STEMLER (SĐPARĐŞ MALĐYET SĐSTEMĐ)

Đstanbul Teknik Üniversitesi Tekstil Teknolojileri ve Tasarımı Fakültesi 2009 2010 Öğretim Yılı Güz Yarıyılı TEK485 MALİYET MUHASEBESİ BÖLÜM 7 MALĐYET SĐSTEMLERĐ STEMLER (SĐPARĐŞ MALĐYET SĐSTEMĐ) ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 1

Maliyet Taşıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Önceki bölümlerde, mamul maliyetlerini oluşturan ana unsurların (dolaysız madde, dolaysız işçilik ve genel imalat maliyetleri) hesaplanması, izlenmesi ve kontrolü incelenmiştir. Bu ana maliyet unsurlarının mamuller ile nasıl ilişkilendirileceği konusunda geliştirilen yöntemler maliyet hesaplama yöntemleridir. Bu yöntemler de uygulanacak maliyet sistemlerinin ortaya çıkışı ve gelişimini sağlamıştır. Yükleme Yöntemleri Maliyet Sistemleri ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 2

Maliyet Taşıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Mamullerin birim maliyetlerini sağlıklı bir biçimde hesaplayabilmek için hesap birimi (maliyet taşıyıcısı) olarak ne gibi mamullerin veya mamul gruplarının temel alınacağını kesinlikle saptamak gerekir. Maliyet taşıyıcısı maliyetlerin yüklendiği hesap birimidir. Nelerin birim maliyeti hesaplanmak istenebilir? Genel olarak bir işletmenin yarattığı her değer veya hizmet, bir maliyet taşıyıcısı sayılabilir. Örneğin; Pazara sunulan mamuller, Pazara sunulan hizmetler, Đşletme içerisinde yapılan tamirat işleri, Üretilen elektrik, Kullanılmak üzere üretilen çeşitli tesisat veya Đşletme personeline sunulan bazı sosyal hizmetler,vs. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 3

Maliyet Taşıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Endüstri işletmelerinde üretilen mamullerin birim maliyetlerinin hesaplanmasında uygulanacak maliyet sistemini belirlerken, etken olan unsurların başlıcaları; 1. Mamul türleri, 2. Üretim tekniği, 3. Đşletme büyüklüğü, 4. Örgüt (organizasyon) yapısı, şeklinde sıralanabilir. Her işletme tarafından aynen kullanılabilecek, bir anlamda hazır reçeteler biçiminde maliyet sistemleri yoktur. Her işletme kendi yapısal özelliklerine ve gereksinimlerine en uygun maliyet sistemini kurmak, sürekli olarak geliştirmek ve değişen koşullara uydurmak ve iyileştirmek zorundadır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 4

Maliyet Taşıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Mamullerin niteliği ve çeşitliliği kontrol ve sonuç tahlilleri bakımından önemlidir. Bununla ilgili üç ayrım karşımıza çıkmaktadır: Tek mamul üreten işletmeler Benzer mamuller üreten işletmeler Farklı mamuller üreten işletmeler Farklı mamullerin imali halinde, sayısı bazen yüzlere varabilecek çeşitlerin bazı gruplar halinde toplanması gerekir. Çeşitlerin ayrımında büyüklük, dış görünüş, kullanılış amacı, uygulanan üretim ve satış yöntemleri esas alınabilir. Hesap planında yapılacak bu gruplama, tutulacak hesap sayısını azaltıp, kayıtları kolaylaştırmak bakımından önemlidir. Diğer yandan, mamul grupları bakımından yapılacak kayıtlar, maliyet ve kar tahlillerini hızlandırır ve daha anlamlı duruma getirir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 5

Maliyet Taşıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Birim maliyetlerin hesabında esas alınacak sistemler üç ana ölçüte göre aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir. Üretim tekniğine ve politikasına göre: SĐPARĐŞ Maliyeti-SAFHA Maliyeti Kullanılan rakamların fiili olup olmamasına göre: FĐĐLĐ Maliyet-STANDART Maliyet Maliyetlerin mamul ve/veya dönemle ilişkilerine göre: TAM Maliyet- DEĞĐŞKEN Maliyet ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 6

Maliyet Taşıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Sistem olarak asıl önemli ayrım,üretimin teknik özelliği, iş akışı ve iş politikasına dayanan Sipariş-SafhaSafha Maliyeti ayrımıdır. Bu genel ayrım çerçevesinde değişik maliyet hesaplama yöntemleri ele alınabilir. Bu sistemlerin uygulanmasında fiili veya standart rakamlar kullanılabilir. Öte yandan, aynı işletme, maliyetlerin tümüyle mamuller arasında ilişki kurabileceği gibi (tam maliyet) sadece değişken maliyetleri dikkate alan bir hesap sistemi de oluşturabilir. Sonuç olarak uygulanacak yöntemler, tek başlarına bir maliyet sistemini temsil edemezler. Maliyet sistemi, uygulanacak çeşitli yöntemlerin bir kombinasyonudur. Örnek: Fiili (gerçek) rakamlarla - sipariş maliyeti esasına göre- tam maliyet sistemi ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 7

Maliyet Taşıyıcıları ve Maliyet Sistemleri Çeşitli hammaddelerin işlenip, şekil ve özellik değiştirdiği sanayi kollarından biri olan tekstil sanayinde de üretim koşulları farklılık gösterebilir. Mamul çeşidi az olan, belirli bir üretim düzeninde sürekli ve kitle biçiminde üretim yapan işletmelerde basit veya katsayılı safha maliyet sistemi uygulanarak, birim maliyetleri kolaylıkla hesaplanabilir. Belirli bir zamanda değişik mamullerden, değişik üretim koşullarına göre, nispeten az miktarlarda üretim yapıldığı zaman uygulanacak sistem, sipariş maliyeti olabilir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 8

Sipariş Maliyet Sistemi Endüstri işletmelerinde üretim faaliyetleri ya siparişe göre veya seri olarak yapılmaktadır. Sipariş kelimesinin sözlük anlamı müşterilerin mal satın alma istemi dir. Oysa, sipariş maliyet sisteminde sipariş, belirli özellikte bir mamulden, belirli miktarda imal etmek için işletmenin teknik servislerine verilen bir iş veya imalat emridir. Đş emri genellikle uygulamada müşterilerden alınan siparişler üzerine yapılmakla birlikte, bir işletme, geçmiş dönemlerdeki pazar payına ve iş hacmine uygun olarak belli bir süre stoka çalışarak, satılmak üzere çeşitli mamuller üretebilir. Birbirinden fiziksel açıdan farklı her iş ya da üretim grubu (üretim partisi) için katlanılan üretim maliyetlerinin ayrı ayrı izlenip, sipariş kartlarında biriktirildiği (toplandığı) yönteme Sipariş Maliyet Sistemi denir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 9

Sipariş Maliyet Sistemi Sipariş maliyet sisteminde önemli olan muhasebe dönemi değil, bir işin ya da üretim partisinin kendisidir. Bu iş üç günde, üç ayda ya da üç senede bitebilir.đş bitene kadar bu iş için yapılan üretim maliyetleri devamlı olarak izlenecek, kayıt edilecek ve iş bittiğinde toplamı alınacaktır. Sipariş maliyet sistemi, üretilen malların farklı derecelerde dikkat ve özen gerektirdiği ve bu nedenle farklı iş partileri halinde birbirinden ayrılabildiği sanayi dallarında uygulanır. Makine sanayi Uçak sanayi Đnşaat sanayi Mobilya Matbaacılık Film stüdyoları Mimarlık büroları Hastaneler Konfeksiyon işletmelerinde, üretimin yapısı bu maliyet sistemini kullanmayı gerektirebilir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 10

Sipariş Maliyet Sisteminin Esasları Herhangi bir üretim partisi veya siparişin maliyetini saptamak için, işin başladığı andan bitirildiği ana kadar, bu sipariş için harcanan dolaysız maddeler ve dolaysız işçiliğin çok yakından izlenerek kaydedilmesi, iş bittiği anda söz konusu siparişe üretim genel maliyetlerinden bir pay yüklenmesi gerekir. Bu sistemde siparişle doğrudan ilgili olan dolaysız malzeme ve dolaysız işçilik maliyetleri o siparişe aynen yüklenir. Genel imalat maliyetleri ise, siparişe götürü usullerle yüklenir. Siparişler işletme içerisinde ne kadar farklı yollar izlerse, yüklemede güçlükler o derecede artar. Bu bakımdan maliyet yerleri ayrımı ve maliyet yükleme anahtarları seçimi isabetli olmalıdır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 11

Sipariş Maliyet Sisteminin ematik Gösterimi ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 12

Sipariş Maliyet Sisteminin ematik Gösterimi ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 13

Sipariş Maliyet Kartı Örneği ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 14

Sipariş Maliyet Sisteminin Esasları Đmalattaki her siparişin maliyetini ayrı izleyebilmek için her siparişe ait maliyetlerin ayrı bir sipariş kartına işlenmesi gerekir. Bu kartta üç esas maliyet unsurunu (direk malzeme, direk işçilik, GĐM) ayrıca yazabilecek sütunlar da bulunmalıdır. Dolaysız maddelerin siparişle ilişkisi madde istek fişleri yardımıyla, dolaysız işçiliğin siparişle ilişkisi işçilik zaman kartlarıyla kurulur. Dönem sonlarında yapılacak karşılaştırmalarda, sipariş hesaplarındaki maliyet türleri toplamları ile imalattaki ilgili maliyet türleri toplamları birbirini tutmalıdır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 15

Örnek 1: 05.08.2005 tarihinde üretimine başlanan 101 no.lu siparişin üretim maliyeti bilgileri şöyledir: 05.08.2005 tarihinde 355 no.lu madde istek fişi ile 70 kg F hammaddesi kg fiyatı 50 YTL den A üretici maliyet yerinde üretime alınmıştır. 101 no.lu sipariş için dolaysız işçilik maliyeti olarak 07.08.2005 de A esas üretim maliyet yerinde 69 no.lu işçi çalışma kartı ile 20 saat işçilik harcanmış olup, saat ücreti 62,50 YTL dir. B esas üretim maliyet yerinde ise 10.08.2005 de 30 saat işçilik yapılmış olup, saat ücreti 50 YTL dir. Genel üretim maliyeti olarak, A esas üretim maliyet yerinde kullanılan her direk madde kg başına 15 YTL, B esas üretim maliyet yerinde ise çalışılan her direk işçilik saati (DĐS) başına 10 YTL lik yükleme yapılacaktır. 05.08.2005 tarihinde üretimine başlanıp, 11.08.2005 de bitirilen C mamulünden 100 birim üretilmiştir. Sipariş maliyet kartı düzenlenerek, 101 no.lu siparişin toplam ve birim maliyetlerini hesaplayınız. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 16

Örnek 1 (devamı): ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 17

Örnek 2: Bir mobilya şirketinin Ağustos 2005 ayına ait faaliyet bilgileri aşağıdaki gibi derlenmiştir. 31.07.2005 tarihindeki stoklar: Dolaysız madde stoku: 832 birim x 100 YTL/birim= 83.200 YTL Yarı mamul stoku: Mamul stoku: ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 18

Örnek 2 (devam): Dönem içinde satın alınan dolaysız malzeme Dönem içinde atölyelerce düzenlenen madde istek fişleri ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 19

Örnek 2 (devam): Ağustos ayının üretim hattına alınan siparişleri için kullanılan direk malzeme için FĐFO stok değerleme yöntemi uygulanmış, imalata verilen toplamı 166.990 YTL ve stok değeri 121.110 YTL olarak bulunmuştur. Tahakkuk edilen işçilikler: Direk işçilik 110.000 YTL ve dolaylı işçilik 27.200 YTL olup, toplam 137.200 YTL lik işçilik tahakkukundan 20.500 YTL tutarında çeşitli kesintiler karşılığı düşüldükten sonra, net 116.700 YTL çalışanlara ödenmiştir. Dolaylı işçilikler dışında genel imalat maliyetlerinin toplamı 71.800 YTL olarak gerçekleşmiştir. GĐM mamullere DĐS baz alınarak yüklenmektedir. Buna göre toplam GĐM (27.200 + 71.800 == 99.000 YTL olup, GĐM yükleme oranı (99.000 YTL/6.600 DĐS=) 15 YTL/DĐS olarak hesaplanmıştır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 20

Örnek 2 (devam): Ağustos ayında tamamlanan siparişler sırasıyla 118 (100 birim), 119 (75 birim) ve 122 (80 birim) numaralı siparişlerdir. Ağustos ayında satışı gerçekleşen siparişler ise sırasıyla 112, 113, 115, 117 ve 122 numaralı siparişlerdir. Đstenenler: a. Üretimi tamamlanan ve satışı yapılan siparişlerin maliyetlerini hesaplayınız. b. Ağustos ayı sonunda malzeme stoklarının ve yarı mamul durumundaki siparişlerin maliyetlerini saptayınız. c. 31.08.2005 tarihli mamul stoklarını hesaplayınız. Dolaysız malzeme maliyeti: ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 21

Örnek 2 (devam): a. Üretimi tamamlanan siparişlerin maliyeti (YTL): Tamamlanan mamullerin toplam maliyeti: 163.150 YTL Satışı yapılan siparişlerin maliyetleri (YTL): ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 22

Örnek 2 (devam): b. 31.08.2005 tarihli yarı mamul maliyeti (YTL) : c. 31.08.2005 tarihli mamul maliyeti (YTL): ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 23

Örnek 3: Sipariş üzerine çalışan bir işletmede, her siparişin maliyeti ayrı hesaplanmaktadır. Đki atölye halinde çalışan işletmede siparişlere harcanan direkt işçilik günlük iş emirleri ile izlenmekte, direkt malzeme harcamalarının saptanmasında malzeme ambarının çıkış fişleri temel alınmaktadır. Đşletmenin 01.12.2005 tarihli mizan (ayarlama kayıtlarından sonra) bakiyeleri aşağıdaki gibidir: ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 24

Hesaplar Örnek 3: Mizan kayıtları sonrası bakiyeler (TL) Borç Bakiyeler Alacak Kasa 571.500 Alacaklar 1.750.000 Malzeme stok (dönem başı) 500.000 Makinalar 4.100.000 Borçlar 800.000 Sermaye 2.650.000 Amortisman karşılıkları 2.050.000 Malzeme alış 650.000 Ücretler 6.180.000 Kira giderleri 240.000 Faiz maliyetleri 170.060 Götürü faiz maliyeti 170.060 Amortisman 410.000 Bakım maliyetleri 66.000 Enerji maliyetleri 135.000 Büro giderleri 296.000 Gelirler 9.398.500 Toplam 15.068.560 15.068.560 ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 25

Atölyelerden birinde daha çok iş gücü kullanılmakta, ikincisinde ise makinelerle çalışılmaktadır. Đşletmenin yönetsel işleri için ayrı bir büro vardır. Verilen tamamlayıcı bilgiler şunlardır: Birinci atölyede 2 işçi, ikinci atölyede 3 işçi çalışmaktadır. Yıllık ücretler sırasıyla, 960.000 ve 1.440.000 TL dir. Ustabaşının yıllık ücreti 1.080.000 TL dir; kendisi 2 atölye ile aynı derecede ilgilenmektedir. Yönetim kısmında bir müdür ve bir memur bulunmaktadır. Yılda 1.800.000 TL alan müdür zamanın yarısını yönetsel işlere, yarısını da teknik konulara harcamaktadır. Her iki atölye ile de aynı oranda ilgilenmektedir. Büro memurunun yıllık ücreti 900.000 TL dir. Böylece mizanda toplamı 6.180.000 TL olarak gösterilen ücretlerin 2.700.000 lirası yönetime, geri kalan 3.480.000 lirası ise teknik servislere ait bulunmaktadır. Enerji maliyetlerinin 60.000 lirası 1. atölye, 68.000 lirası 2. atölye ve 7.000 lirası da yönetim kısmına aittir. Bakım işleri yalnızca 2. atölye için söz konusu olmaktadır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 26

Kira maliyetleri dairelerin aşağıdaki yüzölçümleri ile oranlı olarak dağıtılmaktadır. 1. atölye 200 m 2 2. atölye 400 3. atölye 200 Amortisman maliyetleri makinelerin alış değerlerinin %10 u olarak hesaplanmaktadır. (1. atölyedeki makinelerin alış bedeli 1.150.000 TL, ikincidekilerin 2.500.000 TL ve yönetim kısmındakilerin 450.000TL dır. Alış bedellerinin %50 si amorti edilmiştir.) Yıl sonunda elde 680.000 liralık malzeme stoku bulunduğu saptanmıştır. Bunun 160.000 liralık kısmı 1. atölyede, geri kalan 520.000 liralık kısmı ise 2. atölyededir. Yıl zarfında kullanılan malzemenin 281.600 liralık kısmı 1. atölyede, bakiyesi 2. atölyede kullanılmıştır. Faiz maliyetleri bağlı sermayenin %4 ü olarak kabul edilmektedir. Bunun hesabında makinelerin defter değeri, eldeki malzeme stokları ile kasada ve alacaklarda bağlı net sermaye (alacaklar-borçlar) esas alınmaktadır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 27

Eldeki siparişlerden 4 tanesi için şimdiye kadar katlanılan maliyetler aşağıda gösterilmiştir. Đstenen : Sipariş İşçilik No Malzeme 1. Atölye 2. Atölye 59 30.000 20.500 60 30.000 20.500 61 81.500 76.000 51.200 62 81.500 51.200 76.000 1. Maliyet dağıtım tablosu düzenlenecektir. 2. Siparişlerin maliyetlerişu iki yönteme göre hesaplanacaktır. a)genel maliyetlerin (GĐM+Yönetim) siparişlere yüklenmesinde bütün işletme için direkt işçilik tutarı üzerinden bir maliyet yüzdesi uygulanacaktır. b) Atölyelerden ve yönetim kısmından siparişlere farklı yüzdelerle maliyet yüklenecektir. Yükleme hadleri atölyeler için gene direkt işçilik tutarları üzerinden, yönetim maliyetleri için ise toplam imalat maliyetleri üzerinden hesaplanacaktır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 28

Çözüm :Maliyet dağıtım tablosu Mal. Türleri Toplam 1. Atölye 2. Atölye Yönetim Dolaylı işçilik 1.080.000 540.000 540.000 Maaşlar 2.700.000 450.000 450.000 1.800.000 Kira 240.000 60.000 120.000 60.000 Bakım 66.000 66.000 Amortisman 410.000 115.000 250.000 45.000 Enerji 135.000 60.000 68.000 7.000 Büro mal. 296.000 296.000 Faiz 170.060 29.400 70.800 69.860 Toplam 5.097.060 1.254.400 1.564.800 2.277.860 Dolaysız İşçilik 2.400.000 960.000 1.440.000 Malzeme 470.000 281.600 188.400 Toplam 7.967.060 2.496.000 3.193.200 2.277.860 ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 29

Açıklamalar Ustabaşının dolaylı işçilik olan ücreti atölyeler arasında yarı yarıya bölüştürülmüştür. (540.000+540.000=1.080.000 TL) Müdürün maaşının yarısı yönetime yüklenmiş, diğer yarısı da eşit olarak, 2 atölye arasında dağıtılmıştır. (900.000+450.000+450.000 TL). Kira alanla (200-400-200 m 2 ) oranlı olarak dağıtılmıştır. tır. Bakım, enerji ve büro maliyetleri ait oldukları kısımlara doğrudan doğruya yüklenmiştir. Amortisman, makinelerin alış değerlerinin %10 u olarak dağıtılmıştır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 30

Açıklamalar Faiz maliyetlerinin dağıtımı için kısımlar bakımından, bağlı sermayeşöyle hesaplanmıştır: Bağlı Sermaye 1. Atölye 2. Atölye Yönetim Makinalar 575.000* 1.250.000 225.000 Malzeme stoku 160.000 520.000 Kasa 571.500 Net Kredi 950.000 Toplam 735.000 1.770.000 1.746.500 %4 Faiz 29.400 70.800 69.860 * 1.150.000/2 = 575.000 Atölyelerde bağlı sermaye makinelerin defter değerleri ile malzeme stokundan oluşmaktadır. Yönetimde, makine değerinden başka, kasadaki para ve alacaklarla borçlar arasındaki farkı oluşturan net kredi tutarı (1.750.000TL alacak-800.000 TL borç = 950.000 TL) bağlı sermaye sayılmıştır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 31

Malzeme kullanımı şöyle hesaplanmaktadır: Dönem başı stok (mizandan) 500.000 TL Dönem içinden alınan (mizandan) 650.000 Toplam 1.150.000 TL Dönem sonu stok 680.000 Dönem içinde harcanan 470.000 TL Genel maliyet yükleme yüzdelerinin hesabı şöyledir: a) Tek % ile Genel maliyet toplamı / Dolaysız işçilik = 5.097.060 / 2.400.000 = % 212.38 b) Farklı % ler: 1. Atölye için: 1.254.400 / 960.000 = % 130,67 2. Atölye için: 1.564.800 / 1.440.000 = %108,67 Yönetim için : 2.277.860 /5.689.000 = %40 ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 32

Yönetim maliyetleri % sinin hesabı için, bu kısmın maliyetleri aşağıdaki imalat maliyetleri toplamına oranlanmıştır: Toplam maliyetler 7.967.060 TL Yönetim kısmının maliyetleri(-) 2.277.860 Toplam imalat maliyetleri 5.689.200 TL 2. Sipariş Maliyetlerinin hesabı a) Tek % ile Sip. No 59 60 61 62 Maliyet Malzeme 30.000 30.000 81.500 81.500 İşçilik 20.500 20.500 127.200** 127.200 Genel Mal. 43.538* 43.538 270.147 270.147 (*) 20.500x 2,1238 = 43.538 (**) 76.000+51.200=127.200 Toplam mal. 94.038 94.038 478.847 478.847 ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 33

b) Farklı % lerle Sip.no 59 60 61 62 Malzeme 30.000 30.000 81.500 81.500 İşçilik 1. Atölye 20.500 76.000 51.200 2. Atölye 20.500 51.200 76.000 G.İ.M. 1. Atölye 26.787 + 99.309** 66.903 2. Atölye 22.277-55.639 82.589 Top. İmal. mal. 77.287 72.777 363.648 358.192 Yönetim mal. 30.915* 29.111-145.459 143.277 Toplam mal. 108.202 101.888 509.107 501.469 (+) 20.500x 1,3067 = 26.787 (*) 77.287x0,4 = 30.915 (**) 76.000x1,3067=99.309 (-) 20.500x1,0867 = 22.277 72.777x0,4 = 29.111 51.2000x1,0867 = 55.639 ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 34

Đki yönteme (tek had-departmanlar için ayrı hadler) göre siparişlere yüklenen genel maliyetler aşağıdaki tabloda özetlenmiştir: Sİp 59 Sip 60 Tek Had: 43.538 43.538 270.147 270.147 Farklı Hadler: 1. Atölye 26.767 99.309 66.903 2. Atölye 22.277 55.639 82.589 Yönetim 30.915 29.111 145.459 143.277 Sip 61 Sip 62 57.702 51.388 300.407 292.769 ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 35

Yorum Atölyeler ve yönetim için farklı yükleme % leri kullanıldığı zaman, siparişlerin maliyetleri arasında önemli farklar ortaya çıkmaktadır. Tek % li sistemde 59 ve 60 no.lu siparişlerin maliyetleri aynı iken farklı % ler kullanıldığında, 60 no.lu siparişin maliyetinin 59 no.lu siparişindekinden oldukça düşük olduğu anlaşılmaktadır. Bunun nedeni, 60 no.lu sipariş üzerinde yalnız 2.atölyede çalışılmasıdır. Bu atölyedeki maliyet yükleme yüzdesi %108.67 iken 59 no.lu siparişin çalışıldığı 1.atölyedeki maliyet yükleme yüzdesi, %130.67 dir. Bunun etkisi yönetim maliyetinin hesabına da yansımaktadır. Genel imalat maliyetlerinin imalata yüklenmesinde tek bir maliyet yükleme haddi kullanılması, ancak tek mamul üreten işletmelerde söz konusu olabilir. Maliyet yerlerinin sayısı ne kadar çok olursa ve siparişler veya imalat partileri işletme içinde ne kadar değişik yollar izlerse, daireler bakımından farklı maliyet hadleri kullanılmasının önemi o derece artar. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 36

Örnek 4: Sipariş üzerine özel imalatta bulunan bir konfeksiyon işletmenin 1.10.200X tarihindeki stokları aşağıdaki gibidir. Malzeme stoku 850.000TL Yarı mamul stoku 1.175.000 Bu yarı mamul stoku, üzerinde çalışan an ve henüz tamamlanmamış bulunan üç siparişe, o tarihe kadar yüklenmiş olan maliyetler toplamından oluşmaktadır. Sipariş No. 3043 (50 adet ceket) 540.000 TL Sipariş No. 3047 (100 adet etek) 420.000 Sipariş No. 3049 (150 adet gömlek) 215.000 TOPLAM 1.175.000 TL ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 37

Ekim ayı işlemleri sıra ile şöyledir: 1)650.000 TL lik malzeme satın alınmıştır. 2)Üç yeni sipariş alınmış ve bunlar için imalat emirleri düzenlenmiştir. Sipariş No. 3050 30 adet manto Sipariş No. 3051 80 adet pantolon Sipariş No. 3052 100 adet yelek 3) Ekim ayı ücretleri 950.000 TL dır. Sosyal sigorta işveren payı olan 204.250 TL genel imalat maliyeti sayılmaktadır. 4) Ekim ayında ambardan şu u malzeme çekişleri olmuştur: Sipariş No. 3043 için 132.000 TL Sipariş No. 3049 için 160.000 Sipariş No. 3050 için 200.000 Sipariş No. 3051 için 120.000 Sipariş No. 3052 için 118.000 Toplam 730.000 TL Ayrıca ambardan 55.000 TL lık tela, astar, düğme ve şeklinde işletme malzemesi çekilmiştir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 38

5) Đşçilik maliyetleri dökümüne göre, sipariş için harcanan direkt işçilik tutarları şöyledir: Sipariş No. 3043 için 50.000 TL Sipariş No. 3047 için 160.000 Sipariş No. 3049 için 310.000 Sipariş No. 3050 için 215.000 Sipariş No. 3051 için 105.000 Sipariş No. 3052 için 40.000 Toplam 880.000 TL Tahakkuk eden işçiliğin geri kalan 70.000 TL sı endirekt işçiliktir. 6) Genel imalat maliyetleri imalata dolaysız işçilik tutarının %50si olarak yüklenmektedir. 7) Diğer endirekt imalat maliyetleri (amortisman, vergi, sigorta vs) 130.750 TL dir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 39

8) 3050 no lu sipariş için ambardan alınmış bulunan 15.000TL lık malzeme kullanılmadığı için ambara iade edilmektedir. 9) Aşağıdaki üç sipariş Ekim ayında tamamlanmış ve karşılarında yazılı bedeller üzerinden müşterilere fatura edilmiştir: Sip No. 3043 860.000 TL Sip. No. 3047 995.000 Sip. No. 3050 775.000 Toplam 2.630.000 TL Đstenen: 1. Malzeme stok, yarı mamul stok, GĐM, imalat, SMM ile ilgili hesapları yapınız., 2. Tamamlanan siparişlerin maliyetlerini belirleyiniz. 3. Fiili GĐM ile götürü yüklenen G.Đ.M arasındaki farkı saptayınız. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 40

1) Malzeme Stok Hesabı : Çözüm Dönem başı malzeme stoku 850.000 TL Dönem içi malzeme alışı (+) 650.000 1.500.000 TL Dönem içi imalata verilişi(-) 730.000 770.000 Dönem sonu ambara iade (+) 15.000 Dönem sonu malzeme stoku 785.000 TL Yarı Mamul Stok Hesabı : Dönem başı y.mamul stoku 1.175.000 TL Dönem sonu y. Mamul stoku 1.295.500 G.Đ.M Hesabı (Fiili) : Endirekt malzeme 55.000 TL Endirekt işçilik 70.000 Sos. Sig. Đşveren payı 204.250 Diğer 130.750 460.000 Götürü usulü yüklenen karşılık GĐM= 880.000x0.50=440.000 TL ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 41

Đmalat Hesabı Maliyet Türü Toplam 3043* 3047* 3049 3050* 3051 3052 D.Başı yarı mamul mal. 1.175.000 540.000 420.000 215.000 - - - D.Đçi malzeme maliyeti 715.000-132.000 160.000 185.000 120.000 118.000 Direk işçilik 880.000 50.000 160.000 310.000 215.000 105.000 40.000 GĐM 440.000 25.000 80.000 155.000 107.500 52.5000 20.000 TOPLAM 3.210.000 615.000 792.000 840.000 507.500 277.500 178.000 ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 42

Tamamlanan siparişlerin maliyeti: Sipariş No. 3043 için 615.000 TL Sipariş No. 3047 için 792.000 Sipariş No. 3050 için 507.500 Toplam 1.914.500 TL Birim Maliyetler: Sipariş No. 3043 için 615.000 TL /50 =12.300 TL/ adet Sipariş No. 3047 için 792.000 TL /100= 7.920 TL/ adet Sipariş No. 3050 için 507.500 TL/ 30= 16.916.7 TL/ adet Dönem sonu yarı mamul stok maliyeti: Sipariş No. 3049 için 840.000 TL Sipariş No. 3051 için 277.500 Sipariş No. 3052 için 178.000 Toplam 1.295.500 TL ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 43

Ekim ayında imalata götürü olarak yüklenen GĐM 440.000 TL iken, o ayın fiili GĐM i 460.000 TL ye ulaşmıştır. Đmalat 20.000 TL eksik yüklenmiştir. Eksik maliyet doğrudan SMM hesabına yazılacağı gibi, eldeki yarı mamul stokları ile satışların maliyeti arasında orantılı olarak da dağıtılabilir. Đkinci yol kuramsal bakımdan daha doğru olmakla birlikte, bu örnekte 1.yol seçilmiştir. Satılan Malın Maliyeti Hesabı: Tamamlanan üç siparişin maliyeti 1.914.500 TL Eksik yüklenen GĐM 20.000 Toplam 1.934.500 TL Buradan hareketle brüt kar hesaplanacak olursa: Tamamlanan üç sipariş ile ilgili satışlar 2.630.000 TL SMM (-) 1.934.500 Brüt kar 695.500 TL ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 44

Proje Maliyeti ve Kontrolü Đş partileri (siparişler) iş kolunun özelliklerine göre, küçük değerde ve kısa sürede tamamlanabilecek işler olabileceği gibi, köprü, baraj inşaatı, fabrika yapımı gibi büyük bütçelerle gerçekleştirilen, tamamlanması aylar, hatta yıllar süren işler de olabilir. Bu ikinci gruba giren işlerin her birine proje adı verilir. Projeyi diğer sipariş türlerinden ayıran özellikler, işin büyüklüğü, tamamlanma süresinin uzunluğu, daha fazla uzmanlık, beceri ve koordinasyon gerektirmesi ve sık sık tekrarlanacak bir iş olmamasıdır. Proje, sıradan bir siparişe kıyasla çok daha yoğun ve titiz bir denetim gerektirir. Bu denetim (kontrol), projenin kapsamına, zamanlamasına, kalitesine ve maliyetine yöneliktir. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 45

Proje Maliyeti ve Kontrolü Projelerde, iş devam ederken bazı değişiklikler (örneğin, teknik spesifikasyonlarda değişiklikler) olabilir. Bu değişiklikler projenin, tamamlanma süresini, tahmini maliyetini ve kalitesini etkilemektedir. Bir projenin gerçek maliyeti sipariş maliyet sistemi esasına göre ölçülür. Kontrol amacıyla, projeler bir dizi iş paketlerine bölünür. Đş paketleri için ayrı bir zaman sıralaması yapılır. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 46

A projesi için gelişme planı ve maliyet bütçesi (bin TL) Bu plan iki yönden kontrole olanak tanır: 1)Đş istenen sürelerde tamamlanmakta mıdır? 2) Đşe fiilen harcanan para (gerçek maliyet) öngörülen tutarlar kadar mıdır? ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 47

Proje Maliyeti ve Kontrolü Haziran sonunda işin %35 oranında tamamlanmış olduğunu ve o ana kadar katlanılan gerçek maliyetin 20.150.000 TL olduğu saptanmıştır. Bu veriler işin planlanan sürenin gerisinde seyretmekte olduğunu, harcamaların ise öngörülenin üstüne çıktığını gösterir. Maliyet performans raporu genellikle iki sapma rakamı hesaplar: maliyet sapması ve zaman (şedül) sapması. Maliyet Sapması= Tamamlanan Đşin Gerçek Maliyeti (TĐGM) - Tamamlanan Đşin Bütçelenmiş Maliyeti (TĐBM) Maliyet Sapması= 20.150-17.500=2.650 (x bin TL) Zaman (Şedül)Sapması= Tamamlanan Đşin Bütçelenmiş Maliyeti (TĐBM) -Öngörülen Đşin Bütçelenmiş Maliyeti (ÖĐBM) Zaman (Şedül)Sapması=17.500-23.000= -5.500 (x bin TL) Her iki sapma da bu örnekte olumsuzdur. ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 48

ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 49

ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 50

ĐTÜ Tekstil Müh. Bölümü/TEK485 Maliyet Muhasebesi Prof. Dr. Emel ÖNDER 51