GENETİĞİ DEĞİŞTİRİLMİŞ ÜRÜNLER (GDO) ÜZERİNE GENEL BİR DEĞERLENDİRME Mahmut ARIKAN
GENETİK YAPISI DEĞİŞTİRİLMİŞ ORGANİZMALAR Genetik Yapısı Değiştirilmiş Organizma (GDO) nedir? GDO lar, biyoteknolojik yöntemlerle bünyelerine gen veya genler dahil edilmek suretiyle genetik yapıları değişikliğe uğratılan bitki, hayvan veya bakteri gibi canlılardır.
ZARARLI BÖCEKLERE DAYANIKLILIK ÖZELLİĞİ Pamukta zararlı Yeşilkurt, Pembekurt ve Spodoptera türlerine; Mısır da mısır kurtlarına karşı dayanıklı çeşitler geliştirilmiştir,
Bt pamuk, Bt mısır; pamuk/mısır genomuna bir Bt geni eklenerek ortaya çıkarılan genetik olarak geliştirilmiş ve Yeşilkurt/Pembekurt gibi zararlı böceklere karşı dayanıklılık kazandırılmış pamuk çeşitleri ile Mısır kurtlarına karşı dayanıklılık kazandırılmış mısır çeşitleridir.
HERBİSİTLERE DAYANIKLILIK ÖZELLİĞİ Pamuk, soya, kanolada zararlı yabancı otlarla mücadele amaçlı, total herbisitlere karşı dayanıklı çeşitler geliştirilmiştir
Yıllara Göre Dünyada GD Bitkilerin Ekim Alanları Yıl Ekim Alanı (Milyon Hektar) Bir önceki yıla göre (% ) artış 1996 1.7-1997 11.0 547 1998 27.8 153 1999 39.9 44 2000 44.2 11 2001 52.6 19 2002 58.7 12 2003 67.7 13 2004 81.0 16 2005 90.0 11 2006 102.0 13 2007 114.3 12 2008 125.0 9.4 2009 134.0 6.7 2010 148.0 10.0 2011 160.0 8.1 2012 170.3 6.0 Kaynak: www.isaaa.org
2012 Yılında GDO Ürünlerin Ülkelere Göre Ekim Alanları (Milyon Hektar)* Ülke Ekim Alanı GD Ürünler ABD 69,5 Pamuk, Soya, Mısır, Kanola, Papaya, Yonca, Şekerpancarı, Kabak Ülke Ekim Alanı İspanya 0,1 Mısır Brezilya 36,6 Pamuk, Soya, Mısır Meksika 0,2 Pamuk, Soya Arjantin 23,9 Pamuk, Soya, Mısır Kolombiya <0,1 Pamuk GD Ürünler Hindistan 10,8 Pamuk Şili <0,1 Mısır, Soya, Kanola Kanada 11,6 Kanola, Mısır, Soya, Şekerpancarı Honduras <0,1 Mısır Çin 4,0 Pamuk, Domates, Kavak, Papaya, Biber Mısır <0,1 Pamuk Paraguay 3,4 Soya Kosta Rika <0,1 Pamuk, Soya Pakistan 2,8 Pamuk Çekoslovakya <0,1 Mısır, Patates Gny. Afrika 2,9 Pamuk, Mısır, Soya Portekiz <0,1 Mısır Uruguay 1,4 Soya, Mısır Küba <0,1 Mısır Bolivya 1,0 Soya Slovakya <0,1 Mısır Avustralya 0,7 Pamuk Romanya <0,1 Mısır Filipinler 0,8 Mısır Sudan <0,1 Pamuk Myanmar 0,3 Pamuk TOPLAM 170,3 Milyon hektar Burkino Faso 0,3 Pamuk *2012 yılında Sudan ve Küba listeye girerken, Almanya, Polonya ve İsveç listeden çıkmıştır.
Dünyada GD ürünlerin geleneksel ürünlere oranı (2013) 177 180 Ekim alanı (Milyon hektar) 160 140 120 100 80 60 40 20 107 34 34 Geleneksel GD 0 Kaynak: www.isaaa.org
Rakamlarla GDO Ticari olarak piyasalara sunulduğu 1996 yılından 2011 yılına kadar GD ürünlerin ekildiği alan miktarı birikimli olarak 1 milyar hektarı aştı, GD ürünlerin tarımı yapılan ülke sayısı, 2012 yılında 28 e ulaştı. 2012 yılında Sudan ve Küba GD ürünlerin tarımına ilk kez izin verirken; daha önce GD ürünlerin tarımı yapılan Almanya, İsveç ve Polonya da 2012 yılında GD ürünler ekilmedi. Dünya nüfusunun % 59 u veya 4 milyar insan, GD ürünler üreten ülkelerde yaşıyor 31 Ülke GD ürünlerin ithaline izin veriyor. GD ürünlerin tarımı yapılan + GDO ithalatına izin verilen ülke sayısı 59 ve bu ülkelerin toplam nüfusunun dünya nüfusuna oranı % 75.
GD Ürünlerde Gelecekte Yeni Uygulamalar Ürün Özellik Yıl Ülke Mısır Kuraklık toleransı 2013-14 ABD 2017 Afrika Şeker kamışı Kuraklık toleransı? Endonezya Çeltik Vitamin A ca zengin 2013-14 Filipinler
GD bitkiler niçin bu kadar tartışma konusu olmaktadır?
Her yeni teknolojide olduğu gibi, GD bitkiler de taşıdıkları yararlar ve riskler açısından tartışılmaktadır. GDO taraftarları: Bitki ve hayvanların genetik bakımdan modifikasyona uğratılması, artmakta olan dünya nüfusunu doyurmak için gerekli olan verimlilik artışlarına imkan verecek bir dizi teknolojik gelişmenin en sonuncusudur GDO karşıtları: GDO lar normal bitki ve hayvanlardan o derece farklıdırlar ki bunların güvenli olup olmadıklarını anlamak için testler yapılmasına bile gerek yoktur, derhal yasaklanmalıdır
DÜNYA ÜLKELERİ GD BİTKİLERE NASIL BAKIYOR? Avrupa ile ABD arasında GD bitkiler konusunda önemli yaklaşım farklılığı bulunmaktadır. Avrupa da ihtiyatlı olma yaklaşımı, ABD de ise bilimsel temelli risk politikası hakimdir. Avrupa yaklaşımında: Masum olduğu kanıtlanana kadar suçlu ABD yaklaşımında ise: Suçlu olduğu kanıtlanana dek masum fikri esastır. Bu farklılığın temelinde: Avrupalıların, genelde tarımı ve çevreyi iç içe bir bütün olarak algılamaları ve kırsal alanın çeşitliliğinin korunmasından yana olmaları yatmaktadır. ABD de ise halk, gıda ve ilaçlarla ilgili olarak Amerikan Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) nın onayladığı ürün ya da yeniliklere güvenle yaklaşmaktadır.
GD BİTKİLERİN OLASI RİSKLERİ: 1.Çevre üzerindeki olası etkileri a) Dayanıklılık oluşma riski b) Sekonder türlerin önem kazanma riski c) Gen kaçma riski d) Biyoçeşitliliğin zarar görme riski e) Yararlı türlere olumsuz etki riski 2. İnsan ve hayvan sağlığına olası etkileri a) Alerjik reaksiyonlar b) Potansiyel toksisite c) Antibiyotiklere karşı dayanıklılık oluşturması
ÇEVRE ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Bt toksinine karşı böceklerin kısa sürede direnç kazanabileceği, Önemli zararlılara karşı ilaçlama sayılarındaki azalışa bağlı olarak, sekonder türlerin önem kazanabileceği, Gen aktarılmış ve herbisitlere dayanıklılık kazandırılmış bitkilerdeki dirençlilik genlerinin diğer yabancı otlara veya kültürü yapılan bitkilere gen akışlarının olabileceği ve ilaçtan etkilenmeyen süper yabancı otların ortaya çıkabileceği, Yerel türlerin GD türlerle rekabet edemediğinden hızla kaybolabileceği ve bir süre sonra zengin biyoçeşitliliğin yerini GD homojen ürünlerin alacağı, GD bitkiler üzerindeki zararlı böceklerle beslenen yararlı türleri olumsuz etkileyebileceği öne sürülmektedir.
GD BİTKİLERİN OLASI YARARLARI Verimlilik artışı, Raf ömründe artış, Besin değerinin artırılması, Tarımsal ilaç kullanımında ve tarım ilaçlarından kaynaklanan sorunlarda azalma, Uygun olmayan iklim ve toprak koşullarında ürün alabilme,
Pamuk alanlarında Yeşilkurt, H. armigera ve Pembekurt, P. gossypiella ya karşı dayanıklılık kazandırılmış GD pamuk çeşitlerinin ekimine bağlı olarak, ABD de bu böceklere karşı kullanılan ilaç miktarında % 50 lere varan azalmalar olduğu belirtilmektedir. HİNDİSTAN 1998 2006 Toplam pestisit pazarı 770 milyon $ 900 milyon $ Pamukta kullanılan insektisitlerin, pestisit pazarındaki payı Pamukta kullanılan insektisitlerin, toplam insektisit pazarındaki payı % 30 % 18 % 42 % 28 Pamukta yeşilkurt ilaçlama hacmi 147 milyon $ 65 milyon $ (% 56 azalma)
Türkiye, Tarımsal Biyoteknoloji nin neresinde?
ÜLKEMİZE GDO LU ÜRÜN GİRİYOR MU?
2012 Yılında GDO Ürünlerin Ülkelere Göre Ekim Alanları (Milyon Hektar)* Ülke Ekim Alanı GD Ürünler ABD 69,5 Pamuk, Soya, Mısır, Kanola, Papaya, Yonca, Şekerpancarı, Kabak Ülke Ekim Alanı İspanya 0,1 Mısır Brezilya 36,6 Pamuk, Soya, Mısır Meksika 0,2 Pamuk, Soya Arjantin 23,9 Pamuk, Soya, Mısır Kolombiya <0,1 Pamuk GD Ürünler Hindistan 10,8 Pamuk Şili <0,1 Mısır, Soya, Kanalo Kanada 11,6 Kanola, Mısır, Soya, Şekerpancarı Honduras <0,1 Mısır Çin 4,0 Pamuk, Domates, Kavak, Papaya, Biber Mısır <0,1 Pamuk Paraguay 3,4 Soya Kosta Rika <0,1 Pamuk, Soya Pakistan 2,8 Pamuk Çekoslovakya <0,1 Mısır, Patates Gny. Afrika 2,9 Pamuk, Mısır, Soya Portekiz <0,1 Mısır Uruguay 1,4 Soya, Mısır Küba <0,1 Mısır Bolivya 1,0 Soya Slovakya <0,1 Mısır Avustralya 0,7 Pamuk Romanya <0,1 Mısır Filipinler 0,8 Mısır Sudan <0,1 Pamuk Myanmar 0,3 Pamuk TOPLAM 170,3 Milyon hektar Burkino Faso 0,3 Pamuk *2010 yılındaki listede Almanya, Polonya, İsveç mevcut
Türkiye Çin den sonra en fazla pamuk ithal eden ülkedir! Ülkemizde yıllara göre değişmekle birlikte yılda ortalama 500 bin ile 800 bin ton arasında pamuk üretilmektedir. Ülkemizde tekstil sanayinin yıllık pamuk ihtiyacı 1,3 milyon ile 1,6 milyon ton arasında olup, Türkiye her yıl 800 bin ton civarında pamuk ithal etmek durumundadır. Son yıllarda Türkiye nin pamuk ithalatı 2 ülke üzerinde yoğunlaşmıştır; ABD ve Yunanistan. Türkiye yıllara göre değişmekle birlikte pamuk ihtiyacının %60-80 ini bu iki ülkeden karşılamaktadır; %55-60 ı ABD den, %20-25 i Yunanistan dan. ABD pamuk ekim alanlarının % 93 ünde GD pamuk ekilmektedir.
Bugün için pamuk veya mısırda Dünya ülkeleri ile rekabet etme şansımız var. Ancak zararlılarla mücadelede yaşanacak sıkıntılar ve bilimdeki baş döndürücü gelişmeler karşısında ne yapılmalı? Yapılması gereken: bu ürünlerden beklenen azami fayda ile doğabilecek riskler kıyaslanmalıdır. Bugün için GD ürünlere ihtiyacın olmaması, gelecek için de ihtiyaç olmayacağı anlamına gelir mi? Bugünkü koşullarda rekabetçi miyiz, gelecekte rekabet şansımız var mıdır? Pamukta ve mısırda zararlı böceklerle mücadelede çözümsüzlük söz konusu mudur? (Batı Mısır Kurdu, Diabrotica virgifera virgifera) Pamuk, mısır ve soyada yabancı ot mücadelesinde işçilik maliyeti yüksek midir? Türkiye teknolojiyle ilgili olarak Ar-Ge konusunda hangi aşamadadır? sorularının cevapları bir bütün olarak değerlendirilmelidir. Sözü edilen değerlendirmeler yetkin Bilim Kurulları nca yapılmalıdır.
Tarımsal Biyoteknoloji çalışmaları uzun bir süreç gerektiriyor
TARIMDA YAŞANAN SIKINTILARA GD BİTKİLER ÇÖZÜM MÜ? PAMUK ÖRNEĞİ
TÜRKİYE DE PAMUK TARIMINDA YAŞANAN SORUNLARIN NEDENİ: GD PAMUK EKİLMEMESİ Mİ? TEŞVİK POLİTİKALARI MI? GİRDİ FİYATLARININ YÜKSEKLİĞİ Mİ?
GD PAMUK ÇÖZÜM MÜ? Dünya pamuk üretiminin %87 sini Çin, Hindistan, ABD, Pakistan, Brezilya, Özbekistan ve Türkiye sağlamaktadır. Ülkemizin üretimdeki payı %3 tür. Türkiye, Pamuk ekim alanı yönünden Dünyada sekizinci, Birim alandan elde edilen lif pamuk verimi yönünden ikinci, Pamuk üretim miktarı yönünden yedinci; Pamuk tüketimi yönünden dördüncü, Pamuk ithalatı yönünden ikinci ülke konumundadır. Ülkemizde yıllara göre değişmekle birlikte yılda ortalama 450 bin ton civarında pamuk üretilmektedir. Ülkemizde tekstil sanayinin yıllık pamuk ihtiyacı 1,3 milyon ton civarında olup, Türkiye her yıl 800 bin ton civarında pamuk ithal etmek durumundadır. Pamuk ithalatında Çin den sonra ikinci sırada gelmektedir.
GD PAMUK ÇÖZÜM MÜ? Bugün dünyada en yaygın GD ürünlerin ekim alanları ABD dedir. Bu ülkedeki pamuk ekim alanlarının % 93 ünde GD pamuk ekilmektedir. Dünya pamuk ihracatında yaklaşık % 40 payla ABD birinci sıradadır. İhracatta %13 payla Hindistan ikinci sırada gelmektedir. Hindistan daki pamuk ekim alanlarının yaklaşık % 66 sını GD pamuk alanları oluşturmaktadır. Dünya pamuk üretiminde ve ithalatında birinci sırada bulunan Çin de de pamuk ekim alanlarının yaklaşık % 68 i yine GD pamuklardan oluşmaktadır. Son yıllarda Türkiye nin pamuk ithalatı 2 ülke üzerinde yoğunlaşmıştır; biri ABD ve diğeri ise Yunanistan. Türkiye yıllara göre değişmekle birlikte pamuk ihtiyacının %60-80 ini bu iki ülkeden karşılamaktadır; %55-60 ı ABD den, %20-25 i Yunanistan dan.
GD PAMUK ÇÖZÜM MÜ? VERİMLİLİK: Konuyu verimlilik açısından değerlendirirsek; son üç yıl üretim ortalamalarına göre 1 hektarvalandan GD Pamuk üretimi yapan ülkelerden Hindistan 500 kg, ABD 850 kg, Çin 1400 kg lif pamuk alırken Türkiye nin ortalaması ise 1520 kg dır. Ekim alanı 350 bin hektarın üzerinde olan ülkeler açısından olayı değerlendirdiğimizde, Türkiye verimlilikte dünya sıralamasında ilk sırada yer almaktadır. Amerikan Tarım Bakanlığı ndan (USDA) ve Uluslar arası Pamuk Danışma Kurulu (ICAC) ndan alınan yukarıdaki rakamlar ışığında, Türkiye nin pamuk üretimindeki açığını verimsizliğe ve GD tohumla üretim yapmamaya bağlamak mı doğrudur? Yoksa, Türkiye de üretim girdilerinin çok yüksek olması ve destekleme politikasının yetersizliği mi Türkiye de pamuk tarımına darbe vurmaktadır.
Dünya Pamuk Verimleri (Kg/Hektar) Ülkeler 2005/06 2006/07 2007/08 2008/09 2009/10 2010/11 Avustralya 1810 1670 1630 1780 1630 1780 Türkiye 1520 1590 1590 1370 1520 1520 Brezilya 1070 1180 1370 1410 1370 1410 Çin 1260 1290 1440 1440 1220 1220 Meksika 1150 1440 1300 1370 1220 1150 ABD 850 850 890 810 780 850 Yunanistan 1260 1040 1220 1040 740 890 G. Afrika 930 810 1000 700 740 890 Mısır 740 890 850 850 740 740 DÜNYA 740 740 810 780 670 700 Türkiye nin pamuk verimi, Dünya ortalama pamuk veriminin 2 katıdır!
TÜRKİYE DE PAMUK SORUNU GD PAMUK MU, TEŞVİK Mİ, GİRDİ FİYATLARININ YÜKSEKLİĞİ Mİ? Pamuk ihracatında dünya lideri ABD nin verimi Türkiye ye göre son derece düşüktür ve gerçekte 1 kg pamuk dahi dünya piyasalarına satamaması gerekmektedir. Oysa ABD, sayıları sadece 25 bin olan pamuk üreticisine sağladığı yaklaşık 4 milyar dolar destekle dünya piyasalarını alt üst etmekte, dünya pamuk fiyatlarını dörtte bir oranında aşağı çekmektedir. ABD, 2002 de uyguladığı Tarımsal Güvenlik ve Kırsal Yatırım Kanunu kapsamında, ABD tarımına on yılda 170 milyar dolar destek vermeyi kararlaştırmış ve uygulamaktadır. Bu miktarın yaklaşık 50 milyar doları Pamuk, Tahıl ve Pirinç desteklemeleri için ayrılmıştır. Keza, Yunanistan da 300 bin hektara kadarki pamuk ekilişlerinde AB tarafından hektara 594 Avro destek verilmektedir.
Sıralanan bilgiler ışığında, pamukta yaşanan sıkıntıların nedeni: GD pamuk çeşitlerinin ekilmemesi mi? Birim alandan alınan ürün yani verim düşüklüğü mü? Üretim girdilerinin yüksekliği mi? Ülkelerin destekleme politikaları mı?
SONUÇ OLARAK GDO ları topluma tanıtmada, tarımsal biyoteknoloji endüstrisi bu bitkilerin yararlarını abartmış ve olası risklerini ise önemsiz göstermeye çalışmıştır. GDO karşıtları ise, olası yararlarını göz önüne almamış, buna karşın sadece potansiyel tehlikelerini gündeme getirmiştir. Yapılması gereken: bu ürünlerden beklenen azami fayda ile doğabilecek riskler kıyaslanmalıdır. GDO ürünlerin ülkemizde tarımsal bir soruna çözüm olup olmadığı sorusuna cevap aranmalı, bu ürünlerin getireceği yararın, ülkede ortaya çıkabilecek risklere değip değmeyeceği düşünülmelidir.
Sabrınız için teşekkür ederim. Saygılarımla.