Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i

Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i 1.478 trilyon TL ye, uluslararas ticaret ve muamelelerden al nan vergiler % 34,6'l k art flla 16.936 trilyon TL'ye, idari harçlar ve ücretler, sanayi d fl arizi sat fllardan al nan vergiler % 29,2'lik art flla 2.055 trilyon TL'ye yükselmifl, dahilde al nan mal ve hizmet vergileri % 0,2'lik düflüflle 41.406 trilyon TL'ye gerilemifltir (Tablo 74). 83

Toplam vergi gelirlerinin gayri safi yurtiçi has laya oran olarak tan mlanan toplam vergi yükü 2004 y l nda % 20,9 olmufltur (Tablo 75). Vergi gelirlerinin gayri safi yurtiçi has ladaki de iflmelere karfl duyarl l n gösteren vergi esnekli i katsay s % 0,35 olmufltur (Tablo 76). 84 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004

Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i Harcamalar Harcamalarda tasarruf sa lamaya yönelik tedbirlere 2004 y l nda da devam edilmifltir. 2004 y l Ocak ay nda asgari ücret ve emekli maafllar n n program hedeflerinin üzerinde art r lmas, 2004 y l bütçesi üzerine ilave yük getirmifltir. Bunu telafi etmek ve 2004 y l bütçe hedeflerini gerçeklefltirilebilmek için Mart ay nda baz harcama kalemleri üzerinden % 13 kesinti yap lm flt r. Al nan ilave önlemler ve faiz oranlar ndaki düflüfl harcama performans üzerinde olumlu etki yapm fl ve 2004 y l nda bütçe harcamalar 140.200 trilyon TL düzeyinde gerçekleflerek revize bütçe hedefinin 9.745 trilyon TL alt nda kalm flt r. Faiz hariç harcamalar % 12,7'lik art flla 83.712 trilyon TL'ye, personel harcamalar ve sosyal güvenlik kurulufllar devlet primleri % 16,8'lik art flla 32.971 trilyon TL'ye, mal ve hizmet al mlar % 13,6'l k art flla 12.560 trilyon TL'ye, cari transferler % 10,6'l k art flla 27.659 trilyon TL'ye, sermaye giderleri % 6,8'lik art flla 7.972 trilyon TL'ye, sermaye transferleri de % 332,7'lik art flla 437 trilyon TL'ye yükselmifltir. Faiz oranlar ndaki düflüflün etkisiyle faiz harcamalar % 3,5'lik düflüflle 56.488 trilyon TL'ye gerilemifltir (Tablo 77). Konsolide bütçe harcamalar içinde personel harcamalar ve sosyal güvenlik kurulufllar devlet primlerinin pay % 21,3 den % 23,5 e, cari transferlerin pay % 18,8 den % 19,7 ye yükselirken, faiz harcamalar n n pay % 44,1'den % 40,3'e gerilemifltir. b. Kamu ktisadi Teflebbüsleri 2004 y l nda iflletmeci kamu iktisadi teflebbüslerinin toplam gelirleri % 19,9 luk düflüflle 33.616 trilyon TL ye, toplam giderleri de % 18,5 lik düflüflle 33.134 trilyon TL ye gerilemifltir. 2003 y l nda 1.516 trilyon TL olan iflletmeci K T lerin kâr, 2004 y l nda % 45,3 azalarak 829 trilyon TL ye gerilemifltir (Tablo 78). 85

c. Fonlar 2004 y l nda da fon dengesi kapsam nda bütçe içi Destekleme ve Fiyat stikrar Fonu ile bütçe d fl Sosyal Yard mlaflma ve Dayan flmay Teflvik Fonu, Savunma Sanayii Destekleme Fonu ve Özellefltirme Fonu olmak üzere 4 fon takip edilmifltir. Kamu kesimi genel dengesinde yer alan fonlar n gelirleri 2003 y l na göre % 55 artarak 3.524 trilyon TL ye, giderleri de % 15,2 artarak 2.023 trilyon TL ye yükselmifltir (Tablo 79). 86 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004

Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i d. Kamu Finansman Aç 2003 y l nda 33.666 trilyon TL olan kamu kesimi finansman aç, 2004 y l nda 24.840 trilyon TL ye, GSMH ya oran da % 9,4 den % 5,8 e düflmüfltür. 2003 y - l nda 24.858 trilyon TL fazla veren bütçe faiz ödemeleri hariç kamu kesimi finansman dengesi, 2004 y l nda 31.648 trilyon TL fazla vermifltir. Konsolide bütçe aç ve fonlar n finansman dengelerinde kaydedilen olumlu geliflme, kamu kesimi borçlanma gere indeki iyileflme de en önemli etken olmufltur (Tablo 80). Kamu kesimi aç içinde en yüksek paya sahip olan konsolide bütçe aç 33.987 trilyon TL, mahalli idarelerin aç klar 158 trilyon TL olmufl, iflletmeci K T ler 482 trilyon TL, özellefltirme kapsam ndaki kurulufllar 1.388 trilyon TL, döner sermayeler 1.156 trilyon TL, sosyal güvenlik kurulufllar 191 trilyon TL, iflsizlik sigortas fonu 4.586 trilyon TL, fonlar 1.502 trilyon TL fazla vermifltir. Konsolide bütçe finansman dengesi GSMH n n % 7,9 u oran nda aç k verirken, iflletmeci K T lerin finansman dengesi GSMH n n % 0,1 i, döner sermayelerin finansman dengesi GSMH n n % 0,3 ü, iflsizlik sigortas fonu finansman dengesi GSMH n n % 1,1 i, fonlar GSMH n n % 0,4 ü oran nda fazla vermifltir. e. Özellefltirme 1984 y l nda kamuya ait yar m kalm fl tesislerin tamamlanmas veya yerine yeni bir tesis kurulmas amac yla özel sektöre devri uygulamalar ile bafllat lan özellefltirme uygulamalar na 2004 y l nda devam edilmifltir. 87

2004 y l nda sürdürülen özellefltirme uygulamalar ile 1985 y l ndan itibaren 244 kurulufltaki kamu hisseleri, 22 yar m kalm fl tesis, 6 tafl nmaz, 4 elektrik santrali, 6 otoyol, 2 bo az köprüsü, 29 tesis ile 1 hizmet birimi özellefltirme kapsam - na al nm flt r. 23 kurulufltaki kamu pay ile 4 elektrik santrali ve 4 tafl nmaz daha sonra özellefltirme ifllemine tabi tutulmaks z n özellefltirme kapsam ndan ç - kar lm flt r. Özellefltirme uygulamalar n n bafllat ld 1985 y l ndan 2004 y l sonuna kadar geçen sürede kapsama al nan kurulufllar n yar dan fazlas tamamen özellefltirilmifltir. 1986 y l ndan itibaren h z kazanan ve tamam kamuya ait veya kamu ifltiraki olan kurulufllardaki kamu paylar n n özellefltirme kapsam na al nmas yoluyla yürütülen program çerçevesinde, 180 kuruluflta hisse senedi veya varl k sat fl/devir ifllemi yap lm fl ve bu kurulufllardan 168 inde hiç kamu pay kalmam flt r. Blok sat fl, halka arz, uluslar aras arz, MKB de sat fl veya varl k sat fl biçiminde k smen özellefltirme ifllemi gerçeklefltirilen di er 12 kuruluflta ise halen kamu pay bulunmaktad r. Halen özellefltirme kapsam nda 34 kurulufl bulunmaktad r. Bu kurulufllar n 24 tanesinde % 50 nin üzerinde kamu pay vard r. Ayr ca, özellefltirme kapsam nda 1 tafl nmaz, 29 tesis, 6 otoyol, 2 bo az köprüsü ve 1 hizmet birimi de yer almaktad r. 11 fiubat 2004 tarihinde 2004 y l özellefltirme program aç klanm fl ve TELE- KOM, TEKEL, PETK M, baz elektrik da t m flirketleri ile fleker fabrikalar, Milli Piyango, Araç Muayene stasyonlar, Manavgat çme Suyu Tesisleri, Eti Krom, Eti Bak r, Eti Elektrometalurji, Eti Alüminyum ve D VHAN' n özellefltirme kapsam ndaki bafll ca kurulufllar oldu u bildirilmifltir. 88 Uluslararas Para Fonu ile yürütülmekte olan stand-by anlaflmas n n 6. gözden geçirmesine iliflkin 31 Ekim 2003 tarihli niyet mektubunda 2004 y l nda özellefltirmeden 3 milyar dolar tutar nda nakit gelir elde edilmesi öngörülmüfltür. 31 Mart, 30 Haziran, 30 Eylül ve 31 Aral k 2004 tarihleri itibariyle gösterge niteli- inde hedefler belirlenmifltir. Ancak y l sonu itibariyle belirlenen hedefe ulafl lamam flt r. Buna ra men 2004 y l özellefltirme uygulamalar bak m ndan 2003 y - l na göre daha baflar l bir y l olmufl, 1.761,6 trilyon TL (1.267 milyon dolar) özellefltirme geliri elde edilmifltir. 1986 y l ndan bugüne kadar gerçeklefltirilen özellefltirme gelirlerinin toplam tutar 5.031,6 trilyon TL (9.431,5 milyon dolar) olmufltur (Tablo 81). 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004

Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i Bir bölümü vadeli ve döviz cinsinden gerçeklefltirilen hisse senedi ve varl k sat fl ifllemlerinden 2004 y l nda 1.585,2 trilyon TL (1.129,9 milyon dolar) net girifl sa lanm flt r. Özellefltirme kapsam ndaki kurulufllardan elde edilen 276,4 trilyon TL lik (202,7 milyon dolar) temettü geliri ve 1.891,7 trilyon TL lik (1.276,4 milyon dolar) di er kaynaklarla birlikte 2004 y l nda toplam kaynaklar 3.753,2 trilyon TL (2.609 milyon dolar) düzeyine ulaflm flt r. Y l baz nda uygulama tutar ile net girifl tutar aras ndaki fark vadeli ifllemlere iliflkin taksit ödemelerinden kaynaklanmaktad r (Tablo 82). 1986-2004 y llar aras nda sa lanan net girifl 4.356,4 trilyon TL (8.610,9 milyon dolar) olmufltur. Özellefltirme kapsam ndaki kurulufllardan elde edilen 903,8 trilyon TL lik (2.333,6 milyon dolar) temettü geliri, 3,7 trilyon TL lik (60,4 milyon dolar) rehinli hisse sat fl geliri ve 4.081,7 trilyon TL lik (3.323,8 milyon dolar) di er kaynaklarla birlikte 1986-2004 y llar aras nda toplam kaynaklar 9.345,6 trilyon TL (14.328,7 milyon dolar) olmufltur. 2004 y l nda özellefltirme uygulamalar çerçevesinde 3.480,3 trilyon TL'lik (2.398,3 milyon dolar) harcama yap lm flt r. Böylece 1986-2004 y llar aras nda özellefltirme uygulamalar çerçevesinde yap lan harcama tutar 9.165,9 trilyon TL ye (13.819,6 milyon dolar) ulaflm flt r. Bunun içinde en büyük pay hazineye yap lan aktarmalar ile kapsamdaki kurulufllara sermaye ifltiraki ve borç biçiminde aktar lan finansman almaktad r (Tablo 83). 89

90 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004

Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i 91

f. ç Borçlar Uygulanmakta olan istikrar program çerçevesinde borç stokunu sürdürülebilir seviyeye çekmeye yönelik uygulamalara 2004 y l nda da devam edilmifltir. Bu kapsamda kamu borç yönetiminin s k maliye politikas yla desteklenmesine devam edilmifl ve finansman ihtiyac n n uzun vadede mümkün olan en düflük maliyetle karfl lanmas hedeflenmifltir. Siyasi istikrar n devam etmesi, uygulanmakta olan ekonomik programa duyulan güvenin artmas, enflasyon oranlar ndaki düflüfl, borçlanma faiz oranlar nda görülen iyileflme, borçlanma vadelerinin uzamas, döviz kurlar n n düflük düzeyde seyretmesi iç borcu olumlu yönde etkilemifltir. 2003 y l nda % 29,7 olan iç borç stoku art fl oran 2004 y l nda % 15,5 e gerilemifltir. Toplam iç borç stoku 30.096,2 trilyon TL'lik art flla 224.482,9 trilyon TL olmufltur. Bunun 194.210,7 trilyon TL si (% 86,5) tahvil, 30.272,2 trilyon TL si (% 13,5) bonolardan oluflmufltur (Tablo 84). 92 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004

Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i 2004 y l nda 102.039,7 trilyon TL lik tahvil, 61.556,8 trilyon TL lik bono sat fl yap lm flt r. Buna karfl l k 76.802,6 trilyon TL si anapara, 39.170,8 trilyon TL si faiz olmak üzere toplam 115.973,4 trilyon TL lik tahvil, 56.697,7 trilyon TL si anapara, 10.882,1 trilyon TL si faiz olmak üzere toplam 67.579,8 trilyon TL lik bono ödemesi yap lm flt r. Böylece 2004 y l nda 133.500,3 trilyon TL'si anapara, 50.052,9 trilyon TL'si faiz olmak üzere toplam 183.553,1 trilyon TL tutar nda iç borç ödemesi gerçeklefltirilmifltir. ç borçlanman n maliyeti ve vade yap s nda 2004 y l nda da iyileflme devam etmifltir. Ortalama bileflik iç borç faiz oran 19,3 puan azalarak % 45 den % 25,7 ye gerilerken, borçlanman n ortalama vadesi 70 gün uzayarak 302 günden 372 güne yükselmifltir (Tablo 85). 93

Toplam iç borç stoku içinde nakit iç borç stokunun pay % 67,1 den % 73,8 e yükselmifl, nakit d fl iç borç stokunun pay % 32,9 dan % 26,2 ye düflmüfltür (Tablo 86). 2003 y l nda borç stokunun yap s nda görülen iyileflme 2004 y l nda da devam etmifltir. ç borç stoku içerisinde sabit getirili ve döviz cinsi senetlerden oluflan k sm n pay artarken, de iflken faizli ve dövize endeksli borçlanma araçlar n n pay azalm flt r. 2003 y l nda iç borç stokunun % 35,3 ü sabit faizli, % 42,8 i de- iflken faizli, % 12,7 si döviz cinsinden ve % 9,2 si dövize endeksli senetlerden oluflurken, 2004 y l nda % 42,3 ü sabit faizli, % 40,1 i de iflken faizli, % 13,4 ü döviz cinsinden ve % 4,2 si dövize endeksli senetlerden oluflmufltur. ç borç stokunun döviz ve faiz riski azalm flt r. ç borç stokunun al c lara göre da l m nda piyasa pay % 52,3'den % 62,9'a yükselirken, kamunun pay % 47,7'den % 37,1'e gerilemifltir (Tablo 87). 94 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004

Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i C. DIfi EKONOM K GEL fimeler l. D fl Ticaret Türk Liras 'nda meydana gelen reel de er art fl ihracat olumsuz yönde etkilerken, dünya ekonomisi ve dünya ticaret hacmindeki geniflleme, üretimde kaydedilen canlanma, enerji ve iflgücü maliyetlerinin düflük oluflu ve verimlilikte gözlenen art fla ba l olarak birim maliyetlerde meydana gelen iyileflme, finansman maliyetlerindeki gerileme, Türk Liras 'nda meydana gelen reel de er art fl n n ithal girdi maliyetlerinde meydana getirdi i düflüfl, euro/dolar paritesinin euro lehine geliflmesiyle euro cinsinden ihracat n dolar cinsinden de erinin artmas ve ihracat fiyatlar ndaki art fl ihracat geliri üzerinde olumlu etki yapm flt r. hracat bir önceki y la göre % 33,5 artarak 63.074,8 milyon dolara ulaflm flt r. Ekonomik büyüme, Türk Liras 'ndaki reel de er art fl, tüketim, sanayi üretimi, yat r m harcamalar ndaki art fl ve ithalat fiyatlar ndaki art fl n etkisiyle ithalat % 40,4 lük art flla 97.361,5 milyon dolara yükselmifltir. thalattaki art fl n ihracattan yüksek olmas d fl ticaret aç n yükseltmifl ve d fl ticaret aç % 55,2 artarak 22.086,9 milyon dolardan 34.286,7 milyon dolara ç km flt r. hracat n ithalat karfl lama oran % 68,1 den % 64,8 e gerilerken, d fl ticaret hacmi % 37,6 artarak 116.592,5 milyon dolardan 160.436,3 milyon dolara yükselmifltir (Tablo 88). 95

96 a. hracat 2004 y l nda ihracat 2003 y l na göre % 33,5 lik art flla 47.252,8 milyon dolardan 63.074,8 milyon dolara yükselmifltir. Madencilik ve taflocakç l ürünleri ihracat % 38,2 lik art flla 469,1 milyon dolardan 648,1 milyon dolara, imalat sanayi ürünleri ihracat % 34 lük art flla 44.378,4 milyon dolardan 59.488,6 milyon dolara, bal kç l k ürünleri ihracat % 27,6 l k art flla 80,7 milyon dolardan 103 milyon dolara, tar m ve ormanc l k ürünleri ihracat da % 19,8 lik art flla 2.120,7 milyon dolardan 2.541,2 milyon dolara yükselmifltir (Tablo 89). 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004

Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i Toplam ihracat içinde imalat sanayi ürünlerinin pay artarken, tar m ve ormanc - l k ürünlerinin pay azalm fl, madencilik ve taflocakç l ile bal kç l k ürünlerinin pay nda de ifliklik olmam flt r. 2003 y l nda toplam ihracat içinde % 4,5 olan tar m ve ormanc l k ürünlerinin pay 2004 y l nda % 4 e gerilerken, imalat sanayi ürünlerinin pay % 93,9 dan % 94,3 e yükselmifl, bal kç l k ürünlerinin % 0,2 lik, madencilik ve taflocakç l ürünlerinin % 1 lik pay nda bir de ifliklik olmam flt r. Ana mal gruplar itibariyle 2004 y l nda sermaye (yat r m) mallar ihracat % 50,3 lük art flla 4.344 milyon dolardan 6.530,7 milyon dolara, ara (ham madde) mallar ihracat % 39,9 luk art flla 18.494,5 milyon dolardan 25.868,3 milyon dolara, tüketim mallar ihracat % 26,4 lük art flla 24.125,3 milyon dolardan 30.487 milyon dolara yükselmifltir (Tablo 90). Toplam ihracat içinde tüketim mallar n n pay düflerken, sermaye (yat r m) ve ara (ham madde) mallar n n pay nda art fl olmufltur. 2003 y l nda toplam ihracat içinde % 9,2 olan sermaye mallar n n pay 2004 y l nda % 10,4 e, ara mallar n n pay % 39,1'den % 41'e yükselirken, tüketim mallar n n pay % 51,1 den % 48,3 e düflmüfltür. 2004 y l nda ihracata mal gruplar itibariyle en büyük katk y s ras yla kara tafl tlar ve bunlar n aksam ve parçalar, örme giyim eflyas ve aksesuarlar, demir ve çelik, elektrikli makine ve cihazlar ile örülmemifl giyim eflyas ihracat yapm flt r. 97

Fas llara göre yap lan ihracat s ralamas nda, 8.288,8 milyon dolar ile kara tafl tlar ve bunlar n aksam ve parçalar ilk s rada yer al rken, onu 6.259,1 milyon dolar ile örme giyim eflyas ve aksesuarlar, 5.293,7 milyon dolar ile demir ve çelik, 4.790,3 milyon dolar ile elektrikli makine ve cihazlar, 4.536,7 milyon dolar ile de örülmemifl giyim eflyas ihracat takip etmifltir. Toplam ihracat içinde kara tafl tlar ve bunlar n aksam ve parçalar ihracat n n pay % 13,1, örme giyim eflyas ve aksesuarlar ihracat n n pay % 9,9, demir ve çelik ihracat n n pay % 8,4, elektrikli makine ve cihazlar ihracat n n pay % 7,6, örülmemifl giyim eflyas ihracat n n pay da % 7,2 olmufltur (Tablo 91). b. thalat 2004 y l nda ithalat 2003 y l na göre % 40,4 lük art flla 69.339,7 milyon dolardan 97.361,5 milyon dolara yükselmifltir. Bal kç l k ürünleri ithalat % 229,2 lik art flla 2,4 milyon dolardan 7,9 milyon dolara, imalat sanayi ürünleri ithalat % 44,2 lik art flla 55.689,8 milyon dolardan 80.325,2 milyon dolara, madencilik ve taflocakç l ürünleri ithalat % 21,7 lik art flla 9.020,5 milyon dolardan 10.980,6 milyon dolara, tar m ve ormanc l k ürünleri ithalat % 7,4 lük art flla 2.535,4 milyon dolardan 2.723,2 milyon dolara yükselmifltir (Tablo 92). 98 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004

Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i Toplam ithalat içinde imalat sanayi ürünlerinin pay artarken, tar m ve ormanc l k ürünleri ile madencilik ve taflocakç l ürünleri ithalat n n pay azalm flt r. 2003 y l nda toplam ithalat içinde % 80,3 olan imalat sanayi ürünlerinin pay 2004 y l nda % 82,5 e yükselmifl, % 3,7 olan tar m ve ormanc l k ürünlerinin pay % 2,8 e, % 13 olan madencilik ve taflocakç l ürünlerinin pay ise % 11,3 e düflmüfltür. 2004 y l nda ana mal gruplar itibariyle bir önceki y la göre tüketim mallar ithalat % 54,8 lik art flla 7.813,3 milyon dolardan 12.098,7 milyon dolara, sermaye (yat r m) mallar ithalat % 53,5 lik art flla 11.325,9 milyon dolardan 17.382,7 milyon dolara, ara (ham madde) mallar ithalat % 35,5 lik art flla 49.734,8 milyon dolardan 67.387,5 milyon dolara yükselmifltir (Tablo 93). Toplam ithalat içinde ara (ham madde) mallar n n pay azal rken, sermaye (yat - r m) mallar ve tüketim mallar n n pay artm flt r. 2003 y l nda toplam ithalat içinde % 71,7 olan ara mallar n n pay 2004 y l nda % 69,2 ye düflmüfl, % 16,3 olan sermaye mallar n n pay % 17,9 a, % 11,3 olan tüketim mallar n n pay % 12,4 e yükselmifltir. 2004 y l nda mal gruplar itibariyle ithalata en büyük katk y mineral yak tlar ve ya lar, kazanlar, makine ve mekanik cihazlar, kara tafl tlar ve bunlar n aksamparçalar, elektrikli makine ve cihazlar ile demir ve çelik ithalat yapm flt r. 2004 y l nda fas llara göre yap lan ithalat s ralamas nda, 14.368,2 milyon dolar ile mineral yak tlar ve mineral ya lar ilk s rada yer al rken, onu 13.452,8 milyon dolar ile kazanlar, makineler, mekanik cihazlar, 10.237 milyon dolar ile kara tafl tlar ve bunlar n aksam, parçalar, 8.361 milyon dolar ile elektrikli makine ve cihazlar, 7.989,4 milyon dolar ile de demir ve çelik ithalat izlemifltir. Toplam ithalat içinde mineral yak tlar ve mineral ya lar ithalat n n pay % 14,8, kazanlar, 99

makineler, mekanik cihazlar ithalat n n pay % 13,8, kara tafl tlar ve bunlar n aksam, parçalar ithalat n n pay % 10,5, elektrikli makine ve cihazlar ithalat n n pay % 8,6, demir ve çelik ithalat n n pay % 8,2 olmufltur (Tablo 94). c. Ülke Gruplar na Göre Ticaret 2004 y l nda bir önceki y la göre Avrupa Birli i ülkelerine ve Türkiye Serbest Bölgelerine yap lan ihracat % 32,9, di er ülkelere yap lan ihracat % 34,3 art fl göstermifltir. Toplam 63.074,8 milyon dolarl k ihracat n 34.417,1 milyon dolarl k k sm Avrupa Birli i ülkelerine, 2.563,6 milyon dolarl k k sm Türkiye Serbest Bölgelerine, 26.094,1 milyon dolarl k k sm di er ülkelere yap lm flt r. Toplam ihracat içinde Avrupa Birli i ülkelerinin pay % 54,6, Türkiye Serbest Bölgelerinin pay % 4,1, di er ülkelerin pay % 41,4 olmufltur (Tablo 95). 100 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004

Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i Di er ülkelere yap lan ihracat n 6.625,6 milyon dolarl k k sm n AB hariç Avrupa ülkelerine, 2.967,6 milyon dolarl k k sm n Afrika ülkelerine, 5.699,5 milyon dolarl k k sm n Amerika ülkelerine, 10.452,9 milyon dolarl k k sm n Asya ülkelerine, 264,5 milyon dolarl k k sm n Avustralya ve Yeni Zelanda'ya yap lan ihracat olufltururken, toplam ihracat içinde AB hariç Avrupa ülkelerinin pay % 10,5, Afrika ülkelerinin pay % 4,7, Amerika ülkelerinin pay % 9, Asya ülkelerinin pay % 16,6, Avustralya ve Yeni Zelanda'n n pay % 0,4 olmufltur. Seçilmifl ülke gruplar ndan OECD ülkelerine 40.443,9 milyon dolarl k, EFTA ülkelerine 656,8 milyon dolarl k, Karadeniz Ekonomik flbirli i Teflkilat ülkelerine 6.776,2 milyon dolarl k, Ekonomik flbirli i Teflkilat ülkelerine 2.203,8 milyon dolarl k, Ba ms z Devletler Toplulu u ülkelerine 3.960,8 milyon dolarl k, Türk Cumhuriyetleri ne 974,4 milyon dolarl k, slam Konferans Teflkilat ülkelerine 10.206,6 milyon dolarl k ihracat yap lm flt r. Toplam ihracat içinde OECD ülkelerine yap lan ihracat n pay % 64,1, EFTA ülkelerine yap lan ihracat n pay % 1, Karadeniz Ekonomik flbirli i Teflkilat ülkelerine yap lan ihracat n pay % 10,7, Ekonomik flbirli i Teflkilat ülkelerine yap lan ihracat n pay % 3,5, Ba ms z Devletler Toplulu u ülkelerine yap lan ihracat n pay % 6,3, Türk Cumhuriyetleri ne yap lan ihracat n pay % 1,5, slam Konferans Teflkilat ülkelerine yap lan ihracat n pay da % 16,2 olmufltur (Tablo 96). 2004 y l nda Avrupa Birli i ülkelerinden yap lan ithalat % 35,6, Türkiye Serbest Bölgelerinden yap lan ithalat % 37,8, di er ülkelerden yap lan ithalat % 45 art fl göstermifltir. Toplam 97.361,5 milyon dolarl k ithalat n 45.434 milyon dolarl k k sm Avrupa Birli i ülkelerinden, 811,5 milyon dolarl k k sm Türkiye Serbest Bölgelerinden, 51.116 milyon dolarl k k sm di er ülkelerden yap lm flt r. Toplam ithalat içinde Avrupa Birli i ülkelerinin pay % 46,7, Türkiye Serbest Bölgelerinin pay % 0,8, di er ülkelerin pay % 52,5 olmufltur. 101

Di er ülkelerden yap lan ithalat n 18.355 milyon dolarl k k sm n AB hariç Avrupa ülkelerinden, 4.781,7 milyon dolarl k k sm n Afrika ülkelerinden, 6.544,6 milyon dolarl k k sm n Amerika ülkelerinden, 21.066,3 milyon dolarl k k sm n Asya ülkelerinden, 301,6 milyon dolarl k k sm n Avustralya ve Yeni Zelanda'dan yap lan ithalat olufltururken, toplam ithalat içinde AB hariç Avrupa ülkelerinin pay % 18,9, Afrika ülkelerinin pay % 4,9, Amerika ülkelerinin pay % 6,7, Asya ülkelerinin pay % 21,6, Avustralya ve Yeni Zelanda'n n pay % 0,3 olmufltur. Seçilmifl ülke gruplar ndan OECD ülkelerinden 59.571,7 milyon dolarl k, EFTA ülkelerinden 3.889,9 milyon dolarl k, Karadeniz Ekonomik flbirli i Teflkilat ülkelerinden 15.324,6 milyon dolarl k, Ekonomik flbirli i Teflkilat ülkelerinden 3.216,1 milyon dolarl k, Ba ms z Devletler Toplulu u ülkelerinden 12.889,8 milyon dolarl k, Türk Cumhuriyetleri'nden 752,5 milyon dolarl k, slam Konferans Teflkilat ülkelerinden 10.592,1 milyon dolarl k ithalat yap lm flt r. Toplam ithalat içinde OECD ülkelerinden yap lan ithalat n pay % 61,2, EFTA ülkelerinden yap - lan ithalat n pay % 4, Karadeniz Ekonomik flbirli i Teflkilat ülkelerinden yap - lan ithalat n pay % 15,7, Ekonomik flbirli i Teflkilat ülkelerinden yap lan ithalat n pay % 3,3, Ba ms z Devletler Toplulu u ülkelerinden yap lan ithalat n pay % 13,2, Türk Cumhuriyetleri nden yap lan ithalat n pay % 0,8, slam Konferans Teflkilat ülkelerinden yap lan ithalat n pay da % 10,9 olmufltur. 2004 y l nda 160.436,3 milyon dolarl k d fl ticaret hacminin 79.851,1 milyon dolarl k k sm Avrupa Birli i ülkeleriyle, 3.375,1 milyon dolarl k k sm Türkiye Serbest Bölgeleriyle, 77.210,1 milyon dolarl k k sm di er ülkelerle yap lm flt r. Toplam d fl ticaret hacmi içinde Avrupa Birli i ülkelerinin pay % 49,8, Türkiye Serbest Bölgelerinin pay % 2,1, di er ülkelerin pay % 48,1 olarak gerçekleflmifltir (Tablo 97). Di er ülkelerden AB hariç Avrupa ülkeleriyle 24.980,6 milyon dolarl k, Afrika ülkeleriyle 7.749,3 milyon dolarl k, Amerika ülkeleriyle 12.244,1 milyon dolarl k, Asya ülkeleriyle 31.519,2 milyon dolarl k, Avustralya ve Yeni Zelanda yla 566,1 milyon dolarl k d fl ticaret yap lm flt r. Bu ülke gruplar n n toplam d fl ticaret hacmi içindeki paylar s ras yla % 15,6, % 4,8, % 7,6, % 19,6 ve % 0,4 olmufltur. 102 Seçilmifl ülke gruplar ndan OECD ülkeleriyle 100.015,6 milyon dolarl k, EFTA ülkeleriyle 4.546,7 milyon dolarl k, Karadeniz Ekonomik flbirli i Teflkilat ülkeleriyle 22.100,8 milyon dolarl k, Ekonomik flbirli i Teflkilat ülkeleriyle 5.419,9 milyon dolarl k, Ba ms z Devletler Toplulu u ülkeleriyle 16.850,6 milyon dolarl k, 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004

Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i Türk Cumhuriyetleriyle 1.726,9 milyon dolarl k, slam Konferans Teflkilat ülkeleriyle 20.798,7 milyon dolarl k d fl ticaret gerçeklefltirilmifltir. Bu ülke gruplar - n n toplam d fl ticaret hacmi içindeki paylar s ras yla % 62,3, % 2,8, % 13,8, % 3,4, % 10,5, % 1,1 ve % 13 olmufltur (Tablo 98). hracat de erleri itibariyle ülkeler aras nda yap lan s ralamada 8.745,3 milyon dolar ile (% 13,9) Almanya ilk s rada yer al rken, 5.543,7 milyon dolar ile (% 8,8) ngiltere ikinci, 4.833,8 milyon dolar ile (% 7,7) ABD üçüncü s rada yer alm flt r. En çok ihracat yap lan 10 ülke içinde 2003 y l na göre en yüksek oranl ihracat art fl % 119,6 ile Irak, % 51,1 ile ngiltere ve % 46,2 ile spanya'ya yap lan ihracatta olmufltur (Tablo 99). thalatta ise yine Almanya 12.515,5 dolar ile (% 12,9) ilk s rada yer al rken, Rusya 9.028,5 milyon dolar ile (% 9,3) ikinci, talya 6.865,5 milyon dolar ile (% 7,1) 103

üçüncü s rada yer alm flt r. En çok ithalat yap lan 10 ülke içinde 2003 y l na göre en yüksek oranl ithalat art fl % 71 ile Çin, % 65,6 ile Rusya ve % 62,2 ile spanya dan yap lan ithalatta görülmüfltür (Tablo 100). 104 2. Döviz Kurlar 2 Ocak 2004 tarihinde aç klanan kur politikas nda, fiubat 2001 krizi sonras nda uygulamaya konulan dalgal kur rejimine 2004 y l nda da devam edilece i ve kurlar n piyasa koflullar na göre oluflaca belirtilmifltir. Merkez Bankas 'n n s n rl kalmak kayd yla, kurlarda her iki yönde afl r dalgalanma görüldü ünde al fl yada sat fl yönünde müdahalede bulunabilece i bildirilmifltir. Bunun yan nda ödemeler dengesindeki ve ters dolarizasyon sürecindeki geliflmelerin uygun olmas halinde, döviz rezervlerini fleffaf, piyasa kat l mc lar ile görüflülerek oluflturulan mekanizmalara dayanan ve önceden duyurulan döviz al m ihaleleri yoluyla güçlendirmeye devam edece i, bunu yaparken de afl r bir tav r içinde olmayaca 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004

Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i ifade edilmifltir. Tersi bir durum olufltu unda ise, dönem sonunu beklemeden, k - sa yada uzun süreli olarak önceden kamuoyuna duyurmak suretiyle döviz al m ihalelerine ara verilebilece i belirtilmifltir. Y l içinde uygulamalar bu kapsamda yürütülmüfl, Merkez Bankas 23 Ekim 2003 tarihinde ara verdi i günlük döviz al m ihalelerine döviz arz fazlas ndaki art fl nedeniyle 23 Ocak 2004 tarihinde yeniden bafllam flt r. Ocak ay nda 286 milyon dolar, fiubat ay nda 805 milyon dolar, Mart ay nda 1.418 milyon dolar, Nisan ay nda 1.354 milyon dolarl k döviz al m yapm flt r. Döviz arz fazlas nda ortaya ç kan azalma üzerine 27 Nisan 2004 tarihinde döviz al m ihalelerine ara vermifltir. 22 Aral k 2004 tarihinden itibaren döviz al m ihalelerine tekrar bafllam fl ve ay sonuna kadar 242 milyon dolarl k döviz al m yapm flt r. Merkez Bankas 2004 y l nda döviz al m ihaleleri yoluyla 4.105 milyon dolar döviz al m gerçeklefltirmifltir. Ayr ca döviz kurlar nda meydana gelen afl r oynakl k nedeniyle Merkez Bankas 16 fiubat 2004 tarihinde döviz piyasas na do rudan al m müdahalesinde bulunmufl ve piyasada oluflan döviz arz fazlas n sterilize etmek amac yla 1.283 milyon dolar tutar nda al m yapm flt r. 11 May s 2004 tarihinde ise bankalar n döviz aktiflerinin fiyatlar ndaki oynakl k ve ters para ikamesi sürecinin neden oldu- u döviz likiditesindeki daralman n da etkisiyle döviz piyasas nda gözlenen afl r oynakl k üzerine çok düflük miktarda sat m yönünde müdahale etmifltir. Böylece Merkez Bankas 2004 y l içinde döviz al m ihalesi ve do rudan döviz al mlar yoluyla piyasadan 5.388 milyon dolar çekmifltir. 2004 y l nda enflasyonla mücadelede sa lanan baflar ve gelece e dönük olumlu beklentiler, Avrupa Birli i ile iliflkiler, K br s ile ilgili geliflmeler, IMF ile yürütülen ekonomik program n uzat lmas na iliflkin beklentiler, ABD Merkez Bankas n n faiz politikas, turizm gelirlerinde kaydedilen art fl ve euro/dolar paritesindeki geliflmeler kurlar etkileyen en önemli unsurlar olmufltur. Döviz kurlar y l genelinde nominal ve reel olarak de er kaybetmeye devam etmifltir. 2004 y l nda y ll k ortalama de erlere göre nominal olarak ABD Dolar % 5 lik düflüflle 1.421.966,3 TL ye gerilerken, ngiliz Paundu % 6,5 lik art flla 2.601.701,8 TL ye, Japon Yeni % 1,8 lik art flla 13.117,5 TL ye, Euro % 4,7 lik art flla 1.766.717,5 TL ye yükselmifltir (Tablo 101). ABD Dolar nominal olarak % 5, reel olarak % 14,4 de er kaybetmifltir. Euro nominal olarak % 4,7 de er kazan rken, reel olarak % 5,8 de er kaybetmifltir (Tablo 102). 105

106 60. GENEL KURUL EKONOM K RAPOR 2004