belirli bir davranışın ya da herhangi bir şeyin tercih edilebilir veya edilemez olduğu hakkındaki kalıcı inanç (Güngör, 2000); somut ya da soyut kavramların önemini belirtmeye yarayan soyut ölçü birimi, canlı ve cansız varlıkların, olayların, olguların durumunu önemini anlatan bir sözcük (Köknel, 2007: 17); bir kültüre mensup üyelerin, istenilen veya istenilmeyenin, iyi veya kötünün, güzel veya çirkinin ne olduğunu belirlemeye yönelik olarak kullandıkları standartlar (Kıncal, 2002) olarak çeşitli yakınlıklarda tanımlanabilmektedir. Sosyal bilgiler öğretim programında ise değer; bir sosyal grup veya toplumun kendi varlık, birlik işleyiş ve devamını sağlamak ve sürdürmek için üyelerinin çoğunluğu tarafından doğru ve gerekli oldukları kabul edilen ortak düşünce, amaç, temel ahlaki ilke ya da inançlar olarak tanımlanmıştır (Şen, 2007). Değer kavramı, hemen hemen bütün bilim dallarında konu edilmektedir. Başlangıçta felsefe bilimi içinde incelenen ve ahlak kuralları ile bağlantısı kurulan değer kavramı, günümüzde daha çok psikoloji, sosyoloji, işletme, tıp, eğitim vb. bilimlerin ilgi alanına da girmiştir (Baloğlu ve Balgalmış, 2005: 21).Eğitim, bireylere bilgi ve beceri kazandırmanın ötesinde, toplumun yaşamasını, kalkınmasını ve devam etmesini sağlayacak nitelikte değer üretmek, var olan değerlerin dağılmasını önlemek, yeni ve eski değerleri bağdaştırmak sorumluluğu taşır (Akdağ ve Taşkaya, 2011: 295).Ekşi nin belirttiği gibi, yirmi beş yüzyıl önce Sokrates eğitimi, çocuklara erdem ve bilgi kazandırmak olarak tanımlamıştır (Karakter

78 Zerrin Tuğçe ÇİÇEKLİYURT & Mehmet Kaan DEMİR Okulu, 2005).Devlet görevlerini yerine getirirken ve yeni kuşaklara vatandaşlık bilincini aşılarken en önemli desteği eğitimden alır. Konu devletin ideolojisi olunca, eğitim politikaları da siyasal içerikli olmak zorundadır. Devlet ideolojisinin yaşatıldığı kurumlar olan okullar bu ideolojiyi bireye kazandırmak için derslerin öğretim programlarını kullanabilirler (Dilek, 2007).Özellikle çocuklarda geçmişe kıyasla okul ve aile dışında televizyon, görsel basın, internet gibi birden fazla faktörün de değer kazandırmada etkili hale gelmiş olması, toplumun değer sisteminin devamlılığını etkileyebilmektedir. Bu nedenle çocuklardaki değerlerin gelişiminin rastlantılara veya kontrol dışı mekanizmalara bırakılmaması ve dünyadaki gelişmelerin de iyi izlenmesi gerekmektedir (Gömleksiz,2007: 729).Bu yüzden değerlerin iyi benimsenmesi ve yaşanabilmesi için bilhassa çocuklara onların kazandırılması esastır. Bunun için de aile içi eğitim, okul ve çevre çok büyük rol oynar (Bolay, 2007). Değerler doğuştan getirilmeyip, gözlem ve etkileşim sonucunda yaşayarak öğrenilirler (Bostrom 1999: 3).Bireyler, değerleri gelişimlerinin erken dönemlerinde toplumsal bir kurum olan ailede kazanmaya başlamaktadır (Baloğlu ve Balgamış, 2005).Okulda, aileden daha sistemli bir değerler eğitimi düzenlenmektedir. Okul öğrencilerin, içinde bulundukları toplumun yerel değerleri ile birlikte evrensel değerlerini de kazanmasına yardımcı olmaktadır (Akkiprik, 2007).Deveci ve Selanik Ay (2009), öğrencilerin değerleri kazanabilmeleri için okullarda değerler eğitimine eğitim programlarında planlı etkinlikler yoluyla yer verilmesi gerektiğini ve değerler eğitimi konusunda okul-aile işbirliğine gereksinim duyulduğunu belirtmişlerdir. Bireyin belirli değerleri fark etmesi, o değerlerden yeni değerler üretmesi, ürettiği değerleri benimsemesi ve kendi kişiliğini bu değerlere göre şekillendirip davranışa dönüştürmesi eğitim ile gerçekleşir. Bu eğitim ise alanyazında değerler eğitimi olarak ifade edilmektedir (Yeşil ve Aydın, 2007). Değerler eğitimi, değerleri öğretmek için açık ve bilinçli bir girişimdir (Keskin, 2008). Slater e (2002) göre ise; değerler eğitimi manevi, ahlaki, sosyal ve kültürel eğitim; kişisel ve sosyal eğitim; çok kültürcü/ırkçı karşıtı eğitim; program ötesi temalar, özellikle vatandaşlık, çevre ve sağlık; manevi özen; okul etiği; programa ek etkinlikler; geniş toplum bağlantıları; ortak ibadet/ toplantı; öğrenen bir topluluk olarak okul yaşamı gibi ortak program deneyimlerinin bir sınıflamasını yapabilmek için yeni bir şemsiye terimdir (akt., Keskin, 2008). Değer yargıları ergenlik döneminin biyolojik, psikolojik ve sosyolojik özellikleri nedeniyle aniden değişebilir. Büyüyen, sosyalleşen ve soyut düşünen birey hayattaki yerini belirleme ihtiyacı hissederken bir kimlik ve davranış karmaşıklığı yaşayabilir (Hökelekli, 2002). Bu karmaşık dönemde onların değer yargılarını oluşturmada Sosyal Bilgiler Öğretim Programı ve ders kitapları önemli bir yere sahiptir (Evin ve Kafadar, 2004).Genel olarak tüm eğitim uygulamalarının özelde ise Sosyal Bilgiler eğitiminin bireylere demokratik değer, tutum ve inanç kazandırma, sahip oldukları değerlerin farkına varma ve bunların diğer insanlarla etkileşimlerine etkisinin bilincine varmalarını sağlama sorumluluğu bulunmaktadır (Doğanay, 2009: 230).Bu çerçevede Sosyal Bilgiler Dersi (4-7.sınıflar) Öğretim Programı nda her ünite için öğrencilere doğrudan kazandırılması amaçlanan değerler belirlenmiştir. Bu değerler; adil olma, aile birliğine önem verme, akademik dürüstlük, bağımsızlık, barış, bayrağa ve İstiklâl Marşı na saygı, bilimsellik, çalışkanlık, dayanışma, doğa sevgisi, doğal çevreye duyarlılık, duygu ve düşüncelere saygı, dürüstlük, estetik, farklılıklara saygı, hak ve özgürlüklere saygı, hoşgörü, kültürel mirasa duyarlılık, misafirperverlik, sağlıklı olmaya önem verme, sorumluluk, tarihsel mirasa duyarlılık, temizlik, Türk büyüklerine saygı, vatanseverlik ve yardımseverlik olarak sıralanmaktadır (MEB, 2005). Keskin (2008) çalışmasında Cumhuriyetin ilanından günümüze kadar yayınlanmış tüm ilkokul, ortaokul ve ilköğretim okulu sosyal bilgiler öğretim programlarında doğrudan veya dolaylı, az ya da çok değerlere yer verildiğini ortaya koymuştur. Buradan hareketle, değerler

Dördüncü Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Doğrudan Verilecek Değerlerin Kazanılma Durumunun Değerlen 79 eğitiminin sadece son yayınlanan sosyal bilgiler programına özgü olmayıp, daha eski programlarda da var olduğu söylenebilir. Eski programları yeni programdan ayıran temel özellik, eski programlarda değerlerin dolaylı veya örtük olarak yer almasıdır. Önceki yıllarda öğretim programlarında dolaylı olarak verilmesi planlanan değerlerin, çağın gerektirdiği ihtiyaçlar üzerine öğrencilere doğrudan verilmesi yaklaşımı benimsenmiştir. Bu amaçla ülkemizde de önemli çalışmalar yapılmış, 2005 ilköğretim programlarında bazı değerlerin öğrencilere ünite kazanımlarıyla birlikte doğrudan verilmesi hedeflenmiştir. 2005 yılında uygulamaya konulan ilköğretim (4-7.sınıf) Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı nda, her üniteye özgü değerler tespit edilerek bu değerlerin öğrencilere doğrudan kazandırılması amaçlanmıştır (MEB, 2005: 97). Araştırmanın amacı gereği 4. sınıflarda doğrudan verilmesi planlanan beceriler Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1: İlköğretim Sosyal Bilgiler Öğretim Programında 4. Sınıflarda Ünite Sonlarında Doğrudan Verilecek Değerler ÖĞRENME ALANI DOĞRUDAN VERİLECEK DEĞER Birey ve Kimlik Duygu ve düşüncelere saygı, hoşgörü Kültür ve Miras Türk büyüklerine saygı, aile birliğine önem verme, vatanseverlik İnsanlar, Yerler ve Çevreler Doğa sevgisi Üretim, Dağıtım ve Tüketim Temizlik ve sağlıklı olmaya önem verme Bilim Teknoloji ve Toplum Bilimsellik Gruplar, Kurumlar ve Sosyal Örgütler Yardımseverlik Güç, Yönetim ve Toplum Bağımsızlık Küresel Bağlantılar Misafirperverlik Millî Eğitim Bakanlığı yeni geliştirdiği öğretim programlarından özellikle Hayat Bilgisi, Sosyal Bilgiler öğretim programlarında değerlere ve değerler eğitimine çok önem verildiği görülmektedir. Sosyal Bilgiler dersi 4-5. ve 6-7. sınıf öğretim programlarında, öğrenciye verilmesi gereken değerler belirlenmiş ve bu değerlerin öğretiminde neler yapılması gerektiği açıklanmıştır. Sosyal Bilgiler 4. ve 5. sınıf öğretim programlarında adil olma, aile birliğine önem verme, bağımsızlık, barış, bilimsellik, çalışkanlık, dayanışma, duyarlılık, dürüstlük, estetik, hoşgörü, misafirperverlik, özgürlük, sağlıklı olmaya önem verme, saygı, sevgi, sorumluluk, temizlik, vatanseverlik, yardımseverlik gibi doğrudan verilecek değerler belirlenmiş, ünitelerle ilişkilendirilmiş ve değerlerin öğretimine yönelik örnek etkinlikler verilmiştir. Programda değer öğretiminin nasıl yapılması gerektiğine ilişkin açıklamalara da yer verilmiştir. Değerlerin öğrencilere nasıl aktarılacağı Okullarda seçilen değerler, geleneksel telkin yöntemiyle aktarılabileceği gibi değer açıklama yaklaşımı ile öğrenciler kendi değerlerinin farkına varması da sağlanabilir. Ayrıca, öğrenciler değerlerini anlamak ve değerlerinin sistematik analizini yapmak amacıyla ahlâki muhakeme ve değer analizi yaklaşımları da kullanılabilir şeklinde ifade edilerek, değer öğretiminde kullanılan bu yaklaşımlar açıklanmıştır (MEB, 2010: 497). Sosyal Bilgiler dersi milli vicdanları uyarmalıdır. Gelişen ve değişen dünyada milli değerleri korumak zor gibi görünse de evrensellik içinde ulusalı yakalamak önemlidir (Şenses, 2002).Sosyal bilgiler dersi öğrencilere toplumsal kişilik kazandırırken toplumun öngördüğü değerleri de bireylere kazandırma görevi üstlenmektedir (Çelgenci, 2010: 41). Sosyal bilgiler öğretiminde değerler eğitimi üzerinde özellikle durulmuştur. Bireyin kendi değerlerini oluşturması ve becerilerini geliştirmesi amaçlanmaktadır. Birey kendi eylemlerinin merkezinde yer aldığı için eylemlerini planlar, yönetir, kontrol eder ve değerlendirir. Bunu başarabilmesi bireyin kendini tanımasına bağlıdır. Kişinin kendini tanıması ise etkin bir insan ve vatandaş

80 Zerrin Tuğçe ÇİÇEKLİYURT & Mehmet Kaan DEMİR olabilmesi sosyal bilgiler öğretiminde değerler eğitiminin öğrencilerin içselleştirebileceği düzeyde uygulanmasına bağlıdır (Balcı, 2008: 2). Safran (2008: 15) da geleneksel değerlerin olumlu yönlerini korumakla birlikte çağdaş ve evrensel değerleri kabul etmeye açık yeni nesiller yetiştirmenin Sosyal Bilgiler eğitiminin görevleri arasında olduğunun altını çizmektedir. Vatanını milletini seven, haklarını bilip kullanan ve sorumluluklarını bilip yerine getiren, kültürel mirasın korunmasını ve geliştirilmesini kabul eden, insan-doğal çevre etkileşiminin farkında, bilimsel ahlaka sahip, demokratik ve duyarlı bireyler yetiştirmek sosyal bilgiler öğretim programının genel amaçlarındandır (Ulu Kalın, 2007). Bu genel amaçlara baktığımızda, sosyal bilgiler dersi bir değer eğitimi dersidir demek mümkündür (Cüro ve Gömleksiz, 2011).Sosyal bilgiler öğretiminin bireylerde değerlere ilişkin geliştirmeyi amaçladığı konuları Öztürk (2006) şöyle sıralamıştır: Başka insanlara, grup ve kültürlere, etnik, ırkî ve diğer farklılıklara karşı olumlu tutum sahibi olma/geliştirme; adalet, eşitlik, otorite, katılım, gerçeklik, vatanseverlik gibi birleştirici değerlere özgürlük, mahremiyet, hak edilen süreç, mal ve insan hakları gibi bireysel ve kamusal değerlere bağlı olma; anayasal güvenceleri, demokratik değer ve davranışları, farklı grupların kültürümüze olan katkılarını, toplumumuz ve diğer toplumlarda bulunan sosyal, ekonomik ve siyasal kurumların görevlerini takdir etme; uzlaşmazlıkları analiz ederken ve adalet, eşitlik gibi demokratik değerlerde yargıya varırken değer verme sürecini kullanma; insan ilişkilerinde sorumluluk, işbirliği, başkaları için endişelenme, açık fikirlilik ve yaratıcılığın önemini bilme. Doğanay, Seggie ve Caner e göre ise (2012: 77) demokratik bir toplumda değer eğitiminin itaati temele alma yerine, eleştirel bakış açısına odaklanarak; bireylerin önce kendi değerler sistemini anlaması, daha sonra ise diğerlerinin değerlerini anlayarak, ikisi arasında bir uyum sağlamayı hedeflemesi gerekir. Hem kendi hem de diğerlerinin değerlerini anlama sürecinin de sorgulayıcı bir anlayışla yapılması ve değerlerin derinliğindeki nedenlerin anlaşılmasına yönelik olması gerekir. Böylelikle, eleştirel vatandaşlık yaklaşımını temele alan değer eğitimi; bir toplumda insan haklarına dayalı demokratik sistemin gelişmesine, insanların birbirini anlamasını ve hoşgörüye dayalı, çeşitliliğe çoğulcu bir bakış açısıyla bakabilen, şiddet ve çatışmaları barışçıl yollarla çözmeyi becerebilen bir toplum olabilmeye katkılar yapabilir. Literatürde yer alan çalışmalara bakıldığında, sosyal bilgiler ve de değerler eğitimi konu başlıkları altında sayısız çalışma yer aldığı görülür. Ancak doğrudan verilecek değerlere ilişkin araştırma sayısı yok denecek kadar azdır. Yapılan bu çalışmada ilköğretim dördüncü sınıf öğrencilerinin sosyal bilgiler ders programında ünite sonlarında yer alan sekiz doğrudan verilecek değerin kazanılma düzeyi araştırılmıştır. Amaç Bu araştırma Çanakkale ilindeki ilkokullarda öğrenim gören dördüncü sınıf öğrencilerinin Sosyal Bilgiler dersinde doğrudan verilecek değerleri ne ölçüde kazandıklarını ortaya çıkarmayı amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda aşağıdaki alt amaçlara ulaşılması hedeflenmiştir. 1. Sosyal Bilgiler dersinde dördüncü sınıf öğrencilerinin doğrudan verilecek değerleri kazanma durumları nedir? 2. Sosyal Bilgiler dersinde dördüncü sınıf öğrencilerinin doğrudan verilecek değerleri kazanma durumları öğrencilerin cinsiyetine göre anlamlı olarak farklılık göstermekte midir? 3. Sosyal Bilgiler dersinde dördüncü sınıf öğrencilerinin doğrudan verilecek değerleri kazanma durumları öğrencilerin ekonomik düzeylerine göre anlamlı olarak farklılık göstermekte midir?

Dördüncü Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Doğrudan Verilecek Değerlerin Kazanılma Durumunun Değerlen 81 4. Sosyal Bilgiler dersinde dördüncü sınıf öğrencilerinin doğrudan verilecek değerleri kazanma durumları öğrencilerin sınıf mevcuduna göre anlamlı olarak farklılık göstermekte midir? 5. Sosyal Bilgiler dersinde dördüncü sınıf öğrencilerinin doğrudan verilecek değerleri kazanma durumları öğrencilerin sosyal bilgiler ders başarısına göre anlamlı olarak farklılık göstermekte midir? YÖNTEM Araştırma Modeli Araştırma var olan durumu olduğu şekliyle ortaya koymayı amaçladığı için betimsel bir çalışmadır. Araştırma genel tarama modelinde bir çalışma olarak düzenlenmiştir. Genel tarama modelleri, çok sayıda elemandan oluşan bir evrende, evren hakkında genel bir yargıya varmak amacı ile evrenin tümü ya da ondan alınacak bir grup üzerinde yapılan tarama düzenlemeleridir (Karasar, 2012). Araştırma Evreni ve Örneklem Araştırmanın evreni Çanakkale ilinde bulunan ilkokulların dördüncü sınıf öğrencilerini kapsamaktadır. Bu evren içerisinden de rastgele örnekleme yapılarak örneklem belirlemesi yoluna gidilmiştir. Toplam 397 dördüncü sınıf öğrencisine ulaşılan araştırmada değişken olarak 4 unsur seçilmiştir. Bunlar, cinsiyet, ailenin ekonomik durumu, sınıf mevcudu ve sosyal bilgiler ders başarısıdır. Araştırmada ele alınan değişkenlerin örneklem içindeki frekans ve yüzde değerleri Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2: Değişkenlerin Frekans ve Yüzde Oranları Değişken f % Cinsiyet Kız Erkek Toplam Aile ekonomik durumu Toplam Sınıf mevcudu 21-30 31 ve üzeri Toplam Sosyal bilgiler ders başarısı Toplam 199 198 397 148 249 397 273 124 397 95 302 397 50,1 49,9 100 37,3 62, 7 100 68,8 31,2 100 24,0 76,0 100 Tablo 2 ye Cinsiyet değişkeni açısından bakıldığında araştırmanın örneklemini oluşturan 397 öğrencinin 199 u (%50,1) kız öğrencilerden, 198 i (%49,9) erkek öğrencilerden oluşmaktadır. Ailenin Ekonomik Durumu değişkeni açısından bakıldığında 397 öğrencinin 148 i (%37,3) aile ekonomik durumu orta düzeyde olan öğrencilerden, 249 u (%62,7) ise aile ekonomik durumu iyi düzeyde olan öğrencilerden oluşmaktadır. Ailesinin ekonomik durumu kötü olarak algılanan bir öğrenci çıkmaması da ilginç bir durumdur. Sınıf Mevcudu değişkeni açısından bakıldığında 397 öğrencinin 273 ünün (%68,8) sınıf mevcudu 21-30 arası, 124 ünün (%31,2) sınıf mevcudu 31 ve üzeri durumdadır. 20 ve 20 nin altında öğrenciye sahip sınıf olmaması da dikkat çeken bir görüntü oluşturmaktadır. Sosyal Bilgiler Ders Başarısı değişkeni açısından bakıldığında 397 öğrencinin 95 i (%24,0) orta düzeyde başarı göstermekte iken 302 si (%76,0) iyi düzeyde başarı göstermektedir. Örneklemde sosyal bilgiler başarı düzeyi kötü olan öğrenci yoktur.

82 Zerrin Tuğçe ÇİÇEKLİYURT & Mehmet Kaan DEMİR Veri Toplama Araçları Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından geliştirilen 8 doğrudan verilecek değeri ölçen 34 soruluk Doğrudan Verilecek Değerler Ölçeği kullanılmıştır. Ölçeklerin geliştirilme sürecinde geçerlik için farklı üniversitelerde Sosyal Bilgiler Öğretimi dersini veren 3 öğretim üyesinin uzman olarak görüşü alınmıştır. Fikir birliği olan sorular ölçeklerin bünyesinde bırakılırken bazı sorular düzey üstü, bazıları da aynı amaca dönük olma sebepleriyle ölçeklerden çıkartılmıştır. Doğrudan Verilecek Değerler Ölçeği nin güvenirliği için Cronbach alpha değeri.71 bulunmuştur. Verilerin Toplanması ve Analizi Verilerin toplanması aşamasında gerekli resmi izinler alındıktan sonra öğrencilerden sınıf içinde birer ders saati boyunca dikkatli bir şekilde cevap vermeleri istenmiştir. Sınıf öğretmenleri gözetiminde, araştırmacının denetiminde ölçek uygulaması yapılmıştır. Verilerin analizi için SPSS-22 paket programı kullanılmıştır. Verilerin analizinde frekans, yüzde ve bağımsız gruplar için t-testi tekniklerinden yararlanılmıştır. BULGULAR Dördüncü Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Doğrudan Verilecek Değerlerin Kazanılma Durumlarının Analizi Araştırmanın birinci alt amacı olan dördüncü sınıf öğrencilerinin Sosyal Bilgiler dersinde doğrudan verilecek değerler kapsamındaki değerleri kazanma durumları nedir? sorusunun yanıtları aşağıdaki tabloda belirtilmiştir. Tablo 3: Değer Puanlarının Genel İstatistiği Değerler N X S Alınabilecek Asgari Puan Alınan Asgari Puan Alınabilecek Azami Puan Alınan Azami Puan -Duygu ve düşüncelere saygı ve 397 4,00 12,00 11,07 1,62 4,00 hoşgörü 12,00 -Türk büyüklerine saygı, aile birliğine 397 6,00 18,00 16,55 2,34 6,00 önem verme ve 18,00 vatanseverlik -Doğa sevgisi 397 11,51 1,36 4,00 4,00 12,00 12,00 -Temizlik, sağlıklı olmaya önem verme 397 12,00 11,51 1,37 4,00 4,00 12,00 -Bilimsellik 397 10,86 1,75 4,00 4,00 12,00 12,00 -Yardımseverlik 397 11,02 1,79 4,00 4,00 12,00 12,00 -Bağımsızlık 397 9,92 1,72 4,00 4,00 12,00 12,00 -Misafirperverlik 397 11,28 1,70 4,00 4,00 12,00 12,00 Tablo 3, 397 öğrenci katılımı üzerinden değerlendirildiğinde 4 likert tipi soruyla ölçülen Duygu ve Düşüncelere Saygı ve Hoşgörü değerinin 11,07 ortalama puana sahip olduğu görülmektedir. 12 azami puan üzerinden ortalama 11,07 puan alan dördüncü sınıf öğrencilerinin Duygu ve Düşüncelere Saygı ve Hoşgörü değerini yeterli oranda kazandıkları anlaşılmaktadır. 6 likert tipi soruyla ölçülen Türk Büyüklerine Saygı, Aile Birliğine Önem Verme ve Vatanseverlik değerinin 16,55 ortalama puana sahip olduğu görülmektedir. 18 azami puan

Dördüncü Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Doğrudan Verilecek Değerlerin Kazanılma Durumunun Değerlen 83 üzerinden ortalama 16,55 puan alan dördüncü sınıf öğrencilerinin Türk Büyüklerine Saygı, Aile Birliğine Önem Verme ve Vatanseverlik değerini yeterli oranda kazandıkları anlaşılmaktadır. 4 likert tipi soruyla ölçülen Doğa Sevgisi değerinin 11,51 ortalama puana sahip olduğu görülmektedir. 12 azami puan üzerinden ortalama 11,51 puan alan dördüncü sınıf öğrencilerinin Doğa Sevgisi değerini de yeterli oranda kazandıkları anlaşılmaktadır. 4 likert tipi soruyla ölçülen Temizlik, Sağlıklı Olmaya Önem Verme değerinin de 11,51 ortalama puana sahip olduğu görülmektedir. 12 azami puan üzerinden ortalama 11,51 puan alan dördüncü sınıf öğrencilerinin Temizlik, Sağlıklı Olmaya Önem Verme değerini yeterli oranda kazandıkları anlaşılmaktadır. 4 likert tipi soruyla ölçülen Bilimsellik değerinin 10,86 ortalama puana sahip olduğu görülmektedir. 12 azami puan üzerinden ortalama 10,86 puan alan dördüncü sınıf öğrencilerinin Bilimsellik değerini yeterli oranda kazandıkları anlaşılmaktadır. 4 likert tipi soruyla ölçülen Yardımseverlik değerinin 11,02 ortalama puana sahip olduğu görülmektedir. 12 azami puan üzerinden ortalama 11,02 puan alan dördüncü sınıf öğrencilerinin Yardımseverlik değerini yeterli oranda kazandıkları anlaşılmaktadır. 4 likert tipi soruyla ölçülen Bağımsızlık değerinin 9,92 ortalama puana sahip olduğu görülmektedir. 12 azami puan üzerinden ortalama 9,92 puan alan dördüncü sınıf öğrencilerinin Bağımsızlık değerini yeterli oranda kazandıkları anlaşılmaktadır. Bununla birlikte diğer değerlere oranla bağımsızlık değerinin kazanılma düzeyinin düşük olduğu da dikkat çekmektedir. 4 likert tipi soruyla ölçülen Misafirperverlik değerinin 11,28 ortalama puana sahip olduğu görülmektedir. 12 azami puan üzerinden ortalama 11,28 puan alan dördüncü sınıf öğrencilerinin Misafirperverlik değerini yeterli oranda kazandıkları anlaşılmaktadır. Toplam 34 likert tipi soruyla ölçülen tüm ölçekte dördüncü sınıf öğrencilerinin azami puanlara yakın düzeyde puan alarak yüksek düzeyde sahip oldukları anlaşılmıştır. Doğrudan Verilecek Değerlerin Cinsiyet Değişkenine Göre Analizi Bu başlık altında araştırmanın ikinci alt amacı olan dördüncü sınıf öğrencilerinin Sosyal Bilgiler dersinde doğrudan verilecek değerler kapsamındaki değerleri kazanma durumları öğrencilerin cinsiyetine göre anlamlı olarak farklılık göstermekte midir? sorusunun yanıtlarını bulmak için Bağımsız Gruplar için t-testi uygulanmıştır. Tablo 4: Değerlerin Cinsiyet Değişkenine Göre Farklılığı İçin t-testi Sonuçları Değerler Cinsiyet N X S t p -Duygu ve düşüncelere Kız 199 11,13 1,57 0,771 0,441 saygı ve hoşgörü Erkek 198 11,01 1,67 -Türk büyüklerine saygı, aile birliğine önem verme ve vatanseverlik -Doğa sevgisi Kız Erkek 199 198 16,62 16,57 2,27 2,42 0,201 0,841 Kız 199 11,62 1,16 1,633 0,103 Erkek 198 11,40 1,54 -Temizlik, sağlıklı olmaya Kız 199 11,62 1,19 1,590 1,113 önem verme Erkek 198 11,40 1,53 -Bilimsellik Kız 199 10,83 1,84 0,310 0,757 Erkek 198 10,88 1,66 -Yardımseverlik Kız 199 11,13 1,83 1,172 0,242 Erkek 198 10,91 1,76 -Bağımsızlık Kız 199 9,92 1,83 0,056 0,955

84 Zerrin Tuğçe ÇİÇEKLİYURT & Mehmet Kaan DEMİR Erkek 198 9,93 1,60 -Misafirperverlik Kız 199 11,37 1,71 1,083 0,279 Erkek 198 11,19 1,68 Ölçeğin Geneli Kız Erkek 199 198 94,28 93,33 9,50 10,02 0,967 0,334 Duygu ve Düşüncelere Saygı ve Hoşgörü, Türk Büyüklerine Saygı, Aile Birliğine Önem Verme ve Vatanseverlik, Doğa Sevgisi, Temizlik, Sağlıklı Olmaya Önem Verme, Bilimsellik, Yardımseverlik, Bağımsızlık ve Misafirperverlik değerleri incelendiğinde kız öğrenciler ile erkek öğrencilerin aritmetik ortalama değerlerinin birbirine yakın olduğu ve aralarında anlamlı bir farklılık olmadığı anlaşılmıştır. Değerlerin cinsiyet değişkenine göre toplam değerine bakıldığındada kız öğrencilerin 94,28 puan, erkek öğrencilerin 93,33 puan aldığı ve aralarında anlamlı bir farklılık olmadığı ortaya çıkmıştır. Cinsiyet değişkeninin doğrudan verilecek değerler açısından anlamlı farklılık oluşturmadığı ifade edilebilir. Doğrudan Verilecek Değerlerin Ailenin Ekonomik Durumu Değişkenine Göre Analizi Bu başlık altında araştırmanın üçüncü alt amacı olan dördüncü sınıf öğrencilerinin Sosyal Bilgiler dersinde doğrudan verilecek değerler kapsamındaki değerleri kazanma durumları öğrencilerin ekonomik düzeylerine göre anlamlı olarak farklılık göstermekte midir? sorusunun yanıtlarını bulmak için Bağımsız Gruplar için t-testi uygulanmıştır. Tablo 5: Değerlerin Ailenin ekonomik durumu Değişkenine Göre Farklılığı İçin t-testi Sonuçları Değerler Ailenin N X S t p ekonomik durumu -Duygu ve düşüncelere saygı ve hoşgörü 148 249 10,95 11,14 1,63 1,61 1,075 0,283 -Türk büyüklerine saygı, aile birliğine önem verme ve vatanseverlik -Doğa sevgisi -Temizlik, sağlıklı olmaya önem verme -Bilimsellik -Yardımseverlik -Bağımsızlık -Misafirperverlik Ölçeğin geneli 148 249 148 249 148 249 148 249 148 249 148 249 148 249 148 249 16,52 16,64 11,54 11,50 11,46 11,55 10,79 10,90 10,88 11,10 9,77 10,02 11,29 11,27 93,24 94,14 2,24 2,40 1,24 1,44 1,24 1,44 1,66 1,81 1,87 1,74 1,72 1,71 1,72 1,69 9,46 9,94 0,475 0,635 0,271 0,787 0,588 0,557 0,620 0,536 1,196 0,232 1,361 0,174 0,114 0,174 0,889 0,375 Duygu ve Düşüncelere Saygı ve Hoşgörü, Türk Büyüklerine Saygı, Aile Birliğine Önem Verme ve Vatanseverlik, Doğa Sevgisi, Temizlik, Sağlıklı Olmaya Önem Verme,

Dördüncü Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Doğrudan Verilecek Değerlerin Kazanılma Durumunun Değerlen 85 Bilimsellik, Yardımseverlik, Bağımsızlık ve Misafirperverlik değerleri incelendiğinde öğrencilerin aritmetik ortalama değerlerinin birbirine yakın olduğu ve aralarında anlamlı bir farklılık olmadığı anlaşılmıştır. Değerlerin ailenin ekonomik durumu değişkenine göre toplam değerine bakıldığındada aile ekonomik durumu orta olan öğrencilerin 93,24 puan, aile ekonomik durumu iyi olan öğrencilerin 94,14 puan aldığı ve aralarında anlamlı bir farklılık olmadığı saptanmıştır. Ekonomik durum değişkeninin de cinsiyet değişkeni gibi doğrudan verilecek değerler açısından anlamlı farklılık oluşturmadığı ifade edilebilir. Doğrudan Verilecek Değerlerin Sınıf Mevcudu Değişkenine Göre Analizi Bu başlık altında araştırmanın dördüncü alt amacı olan dördüncü sınıf öğrencilerinin Sosyal Bilgiler dersinde doğrudan verilecek değerler kapsamındaki değerleri kazanma durumları öğrencilerin sınıf mevcuduna göre anlamlı olarak farklılık göstermekte midir? sorusunun yanıtlarını bulmak için Bağımsız Gruplar için t-testi uygulanmıştır. Tablo 6: Değerlerin Sınıf Mevcudu Değişkenine Göre Farklılığı İçin t-testi Sonuçları Değerler Sınıf N X S t p mevcudu -Duygu ve düşüncelere saygı ve hoşgörü 21-30 arası 31 ve üzeri 273 124 11,04 11,12 1,63 1,59 0,463 0,644 -Türk büyüklerine saygı, 21-30 arası 273 0,570 0,569 16,64 2,33 aile birliğine önem verme 31 ve üzeri 124 16,50 2,33 ve vatanseverlik -Doğa sevgisi 21-30 arası 273 11,53 1,36 0,318 0,750 31 ve üzeri 124 11,48 1,39 -Temizlik, sağlıklı olmaya 21-30 arası 273 11,53 1,33 0,263 0,793 önem verme 31 ve üzeri 124 11,49 1,45 -Bilimsellik 21-30 arası 273 10,92 1,63 1,099 0,272 31 ve üzeri 124 10,71 1,99 -Yardımseverlik 21-30 arası 273 11,02 1,73 0,007 0,994 31 ve üzeri 124 11,02 1,93 -Bağımsızlık 21-30 arası 273 9,91 1,68 0,235 0,814 31 ve üzeri 124 9,95 1,80 -Misafirperverlik 21-30 arası 273 11,37 1,56 1,485 0,138 31 ve üzeri 124 11,09 1,96 Ölçeğin geneli 21-30 arası 31 ve üzeri 273 124 93,99 93,40 9,76 9,79 0,557 0,578 Duygu ve Düşüncelere Saygı ve Hoşgörü, Türk Büyüklerine Saygı, Aile Birliğine Önem Verme ve Vatanseverlik, Doğa Sevgisi, Temizlik, Sağlıklı Olmaya Önem Verme, Bilimsellik, Yardımseverlik, Bağımsızlık ve Misafirperverlik değerleri incelendiğinde öğrencilerin aritmetik ortalama değerlerinin birbirine yakın olduğu ve aralarında anlamlı bir farklılık olmadığı anlaşılmıştır. Değerlerin sınıf mevcudu değişkenine göre toplam değerine bakıldığındada sınıf mevcudu 21-30 arası olan öğrencilerin 93,99 puan, sınıf mevcudu 31 ve üzeri olan öğrencilerin 93,40 puan aldığı ve aralarında anlamlı bir farklılık olmadığı anlaşılmıştır. Sınıf mevcudu değişkeninin de doğrudan verilecek değerler açısından anlamlı farklılık oluşturmadığı ifade edilebilir.

86 Zerrin Tuğçe ÇİÇEKLİYURT & Mehmet Kaan DEMİR Doğrudan Verilecek Değerlerin Sosyal Bilgiler Ders Başarısı Değişkenine Göre Analizi Bu başlık altında araştırmanın beşinci alt amacı olan dördüncü sınıf öğrencilerinin Sosyal Bilgiler dersinde doğrudan verilecek değerler kapsamındaki değerleri kazanma durumları öğrencilerin sosyal bilgiler ders başarısına göre anlamlı olarak farklılık göstermekte midir? sorusunun yanıtlarını bulmak için Bağımsız Gruplar için t-testi uygulanmıştır. Tablo 7: Değerlerin Sosyal bilgiler ders başarısı Değişkenine Göre Farklılığı İçin t-testi Sonuçları Değerler Ders başarısı N X S t p -Duygu ve düşüncelere saygı ve hoşgörü -Türk büyüklerine saygı, aile birliğine önem verme ve vatanseverlik -Doğa sevgisi -Temizlik, sağlıklı olmaya önem verme -Bilimsellik -Yardımseverlik -Bağımsızlık -Misafirperverlik Ölçeğin geneli 94 302 94 302 94 302 94 302 94 302 94 302 94 302 94 302 94 302 10,64 11,21 16,17 16,75 11,34 11,58 11,35 11,57 10,42 11,00 10,43 11,21 9,71 10,01 10,87 11,42 90,95 94,78 1,69 1,57 2,26 2,33 1,31 1,36 1,24 1,41 1,86 1,69 2,07 1,66 1,86 1,65 1,94 1,58 10,72 9,15 2,969 0,003* 2,122 0,034* 1,540 0,124 1,388 0,166 2,832 0,005* 3,727 0,000* 1,494 0,136 2,803 0,005* 3,396 0,001* * p <.05 Cinsiyet, ekonomik durum, sınıf mevcudu değişkenleri incelendiğinde öğrencilerin doğrudan verilecek değerler kapsamındaki değerleri kazanma durumlarının bu değişkenlere göre anlamlı bir farklılık oluşturmadığı önceki tablolarda ortaya çıkmıştı. Sosyal bilgiler ders başarısı açısından bakıldığında ise sekiz doğrudan verilecek değerin beşinde anlamlı farklılığın söz konusu olduğu görülmektedir. Doğa Sevgisi, Temizlik, Sağlıklı Olmaya Önem Verme ve Bağımsızlık değerleri incelendiğinde öğrencilerin aritmetik ortalama değerlerinin birbirine yakın olduğu ve sosyal bilgiler ders başarısı açısından aralarında anlamlı bir farklılık olmadığı anlaşılmıştır. Duygu ve Düşüncelere Saygı ve Hoşgörü değeri incelendiğinde ise sosyal bilgiler ders başarısı orta olan öğrencilerin 10,64 puan, sosyal bilgiler ders başarısı iyi olan öğrencilerin 11,21 puan aldığı görülmektedir ve aralarında anlamlı bir farklılık ortaya çıkmıştır. Buna göre sosyal bilgiler başarısı iyi olan öğrenciler Duygu ve Düşüncelere Saygı ve Hoşgörü değerini daha çok kazanmışlardır. Türk Büyüklerine Saygı, Aile Birliğine Önem Verme ve Vatanseverlik değeri incelendiğinde sosyal bilgiler ders başarısı orta olan öğrencilerin 16,17 puan, sosyal bilgiler ders başarısı iyi olan öğrencilerin 16,75 puan aldığı görülmektedir ve aralarında anlamlı bir farklılık söz konusudur. Buna göre sosyal bilgiler başarısı iyi olan öğrenciler Türk Büyüklerine Saygı, Aile Birliğine Önem Verme ve Vatanseverlik değerini daha çok kazanmışlardır.

Dördüncü Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Doğrudan Verilecek Değerlerin Kazanılma Durumunun Değerlen 87 Bilimsellik değeri de incelendiğinde sosyal bilgiler ders başarısı orta olan öğrencilerin 10,42 puan, sosyal bilgiler ders başarısı iyi olan öğrencilerin 11,00 puan aldığı görülmektedir ve aralarında anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Buna göre sosyal bilgiler başarısı iyi olan öğrenciler Bilimsellik değerini daha çok kazanmışlardır. Yardımseverlik değeri incelendiğinde sosyal bilgiler ders başarısı orta olan öğrencilerin 10,43 puan, sosyal bilgiler ders başarısı iyi olan öğrencilerin 11,21 puan aldığı görülmektedir ve aralarında anlamlı bir farklılık gözlenmektedir. Buna göre sosyal bilgiler başarısı iyi olan öğrenciler Yardımseverlik değerini daha çok kazanmışlardır. Misafirperverlik değeri incelendiğinde de sosyal bilgiler ders başarısı orta olan öğrencilerin 10,87 puan, sosyal bilgiler ders başarısı iyi olan öğrencilerin 11,42 puan aldığı görülmektedir ve aralarında anlamlı bir farklılık ortaya çıkmıştır. Buna göre sosyal bilgiler başarısı iyi olan öğrenciler Misafirperverlik değerini daha çok kazanmışlardır. Değerlerin ders başarısı değişkenine göre toplam değerine bakıldığında sosyal bilgiler ders başarısı orta olan öğrencilerin 90,95 puan, sosyal bilgiler ders başarısı iyi olan öğrencilerin 94,78 puan aldığı görülmekte ve aralarında anlamlı bir farklılık gözlenmektedir. Buna göre sosyal bilgiler başarısı iyi olan öğrenciler doğrudan verilecek değerleri daha çok kazanmışlardır denilebilir. SONUÇ VE TARTIŞMA Sosyal bilgiler dersinde dördüncü sınıfta doğrudan verilecek değerleri doğrudan ilgilendiren bir çalışmaya rastlanılmadığından araştırmadan elde edilen sonuçları başka araştırmalarla karşılaştırıp tartışma olanağı yeterince bulunamamıştır. Araştırma 2005 Sosyal Bilgiler Öğretim Programının ünitelerinde doğrudan verilecek değerleri temel aldığından sonuçlar bu değerler özelinde sunulmuştur: -Duygu ve düşüncelere saygı ve hoşgörü: Sosyal bir varlık olan insanın toplumun dışında yaşaması mümkün değildir. Bu zorunluluk toplumda uymamız gereken kuralları ortaya çıkardığı gibi birbirimize karşı hoşgörülü olmamızı da gerektirmiştir. Farklılıkların çatışmalara, huzursuzluklara yol açmaması için her bireyin, duygu ve düşüncelere saygılı ve hoşgörü sahibi olması gerekmektedir (Kolukısa vd. 2005). Araştırmada alınabilecek 12 azami puan üzerinden ortalama 11,07 puan alan dördüncü sınıf öğrencilerinin Duygu ve Düşüncelere Saygı ve Hoşgörü değerini yeterli oranda kazandıkları sonucuna ulaşılmıştır. Duygu ve düşüncelere saygı ve hoşgörü değeri için öğrencilerin aldıkları puanların cinsiyet, aile ekonomik durumu ve sınıf mevcudu değişkenleri için anlamlı bir farklılık oluşturmadığı anlaşılmıştır. Sosyal bilgiler ders başarısı açısından bakıldığında ise ders başarısı yüksek olan dördüncü sınıf öğrencilerinin duygu ve düşüncelere daha çok saygılı oldukları ve daha çok hoşgörülü oldukları sonucu ortaya çıkmıştır. Aktaş ın (2010) yaptığı araştırmada kız öğrencilerin daha yüksek hoşgörü değerine sahip oldukları ortaya çıkmıştır. Duygu ve düşüncelere saygılı ve hoşgörülü olma bulunduğumuz çağın evrensel değerlerinden biridir. Demokratik bir toplum olma yolunda ilerleyen ülkemizde bu değeri içselleştirmiş bireylerden oluşan bir vatandaş topluluğu önemli bir unsurdur. Çelgenci (2010) çalışmasında, öğrencilerin sosyal bilgiler dersinde sorumluluk, yardımlaşma ve dayanışma değerlerini öğrendiklerini düşündüklerini; saygı, hoşgörü ve yardımseverlik değerlerini günlük yaşamlarına aktarmaya çalıştıkları sonucuna ulaşmıştır. Bu açıdan yapılan araştırma sonucuna uygun bir sonuca ulaşıldığı ifade edilebilir. -Türk büyüklerine saygı, aile birliğine önem verme ve vatanseverlik: Türk milleti, iki bin yılı geçen tarihi boyunca dünyanın çok farklı coğrafyalarında çok farklı zamanlarda

88 Zerrin Tuğçe ÇİÇEKLİYURT & Mehmet Kaan DEMİR dünyanın bütününü etkileyen büyük devletler kurmuştur. Türk milleti, tarihin belirli dönemlerinde dünyanın en güçlü devletlerini kurmuşken belirli dönemlerde de çok zor zamanlar yaşamıştır. Fakat ortak bir nokta vardır ki Türk milleti her iki zamanda da büyük insanlar yetiştirmiştir. Attila dan İbn-i Sina ya, Farabi den Mimar Sinan a kadar dünyaca ünlü Türk büyüğü yetişmiştir. Türk milletinin her dönemde lider insanlar yetiştirebileceği Mustafa Kemal Atatürk ile dünyaya bir kez daha gösterilmiştir (Kolukısa vd. 2005). Aile toplumların temel taşıdır. Toplumun devamlılığının sağlanması ve sahip olduğu değerlerin bir sonraki kuşağa taşınmasında aile büyük bir önem taşır. Anne ve babanın birbirine olan sevgi ve saygısı çocuklara da aktarılacak, bu sayede; hem ailenin devamlılığı sağlanacak hem de çocukların geleceğinin hazırlanması için temel atılmış olacaktır. Aile hayatının düzenli olması, çocukların karakterli olarak yetişmesini sağlar. Türk devlet geleneğinde aile birliğine verilen önem, toplumun birliğine verilen öneme, bu da ülkenin bütünlüğünün korunmasına temel teşkil etmektedir (Kolukısa vd. 2005). Yaşadığı toprağı sevmek ve onu korumak, o topraklar üzerinde yaşayan herkesin sahip olması gereken bir değerdir. İnsanların yaşadığı toprakları ve o topraklar üzerinde kurulmuş olan devleti koruması, ülkenin daha iyi bir geleceğe sahip olabilmesi için çaba sarf etmesi ve gerektiğinde o topraklar için canını feda edebilmesi vatanseverlik duygusunun göstergesidir (Kolukısa vd. 2005). Araştırmada alınabilecek 18 azami puan üzerinden ortalama 16,55 puan alan dördüncü sınıf öğrencilerinin Türk Büyüklerine Saygı, Aile Birliğine Önem Verme ve Vatanseverlik değerini yeterli oranda kazandıkları sonucu ortaya çıkmıştır. Bu değer için dördüncü sınıf öğrencilerinin aldıkları puanların cinsiyet, aile ekonomik durumu ve sınıf mevcudu değişkenleri için anlamlı bir farklılık oluşturmadığı anlaşılmıştır. Bununla birlikte sosyal bilgiler ders başarısı açısından bakıldığında ise ders başarısı yüksek olan dördüncü sınıf öğrencilerinin Türk büyüklerine daha saygılı oldukları, aile birliğine daha çok önem verdikleri ve daha vatansever oldukları anlaşılmıştır. Aktaş ın (2010) yaptığı araştırmada vatanseverlik açısından kız öğrencilerin daha yüksek puanlara sahip oldukları ortaya çıkmıştır. Atalara ve aileye saygı, vatanseverlik Türk milletinin en temel değerlerinden olup bu değerler sahip olma anayasa ve eğitimle ilgili amaçların da önemli birer unsurudur. Ertürk e göre (2006) sosyal bilgiler programına yönelik hazırlanmış ders kitaplarında milli kimliğe ilişkin büyüklük ve yücelik iddiasının azalmıştır. Eski programda yer alan milliyetçi söylem yerine, yeni programda insan haklarına ve farklılıklara saygı, okullardaki ilişkilerin demokratikleştirilmesi gibi Avrupa Birliği nin eğitimle ilgili kriterlerine uygun yaklaşımlara yer verilmiştir. Yeni program ve ders kitaplarında, milli değerlerin yanında evrensel değerleri de içeren daha liberal bir milliyetçilik anlayışı öne çıkmıştır. Kültür ve miras öğrenme alanında hedeflenen ve en kapsamlı değerlerden birisi olan bu değer grubunun öğrencilerde gelişmesi için şüphesiz veli desteği önemlidir. Yaşar ve Çengelci nin (2009) değerler eğitimi konusunda öğrenci velileriyle gerçekleştirdikleri araştırmada velilerin okuldaki değerler eğitiminde öğretmenlerin ellerinden geleni yaptığını, ancak değerler eğitiminin okul dışı sosyal etkinliklerle desteklenmesi gerektiğini düşündükleri sonucuna ulaşılmıştır. Veliler ayrıca çocuklara değerlerin kazandırılmasında okul-aile-çevre işbirliğinin yetersiz olduğunu, değerler eğitimi konusunda velilerin de birbirleriyle kaynaşmasını sağlayacak etkinliklere gereksinim duyulduğunu ifade etmişlerdir. -Doğa sevgisi: Doğa, insanlara yaşamaları ve yaşamlarını devam ettirmeleri için tüm varlığını ortaya koymuştur. Ama insanlar ilk çağlardan başlayarak doğayı sürekli tahrip etmiş ve onu kirletmişlerdir. Doğadaki bu tahribatın sona ermesi ve doğanın tekrar kendi içinde tüm canlılara hizmet eden döngüsüne erişebilmesi ancak doğayı korumakla olur. Doğayı korumanın

Dördüncü Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Doğrudan Verilecek Değerlerin Kazanılma Durumunun Değerlen 89 ilk şartı, çocuklardan başlayarak tüm insanlara doğa sevgisini aşılamaktır. Doğanın korunmasının öneminin bilincine varan bir öğrenci, gelecek yıllarda çevresinin ve tüm dünyanın kirletilmemesi ve doğal hayatın korunması için duyarlı bir vatandaş olacaktır (Kolukısa vd. 2005). Araştırmada alınabilecek 12 azami puan üzerinden ortalama 11,51 puan alan dördüncü sınıf öğrencilerinin Doğa Sevgisi değerini de yeterli oranda kazandıkları sonucuna ulaşılmıştır. Bu değer için dördüncü sınıf öğrencilerinin aldıkları puanların cinsiyet, aile ekonomik durumu, sınıf mevcudu ve sosyal bilgiler ders başarısı değişkenleri için anlamlı bir farklılık oluşturmadığı anlaşılmıştır. Yiğittir in (2009) yaptığı araştırmada ise doğa sevgisi kız öğrencilerde erkek öğrencilerden daha yüksek düzeyde çıkmıştır. Aktaş ın (2010) yaptığı araştırmada da doğal çevreye duyarlılık açısından kız öğrencilerin daha yüksek puanlara sahip oldukları ortaya çıkmıştır. -Temizlik, sağlıklı olmaya önem verme: Temizlik, insan sağlığı için dikkat edilmesi gereken en önemli unsurların başında gelmektedir. Temizlik sayesinde insan sağlığını kontrol altında tutmak daha kolay olmaktadır. Ayrıca temizlik, düzen ve disiplinin sembolüdür. Bilinçli bir tüketici, yaptığı alışverişlerde aldığı ürünlerin temizliğine ve kalitesine dikkat etmelidir. Temiz olmayan ortamlarda üretilen ürünlerin insan sağlığını tehdit edeceğini bilmelidir (Kolukısa vd. 2005). Araştırmada alınabilecek 12 azami puan üzerinden ortalama 11,51 puan alan dördüncü sınıf öğrencilerinin Temizlik, Sağlıklı Olmaya Önem Verme değerini yeterli oranda kazandıkları sonucu ortaya çıkmıştır. Bu değer için dördüncü sınıf öğrencilerinin aldıkları puanların cinsiyet, aile ekonomik durumu, sınıf mevcudu ve sosyal bilgiler ders başarısı değişkenleri için anlamlı bir farklılık oluşturmadığı anlaşılmıştır. Yiğittir in (2009) yaptığı araştırmada ise temizlik ve sağlıklı olmaya önem verme değerleri kız öğrencilerde erkek öğrencilerden daha yüksek düzeyde çıkmıştır. Ailenin de bu değerin gelişmesinde etkisi tartışılamaz. Aile desteğinin okul için taşıdığı önem ortadadır. Akbaş (2004) çalışmasında öğretmenlerin okulda verilen değerlerin aile ve çevrede yeterince pekiştirilmediğini, okul ve aile arasında işbirliği olmadığı ve okul ve ailede verilen değerlerin çatışabildiğini düşündükleri anlaşılmıştır. -Bilimsellik: Bilimsellik, devlet ve toplum hayatında bilime yer vermek ve bilimi değerlendirmek demektir. Bilimsellik, olaylara bilimsel gözle bakmayı, gerçeği bilimsel gözle araştırmayı, hurafelere, dogmalara, peşin yargılara sapmadan aklı hâkim kılmayı gerekli kılar (Turan, 1999). Bilim adamı, gücünü bilimsellikten almaktadır. Bilimsellik, bilim adamının kişiliğinin yapılanmasında etkili olur. Gerek bireysel gerek toplumsal sorunlara akılcı ve mantıksal çözümler getirebilmenin yolu, bilimsel düşünme ve bilimsel uygulamalardan geçer (Kolukısa vd. 2005). Çocukların da sosyal bilgiler dersinde küçük birer bilim insanı olarak yetişmeleri için bu değeri kazanmaları önemlidir. Araştırmada alınabilecek 12 azami puan üzerinden ortalama 10,86 puan alan dördüncü sınıf öğrencilerinin Bilimsellik değerini yeterli oranda kazandıkları anlaşılmaktadır. Bilimsellik değeri için öğrencilerin aldıkları puanların cinsiyet, aile ekonomik durumu ve sınıf mevcudu değişkenleri için anlamlı bir farklılık oluşturmadığı anlaşılmıştır. Sosyal bilgiler ders başarısı açısından bakıldığında ise ders başarısı yüksek olan dördüncü sınıf öğrencilerinin daha bilimsel oldukları ortaya çıkmıştır. Yiğittir in (2009) yaptığı araştırmada da bilimsellik kız ve erkek öğrencilerde birbirine yakın düzeyde çıkmıştır. Araştırma sonuçları paralellik göstermektedir. -Yardımseverlik: Yardımseverlik toplumda dayanışma ve bağlılığın sonucu olarak ortaya çıkmış bir tutumdur. Türk milleti yardımseverliği ile dünyanın pek çok milletine örnek olmuştur. Bunun içindir ki toplumumuzda yardım amacıyla kurulmuş birçok sosyal örgüt