Endüstri kavramı, benzer biçimde üretilen mal ve hizmet gruplarının sınıflandırılması ile oluşan pazar olarak tanımlanabilir. Endüstri kısaca ekonomik faaliyetlerin gruplandırılması olarak da ifade edilebilir. Spor endüstrisi, insanların, işletmelerin ve örgütlerin, spor ürününe odaklanarak işletme faaliyetleri gerçekleştirdikleri pazarı ifade eder. Spor endüstrisi içinde değişime konu olan ürünler, kişiler, yerler ve fikirler spor ile ilişkilidir. Spor endüstrisinde tüketicilere ise spor tüketicisi denilmektedir. Daha net bir tanımla spor tüketicisi, spor ürün ve hizmetlerini tüketen kişi ve örgütlerdir.
Spor endüstrisi gerek faaliyet alanı ve gerekse de kapsam olarak incelendiğinde diğer endüstri alanları ile iç içe bir görünüm sergilemektedir. Spor endüstrisinin dünya ölçeğinde bu kadar hızlı büyümesinin ve diğer sektörlerle iç içe geçmesini destekleyen gelişmeler göz önüne alındığında, özellikle gelişmiş ülkelerde bireylerin spor ile ilişkili aktivitelere katılım isteği önemli bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır.
Spor ürünü, diğer ürün ve hizmetlerle karşılaştırıldığında farklı özelliklere sahiptir. Spor endüstrisinin diğer endüstrilerden farklı şekilde incelenmesi gereği de buradan doğmaktadır. Bu açıdan bakıldığında spor endüstrisinin aşağıdaki özellikleri içerdiğini söylemek mümkündür. Katılımsal (Aktif katılım) bir ürün sunar. Spor endüstrisi seyirsel (Pasif Katılım) bir ürün sunar. Spor endüstrisi tutundurma amaçlı olarak spor ürünüyle ilişkili ürünler sunar.
Spor etkinlikleri için gerekli olan ya da ihtiyaç duyulan araç-gereci sunar. Spor endüstrisi, sadece araç ve gereçlerin teminini değil, aynı zamanda spor etkinliklerinin yapılacağı tesisleri de sunar. Spor, amatör katılımcılar için rekreasyonel bir faaliyet olarak değerlendirilmektedir. Spor endüstrisinin bir diğer ilgi alanı spor organizasyonlarının düzenlenmesidir. Spor endüstrisi spor organizasyonlarının yönetimini ve pazarlamasını da içerir.
20. Yüzyılın son çeyreğinden itibaren spor pazarının ekonomik bir faaliyet alanı olarak devasa boyutlara ulaşması, spor tüketiminin toplumların hemen hemen her katmanına yayılması, sporun popüler bir kültür ögesi olarak tüketime sokulması ve birçok farklı endüstri dalı ile iç içe geçmesi gibi çeşitli nedenler sporu dünya ölçeğinde hızla endüstrileştirmiştir. Bu duruma bağlı olarak spor endüstrisi olarak tanımlanan bir faaliyet alanı endüstri dalları içerisinde değerlendirilmeye başlanmıştır.
Aşağıda spor endüstrisi içine dahil olan ögeler sıralanmaktadır. Katılımcılar: Sporu uygulayan (aktif) ya da izleyen (pasif) olarak katılan bireyler, Organizasyonlar: Spor müsabakaları, spor oyunları ve şenlikler, Medya: Televizyon, uydu, kablolu yayınlar, gazeteler, dergiler ve internet, Sporla ilgili eğitim hizmetleri: Üniversiteler veya özel kuruluşlar tarafından sağlanan eğitim hizmetleri, Araç Gereç ve Giyim: Aktif veya pasif katılımcıların tükettiği spor malzemeleri, Spor Tesisleri: Spor etkinliklerinin sürdürüleceği alanlar ve binalar,, Yönetim Hizmetleri: Spor organizasyonlarının sevk ve idaresi ile ilgili profesyonel hizmetler. Sponsorlar: Sponsorluk yoluyla spora katkı sağlayan tüm paydaşlar
Spor yönetimi ve spor pazarlaması literatürü içerisinde spor endüstrisini oluşturan alt alanlara bağlı olarak çeşitli endüstri bölümlendirmeleri ve modeller öne sürülmüştür. Spor endüstrisini üç-sektör olarak tanımlayan modele göre spor endüstrisi; tüketicilerine spor, fitness, rekreasyon ya da boş zaman ile ilişkili etkinlik, mal, hizmet, insan, yer ya da düşünce sunan pazar olarak ele alınmaktadır. Modele göre spor endüstrisi üç temel bölüme ayrılır. Bu bölümler aşağıdaki biçimde ele alınabilir:
Sportif performans bölümü: Bu bölüm içerisinde yer alan işletmeler spor tüketicisine katılımsal ya da seyirsel bir ürün sunar. Sportif üretim bölümü: Bu bölüm içerisinde yer alan işletmelerin ürünleri sportif performansın niteliğini etkileme ya da üretme arzusu ya da ihtiyacı içindedir. Sportif tutundurma bölümü: Bu bölüm içerisinde yer alan işletmeler spor ürünlerinin tutundurulmasında kullanılan ürünleri spor pazarına sunar.
Sporun gelişimine karşı işletmelerin nasıl tepki göstereceklerinin incelenmesi gerekmektedir. Diğer bir ifadeyle, işletmeler spor pazarının büyüme nedenlerini ortaya koyabilirlerse, pazardan pay alma konusunda daha başarılı olabilirler. Son yıllarda spor, egzersiz ve rekreasyon etkinliklerinde çeşitlilik görülmektedir. Özellikle sporun rekreasyonel bir faaliyet olarak görülmesi, tüketicilerin ilgisinin daha yoğun olmasına neden olmuştur.
Bunun yanında, insanların sağlıklarıyla ilgili olarak bilinçlenmeleri, spor ve egzersize daha fazla önem vermelerine neden olmuştur. Tüketicilerin bu konulara yoğunlaşmasıyla, spor etkinliklerine katılımları da artış göstermiştir. Spor endüstrisinin gelişimi üzerinde etkili olan unsurlar şu şekilde sıralanabilir: Serbest Zaman Artışı, Spor Ürünlerinin Artması, Spor Endüstrisinde Pazarlamanın Önem Kazanması, Spor Eğitiminin Artması, Spor Yönetimindeki Gelişmeler, Sporun Küresel Bir Pazar Haline Gelmesi
Serbest Zaman Artışı Gelişen teknoloji, çalışanların daha fazla boş zamana sahip olmalarına olanak tanımıştır. Önceleri günün büyük bölümünü çalışarak geçiren insanlar, artık belirli bir süre çalışmakta ve kalan zamanda rekreasyonel faaliyetler gerçekleştirmektedir. Söz konusu rekreasyonel faaliyetler, kişilerin boş zamanlarında gerçekleştirdikleri faaliyetlerdir. Boş zamanın artması, tüketicilerin belirli faaliyetlere yönelmeleri anlamına gelmektedir ve spor insanların yönelebileceği oldukça etkili bir araçtır.
Spor Ürünlerinin Artması Spor pazarının gelişme nedenlerinden önemli bir tanesi spor ürünlerinde meydana gelen çeşitlilik artışıdır. Artık sporla ilgili olarak çok çeşitli ürün ve hizmetler tüketicilere sunulmaktadır. Spor ürünleri temel olarak 4 başlık altında incelenebilir. Bunlar; (1) spor ekipmanlarını ve kondisyon aletlerini içeren spor ürünleri, (2) spor ayakkabılarını ve kıyafetlerini içeren spor giyimi, (3) kondisyon, sağlık kulüpleri ve destekleyici hizmetleri içeren spor hizmetleri ve (4) spor ile ilgili ödenecek bilet bedelini içeren giriş ücretidir.
Spor Endüstrisinde Pazarlamanın Önem Kazanması Spor etkinliklerine yönelik artan talep, işletmelerin spor ürünlerine ve sporun işletme faaliyetlerinde kullanılmasına neden olmuştur. Pazarın oldukça hızlı büyüyor olduğunu gören işletmeler, daha ticari şekilde düşünmeye başlamışlar ve spor ürünlerini tüketicilerin istek ve ihtiyaçlarına göre çıkarmaya veya uyarlamaya başlamışlardır. Bunun sonucunda da sponsorluk veya lisans anlaşmaları gibi önemli konular daha fazla uygulanır olmuştur.
İlginin çok yüksek olması nedeniyle işletmelerin olimpiyatlar gibi organizasyonlara çok yüksek miktarlarda yatırım yapması, sponsorluk alamamış olan işletmelerin de yasal yükümlülükleri göze alarak sinsi pazarlama uygulamaları bu durumu net bir şekilde açıklamaktadır. Tüm sponsorluklar içinde spor sponsorluğunun en yüksek harcamanın yapıldığı sponsorluk olması da bu durumu açıklayan bir diğer etkendir. Bunun temel nedeni de sporla ilgili olsun veya olmasın, sponsor olan işletmenin bu şekilde önemli bir talep potansiyeli yakalayabilmesidir.
Spor Eğitiminin Artması Belirli spor dallarında yoğunlaşmış olmasına karşın, eğitim son yıllarda hemen her spor dalında süregelen şekilde artış göstermiştir. İster profesyonel ister amatör olsun, bireyler ilgi duydukları spor dalına ilişkin olarak eğitim almayı tercih etmektedirler. Bazı bireyler spor eğitimini sadece eğlence amaçlı olarak talep ederken, bazı bireyler ise profesyonel anlamda katılımcı olmak üzere spor eğitimi almaktadırlar.
Spor Yönetimindeki Gelişmeler Spora yönelik ilginin artması ve bunun sonucunda spora yönelik talebin artış göstermesi ve yüksek bir potansiyelin görülmesi, spor etkinliklerinin ve sporla ilgili işletmelerin daha etkili bir şekilde yönetilmesi gereğini ortaya çıkarmıştır. Daha iyi yönetilen işletmeler ve etkinlikler sonucunda da spora olan ilgi ve talep daha da fazla artış göstermiştir. Her ne kadar diğer alanlara göre yeni bir alan olarak değerlendirilse de, işletmelerin son yıllarda çok daha profesyonel bir şekilde spor etkinliklerini ve organizasyonlarını yönettikleri ifade edilebilir.
Sporun Küresel Bir Pazar Haline Gelmesi Spordaki gelişmelerin ülkelerin sınırlarını aşması ve dünyaya yayılması, işletmelerin artık spora küresel anlamda yaklaşmaları gereğini de getirmektedir. İletişim teknolojileri sayesinde spor tüketicileri oldukça kolay bir şekilde tüm dünyadaki spor etkinliklerini takip edebilmektedirler. Türkiye deki televizyon kanalları Avrupa ve hatta Güney Amerika daki önemli ligleri tüketicilere getirmektedirler.
Ürün, fiziksel nesneleri, hizmetleri, insanları, yerleri, organizasyonları ve fikirleri içeren; istek ve ihtiyaçların tatminine yönelik; pazara ilgi, edinme, kullanma ya da tüketim için sunulan herhangi bir değerdir. Bu tanımlamayı esas alarak spor ürünü, spor tüketicisinin istek ve ihtiyaçlarını tatmin etmeye yönelik olarak pazara sunulan ve değişime konu olan mal veya hizmet olarak tanımlanabilir. Bu anlamda değerlendirildiğinde spor ürünleri somut ve soyut unsurları kapsayan bir yapıda düşünülebilmektedir.
Mal, tüketicilere yarar sağlayan fiziksel veya somut varlıklar olarak tanımlanır. Spor mağazaları bu niteliklere sahip tenis topu, raket, krampon, çorap ve egzersiz ekipmanı gibi pek çok somut varlığı satar. Buna karşın hizmet, soyut ve fiziksel olmayan varlıklar olarak tanımlanır. Örneğin, bir müsabakanın kendisi, buz pateni ya da tenis kursu ve spor menajerliği saf hizmet olarak değerlendirilir. Pek çok spor ürünü hizmet niteliği taşır ve kendine has ayırt edici özelliklere sahiptir. Bu anlamda hizmet niteliği taşıyan sportif ürünlerin özelliklerini aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:
Dokunulmazlık Hizmetler satın alınmadan önce görülemez, tadılamaz, dokunulamaz, koklanamaz ve hissedilemez özellik taşır. Tüm bu boyutlar dokunulmazlık özelliğine vurgu yapar. Hizmetin bu özelliği soyut nitelikli pek çok sportif ürün için de geçerlidir. Örneğin, bir futbol müsabakasının önceden görülmesi, koklanması ve ona dokunulması mümkün değildir. Taraftar ya da seyirciler bu tür ürünlerden sonra deneyim ve hoş vakit geçirmiş olmaktan başka bir şey elde edemezler. Mallarda olduğu gibi ürüne dokunma, koklama ve hissetme olgusu olmadığı için satın alma öncesi hizmetten memnun kalmama gibi riskler söz konusudur.
Üretim ve Tüketimin Ayrılmazlığı Pek çok sportif üründe hizmetlerde olduğu gibi üretim ve tüketim zamanları birbirinden ayrılmaz. Bu durum eş zamanlı üretim ve tüketim durumunu tanımlar. Somut ve fiziksel mallar daha sonra tüketilmek üzere satın alınabilirken, hizmetlerde bu durum söz konusu değildir ve hizmetler aynı anda üretilip tüketildiğinden daha sonra satılmaları söz konusu değildir. Spor hizmetinin bu özelliği dağıtım stratejisine rehberlik ederek, ürünü önceden satma (örneğin, önceden satışa sunulan biletler veya kombine satış gibi) stratejisini ön plana çıkarır.
Heterojenlik (Ayrıtürden) Fabrikalarda üretilen mallar neredeyse birbirinin aynısıdır. Bu durum kalitenin de bir göstergesi olarak değerlendirilebilmektedir. Ancak hizmetler üretim zamanlarına göre aynılık özelliği taşımaz. Diğer bir deyişle her bir hizmet pek çok faktörden (hizmeti sunan, hizmeti alan, çevresel koşullar, ruh hali vb.) etkilendiği için heterojen bir nitelik taşır. Dolayısıyla hizmet kalitesi de belirli bir standartta olmayacaktır.
Dayanıksızlık Mallar fiziksel varlıklar oldukları için saklanabilmekte ve daha sonra satılabilmektedir. Malların depolanması ve sonraki zamanlarda satılması en yaygın kullanılan stratejilerden biridir. Bu esasında riski de minimize eder. Ancak hizmetlerin stoklanıp daha sonra satılma şansı olmadığı için risk düzeyi yüksektir. Kırk beş bin kişilik kapasiteye sahip bir stadyumda müsabakanın on bin kişiye oynanmasının daha sonra telafisi mümkün değildir. Ürün dayanıksız olduğu için, seyircilere mümkün olduğunca olaydan önce satılmaya çalışılır ve talep bu esasa göre yönetilir.
Sahipsizlik Bir malı satın alan kişi o malın fiziksel olarak mülkiyetine sahip olabilir. Bu durum hizmetlerde söz konusu değildir. Hizmetlerin insanlara sağladığı fayda ya da yarattığı deneyimlerden yararlanılır. Hizmeti tükettikten sonra insanlara somut bir şey kalmaz. Aynı şey pek çok sportif hizmet için de geçerlidir. Kişi olimpiyat oyunlarını izledikten sonra somut olarak bir şey elde edemez. Elde ettiği şey ancak soyut deneyim ya da yararlar olacaktır.
Uslu, N.Ç. (Editör) (2013). Spor Ekonomisi. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları. Eskişehir. Öztürk, S.A. (Editör) (2012). Spor Pazarlaması. Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları. Eskişehir.