Tedavi Ederken Hastalanmak Uzm. Dr. Semra Ulusoy Kaymak Ankara Onkoloji Eğitim ve Araştırma Hastanesi
Açıklama 2008 2010 Araştırmacı: Danışman: Konuşmacı: İlaç sektörüyle herhangi bir maddi bağlantım yoktur.
Sunum planı Onkoloji çalışanlarında iş stresi Onkoloji çalışanlarında tükenmişlik Onkoloji çalışanlarında işlevsellik ve memnuniyet
Onkoloji İş Ortamı Stres Faktörleri Kanserin etrafındaki olumsuz atmosfer Tedavinin toksik doğası ve yan etkileri Mesleki riskler Kemoteropatik ve radyoaktif ajanlar İmmünitesi baskılanmış olan hastalardaki dirençli enfeksiyonlar Tedavi ekibinde fikir ayrılıkları doğuran kararlarında yaşanan çelişkiler Palyatif bakım ve son dönem bakıma ilişkin çözümlenmemiş sosyal ve etik iklim Hasta ve yakının sihirli beklentileri, aşırı duygusal tepkileri Kansere bilinçli ve bilinçaltı tepkiler Sosyal izolasyon
Tükenmişlik Tükenmişlik, iş yerindeki stresin sonucu olarak çalışanın, mesleğin özgün anlamı ve amacından kopması, hizmet götürdüğü insanlarla artık gerçekten ilgilenemiyor oluşu, kendini psikolojik olarak işinden geri çekmesi olarak tanımlanır.
Tükenmenin Evreleri I. EVRE Yüksek bir umutluluk, enerjide artma ve gerçekçi olmayan boyutlara varan mesleki beklentiler vardır. Kişi için mesleği her şeyin önündedir, uykusuzluğa, gergin çalışma ortamlarına, kendine ve yaşamın diğer yönlerine zamanını ve enerjisini ayıramayışına karşı üstün bir uyum sağlama çabasındadır.
Tükenmenin Evreleri II. EVRE İstek ve umutlulukta bir azalma olur. Daha önce zorlandığı ama aldırmadığı durumlardan rahatsız olmaya başlar. Mesleği kuramsal ve pratik tüm yönleri ile kişinin varoluşunu tamamen dolduramamıştır. İşten başka bir şey yapmıyor olmak sorgulanır.
Tükenmenin Evreleri III. EVRE Başkalarına yardım ve hizmet etmek için çalışan kişi insanları, sistemi, olumsuz çalışma koşullarını değiştirmenin çok zor olduğunu farkeder. Yoğun bir engellenmişlik duygusu başlar. Bu noktada 3 yoldan biri seçilmektedir. adaptif savunma ve başa çıkma stratejilerini harekete geçirme maladaptif savunmalar ve başa çıkma stratejileri ile tükenmişliğe ilerleme durumdan kendini çekme veya kaçınmadır.
Tükenmenin Evreleri IV. EVRE Derin duygusal kopma ya da kısırlaşma, Derin bir inançsızlık ve umutsuzluk, Mesleğini ekonomik ve sosyal güvence için sürdürme, ondan zevk almama durumu
Tükenmişliğin Belirtileri Fiziksel Yorgunluk Fiziksel tükenme Baş ağrısı GIS düzensizlikler Kilo kaybı Uykusuzluk HT, MI Ruhsal Anksiyete Depresyon Bıkkınlık Hayal kırıklığı Moralsizlik İrritabilite Öfke kontrolsüzlüğü Alkol ve madde kullanımı
Tükenmişliğin Belirtileri Mesleki Yabancılaşma İş değiştirme Olumsuzculuk İşe yaramama algısı Motivasyon azlığı Düşük iş performansı Hasta ve sağlık ekibi alyansında bozulma Hizmette nitelik ve nicelik düşüşü Sosyal Eş Aile Arkadaşlar Hobi ve uğraşılar
Tükenme Kavramının Boyutları Bireysel Zorlanma Boyutu; Duygusal tükenme Kişilerarası İlişki Boyutu; Duyarsızlaşma Kendini Değerlendirme Boyutu; Kişisel başarısızlık
Tükenme Kavramının Boyutları Bireysel Zorlanma Boyutu; Duygusal tükenme İş nedeniyle aşırı yüklenmiş olma ve duygusal ve fiziksel kaynakların boşalmış olduğu hissidir. İşten duygusal ve bilişsel olarak uzaklaşarak işteki aşırı yüklenmeyle başetmeyi sağlama yöntemidir. Tükenmişliğin en üzerinde durulan ve en özgül boyutudur.
Tükenme Kavramının Boyutları Kişilerarası İlişki Boyutu; Duyarsızlaşma Başkalarının iyi olmadığına inanış, olumsuzculuk İşe ve işteki ilişkilere karşı yabancılaşmayı içerir. İşin her boyutuna karşı olumsuz, katı, aşırı duyarsız tepkiler görülür. Duygudan yoksun biçimde tutum ve davranışlar gelişir. Onkoloji hastalarına yardımcı olurken karşılaşılabilecek şaşırtıcı ve ürkütücü yaşantılara karşı işe her yönden bir mesafe koyma çabasıdır.
Tükenme Kavramının Boyutları Kendini Değerlendirme Boyutu; Kişisel başarısızlık Üretkenlik, yeterlilik ve başedebilme duygularında kayıptır. Kaynağı yeterli bilgi, araçlar ve zamanın olmayışıdır. Sorunun başarı ile üstesinden gelememe ve kendini etkisiz ve yetersiz görme olarak tanımlanır. Kişinin işe karşı motivasyonu düşmüştür, kontrol eksikliği ve çaresizlik hisseder. Diğer boyutlarla ilişkili veya tamamen bağımsız olarak ortaya çıkabilir.
Tükenmişlik oranları Alanyazında onkoloji çalışanlarındaki tükenmişlik oranları Onkoloji çalışanlarında boyutlarına göre tükenmişlik Yüksek Duygusal Tükenme Yüksek Kişisel Başarısızlık Düşük Duyarsızlaşma En düşük ve Yüksek Oranlar % 15 53 % 4 29 % 9 65
Tükenmişlik oranları Alacacıoğlu ve ark. 2009 Psychooncology Onkoloji çalışanlarında boyutlarına göre tükenmişlik Hekim N (Oranlar) Hemşire N (Oranlar) Yüksek Duygusal Tükenme Yüksek Kişisel Başarısızlık Düşük Duyarsızlaşma 6 (% 7.8) 3 (% 5.4) 12 (% 15.6) 3 (%5.4) 77 (% 100) 56 (% 100)
Kaymak ve ark. 2010 IPOS Burn out of the staff 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Paliative Medical oncology Psychiatry Burn out levels of psychiatry group are significantly different from palliative groups; p: 0.023.
Tükenmişliğin Demografik Özellikleri Genç, Bekar *, Erkek *, Nörotiklik, Dayanıklılık ve özgüven eksikliği, Evlilik sorunları.
Onkoloji Çalışanlarında Tükenmişliğin Demografik Özellikleri Genç, Bekar, Erkek, Bakmakla yükümlü olduğu kişilerin olması (çocuk, ebeveyn), Fiziksel ve ruhsal ihtiyaçlarının farkındalığında düşüklük, Hekimliğin kompulsif üçlüsü; kuşku, suçluluk,sorumluluk, Erteleme, Dayanıklılık (sorumluluk, kontrol, başa çıkma) azlığı, Anlam
Tükenmişlikle İlişkili İş Ortamı Özellikleri İş yükü Kontrol Doyum Ortam Adalet Değerler Duygular
İş Ortamı İş yükü Kanser alanında ön plana çıkan bir faktör İşteki beklentilerin aşırılığı Kişisel zaman ve boş zamanın olmayışı Fiziksel yorgunluğun özel yaşantı planlarını engellemesi Hastaya, hastayla konuşmaya zaman olmayışı Özellikle psikolojik destek verememek Ölümle ilgili konuşamamak
İş Ortamı Kontrol Çalışmak için gerekli kaynaklar üzerinde kontrol yetersizliği En etkin şekilde işi sürdürmekle ilgili otorite yetersizliği Kişiler arası ilişki, iletişim ve yönetmeyle ilgili bilgi yetersizliği
İş Ortamı Doyum Maddi Sosyal Ağır şartlarda çalışıldığının görülmemesi Takdir edilmeme İletişim yetersizliği İç doyum Önemli bir şey yapıyor olmak İyi yapmak
İş Ortamı Ortam İş arkadaşlarıyla kişisel bağlantıyı kaybetme duygusu Ortamda övgü, konfor, mutluluk, şakalaşmanın yaşanması ekip olma hissini pekiştirir. İşte belirsizliklerin olması (görev tanımı, hedefler,..) Ölüm anında doktorun olmayışı
İş Ortamı Adalet İtibarlı hissettirir. Kendilik değerini artırır. Beklentiler ve kaynaklar arasında oransızlık karşımıza çıkar. Tedavilerin maddi yükü tereddüt oluşturur. Hak edilen terfilerin gerçekleşmeyişi özellikle ülkemize özgü bir sorundur.
İş Ortamı Değerler Yaptıkları işi etik bulmadıklarında ve ya kendi değerleriyle örtüşmediğinde sorun oluşturur. Kariyer planları ve örgütlenme arasında bir uyumsuzluk olması zorlanmaya neden olur. Yüksek kaliteli hizmet ve giderlerin kısıtlanması aynı anda mümkün olması zor durumlardır.
İş Ortamı Duygular Bir yandan kendi duygularını belli etmemek bir yandan empatik olmak Hasta, talepkar, ölüme giden biriyle iletişim kurmanın zorluğu Özellikle genç ve çocuk hastayla çalışmanın zorluğu Hasta ve aile yaşam sonuna hazırlama Hasta ve ailesinden gelen olumsuz geribildirim Çok sayıda ölüm yaşamak ve DNR kararlarının zorluğu Etik ve moral değerler Etkisiz hissetme Ölmüş beden üzerinde müdahale ve hazırlık
Tükenmişlik Tükenmişliğin getirdikleri: Yetersiz hasta bakımı Kazalar Tıbbi yanlışlar Hasta memnuniyetsizliği Taburculuk sonrası geç iyileşme Sağlıkta bozulma * İş bırakma
Çalışanı İşlevsel ve Memnun Tutabilmek İşe angaje olmak Manevi doyum
İşe angaje olmak Kendini gerçekleştirmenin sürekli ve olumlu duygusal motivasyonudur. Zindelik, adanma, tutku ile karakterizedir İşe angaje olmak; iş yükünü uzun süre taşıyabilme, seçme, kontrol, yeterli tanınma, haz, destekleyici iş ortamı, tarafsız, adil, anlamlı, değerli emek duyguları ile ilişkilidir.
İşe angaje olmak Tükenmişlik Olumsuz yaşantılar İşe angaje olmak Olumlu yaşantılar Tükenme Duyarsızlaşma Yararsız olma Enerji Katılım Yararlı Olma
Manevi Doyum Başkalarına yardımcı olmanın getirdiği hazdır. Etkili olma nın tasviridir. Fedakarlığın getirdiği yorgunluk ve fedakarlığın getirdiği doyum arasında bir denge olmalıdır. Bir kişinin düşünceleri olumlu materyalle yapılandığında kişinin gelişimi artabilir. Bu gelişim için cefayı anlamı bağlamında, fedakarlığı da güç olarak görmek gerekir. Bunu sürdürmek de dünyanın iyi ve düzgün bir yer olduğu altta yatan inancıyla mümkün olabilmektedir.
Bireysel Sağlık Fiziksel Psikolojik Duygusal Manevi
Bireysel Sağlık Yeterlilik, kontrol, memnuniyet Takım felsefesi, inşası ve desteği Hastalık, ölüm ve yaşamın sonu hizmetleriyle ilgili ve yaşamdaki roller ile ilgili bir felsefe geliştirmek Farkındalık
Yaşam tarzı yönetimi Kişisel hedeflerin belirlenmesi, kariyer hedefleri, Stresörlerin tanımlanması ve başedilmesi Kişisel yaşam ve iş yaşamı arasında denge İş dışındaki anlam, başarı ve gelişme Yaratıcılık, hobiler, egzersiz
Yaşam tarzı yönetimi En önceliğimiz nedir? Nerede yeri doldurulamayız? Neyi veya kimi ihmal ediyoruz? Geçen yılı yeniden yaşasaydık nasıl olurdu? Önümüzdeki on yılda ne yaşamaktan hoşlanağım? Ne olmasından korkarım? İlişkilerim nasıl? Derindeki düşüncelerimi anlamak için zaman ayırıyor muyum?
İş Ortamı İş Ortamını İyileştirme Yöntemleri İletişim Eğitimleri Erken Dönem Geç Dönem Mesleki Eğitim Grup Müdahaleleri
Sonuç Onkoloji hizmetleri; hem zorlayıcı hem de doyuma ulaştıran bir iş alanıdır. Zorlanma ve sonuçları iyi izlenmeli ve ele alınmalıdır. İş yeri düzenlemelerinin yanısıra çalışanların kişisel sağlık programlarına katılmaları konusunda kendi sorumluluklarını üstlenmeleri sağlanmalıdır.