ANKET GEL T RME. ener BÜYÜKÖZTÜRK * Özet

ANKET GEL T RME ener BÜYÜKÖZTÜRK * Özet Bu makalenin amac, sosyal bilimlerde veri toplamak için sklkla kullanlan ve ksaca bir soru listesi olarak da isimlendirilen anketi tantmaktr. Yazda ilk olarak anketi betimleyici ksa açklamalar yer almtr. Daha sonra anket gelitirme süreci dört aamada açklanmtr. Bunlar srasyla, problemin tanmlanmas, madde yazma, uzman görüü alma ve ön uygulama yapma dr. Daha sonra anket uygulamasna ilikin dört yöntemden söz edilmitir. Bu yöntemler unlardr: Yüz yüze görüme ile telefon, posta ve bilgisayar kullanmdr. Yaznn son ksmnda, anket sorularnn oluturulmasnda karlalan baz sorunlara ve çözüm önerilerine dikkat çekilmitir. Anahtar sözcükler: Anket, anket gelitirme Abstract The purpose of the article is to introduce the questionnaire which is used frequently in social sciences and often referred as a questions list. In the paper, first, brief explanations that describe the questionnaire were given. After that, the questionnaire development process was explained on four steps. These are respectively definining the problem, writing the items, asking experts opinions about the questionnaire, and pilot study. Then, it was explained the methods of administering questionnaires, face to face interview, using the telephone, using the postal, and using the computer. Finally, some issues regarding problems encountered in the design and construction of questionnaires were considered and suggestions are presented how to overcome those problems. Key words: Questionnaire, questionnaire development Dünya, bir parça sa.duyusu olan ve basit /ngilizce yazma becerisine sahip olan herhangi birinin iyi bir anket hazrlayabilece.ine inanan iyi niyetli insanlarla doludur. Abraham Naftali Oppenheim Thomas (1998) anketi, insanlarn yaam koullarn, davranlarn, inançlarn veya tutumlarn betimlemeye yönelik bir dizi sorudan oluan bir aratrma materyali olarak tanmlamaktadr. Di.er veri toplama tekniklerine (görüme, gözlem) göre farkl bölgelerden çok daha büyük gruplara hzla uygulama olana.nn olmas ve maliyetinin daha düük olmas gibi avantajlar vardr. Ancak anketin cevaplayc anket maddelerini okuyup anlayabilir ve cevaplayc maddeleri dürüstçe cevaplamaya hazrdr eklinde ifadelendirilen iki temel varsayma dayand.na da dikkat çekilmektedir (Wolf, 1988). Cevaplaycy güdülemede sorunlar yaanmas, daha çok yüzeysel bilgi toplamaya uygun olmas ve önceden hazrlanan sorularn cevaplanmasnn gereklili.i (esnek olmamas) anketin önemli snrllklarn oluturmaktadr. Öte yandan hedef kitlenin duyarl oldu.u baz konularda (örne.in din, do.um kontrolu vb.) bilgi toplanmasnn güç oldu.u hatrda tutulmaldr. Çünkü bu tür durumlarda cevaplayclar, sorular kendi özel yaantsna müdahale olarak alglayp geçerli olmayan bir cevap kategorisini seçebilirler, sosyal olarak be.enilen veya Yazma Adresi: senerb@baskent.edu.tr. * Doç. Dr. =ener Büyüköztürk, Bakent Üniversitesi E.itim Fakültesi

tercih edilen, onaylanan (sosyal be.enirlik) bir cevap verebilirler veya anketi hiç doldurmak istemeyebilirler (Aiken, 1997; Wolf, 1988). Bir baka önemli snrll.n da zaman sorunu oldu.u söylenebilir. Ankette yer alan madde saysnn artmasna ba.l olarak cevaplama süresinin artmas, cevaplamaya ilikin güdünün azalmasna, yorgunlu.a ba.l olarak düünmeden cevap verme olasl.nn artmasna neden olabilir. Bu durum ise, geçerli ve do.ru cevaplarn toplanmasn engellemekte, hatta uzun bir cevaplama süresi gerektiren anketin hiç cevaplanmama olasl.n artrmaktadr. Görgül (ampirik) aratrmalarda yaplacak gözlemleri standartlatrmaya yönelik anketler farkl amaçlarla kullanlabilir. Örne.in, anket ile kiilerin neler bildi.i, neler yaptklar, neleri sevdikleri, nelere inandklar ve ne gibi kiisel özelliklere sahip olduklar taranabilir. Bir aratrmada hedef kitlenin demografik özelliklerinin yan sra tutumlar, de.erleri, performanslar veya görüleri de belirlenmeye çallabilir. Bu durumda hazrlanacak anket, ölçülmek istenilen özelliklere göre bölümlere ayrlr ya da her amaç için ayr bir anket hazrlanr. Buna göre anketlerde, ölçülen özelli.e göre dört farkl soru grubu kullanlabilir (Aiken, 1997; Balc, 1997; Hayman, 1968; Plumb ve Spyridakis, 1992): 1. Cevaplayclarn demografik özelliklerini (cinsiyeti, ya, mesle.i, e.itim düzeyi, ailenin sosyoekonomik göstergeleri, bir e.itim programna katlma durumu vb.) betimlemeye yönelik olgusal sorular, 2. Cevaplayclarn bir konuda (sosyal, ekonomik, politik vb.) ne bildiklerini ve bilgiye ulama kaynaklarn belirlemeye yönelik bilgi sorular, 3. Bir konu veya objeye ilikin davranlarn (snf içi ö.retmen ve ö.renci davranlar, tüketim alkanlklar, oy verme davranlar, kurum içi iletiim davranlar, sosyal ve sanat etkinliklerine katlma davranlar vb.) belirlemeye yönelik davran*+ sorular, 4. Bir konu veya objeye ilikin duygularn ve görülerini (mesle.e ilikin tutum, kurum içi atama ve yükseltme uygulamalarna ilikin görü, i doyumu algs vb.) belirlemeye yönelik inanç ve kan* sorular. Aratrma sorularna cevap vermek amacyla gelitirilen veri toplama araçlarna uygulamada çok farkl isimler verildi.i görülmektedir. Örne.in, bireylerin duyusal özelliklerini ölçmeye yönelik pek çok sorudan oluan araçlara anket veya ölçek denildi.ine de rastlanmaktadr. Aiken e (1997) göre anketler, cevaplar sürekli olmaktan çok süreksiz kategoriler kullanlarak elde edilen ve snflama düzeyindeki ölçmeleri yanstan sorulardan olumaktadr. Bu tür anketlerde yer alan sorularn birbirinden ba.msz oldu.u, ayr olaylar ölçmeye yönelik oldu.u söylenebilir. Ancak aratrmann amacna göre, anketlerin bir alt bölümünde veya tamamnda örne.in tutum duyusal bir özellik ölçülmek istenebilir. Bu tür anketlerde yer alan sorular arasnda ise iliki bulunmas, baka bir anlatmla sorularn ilgilenilen özelli.i ölçmeye yönelik olmas beklenir. Aiken (1997) kiisel özellikler, ilgiler, tutumlar gibi özellikleri ölçmek için gelitirilen araçlara envanter, anket, ölçek, test, tarama, indeks, gösterge gibi isimlerin verilebildi.ini belirtmektedir. Yazar a göre, önemli olan araçlarn isimlerinin ne oldu.u de.il, amaçlarnn ne oldu.udur. Aratrma yapmak istedi.i konuyu, problemi kararlatran aratrmacy bekleyen sorun, anketi desenleme aamasdr. Anketi desenleme, problemin tanmlanmasndan cevaplarn nasl analiz edilece.ine kadar pek çok noktann düünülmesini gerektiren bir gelitirme süreci olarak ifade edilebilir (Bell, 2000). Bu yazda, anket gelitirme süreci, analiz boyutu dta tutularak açklanmaya çallmtr.

Anket Geli+tirme Süreci Sosyal bilim aratrmalarnda kullanlan tüm ölçme araçlarnda oldu.u gibi, anket sonuçlarnn da geçerli ve güvenilir olmas beklenir. Anketin geçerli olmas, aratrlan konuya ve soruya uygun cevaplar alabilme gücünü; güvenilir olmas ise, uygulama ayn yollarla tekrarland.nda benzer sonuçlar verme gücünü gösterir (Aiken, 1997; Özo.lu, 1992). Anket gelitirme süreci literatürde farkl ekillerde formüle edilmektedir. Örne.in, Anderson (1990) anket oluturma sürecini, genel aratrma sorularnn belirlenmesi, alt sorularn listelenmesi, maddelerin tasarlanmas, maddelerin sralanmas, anketin düzenlenmesi ve anketin ön uygulamasnn yaplmas olmak üzere alt aamada incelemektedir. Bu çalmada anket gelitirme süreci, problemi tanmlama, madde (soru) yazma, uzman görüü alma ve ön uygulama yapma olmak üzere dört aamada (=ekil 1) açklanmaya çallmtr. 1.AAMA 2.AAMA 3.AAMA 4.AAMA Problemi Tanmlama - Amaç ve Soru Belirleme Problemi Tan*mlama Madde Yazma - Taslak Form Oluturma Uzman Görüü Alma - Ön Uygulama Formu Oluturma =ekil 1. Anket Gelitirme Süreci Ön Uygulama ve Ankete Son eklini Verme Geçerli bir anket gelitirmek için aratrma probleminin iyi tanmlanmas ve aratrmann amaçlarnn olabildi.ince kesin, iyi biçimlenmi ve açkça anlalr bir ekilde belirlenmi olmas gerekir (American Statistical Association [ASA], 1997). Problem tanmlamada incelenecek temel de.iken ve ilgili de.ikenler kuramsal çerçeve ve ilgili aratrmalardan yararlanlarak belirlenmeye çallr. De.ikenlerin belirlenmesi, hem aratrmann hem de hazrlanacak anketin snrlarn belirlemeye yardmc olur. Bu nedenle problemi tanmlamaya, çalmann olas anahtar sözcüklerini kullanarak geni bir literatür taramas ile balanlmas uygun olacaktr (Anderson, 1990). Problem tanmlama ne kadar sistematik yaplrsa aratrmann genel amaç ve alt amaçlarnn oluturulmas o kadar kolay olur. Problem tanmlamann sonunda aratrmac, çalmann amacn ve aratrmasnda cevabn arayaca. sorular veya test etmek istedi.i hipotezleri oluturur. Aratrma sorular veya hipotezler ise hangi de.ikenlere ilikin ne tür verilerin toplanaca.n gösterir ki, bu da ankette yer alacak sorularn ve sorulara ait cevap kategorilerinin gelitirilmesine yardm eder. Alt problemler soru cümleleri eklinde sadece bir olay veya olaylar anlamaya yönelik olabilece.i gibi, en az iki veya daha fazla olay arasnda bir iliki olup olmad.n da konu edinebilir. Burada bir anlamda ne tür bilgiyi, nereden/kimden toplayaca.m ve toplad.m bilgilerle ne yapaca.m? sorusunun cevab verilir. Alt problemler, ankette yer alacak maddeleri tasarlamada balangç noktasdr.

Örnek amaç ve alt problem ifadeleri: Amaç Özel E.itime Gereksinim Duyan (ÖEGD) ve ilkö.retimde kaynatrma programna katlan 6-14 ya çocuklarn akranlar tarafndan istismar ve ihmalini incelemek Alt Problemler 1. ÖEGD çocuk ve akranlarnn görülerine göre ÖEGD çocuklar, akranlar tarafndan fiziksel istismar ve ihmale u.ramakta mdrlar? 2. ÖEGD çocuk ve akranlarnn görülerine göre ÖEGD çocuklar, akranlar tarafndan duygusal istismar ve ihmale u.ramakta mdrlar? 3. ÖEGD çocuk ve akranlarnn görülerine göre ÖEGD çocuklar, akranlar tarafndan cinsel istismar ve ihmale u.ramakta mdrlar? Madde Yazma Aratrmac, alt problemlerde (amaçlarda) yer alan de.ikenlerden yola çkarak ihtiyaç duyulan verilerin toplanmasna yönelik maddeleri yazar. Madde yazm (madde havuzu oluturma), konuya ilikin literatürün taranmasn gerektirir. Konuyla ilgili kuramsal çerçevenin bilinmesi ve daha önce yaplan benzeri aratrmalara ulalmas maddelerin tasarlanmasnda ve yazmnda önemli kolaylklar sa.lar. Özellikle tutum, inanç ve kan gibi kavramlarn ölçülmesinde madde yazmnda kullanlan bir baka kaynak, hedef kitleden seçilen küçük bir gruba konuya ilikin açk uçlu sorulara dayanan bir kompozisyon yazdrmaktr. Aratrmac kompozisyonlar üzerinde içerik analizi yaparak anket için soru ifadeleri oluturur. Anket sorular, cevap seçeneklerinin belirgin olma durumuna göre açk uçlu (yaplandrlmam) sorular ve kapal uçlu (yaplandrlm) sorular diye ikiye ayrlabilir (Burgess, 2001; Robson, 1996). Aç*k Uçlu Sorular Açk uçlu sorular, katlmclardan serbestçe cevap vermelerinin istenmesi durumunda tercih edilir. Yaplandrlmam sorular olarak da bilinen açk uçlu sorularda cevaplayc, soruya serbestçe cevap verir. Bu tür sorularn avantaj, aratrmacnn beklemedi.i veya planlamad. cevaplar da alabilmesi ve böylece konu hakknda daha geni ve ayrntl bilgiye sahip olunabilmesidir. Buna karlk sorunun cevaplandrlmasnda geçen sürenin uzun olmas ve cevaplarn kodlanarak analiz edilmesindeki güçlükler, açk uçlu sorularn dezavantajdr. Açk uçlu sorular cevaplama biçimine göre yorumlama, listeleme ve boluk doldurma olmak üzere üç grupta toplanabilir (Mertens, 1998). Yorumlama sorular*, belli bir konuyla ilgili olarak daha yansz ve ayrntl cevaplarn toplanmasn amaçlar. Bu tür sorularda cevap için sorunun hemen altnda bo bir alan braklr. Cevap alannn snrl olmas önerilir. Örnek. Size göre zihinsel engelli çocuklarn kaynatrma uygulamalarnda karlalan sorunlar nelerdir? Lütfen yaznz..........

Listeleme sorular*, açk uçlu sorulara verilen cevaplarn bir düzen içinde sunulmasna olanak vermesi bakmndan yararldr. Örnek. Size göre akademik baarszl.n nedenleri nelerdir? Lütfen yaznz. 1.... 2.... 3.... Anketi hazrlayan kii, cevaplaycdan görülerini önem srasna koyarak listelemesini de isteyebilir. Ancak açk uçlu sorularda ek olarak önem sralamasnn yaptrlmas, cevaplar güvenilir olsa dahi, analiz edilmesi güç olaca.ndan genellikle uygun bir çözüm de.ildir. Bo+luk doldurma sorular*, cevabn genellikle bir veya birkaç sözcük ile verilebilece.i durumlarda, cevaplaycya cevap için uygun bir boluk braklarak yöneltilen sorulardr. Boluk doldurma, cevap kategorileri snrl olan sorular için pratik de.ildir. Örnek. Kaç yldr ö.retmenlik yapmaktasnz? Lütfen yl olarak yaznz.... Ya gibi de.ikenlerin bu tür sorularla toplanmas aratrmacnn veriyi sürekli olarak elde etmesine neden olur ki, bu da bir avantajdr. Aratrmac isterse daha sonra kiilerin ya da.lmlarn kategorilere ayrarak yeniden düzenleyebilir. Kapal* Uçlu Sorular Kapal uçlu soru, cevaplaycya olas cevap seçeneklerinin verildi.i soru türüdür. Yaplandrlm sorular ismiyle bilinen bu tür sorularda cevaplayc, sorular güvenilir ve hzl bir ekilde cevaplar, aratrmac da cevaplar hzl ve güvenilir bir ekilde analiz eder. Mertens (1998), küçük bir grup üzerinde açk uçlu sorulardan oluan yaplandrlmam bir anketin uygulanmasnn kapal uçlu sorularn cevap kategorilerini oluturmada önemli katk sa.layaca.n belirtmektedir. Burgess (2001), kapal uçlu sorular tek ya da çok seçene.in iaretlendi.i sorular, sralama (ranking) sorular, dereceleme (rating) sorular olarak snflandrmaktadr. Bu çalmada kapal uçlu sorular, a) tek ve çok seçene.in iaretlendi.i sorular tanmlayan snflamal sorular, b) sralamal sorular, c) derecelemeli sorular olmak üzere üç grupta incelenmitir. S*n*flama sorular*, sorgulanan olayla ilgili olarak cevap seçenekleri arasnda bir sralama ya da dereceleme yapmann söz konusu olmad., seçeneklerin sadece birbirinden ba.msz cevap kategorilerini yanstt. sorulardr. Bu tür sorularda dikkat edilmesi gereken temel nokta, olas cevap seçeneklerinin kapsanp kapsanmad. konusudur. Ancak, cevap yelpazesinin gere.inden fazla artrlmas, kaynak kiinin soruyu cevaplamaya yönelik güdüsünü azaltabilece.i gibi, cevaplarn geçerli.ini de düürebilir. Tek bir seçene.in iaretlenmesinin istendi.i bu tür bir soruda seçeneklerin saysal kod de.erlerinin, seçeneklerin soluna konulan iaretleme kutularndan önce veya sonra gösterilmesi veri giriinde kolaylk sa.layacaktr.

Örnek. Size göre ö.renci disiplin suçlarnn en önemli nedeni nedir? 1. Ö.retmen ö.renci iletiimindeki yetersizlik 2. Okul yönetiminin baskc tutumlar 3. Ailelerin e.itim-ö.retime olan ilgisizli.i 4. Aile içi sorunlar 5. Akademik baarszlk Baz aratrmalarda katlmclara birden fazla seçene4i i+aretleme olana. verilebilir. Bu tür sorularda, cevaplaycdan sorunun ölçtü.ü özelli.e göre pek çok seçenek arasndan uygun gördü.ü veya istedi.i kadarn seçmesi istenebilir. Cevaplaycya cevaplama esnekli.i vermesi bir avantaj olmasna karlk, cevaplarn analizinin zor olmas dikkatle kullanlmasn gerektirir. Bu tür bir soruda veri girii yaplrken her seçenek, birer soru (de.iken) gibi ele alnr ve kodlama yaplrken seçenek iaretlenmise 1, iaretlenmemise 0 olarak kaydedilir. Örnek. Size göre okullarda var olan yeni teknolojilerin (bilgisayar, internet, projeksiyon vb.) etkin kullanlmamasnn nedenleri nedir? (Birden fazla seçenek iaretleyebilirsiniz). a. Ö.retmenlerin bilgi eksikli.i b. Ö.retmenlerin teknoloji kullanmna ilikin olumsuz tutumlar c. Yöneticilerin teknoloji kullanm konusundaki ilgisizli.i d. Ö.rencilerin teknoloji kullanm konusundaki bilgisizlikleri e. Ö.rencilerin teknoloji kullanmnn yararlarna inanmamalar Bazen, cevaplaycdan cevap seçeneklerini önem derecesine göre s*ralamas* istenebilir. Bu tür sorular, s*ralama sorular* olarak da bilinir. Böyle durumlarda balca iki yol izlenebilir: Birincisi tüm cevap seçeneklerinin sralamaya dahil edilmesi, ikincisi ise, cevaplaycdan sadece verilen snr içinde (örne.in en önemli görülen ilk üçünü) sralama yapmasnn istenmesidir. Bu tür sorularda cevaplarn güvenirli.ini düürmemek, cevaplayclarn çok saydaki seçene.i ayrt etmede güçlük çekece.i dikkate alnarak cevap seçeneklerinin olabildi.ince az tutulmas önerilir (Burgess, 2001). Seçenek saysnn fazla olmas durumunda cevaplaycdan örne.in sadece en önemli görülen bei için sralama yapmas istenebilir. Örnek. Okullarda varolan yeni teknolojilerin (bilgisayar, internet, projeksiyon vb.) etkin kullanlmamasnn nedenlerini, en önemli gördü.ünüzden balayarak en az önemliye do.ru sralaynz (1=en önemli). a. Ö.retmenlerin bilgi eksikli.i b. Ö.retmenlerin teknoloji kullanmna ilikin olumsuz tutumlar c. Yöneticilerin teknoloji kullanm konusundaki ilgisizli.i d. Ö.rencilerin teknoloji kullanm konusundaki bilgisizlikleri e. Ö.rencilerin teknoloji kullanmnn yararlarna inanmamalar Dereceleme sorular*, cevaplarn oluturulan bir derecelendirme ölçe.i üzerinde toplanmasn gerektirir. Anket için uygun bir derecelendirme ölçe.i, yöntemi seçmek, toplanacak bilgiyi biçimlendirmede önemli bir karardr. Ölçekte kaç tane noktann olaca., ölçek noktalarnn nasl isimlendirilece.i tartlan konular arasndadr. Sosyal bilim aratrmalarnda sklkla kullanlan Likert tipi derecelendirme ölçekleri, daha çok tutum gibi bir psikolojik özelli.i ölçmede, belli bir konudaki görüleri ortaya çkarmada veya bir davrann gözlenme skl.n belirlemede kullanlr. Derecelendirme ölçekleri, bireyin anket maddesine ilikin cevaplarn (tepkilerini), birbirini mantksal bir düzen içinde izleyen ölçek noktalar (cevap seçenekleri) üzerinde kendisine en uygun geleni seçerek göstermesini sa.lar. Derecelendirme ölçeklerinin hazrlanmasnda dikkat edilecek baz noktalar unlardr (Wilson ve McClean, 1995):

- Ölçekteki nokta say*s*n*n çift-tek olmas*. Çift sayl ölçekler, tarafsz (nötr, kararsz) noktas olmad. için bir firmann hizmetinden memnun olan ve olmayan müterileri ayrmada daha etkili olabilir. Ama bu ayrm bir maddede tarafsz olan katlmc için bir tereddüt oluturabilir. Bu durumdaki bireyler, ölçekte orta nokta olmad. için olumlu yönde cevap verme e.iliminde olacaklardr. Burada olumlu ve olumsuz cevaplar arasnda açk bir ayrm isteyip istememe ve orta noktann bilgi toplamada daha uygun olup olmad.nn tartlmas yararl olacaktr. Ölçekte orta noktann olmas gerekti.ine karar verilirse, ölçek tek sayl olarak düzenlenir. - Ölçek nokta say*s*. Ölçek için gerekli nokta saysn, verinin nasl kullanaca. belirler. Nokta says 7-10 olan ölçeklerde ranjn genilemesine ba.l olarak daha fazla ayrlabilen bilgi toplanabilir. Ancak cevaplayclarn bu tür bir anketi doldururken yeterince dikkatli bir ayrm yapp yapmadklar tartma konusudur. Bu nedenle daha çok 4 lü ve 5 li ölçekler önerilir. Nokta saysn belirlemede problemin özelli.ine veya cevaplaycnn akademik düzeyine ba.l olarak daha az ayrlabilen bilgi sunmakla birlikte 2-3 noktal ölçekler kullanlabilir. - Ölçek noktalar*n*n isimlendirilmesi. Anket sorular için kullanlacak ölçekte nokta saysna karar verildi.inde, noktalarn isimlendirilmesi (tanmlanmas) gerekir. Baz durumlarda ölçe.in sadece iki ucunda yer alan noktalarn isimlendirildikleri görülür. Bunun mant., saylarla tanmlanm ölçek noktalar arasnda eit aralkl bir ölçe.in sunuldu.unun varsaylmasdr. Örnek. Okulunuzdaki kütüphane hizmetlerinden ne derece memnunsunuz? Hiç Memnun De.ilim Tamamen Memnunum 1 2 3 4 5 Ölçe.in sadece iki ucunun isimlendirilmesi, di.er ölçek noktalarnn anlamlarnn kavranlm olmasn gerektirir. Buna karlk ölçek noktalar isimlendirildi.inde tüm katlmclar, bir saysal de.eri ayn isim (sözcük) ile ilikilendirir. Bu da cevaplama (tepki) ölçe.indeki nokta tanmlarnn yanl yorumlanmasn önler. Öte yandan ölçek noktalarnn isimlendirilmesi aratrmacya daha ayrntl yorumlama olana. verir. Örne.in, grubun belli bir yüzdesinin okulun verdi.i hizmetten memnun oldu.u söylenebilir. Aa.da dört ve be noktal derecelendirme ölçeklerine iki örnek verilmitir. Örnek. XX e.itim program, gereksinimlerinizi hangi düzeyde karlamtr? 1. Karlamamtr 2. Karlamaya yakn olmutur 3. Karlamtr 4. Amtr Burada dört noktal ölçe.in kullanlmasnn, cevaplarn ayrm ve güvenirli.i bakmndan uygun oldu.u düünülebilir. Karlamaya yakn olmutur seçene.i, bir nedenle memnun olmam, ancak olumlu tepki vermeyi seçen bireyleri yakalama frsat verir. Yukarda açklanan soru türlerinin dnda eletirme sorular, filtre sorular ve ilikili sorular olmak üzere üç farkl soru türünden daha söz edilebilir (Wilson ve McClean, 1995). Verilen iki listedeki sözcük-sözcük veya sözcük-cümle ba.lantlarnn kurulmasn gerektiren e+le+tirme sorular*, anketlerde nadiren kullanlan bir soru türüdür. Filtre sorular* ise, aa.da verilen örnekte görüldü.ü gibi bireylerin bir soruya verdikleri cevaplara göre yönlendirilmesini gerektirir. Literatürde bu tür sorulara, ayrma (eleme) sorular da denilmektedir (Ba, 2001).

Örnek. Velilerle iletiimi bakmndan ö.retmenlerin performansn de.erlendiriniz. 1. Yeterli (Lütfen 3.soruya geçiniz) 2. Yetersiz Yukardaki soruya cevabnz yetersiz ise, bu yetersizli.in olas nedenlerinden en önemli gördü.ünüz üçünü (1=en önemli) sralaynz. a) Ö.retmenlerin iletiimi balatma ve sürdürme konusundaki e.itim eksikli.i b) Ö.retmenlerin yo.un çalma saatleri c) Okulda velinin de katlabilece.i sosyal, spor, sanat etkinliklerinin yetersizli.i d) Velilerin bilgilendirme ve/veya ibirli.ine yönelik giriimlere ilgisizli.i e) Okulda görüme için uygun fiziksel koullarn olmamas e) Yöneticilerin ö.retmen-veli iletiimini yeterince desteklememesi Anketin belli bir bölümünde veya tümünde ayn ölçek üzerinde cevaplama olana. sunan sorulara ili+kili sorular denir. Bu durumda, aa.daki örnekte görüldü.ü gibi bir madde-cevap matrisi oluturulabilir. Bu tip sorularn oldu.u bölümlerde katlmc, ayn saydaki di.er sorulara göre daha hzl cevap verir. Örnek. /likili Sorular Madde 1... Madde 2 Hiç Katlmyorum Katlmyorum Katlyorum Tamamen Katlyorum Anket gelitirmenin ikinci aamas, Anket Taslak Formunun (ATF) hazrlanmas ile son bulur. ATF, madde havuzundan uygun sorularn seçilmesiyle oluturulur. Madde havuzundan TF da yer alacak sorularn seçiminde, a) uzmanlara (alan, istatistik, ölçme-de.erlendirme, aratrma teknikleri) ve b) meslekdalara bavurulabilir. Madde seçimi için ilgili kiilerin görüleri informal ortamlarda (serbest tartma ortamlar vb.) alnabilece.i gibi, aratrma probleminin açkland. bir madde listesi üzerinde de elde edilebilir. Ankette yer alan ve birbirleriyle ilgili olan sorular bir araya getirilerek ortak özelliklerini vurgulayan alt balklar altnda verilebilir. Uzman Görü+ü Alma Bu aamada, ilk olarak ankette yer alan maddeler, ihtiyaç duyulan olgusal ve/veya yargsal verileri kapsamada ve toplamada ne derece yeterlidir? sorusunun cevab aranr. Anketin kapsam geçerli4iyle ilgili olan bu sorunun cevabn almak için uzmanlara bavurulur. Uzmandan beklenilen, ATF de yer alan maddeleri kapsam geçerli.i bakmndan de.erlendirmesidir. Uzman görülerini belirlemede açk ve/veya kapal uçlu sorulardan oluturulacak bir Uzman De4erlendirme Formundan (UDF) yararlanlabilir. UDF nin sunu mektubunda uzmandan beklentiler açkça yazlmaldr. Sorularn geçerli.ine/uygunlu.una ilikin uzman görülerini belirlemek için, uygun/geçerli, uygun/geçerli de.il eklinde iki seçenekli bir cevap format kullanlabilir. Bu durumda uzmanlarn her bir sorunun geçerli oldu.u noktasnda uyuma düzeylerinin %90-100 olmas beklenir. Uzmanlarn %70-80 orannda uyuma gösterdikleri maddeler, eletirilere göre düzeltmeler yaplarak ölçekte tutulabilir. UDF da, sorunun uygunlu.una ilikin cevaplar üçlü, dörtlü veya beli derecelendirme ölçe.i kullanlarak da incelenebilir. De.erlendirmede nesnelli.i artrmak için ölçek noktalarnn ilevsel tanmlarnn yaplmas önerilir. Bu durumda anket maddelerinin uygunluk bakmndan de.erlendirilmesinde yüzde ve ortalama puandan

yararlanlabilir. Analiz sonuçlarna göre, maddeler tekrar gözden geçirilir. Eletirilen maddeler üzerinde öneriler do.rultusunda düzeltmeler yaplr, uygun olmayan maddeler formdan çkartlr ve böylece anketin di.er geçerlik ve güvenirlik çalmalarn yapmaya yönelik hedef kitleden seçilecek bir örnekleme uygulanmak üzere anketin Ön Uygulama Formu (ÖUF) oluturulur. Anketin kullanl.n artrmak için uzmanlardan sayfa yaps, sorularn ve cevap seçeneklerinin sralan, yaz format, bask kalitesi vb hakknda da görü istenmesi önemli görülmektedir. Mertens (1998), anketin görünüü ile ilgili olarak u noktalara dikkat edilmesini önermektedir: a) Ankette olabildi.ince renkli ka.t, renkli ve de.iik yaz türlerinin kullanlmas, b) Sorularn kolay cevaplanabilir ekilde sralanmas, c) Madde ve sayfa numaralarnn verilmesi, d) Açk ve ksa talimatlar kullanlmas, e) Kafa kartraca. düünülen sorularn önüne örnekler konulmas, f) Ayn içerikli sorularn olabildi.ince bir araya getirilmesi, g) En önemli sorularn anketin sonuna braklmamas. Öte yandan ön uygulamas yaplacak anketin, a) kapak sayfas ve sunu yazs, b) yönerge, c) sorular olmak üzere üç temel unsurundan söz edilebilir. Bunlar aa.da ksaca açklanmtr (Plumb ve Spyridakis, 1992; Karasar, 1994; Aiken, 1997): Kapak sayfas* ve sunu+ yaz*s* (mektubu). Kapak sayfasnda anketin ad, uygulayan kiiye ait kimlik bilgileri, iletiim adresi bulunur. Anketin sunu yazsnda çalmann amacna (ksaca/özlüce), anketin bölümlerine, toplanacak verilerin sadece bilimsel amaçlarla kullanlaca.na (gizlili.e), dilenirse çalma tamamland.nda bir özetinin sunulabilece.ine, varsa aratrmay destekleyen kuruluun adna, posta ile uygulamalarda anketin geri dönü tarihine, ilgi ve katklar için teekkür ifadelerine, aratrmacnn ismine ve iletiim bilgilerine ilikin ifadeler yer alr. Formda kapak sayfasna gerek görülmeyebilir. Bu durumda kapak sayfasndaki bilgiler sunu sayfasnda yer alr. Anket cevaplama yönergesi. Yönergede, anket sorularnn cevaplandrlmasna ilikin ilke ve kurallar içeren açklayc bilgilere yer verilir. Yönerge, ayr bir sayfada veya anket birden fazla bölümden oluuyorsa her bölümün altnda açklamalara yer verilebilir. Anket sorular*. Ankette ayn konuya/kavrama iliin sorularn bir bölüm bal. altnda verilmesi yararl olacaktr. Demografik sorular (kiisel bilgiler), ayr bir bölüm bal. altnda sunulabildi.i gibi, az sayda soru var ise anketin sonunda veya sunu yazsndan hemen sonra bölüm bal. olmakszn verilebilir. Sorular katlmcy, cevaplandrmaya güdüleyecek bir düzende sunulmaldr. Sorularn her birinin ayr bir olay ölçtü.ü ve cevaplardan bir toplam puan elde edilmesinin mümkün olmad. anketlerde, daha kolay cevaplanabilen ve daha az yorumlama gücü gerektiren, basit ve olabildi.ince problemle do.rudan ilgili sorularla balanmas önerilir. Tutum, i doyumu vb. kavramlarn ölçüldü.ü anketlerde sorularn yansz bir ekilde sralanmas, olumlu ve olumsuz sorularn olmas durumunda, bunlarn kark sralanmas önerilir. Sorularn sralama düzenini oluturmada uzman deste.i alnabilir. Anketlerde bazen eklere de yer verilebilir. Örne.in, anket uygulama iznini gösteren belgenin bir örne.i ek olarak verilebilir.

Ön Uygulama Yapma Ön uygulama, anketin geçerlik ve güvenirli.inin gözleme dayal verilerle sorguland. bir aamadr. Anketin taslak formundaki problemleri belirlemede kritik bir öneme sahip olan ve aratrmann hedef kitlesiyle benzer özelliklere sahip bir grup üzerinde yaplacak ön uygulama, geçerli ve güvenilir sonuçlar elde edebilmek için çok önemli bir aamadr (ASA, 1997; Mertens, 1998). Ön uygulama için gerekli örneklem büyüklü.ü ve uygulama sonuçlarnn nasl de.erlendirilece.i anket sorularnn farkl özellikleri veya ayn özelli.i ölçüp ölçmedi.ine göre iki ayr balkta incelenebilir. Sorular*n Farkl* Özellikleri Ölçmesi Ankette yer alan sorular, farkl bir konudaki görüleri, davranlar, bilgileri ölçüyor veya bireyin demografik özelliklerini belirlemeyi amaçlyorsa, ba.msz sorular olarak da tanmlanabilen bu tip sorulardan oluan anketlerde sorularn anlalrl., cevaplanabilirli.i, amaca uygunlu.u ve güvenilirli.i incelenir. Bu tür anketlerin ön uygulamas, belirlenen örneklem büyüklü.ünün yaklak %5 i kadar bir grupta yaplabilir. Sorulara verilen cevaplarn güvenilirli.i (tutarl.) ankette ayn amaca yönelik hazrlanan de.iik ifade edilmi sorulara verilen cevaplarla kontrol edilebilir (Aiken, 1997). Ön uygulamada sklkla karlalan özel bir durum, bir sorunun baz cevaplayclar tarafndan cevapsz braklmasdr. Bu sorun, büyük bir olaslkla sorunun yeterince anlalmamasndan veya cevap seçeneklerinin yeterli olmamasndan kaynaklanr. Bu gibi durumlar aratrmac tarafndan de.erlendirilmeli, soru düzeltilmeli, uygun yeni seçenekler eklenmelidir. Sorunun düzeltilmesi mümkün de.ilse anketten çkartlmaldr (Wolf, 1988). Uygulamada ortalama cevap verme sürelerinin kaydedilmesi de önemlidir. Aratrmacnn 30 dakika olarak düündü.ü bir anketin cevaplama süresi ortalama 60 dakika olarak çkmsa, anket maddelerinde azaltma yoluna gidilebilir. Sorular*n Ayn* Özelli4i Ölçmesi Anketteki sorularn tamam veya bir bölümündeki sorular bireylerin belli bir alana, konuya ilikin tutumlarn, alglarn, yeterliklerini vb. özelliklerini saptamaya yönelik olabilir. Bu tür sorulardan oluan anketten veya ilgili bir bölümünden elde edilen puanlarn (ölçme sonuçlarnn) geçerlili.inin ve güvenilirli.inin çeitli istatistiksel teknikler kullanlarak incelenmesi gerekir. Bu amaçla ÖUF nun yeterince geni bir grup üzerinde uygulanmas gerekir. Grup büyüklü.ünün faktör analizi, madde analizi gibi ilemler dikkate alnarak madde saysnn en az iki kat, hatta tercihen 10 kat olmas önerilir (Kline, 1994). Örneklem büyüklü.ü arttkça, gerçek puanlara daha fazla yaklalaca., daha duyarl tahminler yaplabilece.i dikkate alnmaldr. Öte yandan, büyük grupta yaplacak ön uygulama öncesinde, yönergenin ve sorularn anlalrl.n, cevaplama süresini ve genel olarak uygulama tarzn de.erlendirmek amacyla, mümkünse hedef kitleden seçilecek küçük bir grup (örne.in, n=10-20) üzerinde uygulama yaplmas iyi olacaktr. Bu uygulama aratrmacya, büyük bir grup üzerinde yapaca. ön uygulama öncesinde, formda son düzeltmeler yapma frsatn verecektir. Anketlerin Uygulanma Biçimi Anket uygulanma biçimi, yüz yüze uygulama, posta ile uygulama, telefonla uygulama ve bilgisayarla uygulama olarak dörde ayrlabilir (Aiken, 1997; Anderson, 1990).

Yüz Yüze Görü+me Yüz yüze görüme, anketlerin cevaplayclarla karlkl etkileim içinde uygulanmasn tanmlar. Yüz yüze görümenin aratrmacnn uygulamaya ilikin kontrolünü artraca.; zaman ve maliyet açsndan önemli tasarruflar sa.layaca. söylenebilir. Yüz yüze görümede, görümeyi yapan kii kendini samimi bir ekilde dostça tantp, uygulamann amacn açklayarak görümesine balar. Burada görüülen kii veya kiilerin neden ve nasl seçildi.i, tahmini uygulama süresi açklanr ve katlmclarn görümeyi kabul etmesi beklenir. Yüz yüze görüme bireysel veya grup olarak gerçekletirilebilir. Ö.rencilere snfta anket uygulanmas grup uygulamaya; velilerle teke tek görüme yaparak anket doldurtma ise bireysel uygulamaya örnektir. Bireysel uygulama için anketörlere ihtiyaç duyulabilir. Bu ise hem zaman alr, hem de maliyeti yükseltir. Anket uygulaycnn süreçte tarafsz kalmas, cevaplarn güvenirli.i bakmndan önemlidir. Posta Posta ile anket uygulamada aratrmacnn en büyük avantaj, daha geni alanlarda ve gruplarda uygulama olana.nn bulunmas ve böylece sonuçlarn genellenebilirli.inin artmasdr. Ancak bu tür uygulamada karlalan önemli bir sorun, kontrol güçlü.üdür. Örne.in, anketin bölümlere ayrlarak farkl zamanlarda doldurulmas, anketteki soru sralamasna uymayarak kiisel arzuya göre rastgele cevaplamann yaplmas ve hatta anketin ilgili kii tarafndan doldurulmamas gibi durumlar söz konusu olabilir. Bu ise önemli bir güvenirlik sorunu yaratabilir. Posta uygulamas için hazrlanan sunu yazsnda anketin istenilen adrese en son ulatrlma tarihi not edilmeli, kurum adna yaplyorsa kurum yöneticisi tarafndan imzalanmal ve zarfa geri dönü için pullu, geri dönü adresi yazl bo bir zarf konulmaldr. Telefon Telefonla uygulama, yüz yüze görüme yöntemi ile benzerdir. Bu yöntemde farkl olarak anketör (anket uygulayc), katlmc ile telefon aracl.yla birebir iletiime geçer. Uygulamada elde edilen cevaplar, katlmcnn izniyle kaydedilip sonra deifre edilebilir veya annda anket formu üzerinde cevaplar not edilebilir. Burada açklamalarn ve sorularn net bir ekilde ifade edilmesi ve sözcükler üzerindeki vurgular önem kazanr. Telefonla uygulama cevaplama orann artrr; ancak uygulamada cevap vermeyenlerle cevap verenlerin birbirlerinden önemli ölçüde farkl olabilece.i dikkate alnmaldr. Bilgisayar Bilgisayar yoluyla anket uygulama, teknolojideki hzl gelimelere ba.l olarak son yllarda kullanlmaya balanan bir yöntemdir. Bu yöntem, çeitli paket programlarndan yararlanlarak veya bu amaçla yazlm yaparak; elektronik haberleme adreslerini veya internet sitelerini kullanarak çok büyük bir kesime hzl bir ekilde uygulama olana. sunar ve maliyeti de çok düüktür. Bu yöntemin iki önemli snrll., a) katlmcy cevaplamaya yeterince güdülemedeki güçlük ve b) uygulamann sadece böyle bir teknolojiye ve kültüre sahip kiilerle gerçekletirilebilir olmasdr. Ba (2001), anketlerin uygulanmasnda Karma Yöntem den söz etmektedir. Bu yöntemde, anketler elden ulatrlr ve böylece katlmclara gerekli açklamalar yaplarak anketlerin cevaplandrlma olasl.

artrlmaya çallr. Daha sonra katlmclar ziyaret edilerek anketler elden alnabilir veya posta yoluyla iadesi istenir. Anketlerin Geri Dönü+ Oran* Anketlerin geri dönü oran büyük ölçüde uygulama biçimine ba.ldr. Yüz yüze anket uygulamada geri dönü orannn daha yüksek olaca. söylenebilir. Sa.lkl yorum yapabilmek için anket geri dönü orannn %70-80 in üzerinde olmas beklenir. Ancak Özo.lu nun (1992) belirtti.i gibi anket geri dönü oran, genellikle %40-60 arasnda de.imektedir. Posta ile yaplan uygulamalarda geri dönü oranlar çok daha düebilir. Anketin dönü orann etkileyen bir baka faktör, anketin cevaplama süresidir. Bir anketin ortalama cevaplama süresi 30 dakikay amamaldr. Bu sürenin posta ile uygulamada ortalama 15 dakika civarnda olmas önerilmektedir (Aiken, 1997; Wolf, 1988). Geri dönü oran, uygulama zamannn do.ru seçilmesine, bireysel uygulama için uygulayclarn iyi yetitirilmesine, posta ile uygulamada pullu geri dönü zarfnn eklenmesine ve izleme etkinliklerinin yaplmasna ba.l olarak da artrlabilir. Anketin gönderildikten sonra iki hafta ile bir ay içinde telefon veya mektupla yaplacak izleme çalmasnn anketin geri dönü orann ortalama %7,4 artrd. belirlenmitir. /zleme çalmalarnda kaynak kiilere ikinci küçük bir yaz yazlarak cevap vermenin öneminin vurgulanmasnn, cevaplaycy olumlu yönde güdüledi.i görülmütür (Plumb ve Spyridakis, 1992). Özellikle gelimi ülkelerde son yllarda anket uygulamalarnda geri dönü orann artrmaya yönelik bir uygulama da, cevaplayclarn maddi olarak ödüllendirilmesidir. Etkili Anket Geli+tirmede Kar+*la+*lan Baz* Sorunlar Anket gelitirirken yaygn olarak karlalan sorunlar ve bunlardan kaçnma yollar Plumb ve Spyridakis (1992), Frary (1996) ve Aiken in (1997) çalmalarndan yararlanlarak aa.da ksaca özetlenmeye çallmtr: 1. Anketi olabildi4ince k*sa ve öz tutunuz. Aratrmac, gereksinim duyulan bilgiyi tam olarak tanmlamal ve bu bilgiyi elde edebilmek için mümkün olan en az soruyu sormaldr. Do.rudan ilgili olmayan sorulardan ve bunu da bilsek fena olmaz eklindeki sorulardan kaçnlmaldr. 2. Sorular tek bir amaca yönelik olmal*d*r. Örne.in, XX firmasn güvenilir ve baarl buluyor musunuz? sorusunda, iki durum sorgulanmaktadr. Firma güvenilir bulunabilir, ancak baarl bulunmayabilir. 3. Kafa kar*+t*r*c*, yoruma aç*k sorulardan kaç*n*n*z. Örne.in, Geliriniz nedir? sorusu belirsiz bir sorudur. Gelirden yllk/aylk, cevaplayann/tüm ailenin, maa/di.er tüm gelirler mi kasdediliyor belli de.ildir. Yine, Bilgisayar e.itimde bir araç olarak kullanr msnz? Sorusunu cevaplayacak bir ö.retmeni düünelim. Birey, olsa kullanrm düüncesiyle evet cevabn verebilir. Oysa aratrmacnn amac, u anda kullanp kullanmad.n sorgulamak olabilir. 4. Sorularda basit ve tek anlama sahip sözcükler kullan*n*z, kat*l*mc*ya tan*d*k olmayan teknik terimler kullanmaktan kaç*n*n*z. Örne.in, hedef kitle e.itim düzeyi düük bireylerden oluuyorsa,

sorunun içinde vizyon, ba.lama göre farkl anlama gelebilen manipülasyon gibi sözcükleri kullanmaktan kaçnmak uygun olacaktr. 5. Haz*rlad*4*n*z soru listesi üzerinde geribildirim al*n*z. Sorulara hedef kitlenin ayn anlam yükleyece.inden ve ona göre cevaplayabilece.inden emin olunuz. Do.ru cevap vermede sorular yorumlama yetene.i önemlidir. Daha genç olanlarn veya e.itim düzeyi düük olanlarn olumsuz yazlm sorular yorumlamada zorlanacaklar düünülmelidir. Düz bir cümlenin olumsuzunu vermenin (mutluyum-mutlu de.ilim), zt bir kutup (mutluyum-kötüyüm) kullanmaya göre daha yüksek iç tutarlk gösterdi.i söylenebilir. 6. Ki+isel ve gizlilik gerektiren hassas sorular* anketin sonuna yerle+tiriniz. Rahatsz edici sorularn erken ortaya çkmas, cevaplayclarn anketi cevaplamay brakmalarna neden olabilir. Bu nedenle cevaplayclarn, anketin amacn anladktan sonra tüm sorulara cevap vermeleri olanakl olacaktr. 7. Cevap kategorilerini mant*ksal olarak düzenleyiniz. Cevap kategorileri düükten yükse.e sralanabiliyorsa, seçenekleri soldan sa.a, düükten yükse.e do.ru listeleyiniz. Yine örne.in, pratik veya mantksal bir nedenle seçilmesi beklenmeyen bir seçene.e ölçekte yer verilmemelidir. Örne.in, Eine onu sevdi.ini ne kadar sklkla söylersin? sorusu için asla seçene.i yerine, hemen hemen hiç seçene.i kullanlmas önerilebilir. 8. Ankette belli bir konuda kar+*la+*lan güçlükleri veya tutum, kayg* gibi psikolojik özellikleri ölçüyorsan*z olumlu ve olumsuz sorulara yer veriniz. Kiilerin her konuyu ölçe.in ayn ucunda iaretleme e.ilimi vardr. Ankette anlam itibaryla olumlu ve olumsuz olan sorulara yer verilmesi, bireylerin sorular bir bütün olarak alglayp tümüne katlmak veya katlmamaktansa, her soruyu ba.msz olarak de.erlendirmelerine yöneltebilir. 9. Uygun bir kategori dili ve mant*4* seçiniz. Baz durumlarda cevaplayclarn bir ifadeye katlp katlmadklarn de.erlendirmede, 1.Katlyorum ve 2.Katlmyorum seçenekleri yeterli olabilir. Cevaplayclarn ço.unun kesin veya üzerinde düünülmü bir fikirleri olmad. durumlarda ise, belirsizliklerin bir dereceye kadar ifade edilmesine izin verilmesi bakmndan u dört seçenek daha uygun olabilir. 1. Katlyorum 2. Katlmaya E.ilimliyim 3. Katlmamaya E.ilimliyim 4. Katlmyorum 10. Aç*k uçlu sorulardan ve sorularda di4er seçene4ini kullanmaktan kaç*n*n*z. Cevaplayclarda anketi cevaplamada isteksizlik yaratmas, cevaplaycnn yazma yetersizli.inin bulunmas ihtimali ve cevaplarn analizindeki güçlükler nedeniyle açk uçlu sorulardan; kendilerine sunulan seçenekleri be.enmeyenler için kolaya kaçmann bir yolu olan di.er seçene.ini sorularda kullanmaktan kaçnnz. 11. Kategorileri gereksiz bir +ekilde ço4altmaktan kaç*n*n*z. Tipik bir soru öyledir: Medeni durumunuz. 1. Bekar 2. Evli 3. Dul 4. Boanm 5. Ayr

Bu tip bir soru, genellikle normal bir aile yapsn ayrt etmek için kullanlr. Amaç böyle ise gereksiz ayrmlardan kaçnlarak seçenekler, 1. Evli ve eiyle yayor 2. Di.er eklinde düzenlenebilir. Amaç, sadece kiinin evli olup olmad.n belirlemek ise cevap seçenekleri, 1. Evli 2. Bekar eklinde olabilir. 12. Ölçek noktalar*n* gereksiz +ekilde ço4altmaktan kaç*n*n*z. Derecelemeli ölçeklerde ölçek noktalarnn (seçeneklerin) gereksiz ço.altm, cevaplaycy cevap düzeylerindeki çok küçük farklar arasnda rahatsz edici ve kafa kartrc bir tercih yapmaya itecektir. Bir örnek: Asla (1) Nadiren (2) Ara sra (3) Neredeyse Sk Sk (4) Sk Sk (5) Çok sk (6) Neredeyse Daima (7) Daima (8) Psikometrik aratrmalar birçok dene.in, cevap düzeyinin alt veya yediden daha fazla olmas durumunda güvenilir bir ekilde ayrm yapamad.n göstermektedir. Dört veya be ölçek noktas sunmann, yeterince güvenilir bir sonuca varmak için genellikle yeterli oldu.u söylenebilir. 14. Orta noktas* (nötr/tarafs*z) olan ölçekleri dikkatli kullan*n*z. Nötr cevaplarn kullanmnn mant., kiinin kendisine yöneltilen bir uyarcya (soruya) kar, belli bir yönde cevaplama e.ilimi olmamas durumunda, cevap verme olasl.nn artaca.dr. Ancak cevaplayclarn nötr cevap seçene.ini baka nedenlerle de kolayca seçme olasl. var ise, nötr cevap seçeneklerinden kaçnlmas tartlmaldr. Aa.daki örnekte oldu.u gibi kendisini, kararszm ile katlma e.ilimindeyim arasnda gören birey, mantksal bir muhakeme yerine kolayca nötr seçene.ini iaretleyebilir. Örnek. Ö.retmen, adil not vermektedir. 1. Katlyorum 2. Katlma E.ilimindeyim 3. Kararszm 4. Katlmama E.ilimindeyim 5. Katlmyorum Öte yandan ölçe.in ortasnda bulunan kararszm seçene.inin gerçekten nötr bir durumu ifade etti.inden emin olmamz gerektirecek kant yoktur. Kiinin bu seçene.i tercih etmesi aldrmazlk, ibirli.inden kaçnma e.ilimi, okuma zorlu.u, cevap vermeye isteksizlik veya uygun olmay gibi nedenlerden de kaynaklanabilir. Bu durumda aratrmac, kiinin bu tip cevaplar vermektense hiç cevap vermemesini tercih eder. Çünkü, belli bir saydaki kiinin bu seçene.i geçersiz nedenlerle seçmeleri durumunda, ortalama cevap seviyesinin hatal bir biçimde dümesi veya artmas söz konusu olabilir. Nötr bir konumun yoklu.u durumunda ise cevaplayanlar, bazen belli bir yöne veya di.erine gidecek cevaplar vermeye direnebilirler. Bu sorunu ortadan kaldrmak için. a) bir karar verilemedi.i durumlarda sorunun bo braklmas önerilebilir veya cevap vermek istemiyorum, fikrim yok eklinde seçenekler düünülebilir, b) kesin, sabit cevaplar engelleyebilmek için cevap düzeylerini sözcükler kullanarak ifade ediniz (örne.in, katlmamaya e.ilimli ). 15. Gerekmedikçe, cevaplay*c*lardan cevap kategorileri aras*nda s*ralama yapmas*n* istemeyiniz. Cevaplayclar, bir defada yaklak alt seçenekten fazlasn mantkl olarak sralayamazlar. Ayrca birço.u da yönergeleri yorumlamakta hata yapar ve böylece de cevap verirken yanllk yapar.

16. Sorular, cevaplay*c*y* yönlendirmemelidir. Soru katlmcy, belli bir yönde (olumlu veya olumsuz) cevap vermeye yöneltmemelidir. Örne.in, Polisin halkla ilikisini iyi buluyorsunuz, de.il mi? sorusu olumlu yönde cevap vermeye yönelten yanl bir sorudur. XX uygulamas, Z hastal.nn erken yalarda belirlenmesinde baarl bir yöntemdir. Bu uygulamann tüm bebekler için standart bir tarama olmasna katlr msnz? sorusu da bir baka örnektir. Sonuç Bu makalede, aratrmaclara özellikle anket gelitirmenin mant.na, uygulanmasna ve sorularn yazlmasna ilikin pratik bilgilerin verilmesi amaçlanmtr. Kukusuz bu konuda farkl görü ve öneriler olacaktr. Öte yandan makalenin, sayfa sorunu nedeniyle anket gelitirmenin baz boyutlar bakmndan snrl oldu.u da söylenebilir. Örne.in, örnekleme yöntemleri, uygulama maliyeti, geçerlilik ve güvenilirlik ve verilerin analizi konular makalenin kapsam dnda tutulmutur. Anket gelitirecek aratrmaclarn, bu konular kapsayan kitap ve makaleleri incelemesi önerilir. Kaynaklar Aiken, L. R. (1997). Qustionnaires and inventories: Surveying opinions and assessing personality. New York: John Wiley & Sons, Inc. Anderson, G. (1990). Fundamentals of educational research. Bristol: The Falmer Press. American Statistical Associatin [ASA]. (1997). ASA series: What is a survey. Retrieved December 28, 2002, <http:// www.amstat.org/sections/srms/whatsurvey.html > Balc, A. (2000). Sosyal bilimlerde aratrma: Yöntem, teknik ve ilkeler. Ankara: Pegem Yaynlar. Ba, T. (2001). Anket. Ankara: Seçkin Yaynlar. Bell, J. (2000). Doing your research project (Third edition.). Buckingham: Open University Press Burgess, T. (2001). A general introduction to the design of questionnaires for survey research. Leeds. Frary, R. B. (Nov, 1996). Hints for designing effective qustionnaires. Practical Assesment, Research & Evaluation, 5 (3), <http://www.ed.gov/database/eric_digests/ed410233> Hayman, J. L. (1968). Research in education. Columbus: C.E.Merrill Pub. Karasar, N. (1994). Bilimsel aratrma yöntemi (Beinci bask). Ankara. Kline, P. (1994). An easy guide to factor analysis. New York: Routledge. Mertens, D. (1998). Research methods in education and psycohology. New York: SAGE Pub. Miller, D. C. (2002). Handbook of reseach design and social measurement (5th ed.). Newbury Park: Sage Publications. Oppenheim, A. (1966). Questionnaire design and attitude measurement. New York: Basic Books Özo.lu, S. Ç. (1992). Davran bilimlerinde anket: Bilgi toplama aracnn gelitirilmesi. Ankara Üniversitesi E,itim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 25 (2), 321-39. Plumb, C. and Spyridakis, J. H. (1992). Survey research in techinical communication: Designing and administering questionnaires. Techinical Communication, 39 (4), 625-38.

Robson, C. (1996). Real world research. Oxford: Blackwell Publishers Thomas, R. M. (1998). Conducting educational research: A comparative view. West Port, Conn: Bergin & Garvey. Wilson, N. & McClean, S. (1995). Questionnaire design: A practical introduction. University of Ulster. Retrieved March 22, 2004, <http://www.stats.gla.ac.uk/cti/activities/reviews/95_08/question_design.html> Wolf, R. M. (1988). Questionnaire. Educational reseach methodology and measurement (Ed. P.S.Keeves). Oxford: Pergaman Press.USA.

Summary QUESTINAIRE DEVELOPMENT ener BÜYÜKÖZTÜRK Questionnaire may be defined as a data-gathering tool consisted of a list of questions and prepared in order to collect information about a specific subject. Based on the characteristics they measure, four types of questions could be used in a questionnaire: a) factual, b) knowledge, c) behavior, and d) belief and opinion. In this study, questionnaire development process is explained in four stages including: defining the problem, writing items (questions), receiving experts opinions, and conducting a pilot study. Defining the problem is primarily requires a wide literature review. When the problem definition is completed, researcher works on the goals of the study and sub-problems which seeks for answers to questions and creates hypotheses he/she wanted to test. Sub-problems indicate the types of data needed for analyses and data sources (target population). Hence, the definition of the problem serves as a basis for designing items in the instrument. When writing the items, conceptual framework related to topic is taken in to the consideration. In order to write items, a small group selected from target population could be asked to write a short composition. Then, by examining content analyses of the composition, model questions can be written for the questionnaire. In this step, researcher selects the appropriate question types according to attribute measured and characteristics of target population. The questions of questionnaire could be open-ended or closed-ended based on how evident the possible choices for an answer. Open-ended questions can be categorized into three groups depending on the type of responding: interpretation, listing, and filling the gaps. As for close-ended questions, they are examined in three groups: a) classification questions in which one or more items are marked, b) ordering questions requires arranging questions in an order based on a specific criteria among choices, c) rating questions, for example, to what extent a respondent agrees with a statement or an opinion. Along with writing items, experts opinions must be taken into the consideration while the questionnaire is being formed. It this step, an Expert Evaluation Form may be prepared by using open-ended and/or close-ended questions which can be helpful. Pilot study is a step in which validity and reliability of questionnaire is examined based on the data derived from observations. The sample size required for pilot study and how the application results would be evaluated are examined separately with respect to different properties of questionnaire questions and whether they measure the same characteristics or not. The final form of the questionnaire is determined by looking at pilot testing results how well the instrument functions. Yazma Adresi: senerb@baskent.edu.tr. Doç. Dr. =ener Büyüköztürk, Bakent Üniversitesi E.itim Fakültesi

A questionnaire is made up of three basic parts: a) cover page and introduction, b) guideline c) questions. Questionnaire may be administered by face to face interview, mailing, phone, and computers. Face to face interview is defined as the application of questionnaires by interacting with respondents. It can be said that face to face interview would be increase the control of researcher in application and provides important cost-effectiveness in terms of time and resources. For researcher, two of the most important advantages of the application of questionnaires by using mail are opportunity for reaching wide range of area and people and thus generalizability of results increases. Yet, difficulty in control is an important problem for application of this type of questionnaires. Application by phone is another method which has also difficulty regarding researcher control. Besides, for a questionnaire that consists of few questions, possibility of reaching a wide range of group in a relatively short time is an important advantage of application by phone. Questionnaire application via computer is another method which has been used relatively recently as a result of the rapid developments in technology. Two important limitations of this method are: a) the difficulty in motivating participants to ensure sufficient response, and b) it can be completed only with people who have technology and culture for application. For reliable interpretations in questionnaires, it is expected that the response rate can be over 70-80 %. However, the response rate generally varies between 40-60%. The response rate might decrease in applications by using phone. The average responding time of the questionnaire can not exceed 30 minutes. When mailing is used, the responding time can approximately be 15 minutes. The important points that should be taken into consideration when developing a questionnaire are: 1) Questionnaire should be as short as possible 2) The questions should be directed to one purpose 3) Confusing and questions open to interpretation should be avoided. 4) Personal and susceptible questions required private responses can be located at the end of the questionnaire 5) A logical order can be maintained among answer categories. 6) If psychological characteristics related to attitudes, anxiety or difficulties of people about a specific subject are being measured in a questionnaire; positive and negative questions should be included. 7) Open-ended questions and the term of the others should not be used when possible. 8) Categories and the points of scale should not be increased unnecessarily. 9) Questions should not direct the respondent for a specific answer. 10) Use cautiously the scales that have mid-point (neutral).

In conclusion, developing questionnaires requires expertise and follows a systematic and logical sequence. In order to develop a questionnaire, it can be claimed that together with knowledge of the field, an overall culture on measurement and evaluation as well as research methodology and statistics background is needed.