GÜNEY YARIM KÜRESİ İÇİN ŞEKİL

GÜNEY YARIM KÜRESİ İÇİN ŞEKİL

Bu şekilde, gözlemcinin zeniti bundan önceki şekillerdeki gibi yerleştirilir. Bu halde gök ufku şekildeki gibi olur. Güney yarım kürede Q güney kutbu ufkun üzerindedir. O halde eğer gözlemcinin güneysel enlemini gösteriyorsa QZ = 90 - dir. Şimdi asal düşey daire ZQS olup ufku S güney noktasında keser. Buna göre N noktası şekilde yerine konabilir. Gök ekvatoru ile ufuk birbirlerini W batı ve E doğu noktalarında keserler. Deklinasyonu (dik açıklık) güneysel olan bir X yıldızını göz önüne alalım. Dünya nın dönmeden dolayı bu yıldız gök ekvatoruna paralel ve gök ekvatoru ile Q güney kutbu arasında bulunan LXM küçük dairei çizecektir. Yıldız L de en büyük yüksekliğine erişecektir. O halde bu noktada gözlemcinin meridyeni olan QZRNP yarım dairesi üzerinde bulunur. Dünya nın dönmein bir sonucu olarak, yıldız gözlemcinin meridyeninden batıya doğru hareket edecektir. Eğer, yıldızın güneysel olan deklinasyonu (dik açıklık) ise, DX = ve QX = 90 - kutup uzaklığıdır. QZ = 90 -, QS =, XC = a ve XZ = z zenit uzaklığıdır.

Güney yarım kürede göğün kuzey kutbu altta, güney kutbu da güney doğrultusunda ve üstte bulunur. Demek ki güney ülkelerinde güney kutbu onların güney doğrultusunu gösterir. SİRKOMPOLAR YILDIZLAR Deklinasyon (dik açıklık) paralelleri ufkun üstünde bulunan ve buna göre doğup batmayan yıldızlara Sirkompolar yıldızlar denir. Sirkompolar yıldız kutup etrafında daire çizen anlamındadır. Sirkompolar yıldız gözlemcinin yerine bağlıdır.

şekilde deklinasyon (dik açıklık) paralelleri tümü ile ufkun üzerinde olan ve buna göre de hiç batmayan X ve Y sirkompolar yıldızları gösterilmiştir. Bir yıldızın batmaması için gerekli olan koşul, PN>PM olmalı, yani kutup uzaklığı (PM = 90 - ) enlemden (PN = ) küçük olmalı veya başka bir ifade ile deklinasyon (dik açıklık) enlem tamamından (90 - ) büyük olmalıdır.

Bir yıldızda batma olayının mümkün olabilmesi için < 90 olmalıdır. Buna doğma-batma koşulu da denilebilir. Bu koşulu gerçeklemeyen yıldızlar da yukarıda bahsedildiği gibi batmayan ya da doğmayan yıldızlardır. Tam gök ekvatorunda ( = 0 ) bulunan yıldızların her enlemde görülme süresi 12 saattir. Yer ekvatorunda ( = 0 ) bulunan gözlemciler için bütün yıldızların Yer ekvatorunda görülme süresi 12 saattir. Kuzey enlemlerde bulunan ülkelerde süresi 12 saatten büyüktür. > 0 olan yıldızlar için görülme Aynı enlemlerde < 0 olan yıldızlar için görülme süresi 12 saatten küçük olacaktır. Güney enlerde durum bunun tersi olur. Dünya nın kutuplarında ( = 90 ) gök kürein yarısı batmayan yarısı da doğmayan yıldızlar olarak kendini gösterirler.

Y yıldızı gözlemcinin meridyeni üzerinde L de olduğu zaman üst geçişte denir. Yıldız M ye vardığı zaman da alt geçişte denir. Üst geçişte iken yıldızın zenit uzaklığı ZL veya PL PZ = (90 - ) (90 - ) = dır. Alt geçişte iken yıldızın zenit uzaklığı ise ZM veya ZP+PM = (90 - ) + (90 - ) = 180 ( + ) dir. = olduğu zaman yıldızın üst geçişi zenit noktasında meydana gelir. > olduğu zaman yıldızın üst geçişi P ile Z arasında olur. Güneysel sirkompolar yıldızlar aynı biçimde göz önüne alınabilir.

Y yıldızının üst geçiş ve alt geçişteki yüksekliklerini şöyle hesaplayabiliriz: Üst geçişteki yükseklik a = LS = LR + RS = + (90 - ) = 90 + Alt geçişteki yükseklik a = MN = MT NT = (90 - ) = + 90 EKLİPTİKEL KOORDİNAT SİSTEMİ Ekliptikel koordinat sistemi diğer koordinat sistemlerine göre daha az sıklıkta kullanılır. Fakat güneş panellerini Güneş e yönlendirmeleri gereken Yer yörüngeli uydulardan planlanan gözlemler için çok elverişlidir. Bu sistemde, bir gök cisminin yeri asal büyük daire olarak alınan ekliptikle referans noktası olarak seçilen ilkbahar noktasına göre tayin edilebilir.

Bir gök cisminin ekliptiğe olan açısal uzaklığına bu cismin ekliptikel enlemi denir ve ile gösterilir. Bir gök cisminin ekliptikel enlemi ekliptikten itibaren ölçülür. -90 +90 değerleri arasında değişir. Bir gök cismi ekliptik üzerinde ise ekliptikel enlemi sıfır, ekliptiğin kuzeyinde ise pozitif, güneyinde ise negatiftir. Bir yıldızın ekliptikel enlemi Güneş in kaynağa yaklaşabileceği en yakın noktayı işaret eder. Yıldız ve ekliptiğin kutup noktaları KK' nün belirlediği düzlemle gök kürein arakesiti olan büyük dairenin ekliptiği kestiği noktanın ilkbahar noktasına olan açısal uzaklığına bu cismin ekliptikel boylamı denir ve ile gösterilir.

Bir gök cisminin ekliptikel boylamı ekliptik üzerinde dan itibaren Güneş in yıllık hareketi yönünde yani doğuya doğru ölçülür. 0 360 arasındadır. Bir yıldızın ekliptikel boylamı Güneş in en yakın noktadaki tarihini (ay ve gün) işaret eder.

Bir gök cisminin ve ile tanımlanan koordinatlarına o cismin ekliptikel koordinatları denir. Güneş yıllık görünen hareketini ekliptik düzleminde yaptığından Güneş in ekliptikel enlemi = 0 dır. Güneş 21 Mart, 21 Haziran, 22 Eylül ve 21 Aralık ta, sırası ile,, U, V noktalarında bulunur. ve Bu tarihlerde Güneş in ekliptikel boylamı, sırası ile, 0, 90, 180 ve 270 dir. Ekliptikel koordinatlar gözlem yerine bağlı değildir. Zamana bağlılıkları ise Güneş sistemi dışındaki cisimler için değişmez, Güneş sistemi içindeki cisimler için değişir.

Gözlemcinin enleminin kutbun yüksekliğine eşit olduğunun gösterilişi

GALAKTİK KOORDİNAT SİSTEMİ Astronomide kullanılan diğer bir koordinat sistemi galaktik koordinat sistemidir. Galakin merkezi düzlemi oldukça yoğun yıldız içerir. Böylece, gök kürede bir büyük daire olan bu düzlem bize gökyüzünde bir band olarak görünür. Bu büyük daire, galaktik koordinat sistemi için ekvator olarak seçilir. Başka bir ifade ile, galaktik koordinat sisteminde temel düzlem, gök küresi ile Samanyolu nun kesişimi olan galaktik ekvatordur. Referans noktaları ise Galaktik Kuzey Kutup ve galaktik ekvatordaki sıfır noktasıdır.

Başlangıç boylamı Galaksi merkez doğrultusunun Galaktik ekvatoru kestiği noktadır. Bu başlangıç boylamının gök kutbuna göre konum açısı (diğer bir deyişle, l NCP ) IAU tarafından 123 (B1950.0) veya 122.932 (J2000.0) olarak kabul edilmiştir. Bu durumda, galaktik koordinat sisteminin galaktik ekvatordaki sıfır noktasının koordinatları, yani başlangıç boylamının koordinatları, = 17 h 42 m 26 s.60, = -28 55 00.445 (B1950.0) = 17 h 45 m 37 s.224, = -28 56 10.23 (J2000.0) dır. Bu koordinat sisteminde bir gök cisminin konumunu tanımlamak için kullanılan koordinatlar galaktik enlem (b) ve galaktik boylam (l) dır. Bu koordinatlar Dünya üzerindeki enlem ve boylama benzerdirler. Bir gök cisminin konumunu belirleyen açılar Güneş ten itibaren ölçülür.

Galaktik boylam l, Galaksi merkezinden doğuya doğru galaktik ekvator üzerinde ölçülür ve 0 l 360 arasında değerler alır. Galaktik enlem b, Dünya üzerindeki enleme benzer şekilde galaktik ekvatordan itibaren ölçülür ve -90 b +90 değerleri arasında değişir.

Galaktik Kuzey Kutbu = 12 h 49 m = 192.25, = +27 24 = +27.4 (B1950) = 12 h 51 m 26 s.282, = +27 07 42.01 (J2000) doğrultusunda bulunur ki o da Coma Berenices takım yıldızına rastlar.

Galaktik ekvator gök ekvatorunu iki noktada keser. Bunlardan biri çıkış düğümü diğeri de iniş düğümüdür. Bu iki düzlem arasındaki (galaktik ekvator ile gök ekvatoru) açı ise 90 27.4 = 62.6 = 62 36' dır. Düğümler doğrusu bir düzlemi diğerine dönüştüren dönme eksenidir. Bu yüzden, düğümler doğrusu iki ekvator kesiştiğinde (çıkış düğümünde) aşağıdaki koordinatlarda görülür. l düğüm = 123 90 = 33 düğüm = 12 h 49 m + 6 h = 18 h 49 m = 282.25 İki koordinat sistemi arasındaki bu özel bağıntı ekvatoral koordinatların (, ; B1950.0) galaktik koordinatlara (l, b) veya tam tere dönüşümü için formüllerin elde edilmei sağlar.

Galaktik koordinat sisteminin önemi ekvatoral koordinatlarda radyo kaynakları haritasından görülebilir. Açıktır ki bu kaynaklar Galaksi ile ilişkilidir. Bu nedenle galaktik koordinatları kullanmak uygundur.

KOORDİNATLAR ARASINDAKİ DÖNÜŞÜMLER Bütün durumlarda yıldızlar iki açılı (enlem ve boylam) iki boyutlu bir yüzeyde tanımlanırlar. Bir yıldızın koordinatları bir koordinat sisteminden bir diğerine standart küresel koordinat dönüşüm formülleri ile dönüştürülebilir. Yani, dönüşümü sağlayan gerekli formüller küresel üçgenden çıkarılır. Bu küresel üçgene koüs, üs ve üs (kenar)-koüs (açı) teoremleri uygulanırsa dönüşüm formülleri elde edilir.

(, )-(l, b) dönüşümü; ( : rektasansyon; : deklinasyon; l: galaktik boylam; b: galaktik enlem) b ( l b( l b ( 33 33 62 282 b( l ) ( ) (.6.25) 33 ( b( l ) 62.6 282 282.25) 62 282 33.25) )62 b62.25) 62 (A, z)-(h, ) dönüşümü; (A: azimut; z: zenit uzaklığı; H: saat açısı; : deklinasyon).6.6.6.6 62 b 62.6.6 z z A H z A H z z A (, )-(H, ) dönüşümü; ( : rektasansyon; : deklinasyon; H: saat açısı) H

(, )-(, ) dönüşümü; ( : rektasansyon; : deklinasyon; : ekliptikel boylam; : ekliptikel enlem)

Koordinat Sistemi Temel Eksen Birinci Referans Dairesi Koordinatlar (Birimler) İkinci Referans Dairesi Koordinatlar Boylamsal Sıfır Noktası Semboller Ufuksal Zenit Nadir Ufuk Dairesi Azimut (0 360 ) Düşey Daire Yükseklik (-90 +90 ) Kuzey Noktası (A, a) Ekvatoral Kuzey Güney Gök Kutbu Gök Ekvatoru Rektasansyon (sağ açıklık) (0 h 24 h ) Saat Dairesi Deklinasyon (dik açıklık) (-90 +90 ) Noktası (, ) Yersel Ekvatoral Kuzey Güney Gök Kutbu Gök Ekvatoru Saat Açısı (0 h 24 h ) Saat Dairesi Deklinasyon (-90 +90 ) Noktası (H, ) Ekliptik Kuzey Güney Ekliptik Kutbu Ekliptik Dairesi Ekliptikel Boylam (0 360 ) Ekliptikel Enlem (-90 +90 ) Noktası (, ) Galaktik Kuzey Güney Galaktik Kutbu Galaksi Düzlemi Galaktik Boylam (0 360 ) Galaktik Enlem (-90 +90 ) Galaktik Merkez (l, b)