İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM MALİYET MUHASEBESİNE GİRİŞ Muhasebe Döngüsünü Hatırlayalım... 2 Maliyet Muhasebesi ve Üretim İşletmeleri... 5 Üretim İşletmelerinin İki Ana Grubu... 6 Mamül ve Hizmet Üretiminin Farklı Yönleri... 11 Finansal (Genel) Muhasebe İçinde Maliyet Muhasebesinin Yeri... 12 Üretim Maliyetleri... 14 Direkt İlk Madde ve Malzeme Giderleri/Maliyetleri... 14 Direkt İşçilik Giderleri/Maliyetleri... 14 Genel Üretim Giderleri/Maliyetleri... 14 Mamül Maliyetlerinin Hesaplanması... 16 Giderlerin/Maliyetlerin Doğuşu... 16 Üretim Maliyetlerinin Derlenmesi... 19 Tamamlanan Mamül Maliyetlerinin Belirlenmesi... 20 Mamüllerin Satılması... 21 Üretim Maliyetlerinin Yol Ayırımı... 22 Dönem Başı ve Dönem Sonu Stoklarının Rolü... 24 Üretim Dışı Giderler... 26 Üretim Dışı Giderlerin Özellikleri... 28 Dönem Giderlerinde Bazı Özel Durumlar... 30 Maliyet ve Gider... 31 Rakamlı Örnekle Maliyet Muhasebesinde Muhasebe Döngüsü... 34 Günlük Defter Kayıtları... 35 Günlük Defterin Büyük Deftere Aktarılması... 40 Kesin Mizanın Düzenlenmesi... 41 Bilançonun Düzenlenmesi... 41 Gelir Tablosunun Düzenlenmesi... 42 Satışların Maliyeti Tablosunun Düzenlenmesi... 44 Üretim İşletmelerinde Kayıt Serbestliği... 45 Bilgisayarlar ve Maliyet Muhasebesi... 45 Sorular Alıştırmalar... 48 Seçenekli Sınamalar... 52 Ödev... 54 V
İKİNCİ BÖLÜM TEKDÜZEN MALİYETLEME Tekdüzen Muhasebe Sistemini Hatırlayalım... 60 Tekdüzen Finansal Tablolar... 63 Üretim İşletmelerinde Tekdüzen Maliyetleme Modelleri... 63 7/A Seçeneğinde Maliyetleme Modeli... 64 Maliyet ve Giderlerin Doğuşu... 65 Rakamlı Örnek-I: Uzay Üretim İşletmesi... 66 Üretim Maliyetlerinin Yansıtılması... 70 Üretim Maliyetlerinin Sonu... 71 Üretim Dışı Giderlerin Yansıtılması... 72 Üretim Dışı Giderlerin Sonu... 73 7/A Seçeneğinin Toplu Görünümü... 76 Rakamlı Örnek-II: ABC Üretim İşletmesi... 78 Kâr-Zarar Hesaplarının Sonuçlandırılması... 85 Finansal Tabloların Hazırlanması... 87 7/B Seçeneğinde Maliyetleme Modeli... 89 Giderlerin Doğuşu... 90 Giderlerin Yansıtılması... 91 7/B Seçeneğinde Üretim Maliyetlerinin Sonu... 92 7/B Seçeneğinde Üretim Dışı Giderlerin Sonu... 93 7/B Seçeneğinin Toplu Görünümü... 94 Hizmet İşletmelerinde Maliyetleme... 96 7/A Seçeneğinde Hizmet Üretim Maliyetleri... 96 Üretim Dışı Giderler... 96 Hizmet İşletmeleri ve 7/B Modeli... 96 Şenyurt Oteli (Rakamlı Örnek 7/A Modeli)... 97 İnşaat İşlerinde Maliyetleme... 100 İnşaat Taahhüt İşlerinde Maliyetleme: Rakamlı Örnek... 101 Eş Zamanlı Kayıt... 108 Sorular - Alıştırmalar... 112 Seçenekli Sınamalar... 116 Ödev... 117 VI
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İLK MADDE VE MALZEME MALİYETLERİ İlk Madde Malzemenin Ambara Girişi... 124 İlk Madde Malzemenin Ambardan Çıkışı... 127 Dönemsel Envanter Yöntemi... 127 Sürekli Envanter Yöntemi... 132 Dönemsel ve Sürekli Envanter Yöntemlerinin Değerlendirilmesi... 139 Ambardan Çekilen Malzemenin Muhasebeleştirilmesi... 141 İlk Madde ve Malzemenin İadesi... 142 Satıcıya İade... 142 Ambara İade... 143 İlk Madde ve Malzeme Alış İskontoları... 143 İlk Madde ve Malzeme Sayım Farkları ve Değer Düşüklüğü... 146 Sayım Noksanları... 146 Sayım Fazlaları... 146 Malzeme Maliyetlerindeki Değer Düşüklüğü... 148 Doğrudan ve Dolaylı Maliyet... 150 Doğrudan ve Dolaylı Malzeme Ayırımı... 152 Doğrudan İlk Madde ve Malzeme... 152 Dolaylı Malzeme... 152 Sorular - Alıştırmalar... 155 Seçenekli Sınamalar... 159 Ödev... 161 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM PERSONEL MALİYETLERİ Personel Maliyetlerinin Özellikleri... 164 Personel Maliyet ve Giderlerinin Sınıflandırılması... 166 Direkt ve Endirekt Personel Maliyetleri Ayırımı... 167 Personel Maliyet ve Giderlerinin Muhasebeleştirilmesi... 169 Üretimde Özellik Taşıyan İşçilik Maliyetleri... 173 Üretimde Fazla Mesai Primi... 173 Üretimde Teşvik Primleri... 174 Üretimde Boş İşçilik Maliyetleri... 174 Üretimde Sosyal Güvenlik İşveren Payları (Primleri)... 175 Üretimde İkramiyeler... 174 Üretimde İzin Ücretleri... 178 Üretimde Hafta Tatili ve Genel Tatil Ücretleri... 179 Üretimde Kıdem Tazminatı... 179 İhbar Tazminatı... 183 VII
Üretimde Diğer Ücret Giderleri... 184 Üretim Dışı Alanlarda Özellik Taşıyan Personel Giderleri... 184 Ücret Şekilleri... 184 Personel Ücretinin Hesaplanması... 185 Sorular - Alıştırmalar... 193 Seçenekli Sınamalar... 196 Ödev... 198 BEŞİNCİ BÖLÜM GENEL ÜRETİM MALİYETLERİ Muhasebede Maliyet Dağıtımının Önemi... 200 Genel Üretim Maliyeti Türleri... 202 Genel Üretim Maliyetlerinin Mamullere Yüklenmesi... 203 Birinci Dağıtım: Genel Üretim Maliyetlerinin Maliyet Yerlerine Dağıtımı... 204 İkinci Dağıtım: Hizmet Bölümlerinde Toplanan Maliyetlerin Dağıtımı... 207 Üçüncü Dağıtım: Üretim Bölümlerinden Mamullere Maliyet Dağıtımı... 224 Maliyet Yerlerinin Çeşitlendirilmesi veya Birleştirilmesi... 232 Genel Üretim Maliyetlerinin Muhasebeleştirilmesi... 235 Genel Üretim Maliyetlerinin Mamullere Tahmini Yüklenmesi... 240 Tahmini Yükleme Oranı Kullanmanın Gerekçeleri... 243 Tahmini Genel Üretim Maliyetlerinin Muhasebeleştirilmesi... 248 Sorular - Alıştırmalar... 252 Seçenekli Sınamalar... 255 Ödev... 256 ALTINCI BÖLÜM SİPARİŞ MALİYETLEME YÖNTEMİ Mamül Maliyetleme Yöntemleri... 266 Sipariş Maliyetleme Yöntemini Gerekli Kılan Şartlar... 269 Siparişlerin (İş Emri - Job Order) Maliyetlenmesi... 271 Sipariş Maliyetleme Yönteminde Yardımcı Hesaplar... 275 Sipariş Maliyetleme Yöntemi: Rakamlı Örnek (7-A)... 277 Sipariş Maliyetleme Yöntemi: Kapsamlı Örnek... 282 Genel Üretim Maliyetlerinin Siparişlere Yüklenmesi... 291 Üretim Kayıplarının Doğurduğu Maliyetler... 295 Aşırı (Anormal) Üretim Kayıpları... 300 7/B Seçeneğinde Sipariş Maliyetlemesi Uygulaması... 301 Sorular - Alıştırmalar... 306 Seçenekli Sınamalar... 309 Ödev... 310 VIII
YEDİNCİ BÖLÜM SAFHA MALİYETLEME YÖNTEMİ Safha Maliyetleme Yöntemini Gerekli Kılan Şartlar... 318 Üretim Süreçleri... 321 Safha Maliyetleme Yönteminde Maliyetlerin Derlenmesi... 323 Üretim Maliyetlerinin Bir Safhadan Diğerine Geçişi... 328 Maliyetleme Döneminin Sonunda Yarı Mamül Bulunması... 331 Maliyet Türleri İçin Farklı Tamamlanma Dereceleri... 337 Üretim Maliyeti Tablosu ve Fonksiyonları... 340 Dönem Başında ve Sonunda Yarı Mamul Bulunması... 342 Üretim Miktarındaki Artışın Maliyetler Üzerine Etkisi... 351 Üretim Kayıplarının Doğurduğu Maliyetler... 353 Miktar Kayıplarının Üretilen Birimler Üzerine Etkisi... 358 Tamamlanan Birimlerle Yarı Mamüllere Yükleme... 358 Sadece Tamamlanan Birimlere Yükleme... 361 Aşırı (Anormal) Üretim Kayıpları... 367 Bir Safhada Birden Çok Mamül Üretimi... 369 7/B Seçeneğinde Safha Maliyetlemesi... 376 Safha Maliyetlemesinde İlk Giren-İlk Çıkar Yöntemi... 384 Sipariş ve Safha Maliyetlemesi Birarada Kullanılabilir Mi?... 387 Sorular - Alıştırmalar... 389 Seçenekli Sınamalar... 397 Ödev... 398 SEKİZİNCİ BÖLÜM BİRLEŞİK ÜRETİMDE MALİYETLEME Birleşik Üretim ve Birleşik Maliyet... 408 Birleşik Üretimde Ana Mamül, Yan Mamül ve Artıklar... 410 Birleşik Üretim Süreçleri... 412 Birleşik Maliyetlerin Dağıtımı: Miktar Yöntemi... 416 Birleşik Maliyetlerin Dağıtımı: Satış Değeri Yöntemi... 421 Birleşik Maliyet Dağıtımı: Brüt Kâr Marjı Yöntemi... 427 Birleşik Üretimde Muhasebe Kayıtları... 429 Yan Mamüllerin Muhasebeleştirilmesi... 435 Yan Mamülün Ek (Özel) Maliyetlerle Tamamlanması... 441 Birleşik İlk Madde Maliyetlerinin Ayrımı... 446 Birleşik Mamüllerle İlgili Yönetim Kararları... 448 Uluslararası Muhasebe Standartları ve Birleşik Mamüller... 451 Sorular - Alıştırmalar... 453 Seçenekli Sınamalar... 460 Ödev... 461 IX
DOKUZUNCU BÖLÜM YÖNETİM MUHASEBESİNE GİRİŞ STANDART MALİYETLEME Yönetim Muhasebesine Giriş... 466 Fiili Maliyetlerin Yetersizliği... 472 Muhasebe Sisteminin Bir Parçası Olarak Standart Maliyet... 474 Standart Maliyetlemenin Faydaları... 476 Standart Maliyetleme Ortamı... 480 Standart Maliyetlerin Tespiti... 482 Standart Maliyet Kartı ve Görevi... 492 Standart Maliyetlemede Muhasebe Kayıtları... 494 Rakamlı Örnek... 497 Farkların (Sapma) Hesaplanması ve Muhasebeleştirilmesi... 500 Fark Hesaplarının Kapatılması... 509 Farkların (Sapmaların) Anlamı ve Önemi... 513 Sorumluluk Muhasebesi... 518 Sorular Alıştırmalar... 522 Seçenekli Sınamalar... 526 Ödev... 527 ONUNCU BÖLÜM YÖNETİM KARARLARINDA MALİYETLER Geleneksel Maliyet Sınıflandırmaları... 532 Değişme Biçimlerine Göre Maliyetler... 536 Değişken Maliyetler... 536 Sabit Maliyetler... 538 Yarı Değişken Maliyetler... 538 Yarı Sabit Maliyetler... 540 Faaliyet Aralığı ve Maliyetler Üzerinde Etkisi... 540 Sabit ve Değişken Maliyet Ayırımında Kullanılan Yöntemler... 543 Maliyet Analizlerinde Enflasyonun Etkisinin Önlenmesi... 547 Birim Maliyet Olarak Sabit ve Değişken Maliyetler... 549 Klasik Değişim Biçimleri Dışındaki Maliyetler... 551 Değişken Maliyetleme... 552 Tam ve Değişken Maliyetlemeye Ayrıntılı Örnek... 559 Değişken Maliyetlemenin Üstün ve Eleştirilen Yönleri... 564 Değişken Maliyetleme ve Finansal Raporlama... 565 Tam Maliyetlemede Uygulama Seçenekleri... 566 Normal Maliyetleme: Rakamlı Örnek... 571 X
Maliyet Hacım Kâr İlişkileri... 574 Birden Çok Mamül Üretiminde Başabaş Analizi... 576 Faaliyet Kaldıracı... 578 Güvenlik Payı ve Güvenlik Oranı... 581 Yönetim Kararlarında Kâr Katkısı... 583 Yönetim Kararlarına Işık Tutan Özel Maliyet Kavramları... 584 Sorular - Alıştırmalar... 591 Seçenekli Sınamalar... 602 Ödev... 604 ONBİRİNCİ BÖLÜM İŞLETMELERDE BÜTÇELEME Bütçelemede Temel Kavramlar... 610 İşletmelerde Başarılı Bir Bütçelemenin Şartları... 613 Bütçelemenin İşletmelere Sağlayacağı Yararlar... 615 İşletmelerde Yıllık Bütçelerin Hazırlanışı... 616 Rakamlı Örnek... 618 Bütçe Kontrolü... 628 Bütçelemede Kaçınılması Gereken Tipik Davranışlar... 630 Sorular Alıştırmalar... 633 Seçenekli Sınamalar... 636 Ödev... 637 ONİKİNCİ BÖLÜM MALİYET MUHASEBESİNDE ÖZELLİKLİ KONULAR Maliyet Muhasebesinde Özellikli Konular... 642 Faaliyete Dayalı Maliyetleme... 643 Faaliyete Dayalı Maliyetleme: Rakamlı Örnek... 649 Sonradan Maliyetleme... 657 Hayat Boyu Maliyetleme... 663 Hedef Maliyetleme... 668 Kaizen Maliyetleme... 674 Kalitesizliğin Maliyeti... 678 Başkalarının Başarılarından Yararlanma (Benchmarking)... 683 Sorular Alıştırmalar... 690 Seçenekli Sınamalar... 695 Ödev... 697 TEKDÜZEN HESAP PLANI... 703 YARARLANILAN KAYNAKLAR... 709 XI